Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Lenkeran Savaşı (1919), Bolşevik, Beyaz Ordu ve Azerbaycan güçleri arasında şehri ele geçirmek için yapılan bir savaştı. Savaş Azerbaycan Ordu Birlikleri (ADC) tarafından Temmuz 1919'da ülkenin toprak bütünlüğünü sağlamak amacıyla Azerbaycan'ın güney bölgesinde gerçekleştirilen bir askerî harekâttır.
| Lenkeran Savaşı | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Muğan olayları | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
| Azerbaycanlı partizanlar | Muğan Sovyet Cumhuriyeti | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
| Şahveran Hüseyin Ramazanov Habib Bey Selimov Hacı Osman | D.D.Çirkin T.İ.Ulyançev-Otradnev | ||||||
Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti ilan edildiğinde, egemenliğini hemen tüm ülkeye yayamadı ve bu süreç yavaş yavaş gelişti. Bu süreç boyunca ADC'nin güney topraklarında, özellikle Cevad ve Lenkeran bölgelerinde Beyaz Ordu, Bolşevikler ve Azerbaycanlı partizanların katıldığı bir mücadele yaşandı. Bu mücadelenin sonucunda Azerbaycan güçleri galip gelmiş ve Lenkeran Operasyonu bölgenin tamamının ADC'nin otoritesi altına girmesine yol açmıştır.
Arka plan
4-5 Ağustos 1918'de Mugan'da yapılan Beyaz Ordu Kongresi sonucunda 5 kişiden oluşan "Geçici Diktatörlük"ün oluşturulduğu açıklandı. Bu diktatörlüğe "beşli diktatörlüğü" de deniyordu. 1918 sonbaharına kadar Azerbaycan ordusu ve Kafkasya İslam Ordusu Bakü ve Karabağ'ı yabancı güçlerden temizledi, böylece Lenkeran dışında Azerbaycan topraklarının tamamında yeni bir hükûmet kontrolü ele geçirdi. Bir sonraki planlanan yürüyüş yönü başka bir yer olmasına rağmen, Osmanlı İmparatorluğu'nun Mondros Mütarekesi'ni imzalaması ve İngiliz kuvvetlerinin Bakü'ye gelmesi nedeniyle durum değişti. Sonuç olarak, Lenkeran'a yapılması planlanan yürüyüş ertelendi. Lenkeran, çeşitli güçlerin dikkatini çeken stratejik açıdan önemli bir konuma sahipti. Nitekim 1918 yılı başlarında Musavatçıların kontrolünde olmasına rağmen Bolşevikler aynı yılın Nisan ayında "Aleksandr Jander" gemisiyle bölgeye ulaşmış ve bölgenin kontrolünü ele geçirmiştir. İngilizlerin Bakü'ye gelmesinin ardından Rus subaylar, Sukhorukov önderliğinde Lenkeran Cumhuriyeti ve hükûmetinin kurulduğunu duyurdu.
Bölgede faaliyet gösteren güçlerden biri de Bolşeviklerdi. Bolşevikler Lenkeran'ın ellerinde olması halinde Bakü'ye seferin daha kolay olacağını düşünüyorlardı. Böylece Bolşevikler hazırlıkların ardından 25 Nisan'da ayaklanmayı başlattılar. Başarılı olan Bolşevikler, Beyaz Ordu'nun aktif üyelerini tutuklamayı başardılar ve 15 Mayıs'ta Muğan Sovyet Cumhuriyeti'nin kurulduğunu duyurdular.
Savaş
5 Temmuz 1919'da Prişib'de yeni Beyaz Ordu, Malakan ve diğer Rusların yeni bir kongresi düzenlendi. Bölgenin Bolşeviklerden temizlenmesine karar verildi. Temmuz ayının ikinci yarısında Beyaz Ordu Lenkeran'a kesin bir saldırı başlattı. Aynı zamanda bölgedeki Azerbaycanlı partizanlar da Bolşeviklere karşı saldırı başlattı. Ramazanov ve Şahvere'nin müfrezeleri birleşince, Askeri Konsey şehre üç yönden saldırmaya karar verdi. Ramazanov'un güneyden, Şahveren'in batıdan, Hacı Osman'ın ise doğudan saldırması gerekiyordu. Azerbaycan saldırısı başarılı oldu ve Bolşevikler geri çekilmek zorunda kaldı. Bolşevikler deniz fenerine doğru baskılansa da ellerindeki ağır silahlar nedeniyle direnmeyi başardılar. Şehrin geri kalan kısmı Azerbaycanlı partizanların eline geçti. Kentin kuzey ucundan Hacı Gurban Caddesi'ne kadar olan bölge, şehrin batı ucundan Ramazanov'un sol yakasına, Sutamurdov yakasından Lenkeran nehrinin sağ kıyısına kadar olan bölge Şahvera'nın kontrolü altındaydı. Azerbaycan gerillaları sürekli destek aldığı için saldırıyı sonuna kadar sürdürmekte kararlıydı. Bolşevikler er ya da geç mağlup olacaklarını biliyorlardı ve bu nedenle Sarı Ada'ya gitmeye karar verdiler. Ancak şehri boşaltırken bu yerleri Azerilere değil, Beyaz Ordu da olsa Ruslara vermeye karar verdiler. Böylece 24-25 Temmuz tarihlerinde Muğan güçleri yani Beyaz ordu şehrin çeşitli önemli yerlerine gönderilmiş ve tutuklu bulunan tüm subaylar serbest bırakılmıştı.
Sonuç
Lenkeran Muharebesi'nde şehirde Bolşevikleri temizleyen Azerbaycan güçleri olmasına rağmen Bolşevikler şehrin Azerbaycanlıların eline geçmesin diye şehri baş düşmanları Beyaz orduya teslim ettiler.
Beyaz ordu yeni kongrelerini Prişib'de topladı ve karara göre, Sovyetlerin mayıs ayında düzenlediği kongrede alınan kararlar geçersiz sayılarak, yetkileri mevcut kongreye devredildi. Hapisten çıktıktan sonra İlyaşeviç yeniden liderliği devraldı ve ilk eylemleri Azerbaycan partizanlarına karşı oldu. Partizan gruplardan birinin lideri Yusuf Bey'e gönderdiği mektupta, Bolşevik hükûmetinin çoktan devrildiğini, bölgede silahlı grubuna artık ihtiyaç kalmadığını, bu nedenle 12 saat içinde Rus'un Astara'sından ayrılmak zorunda kaldığını aksi takdirde saldıracaklarını belirtiyordu.
Buna cevaben Yusuf Bey, Azerbaycan hükûmeti dışında hiçbir hükûmeti tanımadığını, bu nedenle silahlarını bırakmayacağını söyledi.
ADC olaylara müdahale etti. İlk başta Beyaz ordu saldırıları sonucu yenilgiye uğratılmış, ağustos ayında ise bölgedeki Lenkeran operasyonuyla tüm Beyaz ordulular silahsızlandırılmıştır.
Kaynakça
- ^ a b Morozova 2015, s. 46-51.
- ^ a b c Süleymanov 2014.
- ^ a b Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası 2005, s. 189.
- ^ Süleymanov, Mehman (1998). Azərbacan Ordusu (1918–1920). Baku: hərbi Nəşriyyatı. ss. 340-341.
- ^ Морозова və Ермоленко 2013.
- ^ Süleymanov 1998, s. 342.
- ^ Süleymanov 1998, s. 343.
- ^ Süleymanov 1998, s. 345-346.
- ^ . cenublu.az. 12 Ağustos 2023. 19 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2023.
- ^ Süleymanov 1998, s. 348.
Kaynak
- Mehman Süleymanov (1998). Azərbacan Ordusu (1918-1920). Bakı: Hərbi Nəşriyyatı.
- . (2004). Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası/Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Lənkəran əməliyyatı maddəsi. Bakı: Lider nəşriyyat. Erişim tarihi: 18 Şubat 2024.
- Olga M. Morozova (2014). Olga M. Morozova (PDF). Russkaya Starina. Erişim tarihi: 18 Şubat 2024.
- Ольга Морозова, Татьяна Ермоленко (2013). Погоны и Буденовки: Гражданская война глазами белых офицеров и красноармейцев. Российский гуманитарный научный фонд.
- Mehman Süleymanov (2014). Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Hərb Tarixi. Firuzan.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Lenkeran Savasi 1919 Bolsevik Beyaz Ordu ve Azerbaycan gucleri arasinda sehri ele gecirmek icin yapilan bir savasti Savas Azerbaycan Ordu Birlikleri ADC tarafindan Temmuz 1919 da ulkenin toprak butunlugunu saglamak amaciyla Azerbaycan in guney bolgesinde gerceklestirilen bir askeri harekattir Lenkeran SavasiMugan olaylariTarihTemmuz 1919SebepLenkeran da Bolseviklerin iktidara gelmesi Azerbaycanli partizanlarin ve Beyaz Ordu un kaygisiSonucAzerbaycanli partizanlar Lenkeran da Bolsevikleri yenilgiye ugratsa da Bolsevikler sehri Beyaz Ordu ya teslim etti TaraflarAzerbaycanli partizanlarMugan Sovyet CumhuriyetiKomutanlar ve liderlerSahveran Huseyin Ramazanov Habib Bey Selimov Haci OsmanD D Cirkin T I Ulyancev Otradnev Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti ilan edildiginde egemenligini hemen tum ulkeye yayamadi ve bu surec yavas yavas gelisti Bu surec boyunca ADC nin guney topraklarinda ozellikle Cevad ve Lenkeran bolgelerinde Beyaz Ordu Bolsevikler ve Azerbaycanli partizanlarin katildigi bir mucadele yasandi Bu mucadelenin sonucunda Azerbaycan gucleri galip gelmis ve Lenkeran Operasyonu bolgenin tamaminin ADC nin otoritesi altina girmesine yol acmistir Arka plan4 5 Agustos 1918 de Mugan da yapilan Beyaz Ordu Kongresi sonucunda 5 kisiden olusan Gecici Diktatorluk un olusturuldugu aciklandi Bu diktatorluge besli diktatorlugu de deniyordu 1918 sonbaharina kadar Azerbaycan ordusu ve Kafkasya Islam Ordusu Baku ve Karabag i yabanci guclerden temizledi boylece Lenkeran disinda Azerbaycan topraklarinin tamaminda yeni bir hukumet kontrolu ele gecirdi Bir sonraki planlanan yuruyus yonu baska bir yer olmasina ragmen Osmanli Imparatorlugu nun Mondros Mutarekesi ni imzalamasi ve Ingiliz kuvvetlerinin Baku ye gelmesi nedeniyle durum degisti Sonuc olarak Lenkeran a yapilmasi planlanan yuruyus ertelendi Lenkeran cesitli guclerin dikkatini ceken stratejik acidan onemli bir konuma sahipti Nitekim 1918 yili baslarinda Musavatcilarin kontrolunde olmasina ragmen Bolsevikler ayni yilin Nisan ayinda Aleksandr Jander gemisiyle bolgeye ulasmis ve bolgenin kontrolunu ele gecirmistir Ingilizlerin Baku ye gelmesinin ardindan Rus subaylar Sukhorukov onderliginde Lenkeran Cumhuriyeti ve hukumetinin kuruldugunu duyurdu Bolgede faaliyet gosteren guclerden biri de Bolseviklerdi Bolsevikler Lenkeran in ellerinde olmasi halinde Baku ye seferin daha kolay olacagini dusunuyorlardi Boylece Bolsevikler hazirliklarin ardindan 25 Nisan da ayaklanmayi baslattilar Basarili olan Bolsevikler Beyaz Ordu nun aktif uyelerini tutuklamayi basardilar ve 15 Mayis ta Mugan Sovyet Cumhuriyeti nin kuruldugunu duyurdular Savas5 Temmuz 1919 da Prisib de yeni Beyaz Ordu Malakan ve diger Ruslarin yeni bir kongresi duzenlendi Bolgenin Bolseviklerden temizlenmesine karar verildi Temmuz ayinin ikinci yarisinda Beyaz Ordu Lenkeran a kesin bir saldiri baslatti Ayni zamanda bolgedeki Azerbaycanli partizanlar da Bolseviklere karsi saldiri baslatti Ramazanov ve Sahvere nin mufrezeleri birlesince Askeri Konsey sehre uc yonden saldirmaya karar verdi Ramazanov un guneyden Sahveren in batidan Haci Osman in ise dogudan saldirmasi gerekiyordu Azerbaycan saldirisi basarili oldu ve Bolsevikler geri cekilmek zorunda kaldi Bolsevikler deniz fenerine dogru baskilansa da ellerindeki agir silahlar nedeniyle direnmeyi basardilar Sehrin geri kalan kismi Azerbaycanli partizanlarin eline gecti Kentin kuzey ucundan Haci Gurban Caddesi ne kadar olan bolge sehrin bati ucundan Ramazanov un sol yakasina Sutamurdov yakasindan Lenkeran nehrinin sag kiyisina kadar olan bolge Sahvera nin kontrolu altindaydi Azerbaycan gerillalari surekli destek aldigi icin saldiriyi sonuna kadar surdurmekte kararliydi Bolsevikler er ya da gec maglup olacaklarini biliyorlardi ve bu nedenle Sari Ada ya gitmeye karar verdiler Ancak sehri bosaltirken bu yerleri Azerilere degil Beyaz Ordu da olsa Ruslara vermeye karar verdiler Boylece 24 25 Temmuz tarihlerinde Mugan gucleri yani Beyaz ordu sehrin cesitli onemli yerlerine gonderilmis ve tutuklu bulunan tum subaylar serbest birakilmisti SonucLenkeran Muharebesi nde sehirde Bolsevikleri temizleyen Azerbaycan gucleri olmasina ragmen Bolsevikler sehrin Azerbaycanlilarin eline gecmesin diye sehri bas dusmanlari Beyaz orduya teslim ettiler Beyaz ordu yeni kongrelerini Prisib de topladi ve karara gore Sovyetlerin mayis ayinda duzenledigi kongrede alinan kararlar gecersiz sayilarak yetkileri mevcut kongreye devredildi Hapisten ciktiktan sonra Ilyasevic yeniden liderligi devraldi ve ilk eylemleri Azerbaycan partizanlarina karsi oldu Partizan gruplardan birinin lideri Yusuf Bey e gonderdigi mektupta Bolsevik hukumetinin coktan devrildigini bolgede silahli grubuna artik ihtiyac kalmadigini bu nedenle 12 saat icinde Rus un Astara sindan ayrilmak zorunda kaldigini aksi takdirde saldiracaklarini belirtiyordu Buna cevaben Yusuf Bey Azerbaycan hukumeti disinda hicbir hukumeti tanimadigini bu nedenle silahlarini birakmayacagini soyledi ADC olaylara mudahale etti Ilk basta Beyaz ordu saldirilari sonucu yenilgiye ugratilmis agustos ayinda ise bolgedeki Lenkeran operasyonuyla tum Beyaz ordulular silahsizlandirilmistir Kaynakca a b Morozova 2015 s 46 51 a b c Suleymanov 2014 a b Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi 2005 s 189 Suleymanov Mehman 1998 Azerbacan Ordusu 1918 1920 Baku herbi Nesriyyati ss 340 341 Morozova ve Ermolenko 2013 Suleymanov 1998 s 342 Suleymanov 1998 s 343 Suleymanov 1998 s 345 346 cenublu az 12 Agustos 2023 19 Mayis 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Aralik 2023 Suleymanov 1998 s 348 KaynakMehman Suleymanov 1998 Azerbacan Ordusu 1918 1920 Baki Herbi Nesriyyati erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim 2004 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Lenkeran emeliyyati maddesi Baki Lider nesriyyat Erisim tarihi 18 Subat 2024 Olga M Morozova 2014 Olga M Morozova PDF Russkaya Starina Erisim tarihi 18 Subat 2024 Olga Morozova Tatyana Ermolenko 2013 Pogony i Budenovki Grazhdanskaya vojna glazami belyh oficerov i krasnoarmejcev Rossijskij gumanitarnyj nauchnyj fond erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Mehman Suleymanov 2014 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Herb Tarixi Firuzan erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim