Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İkili kara delik, iki kara deliğin birbirine yakın bir yörüngede bulunduğu sistemdir. Yıldızsal ikili kara delik sistemleri ve süper kütleli ikili kara delik sistemleri olarak iki alt grupta incelenebilir. Yıldızsal ikili kara delik sistemleri büyük kütleli çift yıldız sistemlerinin kalıntısıdır. Süper kütleli ikili kara delik sistemlerinin ise galaksilerin birleşmesi ile oluştuğu düşünülmektedir.
Kara deliklerin doğası ve tespit imkânlarının kısıtlılığı yüzünden şimdiye kadar bu ikili kara delik sistemlerinin kanıtlanması çok zordu. Yine de bir kara delik çiftinin birleşmesi esnasında, çok yüksek miktarda enerjinin, kütleçekim dalgası ve genel görelilik kullanılarak hesaplanabilen farklı dalga formları olarak dışarı verilmesi gerektiği biliniyordu. Bu yüzden, ikili kara delikler 20. Yy sonları ve 21. Yy başlarında böylesi dalga yayma potansiyelleri ve bu dalgaların varlığını kanıtlama imkânı vermelerinden dolayı bilim dünyasında oldukça ilgi odağı olmuştu. İkili kara deliklerin birleşmesi kütle-çekim dalgalarının evrendeki bilinen en güçlü kaynağı olabilirdi ve bu kütle çekim dalgalarının doğrudan tespit edilebilmesi için büyük şans anlamına geliyordu. İkili kara delikler birbirinin yörüngesine girdiğinde bu dalgaları yaydığı için, yörünge zayıflar ve periyodu azalır. Bu aşamaya ikili kara delik sarmalı denir. Kara delikler bir kere yaklaştıklarında birleşme kaçınılmazdır ve birleştiklerinde bir tek sabit kara delik oluştururlar. Oluşan bu yeni kara delik “ringdown” aşamasındadır ve kütleçekim dalgası yaymaya devam ederek bozuk şeklini düzeltmeye çalışır. Son aşamada ise kara delik muazzam hızlara ulaşabilir ve kütle-çekim dalgalarının dalga yüksekliği pik seviyeye ulaşır.
Yıldızsal ikili kara deliklerin (ve kütle-çekim dalgalarının) varlığı sonunda 2015 yılının eylül ayında LIGO'nun tespit ettiği 30 güneş kütlesi civarlarındaki 1.3 milyar ışık yılı uzaktaki iki karadeliğin birleşmeşi sonucu oluşan kütle-çekim dalgaları sayesinde doğrulandı. GW150914, birleşmeden saniyeler önce 3 güneş kütlesini kütle-çekim enerjisi olarak dışarı verdi (3.6×1049 watt) ve bu gözlemlenebilir evrendeki tüm yıldızları bir araya getirsek ortaya çıkacak ışık gücünden daha fazladır. Süper kütleli kara delikler ise bulunmaya aday olsalar da henüz kanıtlanmamıştır.
Oluşumları
Süper kütleli kara delik çiftlerinin galaksilerin birleşmesi sonucu oluştuğu düşünülmektedir. Şu an bilinen ikili kara delik sistemi oluşturması muhtemel galaksiler hala birbirinden oldukça uzaktadır. Örneğin NGC 6240 isimli gök ada iki ayrı galaksinin birleşmesiyle oluşmuştur ve tahminen kara delikleri birkaç yüz milyon yıl içinde iyice yaklaşacaklar ve en sonunda çarpışıp bir süper kütleli ikili kara delik sistemi oluşturacaklar. Yıldızsal ikili kara delik sistemleri büyük kütleli ikili yıldız sistemlerinin çökmesiyle oluşmaktadır.
Son parsek problemi
Kara delikler yakınlaşırken enerjinin ve momentumun korunumu gereği, kaybettikleri enerji ve momentumu etraflarındaki gök cisimlerine (gazlar, yıldızlar gibi) transfer ederler. Böylelikle etraflarındaki maddelere hız kazandırır ve kendilerinden uzak tutarlar. Ta ki aralarındaki mesafe 1 parseğin altına düşene kadar. Bu mesafeden sonra müthiş dönme hızları, etraftaki bütün maddenin uzaklaşmasına ve izole bir ortam oluşmasına sebep olur. İzole ortamda enerjinin ve momentumun tamamen korunması gerekir ancak karadelikler yine de enerji kaybetmeye devam eder. Bu enerji ve momentumun nereye gittiği son parsek problemidir. Bazı bilim adamları tarafından tüm kaybın yayılan kütleçekim dalgası olduğu düşünülse de hesaplamalar yayılan dalgalardan çok daha fazla enerji ve momentum kaybı olduğunu göstermektedir.
Yaşam döngüsü
İkili kara delik sisteminin ilk aşamasında iki kara delik birbiri etrafında yakınlaşarak döner. Bu aşama çok uzun sürer çünkü kara delikler birbirinden uzakken yaydıkları kütleçekim dalgaları çok zayıftır. Ayrıca, bu süreçte kara deliklerin başka cisimlerle –yakınlardaki yıldızlar gibi– etkileşimleri açısal momentum kayıplarına sebep olabilir. Yörünge küçüldükçe hız artar, hız arttıkça yaydıkları kütleçekim dalgaları da artar. En son kararlı yörünge ya da başka bir deyişle "en içteki kararlı dairesel yörünge" (ISCO) birleşmeden önceki son tam yörüngedir. Bunu dalış yörüngesi olarak adlandırılan ve kara deliklerin birleşmesiyle sonuçlanan aşama takip eder ve kütleçekim dalgaları zirve yapar. Oluşan yeni kara delik titreşerek uzunca olan şeklini daha basık bir hale getirir ve "ringdown" denilen bir sonraki aşamada kütleçekim dalgalarının etkisiyle titreşim sönümlenir. Şekil bozukluğu düzelip küresel yapıya ulaşıncaya kadar bu devam eder.
Gözlemi
Yıldızsal iki kara deliğin birleşmesi ilk defa LIGO detektörleri tarafından gözlemlendi. Yaklaşık olarak 36 ve 29 güneş kütlesine sahip iki kara delik 14 Eylül 2015’te birleşerek yaklaşık 62 güneş kütleli bir karadelik oluşturdu. 3 güneş kütlesi kütleçekim dalgasına dönüştü. Birleşme Dünyadan 1.3 milyar ışık yıl uzakta gerçekleşti.
Modelleme
Kara deliklerin birbirinden uzak olduğu durumlar ve ringdown aşamasında bazı basitleştirilmiş cebirsel modeller kullanılabilir. Spiral içinse post-Newton yaklaşımlar (genel görelilik eşitliklerine Newton’ın kütle-çekim eşitliklerinden bazı terimler ekleyerek elde edilen yeni eşitlikler) işe yarayabilir. Effective one body (EOB) –birleşmekte olan kara deliklerin hareketini çözümlemek için kullanılan bir yöntem- denklemleri tek bir cisme uyarlayarak sistemin dinamiklerini çözer. Bu yöntem iki kara delik arasındaki kütle farkının çok olduğu durumlarda daha kullanışlı olsa da eşit kütleli kara delikler için de kullanılır. Ringdown aşaması için pertürbasyon teorisi kullanılabilir.
Kara deliğin tüm evrimini çözümlemek içinse genel göreliliğin bütün denklemlerini çözmek gerekir ve bu sayısal görelilik simulasyonları tarafından yapılabilir.Sayısal görelilik uzay-zamanı modeller ve zamana göre değişimini simüle eder. Tüm bu işlemler için yeterli detaylara sahip olmak gerekir. Bu detaylara bazı özel koordinat sistemleri –Boyer-Lindquist kooordinatları gibi-kullanılarak ulaşılabilir.
Sayısal görelilik teknikleri 1960'lardan itibaren adım adım geliştiyse de, birbiri etrafında dönen karadeliklerin uzun zamanlı simulasyonlarını yapmak 2005'e kadar mümkün olmadı. 2005 yılında üç bağımsız grup tarafından çığır açan yeni metodlar geliştirilerek spiral, birleşme ve ringdown aşamaları ilk kez modellendi.
Bütün birleşmenin tam hesaplamarında yukarıdaki metodlardan sadece birkaçı beraber kullanılabilir. Bu yüzden farklı algoritmalar kullanılarak yapılan farklı modelleri birleştirebilmek çok önemlidir (Albert Einstein-Max Planck Fizik Enstitüsünde Lazarus Projesi adı altında sayısal görelilik ve pertürbasyon teorisi beraber kullanılarak bu konuda önemli adımlar atılmıştır.)
İşlemlerin sonuçları bağ enerjilerini de içerebilir. Stabil yörüngede bağ enerjisi pertürbasyon parametresine göre yerel minimumdur. En içteki dairesel yörüngede yerel minimum dönüm noktası haline gelir.
Üretilen kütleçekim dalga formları gözlem, tahmin ve doğrulama için çok önemlidir. Spiral kütleçekim alanının en güçlü noktasına geldiğinde dalgalar etrafa saçılır. Buna post-Newton kuyruğu denir.
kara deliğinin –elektrik yükü olmayan bir kara delik türü- ringdown aşamasında yatay frekansta kütleçekim dalgaları yayılmasına sebep olur. Karl Schwarzschild kara deliklerinde –açısal momentumu olmayan bir kara delik türü- ise tam tersi, titreşimi dalga yayıyormuş gibi gözükse de, doğrudan dalga yayılmaz.
Radyasyon tepki kuvveti, kütleçekim dalga akımının Padé toplamıyla hesaplanır. Cauchy karakteristik ekstraksiyon tekniği ile de geniş sonlu uzaklıkları hesaplamak zorunda kalmadan sonsuz akımın yakın tahminleri elde edilebilir.
Oluşan yeni kara deliğin kütlesi genel görelilikteki kütle tanımına bağlıdır. Bondi kütlesi (MB) Bondi-Sach kütle kaybı formülüyle bulunur. 
. Arnowitt-Deser-Misner (ADM) enerjisi ya da kütlesi sonsuz mesafede ölçülen ve salınan büyün kütleçekim radyasyonunu kapsayan kütledir. 
.
Kütleçekim rasyonuyla ayrıca açısal momentum da kaybolur. Bu öncelikle ilk yörüngenin z ekseninde gerçekleşir ve multipolar metrik dalga formu ile news fonksiyonunun çarpımının gecikmeli zamana bölümünün integralinin alınmasıyla bulunur.
Biçimi
Çözülmesi gereken sorunlardan biri de birleşme sürecinde olay ufkunun şekli ve topolojisidir. Sayısal modellere olay ufkuyla karışlaşma durumuna karşın test jeodezileri yerleştirilir. İki kara delik yaklaştığı için iki olay ufku ördek gagası şeklinde birbirine doğru uzar. Bu uzantı diğer kara deliğinki ile karşılaşıncaya kadar daralır ve uzadıkça uzar, karşılaşma anında ise çok dar bir x şekli oluşturur. Daha sonra bu uzantılar ince bir ip gibi süzülür. Birleşme noktası silindire benzer köprü denen bağlantıyı oluşturur. Kimileri bunun aynı birleşme yörüngesindeki birkaç kara delik için mümkün olduğunu düşünse de 2011'de yapılan simülasyonlar halka topolojisinde olay ufukları üretmemiştir.
Birleşmenin geri tepmesi
Momentumu olan kütleçekim dalgaları ve ivmelenen kara delik çiftleri Newton’ın üçüncü yasasını çiğneyerek beklenmedik sonuçlar yaratabilir. Kütleçekim merkezi saniyede 1000 kilometrenin üzerinde tepme hızına ulaşabilir. Bu kadar büyük tepme hızları (bazen neredeyse 5000 km/s), dönme doğrultuları yörünge düzlemiyle ya da yörüngenin açısal momentumuyla aynı hizada olduğunda, eşit kütleli kara deliklerde meydana gelebilir. Bu geniş galaksilerin kurtulması için yeterlidir. Daha uygun bir yönelimle muhtemelen saniyede birkaç bin kilometrelik hızlarla daha küçük bir etki oluşur. Böyle bir hız birleşmekte olan kara delikleri küresel kümeden uzaklaştırır ve kara deliklerin bir çekirdek oluşturmasını engeller. Bu durumda birleşmenin gerçekleşme şansı düşer ve dolayısıyla kütleçekim dalgaları tespit edilemez. Dönmeyen karadelikler için maksimum tepme hızı kütlenin beşte birinde 175 km/s’dir. Maksimum tepmeye sebep olan kütle oranı ve ne kadar kütle/enerji salınımı yapıldığı da önemli parametrelerdir. Bu oran çarpışma için 0.002 olarak hesaplanmıştır.
Kaynakça
- ^ Credits: SXS (Simulating eXtreme Spacetimes) project 16 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Liu, Fukun; Komossa, Stefanie; Schartel, Norbert (22 Nisan 2014). "UNIQUE PAIR OF HIDDEN BLACK HOLES DISCOVERED BY XMM-NEWTON". A milli-parsec supermassive black hole binary candidate in the galaxy SDSS J120136.02+300305.5. 4 Nisan 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Aralık 2014.
- ^ Valtonen, M. V.; Mikkola, S.; ; Gopakumar, A.; Lehto, H. J.; Hyvönen, T.; Rampadarath, H.; Saunders, R.; Basta, M.; Hudec, R. (Şubat 2010). "Measuring the Spin of the Primary Black Hole in OJ287". The Astrophysical Journal. 709 (2). The American Astronomical Society. ss. 725-732. arXiv:0912.1209 $2. Bibcode:2010ApJ...709..725V. doi:10.1088/0004-637X/709/2/725. 29 Haziran 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Mart 2016.
- ^ Graham, Matthew J.; Djorgovski, S. G.; Stern, Daniel; Glikman, Eilat; Drake, Andrew J.; Mahabal, Ashish A.; Donalek, Ciro; Larson, Steve; Christensen, Eric (7 Ocak 2015). "A possible close supermassive black-hole binary in a quasar with optical periodicity". Nature. 518 (7537). ss. 74-6. arXiv:1501.01375 $2. Bibcode:2015Natur.518...74G. doi:10.1038/nature14143. ISSN 0028-0836. (PMID) 25561176.
- ^ (2013). Dynamics and Evolution of Galactic Nuclei. Princeton: Princeton University Press. ISBN . 14 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Mart 2016.
- ^ Castelvecchi, Davide; Witze, Witze (11 Şubat 2016). "Einstein's gravitational waves found at last". Nature News. doi:10.1038/nature.2016.19361. 9 Eylül 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Şubat 2016.
- ^ a b c Nichols, David A.; Yanbei Chen (1 Eylül 2011). "Hybrid method for understanding black-hole mergers: Inspiralling case". Physical Review D. 85 (4). s. 044035. arXiv:1109.0081v1 $2. Bibcode:2012PhRvD..85d4035N. doi:10.1103/PhysRevD.85.044035. 044035.
- ^ Thibault
- ^ Cohen, Michael I.; Jeffrey D. Kaplan; Mark A. Scheel (11 Ekim 2011). "On Toroidal Horizons in Binary Black Hole Inspirals". Physical Review D. 85 (2). s. 024031. arXiv:1110.1668v1 $2. Bibcode:2012PhRvD..85b4031C. doi:10.1103/PhysRevD.85.024031.
- ^ Pietilä, Harri; Heinämäki, Pekka; Mikkola, Seppo; Valtonen, Mauri J. (1995). "Anisotropic gravitational radiation in the problems of three and four black holes". . 62 (4). ss. 377-394. Bibcode:1995CeMDA..62..377P. doi:10.1007/BF00692287. CiteSeerX: 10.1.1.51.2616.
Dış bağlantılar
- Binary Black Holes Orbit and Collide 26 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ; Milosavljevic, Milos (2005). . Living Reviews in Relativity. Cilt 8. Max-Planck-Institut für Gravitationsphysik. 30 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2016.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ikili kara delik iki kara deligin birbirine yakin bir yorungede bulundugu sistemdir Yildizsal ikili kara delik sistemleri ve super kutleli ikili kara delik sistemleri olarak iki alt grupta incelenebilir Yildizsal ikili kara delik sistemleri buyuk kutleli cift yildiz sistemlerinin kalintisidir Super kutleli ikili kara delik sistemlerinin ise galaksilerin birlesmesi ile olustugu dusunulmektedir source source source source source source source source GW150914 ikili kara delik sisteminin bilgisayar simulasyonu Kara deliklerin arkasindaki yildiz bolgesinin bozulmaya basladigi goruluyor Bunun sebebi kara deliklerin etrafindaki uzay zaman yapisinin bukuluyor olmasi Kara deliklerin dogasi ve tespit imkanlarinin kisitliligi yuzunden simdiye kadar bu ikili kara delik sistemlerinin kanitlanmasi cok zordu Yine de bir kara delik ciftinin birlesmesi esnasinda cok yuksek miktarda enerjinin kutlecekim dalgasi ve genel gorelilik kullanilarak hesaplanabilen farkli dalga formlari olarak disari verilmesi gerektigi biliniyordu Bu yuzden ikili kara delikler 20 Yy sonlari ve 21 Yy baslarinda boylesi dalga yayma potansiyelleri ve bu dalgalarin varligini kanitlama imkani vermelerinden dolayi bilim dunyasinda oldukca ilgi odagi olmustu Ikili kara deliklerin birlesmesi kutle cekim dalgalarinin evrendeki bilinen en guclu kaynagi olabilirdi ve bu kutle cekim dalgalarinin dogrudan tespit edilebilmesi icin buyuk sans anlamina geliyordu Ikili kara delikler birbirinin yorungesine girdiginde bu dalgalari yaydigi icin yorunge zayiflar ve periyodu azalir Bu asamaya ikili kara delik sarmali denir Kara delikler bir kere yaklastiklarinda birlesme kacinilmazdir ve birlestiklerinde bir tek sabit kara delik olustururlar Olusan bu yeni kara delik ringdown asamasindadir ve kutlecekim dalgasi yaymaya devam ederek bozuk seklini duzeltmeye calisir Son asamada ise kara delik muazzam hizlara ulasabilir ve kutle cekim dalgalarinin dalga yuksekligi pik seviyeye ulasir Yildizsal ikili kara deliklerin ve kutle cekim dalgalarinin varligi sonunda 2015 yilinin eylul ayinda LIGO nun tespit ettigi 30 gunes kutlesi civarlarindaki 1 3 milyar isik yili uzaktaki iki karadeligin birlesmesi sonucu olusan kutle cekim dalgalari sayesinde dogrulandi GW150914 birlesmeden saniyeler once 3 gunes kutlesini kutle cekim enerjisi olarak disari verdi 3 6 1049 watt ve bu gozlemlenebilir evrendeki tum yildizlari bir araya getirsek ortaya cikacak isik gucunden daha fazladir Super kutleli kara delikler ise bulunmaya aday olsalar da henuz kanitlanmamistir OlusumlariSuper kutleli kara delik ciftlerinin galaksilerin birlesmesi sonucu olustugu dusunulmektedir Su an bilinen ikili kara delik sistemi olusturmasi muhtemel galaksiler hala birbirinden oldukca uzaktadir Ornegin NGC 6240 isimli gok ada iki ayri galaksinin birlesmesiyle olusmustur ve tahminen kara delikleri birkac yuz milyon yil icinde iyice yaklasacaklar ve en sonunda carpisip bir super kutleli ikili kara delik sistemi olusturacaklar Yildizsal ikili kara delik sistemleri buyuk kutleli ikili yildiz sistemlerinin cokmesiyle olusmaktadir Son parsek problemiKara delikler yakinlasirken enerjinin ve momentumun korunumu geregi kaybettikleri enerji ve momentumu etraflarindaki gok cisimlerine gazlar yildizlar gibi transfer ederler Boylelikle etraflarindaki maddelere hiz kazandirir ve kendilerinden uzak tutarlar Ta ki aralarindaki mesafe 1 parsegin altina dusene kadar Bu mesafeden sonra muthis donme hizlari etraftaki butun maddenin uzaklasmasina ve izole bir ortam olusmasina sebep olur Izole ortamda enerjinin ve momentumun tamamen korunmasi gerekir ancak karadelikler yine de enerji kaybetmeye devam eder Bu enerji ve momentumun nereye gittigi son parsek problemidir Bazi bilim adamlari tarafindan tum kaybin yayilan kutlecekim dalgasi oldugu dusunulse de hesaplamalar yayilan dalgalardan cok daha fazla enerji ve momentum kaybi oldugunu gostermektedir Yasam dongusuIkili kara delik sisteminin ilk asamasinda iki kara delik birbiri etrafinda yakinlasarak doner Bu asama cok uzun surer cunku kara delikler birbirinden uzakken yaydiklari kutlecekim dalgalari cok zayiftir Ayrica bu surecte kara deliklerin baska cisimlerle yakinlardaki yildizlar gibi etkilesimleri acisal momentum kayiplarina sebep olabilir Yorunge kuculdukce hiz artar hiz arttikca yaydiklari kutlecekim dalgalari da artar En son kararli yorunge ya da baska bir deyisle en icteki kararli dairesel yorunge ISCO birlesmeden onceki son tam yorungedir Bunu dalis yorungesi olarak adlandirilan ve kara deliklerin birlesmesiyle sonuclanan asama takip eder ve kutlecekim dalgalari zirve yapar Olusan yeni kara delik titreserek uzunca olan seklini daha basik bir hale getirir ve ringdown denilen bir sonraki asamada kutlecekim dalgalarinin etkisiyle titresim sonumlenir Sekil bozuklugu duzelip kuresel yapiya ulasincaya kadar bu devam eder GozlemiYildizsal iki kara deligin birlesmesi ilk defa LIGO detektorleri tarafindan gozlemlendi Yaklasik olarak 36 ve 29 gunes kutlesine sahip iki kara delik 14 Eylul 2015 te birleserek yaklasik 62 gunes kutleli bir karadelik olusturdu 3 gunes kutlesi kutlecekim dalgasina donustu Birlesme Dunyadan 1 3 milyar isik yil uzakta gerceklesti ModellemeKara deliklerin birbirinden uzak oldugu durumlar ve ringdown asamasinda bazi basitlestirilmis cebirsel modeller kullanilabilir Spiral icinse post Newton yaklasimlar genel gorelilik esitliklerine Newton in kutle cekim esitliklerinden bazi terimler ekleyerek elde edilen yeni esitlikler ise yarayabilir Effective one body EOB birlesmekte olan kara deliklerin hareketini cozumlemek icin kullanilan bir yontem denklemleri tek bir cisme uyarlayarak sistemin dinamiklerini cozer Bu yontem iki kara delik arasindaki kutle farkinin cok oldugu durumlarda daha kullanisli olsa da esit kutleli kara delikler icin de kullanilir Ringdown asamasi icin perturbasyon teorisi kullanilabilir Kara deligin tum evrimini cozumlemek icinse genel goreliligin butun denklemlerini cozmek gerekir ve bu sayisal gorelilik simulasyonlari tarafindan yapilabilir Sayisal gorelilik uzay zamani modeller ve zamana gore degisimini simule eder Tum bu islemler icin yeterli detaylara sahip olmak gerekir Bu detaylara bazi ozel koordinat sistemleri Boyer Lindquist kooordinatlari gibi kullanilarak ulasilabilir Sayisal gorelilik teknikleri 1960 lardan itibaren adim adim gelistiyse de birbiri etrafinda donen karadeliklerin uzun zamanli simulasyonlarini yapmak 2005 e kadar mumkun olmadi 2005 yilinda uc bagimsiz grup tarafindan cigir acan yeni metodlar gelistirilerek spiral birlesme ve ringdown asamalari ilk kez modellendi Butun birlesmenin tam hesaplamarinda yukaridaki metodlardan sadece birkaci beraber kullanilabilir Bu yuzden farkli algoritmalar kullanilarak yapilan farkli modelleri birlestirebilmek cok onemlidir Albert Einstein Max Planck Fizik Enstitusunde Lazarus Projesi adi altinda sayisal gorelilik ve perturbasyon teorisi beraber kullanilarak bu konuda onemli adimlar atilmistir Islemlerin sonuclari bag enerjilerini de icerebilir Stabil yorungede bag enerjisi perturbasyon parametresine gore yerel minimumdur En icteki dairesel yorungede yerel minimum donum noktasi haline gelir Uretilen kutlecekim dalga formlari gozlem tahmin ve dogrulama icin cok onemlidir Spiral kutlecekim alaninin en guclu noktasina geldiginde dalgalar etrafa sacilir Buna post Newton kuyrugu denir kara deliginin elektrik yuku olmayan bir kara delik turu ringdown asamasinda yatay frekansta kutlecekim dalgalari yayilmasina sebep olur Karl Schwarzschild kara deliklerinde acisal momentumu olmayan bir kara delik turu ise tam tersi titresimi dalga yayiyormus gibi gozukse de dogrudan dalga yayilmaz Radyasyon tepki kuvveti kutlecekim dalga akiminin Pade toplamiyla hesaplanir Cauchy karakteristik ekstraksiyon teknigi ile de genis sonlu uzakliklari hesaplamak zorunda kalmadan sonsuz akimin yakin tahminleri elde edilebilir Olusan yeni kara deligin kutlesi genel gorelilikteki kutle tanimina baglidir Bondi kutlesi MB Bondi Sach kutle kaybi formuluyle bulunur dMBdU f U displaystyle frac dM B dU f U Arnowitt Deser Misner ADM enerjisi ya da kutlesi sonsuz mesafede olculen ve salinan buyun kutlecekim radyasyonunu kapsayan kutledir MADM MB U UF V dV displaystyle M ADM M B U int infty U F V dV Kutlecekim rasyonuyla ayrica acisal momentum da kaybolur Bu oncelikle ilk yorungenin z ekseninde gerceklesir ve multipolar metrik dalga formu ile news fonksiyonunun carpiminin gecikmeli zamana bolumunun integralinin alinmasiyla bulunur BicimiCozulmesi gereken sorunlardan biri de birlesme surecinde olay ufkunun sekli ve topolojisidir Sayisal modellere olay ufkuyla karislasma durumuna karsin test jeodezileri yerlestirilir Iki kara delik yaklastigi icin iki olay ufku ordek gagasi seklinde birbirine dogru uzar Bu uzanti diger kara deliginki ile karsilasincaya kadar daralir ve uzadikca uzar karsilasma aninda ise cok dar bir x sekli olusturur Daha sonra bu uzantilar ince bir ip gibi suzulur Birlesme noktasi silindire benzer kopru denen baglantiyi olusturur Kimileri bunun ayni birlesme yorungesindeki birkac kara delik icin mumkun oldugunu dusunse de 2011 de yapilan simulasyonlar halka topolojisinde olay ufuklari uretmemistir Birlesmenin geri tepmesiMomentumu olan kutlecekim dalgalari ve ivmelenen kara delik ciftleri Newton in ucuncu yasasini cigneyerek beklenmedik sonuclar yaratabilir Kutlecekim merkezi saniyede 1000 kilometrenin uzerinde tepme hizina ulasabilir Bu kadar buyuk tepme hizlari bazen neredeyse 5000 km s donme dogrultulari yorunge duzlemiyle ya da yorungenin acisal momentumuyla ayni hizada oldugunda esit kutleli kara deliklerde meydana gelebilir Bu genis galaksilerin kurtulmasi icin yeterlidir Daha uygun bir yonelimle muhtemelen saniyede birkac bin kilometrelik hizlarla daha kucuk bir etki olusur Boyle bir hiz birlesmekte olan kara delikleri kuresel kumeden uzaklastirir ve kara deliklerin bir cekirdek olusturmasini engeller Bu durumda birlesmenin gerceklesme sansi duser ve dolayisiyla kutlecekim dalgalari tespit edilemez Donmeyen karadelikler icin maksimum tepme hizi kutlenin beste birinde 175 km s dir Maksimum tepmeye sebep olan kutle orani ve ne kadar kutle enerji salinimi yapildigi da onemli parametrelerdir Bu oran carpisma icin 0 002 olarak hesaplanmistir Kaynakca Credits SXS Simulating eXtreme Spacetimes project 16 Aralik 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Liu Fukun Komossa Stefanie Schartel Norbert 22 Nisan 2014 UNIQUE PAIR OF HIDDEN BLACK HOLES DISCOVERED BY XMM NEWTON A milli parsec supermassive black hole binary candidate in the galaxy SDSS J120136 02 300305 5 4 Nisan 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Aralik 2014 Valtonen M V Mikkola S Gopakumar A Lehto H J Hyvonen T Rampadarath H Saunders R Basta M Hudec R Subat 2010 Measuring the Spin of the Primary Black Hole in OJ287 The Astrophysical Journal 709 2 The American Astronomical Society ss 725 732 arXiv 0912 1209 2 Bibcode 2010ApJ 709 725V doi 10 1088 0004 637X 709 2 725 29 Haziran 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Mart 2016 Graham Matthew J Djorgovski S G Stern Daniel Glikman Eilat Drake Andrew J Mahabal Ashish A Donalek Ciro Larson Steve Christensen Eric 7 Ocak 2015 A possible close supermassive black hole binary in a quasar with optical periodicity Nature 518 7537 ss 74 6 arXiv 1501 01375 2 Bibcode 2015Natur 518 74G doi 10 1038 nature14143 ISSN 0028 0836 PMID 25561176 2013 Dynamics and Evolution of Galactic Nuclei Princeton Princeton University Press ISBN 9780691121017 14 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Mart 2016 Castelvecchi Davide Witze Witze 11 Subat 2016 Einstein s gravitational waves found at last Nature News doi 10 1038 nature 2016 19361 9 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Subat 2016 a b c Nichols David A Yanbei Chen 1 Eylul 2011 Hybrid method for understanding black hole mergers Inspiralling case Physical Review D 85 4 s 044035 arXiv 1109 0081v1 2 Bibcode 2012PhRvD 85d4035N doi 10 1103 PhysRevD 85 044035 044035 Thibault Cohen Michael I Jeffrey D Kaplan Mark A Scheel 11 Ekim 2011 On Toroidal Horizons in Binary Black Hole Inspirals Physical Review D 85 2 s 024031 arXiv 1110 1668v1 2 Bibcode 2012PhRvD 85b4031C doi 10 1103 PhysRevD 85 024031 Pietila Harri Heinamaki Pekka Mikkola Seppo Valtonen Mauri J 1995 Anisotropic gravitational radiation in the problems of three and four black holes 62 4 ss 377 394 Bibcode 1995CeMDA 62 377P doi 10 1007 BF00692287 CiteSeerX 10 1 1 51 2616 Dis baglantilarBinary Black Holes Orbit and Collide 26 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Milosavljevic Milos 2005 Living Reviews in Relativity Cilt 8 Max Planck Institut fur Gravitationsphysik 30 Mart 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Mart 2016