Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| Gondvana | |
|---|---|
 | |
| Genel Bilgi | |
| Kıta adı: | Gondvana |
| Günümüz kıta ve yapılar: | |
| Yaşadığı yıl: | 600 myö - 180 myö |
| Tür: | Süperkıta |
Gondvana (Gondwana), Prekambriyen dönemi sonunda Antarktika, Avustralya, Afrika, Güney Amerika, Hindistan, Arabistan ve Madagaskar'ın birleşmesinden oluşmuştur. Geç Prekambriyen dönemi sonunda birleşen bu jeolojik yapı (yaklaşık 600 milyon yıl önce), erken Jura döneminde ilk parçalanma aşamasına gelmiştir.Birkaç kratonun birikmesiyle oluşur. Gondwana paleozoyik dönemin en büyük kitasal kabuğudur. Dünya yüzeyinin beşte biri kadar bir alan kaplamaktadır. Süper kıta olabilmek için Euramercia ile birleşti. Mesozoyik doneminde Gondwana ve pangea yavaş yavaş ayrıldı. Gondwana kalıntıları Güney Amerika, Afrika, Antarktika, Avustralya, Hindistan yarımadası ve Arabistan’da dahil olmak üzere bugünün kıta alanının yaklaşık üçte ikisini oluşturmaktadır. Gondvana (Gondwana) ismi Avusturyalı jeolog Eduard Suess tarafından üst Paleozoyik ve Mezozoyik yaşlı formasyonları bulunan merkez Hindistan'daki Gondwana bölgesine izafeten verilmiştir, zira bu bölge diğer güney kıtalarındaki bazı formasyonlara jeolojik yaş ve litolojik özellikler yönünden benzemektedir. ”Gondwana” terimi, bazı bilim adamları tarafından bölge ve süper kıta arasında açık bir ayrım yapmak için tercih edilmektedir.
Süper kıta teorisinin gelişimi
Kıtaların sınırlarının uyumlu olduğu düşüncesi ilk olarak Francis Bacon tarafından 1620 yılında ortaya konmuştur; ancak birleşik kıta konsepti 20. asrın ilk yarısında alman meteorolog Alfred Wegener tarafından ortaya atıldı. İlerleyen yıllarda süperkıta Pangaea'nın varlığı ortaya atılacaktı. Gondvana da bu süperkıtanın güney parçasıydı. Güney afrikalı jeolog Alexander Du Toit süperkıta konseptini çok daha genişletip Our Wandering Continents adlı eserinde birleşik kıtalar için coğrafik ve jeolojik kanıtlar ileri sürmüştür. Permo-Karbonifer buzul çökelleri, flora ve fauna benzerlikleri ve belki de benzer fosillerin bu kıtalarda bulunması gibi kanıtlar ortaya konmuştur. Süperkıta teorisi gözlem ve bazı kanıtlar ışığında ileri sürülse de sistematiği ortaya konamamıştı; 1960'larda levha tektoniği konsepti yeryüzünün jeolojik yapısına çok net bir açıklama getirip kıta kayması teorisine temel olmuştur.
Gondvana'nın jeolojik evrimi
Levha tektoniği teorisine göre Gondvana'nın meydana gelmesi yaklaşık 600 milyon önce (geç Prekambriyen) kıta levhalarının çarpışması neticesinde olmuştur. Daha sonra permiyen döneminde Kuzey Amerika, Avrupa ve Sibirya levhalarıyla çarpışarak Pangaea'yı meydana getirdi. Gondvana'nın parçalanışı aşamalı bir süreç ortaya koymuştu. 180 milyon yıl önce Jura dönemi'nde Gondvana batı ve doğu olmak üzere ayrılma yaşadı. Bugünkü Güney Amerika ve Afrika (Gondvana'nın batı yakası) ile Madagaskar, Hindistan, Avustralya ve Antarktika (Gondvana'nın doğu yakası) ayrılmıştı. Yaklaşık 140 milyon yıl önce Gondvana'nın batı yakasının da ayrılmasıyla Atlas Okyanusu oluşmuştu. Yaklaşık aynı zamanlarda Madagaskar ve Hindistan (birleşik kıtalardı) Antarktika ve Avustralya'dan ayrıldılar, bu jeolojik olay Hint Okyanusu'nun gelişimine yol açtı. Geç Kretase döneminde Hindistan Madagaskar'dan ayrıldı ve Avustralya ile Antarktika kısmen kopmaya başlamıştı. Hindistan nihayet yaklaşık 45-50 milyon yıl önce Asya kıtasına bindirdi ve Himalaya sıradağlarının oluşu başlamıştı, aşağı yukarı aynı zamanda Avustralya da güneydoğu Asya kıyılarına yaklaşmaya başlamıştır, ki bugün hala bu hareket devam etmektedir.
Formasyon
Pan-African orojenesi olarak bilinen birkaç orogani, çok daha eski bir süper kıta Rodinia 'nin kıtasal parçalarının çoğunun birleşmesine yol açtı. Bu orojenik kayışlardan biri olan Mozambik Kuşağını oluşturdu ve başlangıçta Doğu (Hindistan, Madagaskar, Antarktika ve Avustralya) ile Batı Gondwana (Afrika ve Güney Amerika) arasındaki sütür olarak tanımlandı. 1990 larda üç orogani tanındı: Doğu Afrika orojenesi, Kuunga orojenisi, Doğu Gondwana ve Doğu Afrika arasındaki çarpışmada oluşan orojenes Gondwana’nın son aşamaları Laurentia ve Batı Gondwana arasındaki lapetus okyanusunun açılmasıyla çakıştı. Bu aralıkta kambriyen patlaması meydana geldi. Mozambik Okyanusu, Orta Afrika’nın Kongo Banweulu Bloğunu Neoproterozoik Hindistan'dan ayrıldı. Azania kıtası Mozambik Okyanusunda bir adaydı.
Hindistan, Kuunga orojenisini (Pinjarra orojenisi olarak da bilinir) başlatan Gondwanan konumuna ulaşmıştı. Yeni oluşan Afrika’nın diğer tarafında Kalahari, Adamastor okyanusunu kapatan Kongo ve Ria Plata ile çarpıştı. Mozombik Okyanusunun kapatılması Hindistan'ı Avusturya-Doğu Antarktika'nın yanina getirdi ve hem Kuzey hem de güney Çin, Avusturalyanın yakınındaydı. Gondwana’nın doğu kısımlarını (Doğru Afrika, Arap-Nubai Kalkanı,Seyşeller, Madagaskar, Hindistan, Sri Lanka, Dogu Antarktika ve Avustralya) birleştiren bir dizi orojenik olayı, ilk olarak Arap-Nubai kalkanı doğu Afrika orojenesinde doğu Afrika (Kenya-Tanzanya) arasında çarpıştı. Ardından Avustralya ve Doğu Antarktika kalan Gondwana c. Kuunga Orogeny Daha sonra Madagaskarlı orojen, Madagaskar, doğu Doğu Afrika ve güney Hindistan'ı etkiledi. İçinde, Neoproterozoik Hindistan, Mozambik Kuşağı boyunca dikilen, halihazırda birleştirilmiş Azania ve Kongo-Tanzanya-Bangweulu Bloğu ile çarpıştı.
18.000 km uzunluğunda Terra Australis Orogen Gondwana'nın batı, güney ve doğu sınırlarında gelişti. Bu kenardan Proto-Gondwanan Kambriyen yay kemerleri doğu Avustralya, Tazmanya, Yeni Zelanda ve Antarktika'da bulunmuştur. Bu kayışlar sürekli bir ark zinciri oluştursa da, Avustralya-Tazmanya ve Yeni Zelanda-Antarktika ark segmentleri arasında batma yönü farklıydı.
Peri-Gondwana gelişimi: Paleozoyik yarıklar ve birikimler
Gondwana'nın varlığı sırasında çok sayıda teras Avrasya'ya verildi, ancak bu alanların çoğunun Kambriyen veya Prekambriyen kökenli belirsizliğini koruyor. Örneğin, şu anda Orta Asya'yı oluşturan ve genellikle "Kazak" ve "Moğol terranları" olarak adlandırılan bazı Paleozoyik terranlar ve mikro kıtalar, Geç Silüryan'daki kıta Kazakistanına kademeli olarak birleştirildi. Bu blokların Gondwana kıyılarında olup olmadığı bilinmemektedir. Paleozoyik'te Fransa’nın büyük bir kısmını oluşturan Armorican arazisi,Peri-Gondwana veya çekirdek Gondwana’nın bir parçasıydı Rheic Okyanusu önünde kapandı ve Palaeo-Tethys Okyanusu arkasından açıldı. İber Yarımadası'ndan gelen prekambriyen kayalar, muhtemelen Karbonifer-Permiyen sınırına yakın Variscan orojenisinde bir oroklin olarak ayrılmadan önce çekirdek Gondwana'nın bir parçasını oluşturduğunu ileri sürmektedir.
Güneydoğu Asya, Orta Paleozoik ve Senozoyik döneminde toplanan Gondwanan ve Cathaysian kıtasal parçalarından yapılmıştır. Bu süreç, Gondwana'nın kuzey marjı boyunca üç tiftik aşamasına bölünebilir: birincisi, Devoniyen, Kuzey ve Güney Çin'de, Tarim ve Quidam (kuzeybatı Çin) ile birlikte yırtılarak, arkasındaki Palaeo-Tethys açıldı. Bu terranlar Geç Devoniyen ve Permiyen sırasında Asya'ya akın etti. İkincisi, Geç Karbonifer'den Erken Permiyen'e kadar, Cimmerian terranları Meso-Tethys Okyanusunu açtı; Sibumasu ve Qiangtang, Geç Permiyen ve Erken Jura döneminde Güneydoğu Asya'ya eklendi. Üçüncüsü, Geç Juradan Geç Juraya, Lhasa, Batı Burma'da, Woyla terranes Neo-Tethys Okyanusunu açtı; Lhasa Erken Kretase döneminde Asya'ya, Geç Kretase döneminde Batı Burma ve Woyla ile çarpıştı. Gondwana'nın uzun, kuzey kenarı Paleozoyik boyunca çoğunlukla pasif bir marj olarak kaldı. Neo-Tetis Okyanusu'nun bu marj boyunca erken Permiyen açılışı, birçoğu Himalaya Orojenisinde deforme olan ve hala deforme olan uzun bir dizi terran üretti. Türkiye'den kuzeydoğu Hindistan'a: Türkiye'nin güneyindeki Tauridler; Gürcistan'daki Küçük Kafkasya Bölgesi; İran'daki Sanand, Alborz ve Lut terranları; Hazar Denizi'ndeki Mangysglak veya Kopetdag Terrane; Afgan Terranı; kuzey Pakistan'daki Karakorum Terrane; ve Tibet'teki Lhasa ve Qiangtang terranları. Neo-Tethys'in Permiyen-Triyas genişlemesi, tüm bu terranları Ekvator boyunca ve Avrasya'ya doğru itti.
Güneybatı Akıntıları
Paleozoik sırasında Güney Amerika'nın Güney Koni bölümlerinin oluşturulmasına yardımcı olan bazı bloklar arasında Gondwana'nın batı kenarı Ordovisyen'de güneydoğu Laurentia'ya kazındığında Laurentia'dan aktarılan bir parça bulunmaktadır. Bu, kuzeybatı Arjantin'de, Appalachianların çizgisini güneye kadar devam ettirmiş olabilen Famatinian orojenisinin Cuyania veya Precordillera terranıdır. Patagonya arazisinin güneybatı Gondwanan ile çarpışması geç Paleozoyik'te meydana geldi. Kuzey Patagonya Masifi'nin altından batmaya bağlı magmatik kayaçlar 320-330 milyon yıllık olarak tarihlendirilmiştir, bu da batırma sürecinin erken Karbonifer'de başladığını göstermektedir. Bu nispeten kısa ömürlüdür (yaklaşık 20 milyon yıl sürmektedir) ve iki kara kütlesinin ilk teması, Karbonifer ortalarında erken Permiyen sırasında daha büyük çarpışma ile gerçekleşmiştir. Devoniyen'de Chaitenia adında bir ada arkı, şimdi Güney-orta Şili'de Patagonya'ya akın etti.
Pangea'nın bir parcası olarak Gondwana : geç Paleozoyikten Erken Mezozoyik
Gondwana ve Laurasia, Karbonifer sırasında Pangea süper kıvamını oluşturdular. Orta Atlantik açıldığında Pangea Orta Jura'da dağılmaya başladı. Pangea'nın batı ucunda, Gondwana ve Laurasia arasındaki çarpışma, Rheic ve Palaeo-Tethys okyanuslarını kapattı. Bu kapanışın eğikliği, sırasıyla Marathon, Ouachita, Alleghanian ve Variscan orogeni'lerinde bazı kuzey terranlarının yanaşmasıyla sonuçlandı. Chortis ve Oaxaca gibi güney terranları, Laurentia'nın güney kıyılarındaki çarpışmadan büyük ölçüde etkilenmedi. Yucatán ve Florida gibi bazı Peri-Gondwanan terranları, büyük burun yollarının çarpışmasından tamponlanmıştı. Carolina ve Meguma gibi diğer terranlar doğrudan çarpışmaya karıştı. Son çarpışma, bugünkü Meksika'dan güney Avrupa'ya uzanan Variscan-Appalachian Dağları ile sonuçlandı. Bu arada Baltica, Uralian orogeny ve Laurasia ile sonuçlanan Sibirya ve Kazakistan ile çarpıştı. Sonunda Geç Karbonifer-Erken Permiyende Pangea birleşti, ancak eğik kuvvetler Pangea Triyas'ta çatlamaya başlayana kadar devam etti. Doğu ucunda çarpışmalar daha sonra ortaya çıktı. Kuzey Çin, Güney Çin ve Çinhindi blokları orta Paleozoyik sırasında Gondwana'dan fırladı ve Proto-Tethys Okyanusunu açtı. Karbonifer-Permiyen sırasında Kuzey Çin, Moğolistan ve Sibirya ile demirledi, bunu Güney Çin izledi. Daha sonra Cimmerian blokları Geç Karbonifer'de Palaeo-Thethys ve Neo-Tethys okyanuslarını oluşturmak için Gondwana'dan uzaklaştı ve Triyas ve Jurassic sırasında Asya'ya demirledi. Batı Pangea, doğu ucu hala toplanırken çatlamaya başladı. Pangea ve dağlarının oluşumu, küresel iklim ve deniz seviyeleri üzerinde muazzam bir etkiye sahipti, bu da buzullaşma ve kıta çapında sedimantasyona neden oldu. Kuzey Amerika'da, Absaroka dizisinin temeli, Alleghan ve Ouachita orogenies ile çakışır ve Pangaean orogeni'lerinden uzakta biriktirme modunda büyük ölçekli bir değişimin göstergesidir. Sonuçta, bu değişiklikler Permiyen-Triyas yok olma olayına katkıda bulundu ve büyük miktarda hidrokarbon, kömür, evaporit ve metal birikimi bıraktı. Pangea'nın dağılması, Güney Amerika, Afrika, Kuzey Amerika ve Avrupa arasındaki Orta Atlantik magmatik eyaleti (CAMP) ile başladı. CAMP, birkaç milyon yıl içinde yedi milyon kilometrekareden fazla yol kat etti, c'de zirveye ulaştı. 200 Ma ve Triyas-Jura yok olma olayına denk geldi. [35] Reform edilmiş Gondwanan kıtası, Pangea'nın oluşmasından önce var olanla tam olarak aynı değildi; örneğin, Florida ve güney Georgia ve Alabama'nın çoğu, aslında Gondwana'nın bir parçası olan kayalarla kaplıdır, ancak Orta Atlantik açıldığında bu bölge Kuzey Amerika'ya bağlı kaldı.
Ayrılma
Süper kıtanın merkezi olan Antarktika, Gondvana'nın parçalanması etrafında saat yönünde yayıldı. Tüm Gondvana kıtalarıyla sınırları paylaştı. Ayrılma, en büyük magmatik illerden olan Karro-Ferrar eyaletinin patlamasının sonucuydu. 200-170 milyon yıl civarı önce Güney Amerika, Afrika, Antarktika arasında olan en eski anomaliler; şimdi 160-180 milyon yıl önce dağılmanın meydana geldiği Güney Weddel Denizi'nde bulunurlar.
Batı Hint Okyanusu'nun açılışı
Gondvana,Karro-Ferrar sel basaltlarının geniş ve hızlı yerleşimini takiben Jurrassıc'ten, 184 milyon yıl önce ayrılmaya başladı.Ayrılmaya bağlı olarak Falkland Adaları ve Ellsworth-Whitmore dağları ters yöne 90 derece döndü.Güney Amerika mide fay güneybatıya itildi. Afrika -Antarktika parçalanmasının tarihi, Güneybatı Hint Sırtını çevreleyen kırık bölgelerde ve manyetik anomalilerde ayrıntılı olarak incelenebilir. Seyşeller ve Maldivler Orta Hint Sırtı ile ayrıldı.Bir deniz ilerlemesi kumtaşı ile Afrika boynuzunu süpürdü.
Doğu Hint Okyanusu'nun açılışı
Antarktika, Madagaskar, Hindistan, Avustralya 'dan oluşan Doğu Gondvana Afrika'dan ayrılmaya başladı. Doğu Gondvana,132,5-96 milyon yıl arasında Hindistan'ın Antarktika'dan kuzeybatıya taşınmasıyla dağılmaya başladı.Günümüzdeki Hint Plaka ve Avustralya; Oğlak plakayla ve dağınık sınırlarla ayrılmıştır. Hint okyanusunun açılmasıyla Antarktika plaka üzerinde ilk Kerguelen platosunu kurdu. Kerguelen yaylası ve Doksan Doğu Sırtının güney ucu olan Kırk Sırt şimdi Güneydoğu Hint Sırtıyla ayrıdır. Avustralya ve Doğu Antarktika arasındaki ayrılık deniz tabanının yayılmasıyla başladı. Erken Senozoik döneminde Güney Tasman Yükselişi üzerinde gelişen sığ bir deniz yolu ile küresel okyanus sıcaklığının önemli ölçüde düşmesiyle kıtaların ayrılması başladı. Yaklaşık 100 milyon yıl önce, Arktan çatlak magmatizmaya geçiş; Yeni Zelanda, Campbell Platosu, Chatam Yükselişi, Lord Howe Yükselişi, Norfolk sırtı ve Yeni Kaledonya dahil olmak üzere Zelanda'yı Batı Antarktika'dan ayırdı.
Güney Atlantik Okyanusu'nun açılışı
Güney Atlantik okyanusunun açılmasıyla Batı Gondvana bölünmüş ancak tam zamanlanamamıştır. Triyas-Erken Jurassic boyunca güneyden kuzeye yayılan yarık, Jurassic-Kretase tortul havzalarında iki kıta için de gelişmeye başladı.Üç alt plaka halinde kıtayı böldü.Yaklaşık 135-130 milyon yıl öncesi dahil her iki kıta üzerinde yarıklar sisteminin geliştirilmesi Orta Afrika Rift Sistemi ve Orta Afrika Kesme bölgesinde 85 milyon yıl önceye kadar süren Brezilya enlemlerinde, perlomanyetik verilerin eksikliği nedeniyle yayılmayı değerlendirmek zordur.Nijerya'da Benue Çukuru'ndaki yarık meydana geldi.Ekvatorun kuzeyinde yarık, 120,4 milyon yıl öncesinden sonra başladı ve 100-96 milyon yıl öncesine kadar devam etti.
Erken And Orojeni
And orojeninde ilk aşamaları Jura ve Erken Kretase ile genişlemeli tektoniği karakterize edildi.Arka yay havzalarının gelişimi ve riftleşme (yarık) oluştu.Bu gelişmenin soğuk okyanus litosferinin çökmesiyle bağlantılı olduğu varsayılmaktadır.Yaklaşık 90 milyon yıl önce And orojenisikarakter olarak önemli ölçüde değişti.Bu süre zarfında, daha sıcak ve genç okyanus litosferinin Güney Amerika'nın altına girmeye başladığına inanılmaktadır.Bu tür bir yitim sadece farklı litolojilerin maaruz kaldığı yoğun deformasyon değil,aynı zamanda Geç Kretase'den itibaren meydana geldiği bilinen yükselme ve erozyondan da sorumlu tutulur.Orta Kretase plakası tektonik değişiklikleriyle ilgili bir değişiklik de Güneydoğu hareketinden yaklaşık 90 milyon yıl önce kuzeydoğu hareketine kadar uzanan okyanus litosferinin batma yönünün değişmesidir. Yitim yönü değişirken kıyıya eğik kaldı.Güney Amerika yön değişikliği birkaç yitim bölgesi paralel arızayı etkilediler. (Domeyko,Liquine)
Senozoik
Hindistan Yarımadası yaklaşık 70 milyon yıl önce Asya ile çarpışmaya başladı. Güney Amerika Panama Berzahı aracılığıyla Kuzey Amerika'ya bağlandı.
Gondvana'nın dağılmasının Doğu Afrika'da Afar Üçlü Kavşağında devam ettiği söylenebilir.Arap,Nubian, Somali plakalarını ayırır.Kızıldeniz ve Doğu Afrika'da dalgalanmalara neden olur.
Avustralya-Antarktika ayrılığı
Erken senozoikte Avustralya hala Antarktika'ya bağlıydı.Mevcut konumunun güneyinde her iki kıtada da büyük ölçüde lahvedilmişti.İkisi arasındaki çatlak gelişti. Eosen-oligosen sınırına kadar çember akıntısı gelişti ve Antarktika başladı.Avustralya,Paleosen boyunca ılık ve ıslak yağmur ormanları hakimiyetindeydi.Eosen-Oligosen sınırında Tasman geçidinin açılması aniden soğumaya neden oldu.Miyosen sırasında sıcak ve nemli bir iklim Orta Avustralya yağmur ormanlarının cepheleriyle geliştirildi.Ancak dönem bitiminden önceki soğuk ve kuru iklim yağmur ormanlarını ciddi şekilde azalttı.Piosen'de yağışta kısa süreli artış görüldü.O zamandan beri ıslak buzul dönemler ve kuru buzul dönemler arasındaki dalgalanma kurak rejimle gelişmiştir.Avustralya yağışlarda kademeli düşüşlerle 15 milyon yıllık sürede çeşitli iklimler yaşamıştır. Aralarındaki Tasman geçidi 40-30 milyon yıl önce açılmaya başladı.Paleontolojik kanıtlar Antarktika Cirumpolar akımının Geç Oligosen döneminde (23 m.y.ö.) kurulduğunu göstermektedir. Drake Pasajı'ndaki kabuk 34-29 milyon yaşındadır.Antarktika arasındaki yayılmayı gösterir. Güney Amerika plakaları Eosen-Oligosen sınırına yakın başladı.Tierra'daki derin deniz ortamları Scotia sırtı Proto-Antarktika Circumpolar akımının açıldığını gösteriyor.Kuzey Scotia Sırtı boyunca sığ deniz koşullarına geçiş; Tierra del Fuego'a bulunan derin deniz yolunun kapatılması ve Patagonya Cordillera'nın yükselmesidir.Buna bağlı olarak yeniden etkinleşmesiyle birlikte İzlanda volkanları küresel ısınmaya kaatkıda bulundu. Eosen'den bu yana Avustralya plakasının kuzeye hareketi,Filipin ve Caroline plakaları ve Yeni Gine Yaylalarının yükselişiyle yay-kıta çarpışması ile sonuçlandı.Bu çarpışmadan önce sıcak, nemli yağmur ormanlarının hakim olduğu Avustralya iklimi, bugünkü haline gelmeden önce Oligosen'den Miyosen'e kadar açık orman ve yağmur ormanı arasında değişmeye başladı.
Biyocoğrafya
"Gondvanan" sıfatı canlı organizmaların dağılımına atıfta bulunduğunda, Antarktika florası dahil bir zamanlar Gondvana'nın parçası olan ancak şu an süreksiz bölgelerin iki ve üzeri olmak üzere biyocoğrafyada yaygın olarak kullanılır. Güney Yarımküre'deki tüm kıtalardan bilinen bitki ailesi Proteaceae, bir Gondvanan dağılımına sahiptir.Genelde arkaik ve kalıntıbir soy olarak tanımlanır.Proteaceae'daki dağılımlar hem Gondvanan raftinginin hem de okyanus dağılmasının sonucudur.
Kambriyen Dönemi Sonrası Çeşitlendirme
Silüryen Gondvana ekvatordan Güney kutbuna uzanırken Lavrasya Avustralya'nın karşısındaki ekvatorda yer aldı.Kısa ömürlü geç Ordovisyen buzullaşma Silüryen sıcak ev dönemini izledi.Deniz omurgasız ailelerinin %27'si ve nesli tükenmekte olan cinslerin %57'si ile sonuçlanan Ordovisyen yok oluşu bu buz evinden sıcak eve geçişte meydana geldi. Cooksonica, Ordovisyen sonunda kendini karada kuran ilk vasküler bitki oldu.Bu ilk kolonileşme sadece ekvator çevresinde meydana geldi.Batı Gondvana,Lavrasya ve Gondvana'yı birbirine yaklaştıran Devoniyen boyunca kuzeye sürüklendi.Kürsel soğuma Geç Devoniyen neslinin tükenmesine etki etti.(Deniz ailelerinin %19'u ve cinslerin %50'si tükendi).Güney Amerika'da buzullaşma meydana geldi.Pangea karasal bitkiler oluşturmadan önce,hızla çeşitlenmeye başladı ve Gondvana'nın kolonileşmesine neden oldu.Avustralya'nın Victoria Yea yataklarında bulunan Baragwanathia florası, 30 milyon yıl önce ayrılmış iki tabakadan meydana gelir.Üst kısım daha çeşitlidir ve zesterofillerden gelişen ilkel otsu likopod Baragwanathia 'yı içerir.Geç Devoniyen nesli muhtemelen Grönland ve Rusya'daki en eski kara omurgalıları olan amfibi tetrapodlara dönüşen osteolepiform balıklarla sonuçlandı. Gondvana'daki bu evrimin tek ip ucu amfibi ayak izleri,Avustralya'daki bir çenedir. Premiyen ve Triyas küresel ısınma sırasında Gondvana buz tabakası eridi, deniz seviyesi düştü.Fosil oluşturan ormanlar Gondvana'yı kapladığında genç Permiyen en yüksek çeşitliliğe ulaştı.Uzun boylu likopodlar erken Permiyende Gondvana'nın sulak alanlarına hakimiyet oluşturdu. Erken Permiyenden gelen tetrapod fosilleri sadece Lavrasya 'da bulundu,sonra Gondvana'da yaygınlaştı.
Kaynakça
- ^ "Gondwana". 10 Ekim 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c The Editors of Encyclopaedia Britannica, The Editors of Encyclopaedia Britannica. "Gondwana". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, inc. 23 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mayıs 2020.
- ^ "Origin of concept". 10 Ekim 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ abcdefgh"Formation". 10 Ekim 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d "Peri-Gondwana development: Paleozoic rifts and accretions". 10 Ekim 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d e "Southwestern accretions". 10 Ekim 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Assembly of Western Pangaea: Carboniferous–Permian, pp. 453–454". 10 Ekim 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ ", Assembly of Eastern Pangaea: Late Permian–Jurassic, p. 454". 10 Ekim 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Summary: significance of Pangaean events, pp. 454–455". 10 Ekim 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "ScienceDaily. February 4, 2008. Retrieved 2011-10-22". 10 Ekim 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 30 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Ferrar ve Karoo doleritlerinin eşzamanlı yerleşimi ve Gondwana'nın erken dağılması". 1 Haziran 2018 tarihinde kaynağından .
- ^ "Güneybatı Hint Sırtının Geç Kretase'den (anomali 34) Orta Eosene (anomali 20) evrimi". 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından .
- ^ "Etiyopya Jeolojisi: Bir Gözden Geçirme ve Jeomorfolojik Perspektifler". 24 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından .
- ^ . 15 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Gondwana'nın parçalanma tarihi ve Senozoik öncesi floristik taşracılık üzerindeki etkisi". 5 Mart 2013 tarihinde kaynağından .
- ^ ". "Gondwana'nın parçalanma tarihi ve Senozoik öncesi floristik taşracılık üzerindeki etkisi"". 5 Mart 2013 tarihinde kaynağından .
- ^ "200 milyon yıl öncesinden bu yana küresel kıta ve okyanus havzası rekonstrüksiyonları". 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ekim 2016.
- ^ "Andlar: Aktif Subduction Orogeny . Berlin, Heidelberg: Springer. sayfa 125-146". 30 Nisan 2020 tarihinde kaynağından .
- ^ "Andeslerin anatomisi ve küresel bağlamı: Temel jeolojik özellikler ve Andean orojenik döngüsü". 13 Aralık 2017 tarihinde kaynağından .
- ^ . 27 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Okyanus Yüzey Sularının Paleo sirkülasyonuna Deneysel Yaklaşım". 1 Haziran 2018 tarihinde kaynağından .
- ^ "Somali plakası ve Doğu Afrika Yarık Sistemi: günümüz kinematiği". 2 Haziran 2018 tarihinde kaynağından .
- ^ . 15 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2020.
- ^ "Kurak Ortamlar Dergisi".
- ^ . 15 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 15 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "sonuçlar". 15 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından .
- ^ "Riversleigh'nin Oligo-Miyosen alanlarının paleoekolojik analizleri: Avustralya'daki Oligo-Miyosen iklim değişikliğine etkileri". 15 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından .
- ^ "Gondwanan' bitki ailesinin Proteaceae'nin moleküler tarihlendirmesi, Gondwana'nın parçalanmasının zamanlamasına sadece kısmen uygundur". 7 Eylül 2017 tarihinde kaynağından .
- ^ a b c "Gondwana bitki kolonizasyonu ve ayrıştırma kalıpları". 15 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından .
- ^ "Afrika Yer Bilimleri Dergisi . 28 (1): 145-167". 15 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından .
| Kıta ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
GondvanaGenel BilgiKita adi GondvanaGunumuz kita ve yapilar Afrika Guney Amerika Hindistan Avustralya Antarktika MadagaskarYasadigi yil 600 myo 180 myoTur Superkita Gondvana Gondwana Prekambriyen donemi sonunda Antarktika Avustralya Afrika Guney Amerika Hindistan Arabistan ve Madagaskar in birlesmesinden olusmustur Gec Prekambriyen donemi sonunda birlesen bu jeolojik yapi yaklasik 600 milyon yil once erken Jura doneminde ilk parcalanma asamasina gelmistir Birkac kratonun birikmesiyle olusur Gondwana paleozoyik donemin en buyuk kitasal kabugudur Dunya yuzeyinin beste biri kadar bir alan kaplamaktadir Super kita olabilmek icin Euramercia ile birlesti Mesozoyik doneminde Gondwana ve pangea yavas yavas ayrildi Gondwana kalintilari Guney Amerika Afrika Antarktika Avustralya Hindistan yarimadasi ve Arabistan da dahil olmak uzere bugunun kita alaninin yaklasik ucte ikisini olusturmaktadir Gondvana Gondwana ismi Avusturyali jeolog Eduard Suess tarafindan ust Paleozoyik ve Mezozoyik yasli formasyonlari bulunan merkez Hindistan daki Gondwana bolgesine izafeten verilmistir zira bu bolge diger guney kitalarindaki bazi formasyonlara jeolojik yas ve litolojik ozellikler yonunden benzemektedir Gondwana terimi bazi bilim adamlari tarafindan bolge ve super kita arasinda acik bir ayrim yapmak icin tercih edilmektedir Pangea nin Zamanla BolunmesiSuper kita teorisinin gelisimiKitalarin sinirlarinin uyumlu oldugu dusuncesi ilk olarak Francis Bacon tarafindan 1620 yilinda ortaya konmustur ancak birlesik kita konsepti 20 asrin ilk yarisinda alman meteorolog Alfred Wegener tarafindan ortaya atildi Ilerleyen yillarda superkita Pangaea nin varligi ortaya atilacakti Gondvana da bu superkitanin guney parcasiydi Guney afrikali jeolog Alexander Du Toit superkita konseptini cok daha genisletip Our Wandering Continents adli eserinde birlesik kitalar icin cografik ve jeolojik kanitlar ileri surmustur Permo Karbonifer buzul cokelleri flora ve fauna benzerlikleri ve belki de benzer fosillerin bu kitalarda bulunmasi gibi kanitlar ortaya konmustur Superkita teorisi gozlem ve bazi kanitlar isiginda ileri surulse de sistematigi ortaya konamamisti 1960 larda levha tektonigi konsepti yeryuzunun jeolojik yapisina cok net bir aciklama getirip kita kaymasi teorisine temel olmustur Gondvana nin jeolojik evrimiLevha tektonigi teorisine gore Gondvana nin meydana gelmesi yaklasik 600 milyon once gec Prekambriyen kita levhalarinin carpismasi neticesinde olmustur Daha sonra permiyen doneminde Kuzey Amerika Avrupa ve Sibirya levhalariyla carpisarak Pangaea yi meydana getirdi Gondvana nin parcalanisi asamali bir surec ortaya koymustu 180 milyon yil once Jura donemi nde Gondvana bati ve dogu olmak uzere ayrilma yasadi Bugunku Guney Amerika ve Afrika Gondvana nin bati yakasi ile Madagaskar Hindistan Avustralya ve Antarktika Gondvana nin dogu yakasi ayrilmisti Yaklasik 140 milyon yil once Gondvana nin bati yakasinin da ayrilmasiyla Atlas Okyanusu olusmustu Yaklasik ayni zamanlarda Madagaskar ve Hindistan birlesik kitalardi Antarktika ve Avustralya dan ayrildilar bu jeolojik olay Hint Okyanusu nun gelisimine yol acti Gec Kretase doneminde Hindistan Madagaskar dan ayrildi ve Avustralya ile Antarktika kismen kopmaya baslamisti Hindistan nihayet yaklasik 45 50 milyon yil once Asya kitasina bindirdi ve Himalaya siradaglarinin olusu baslamisti asagi yukari ayni zamanda Avustralya da guneydogu Asya kiyilarina yaklasmaya baslamistir ki bugun hala bu hareket devam etmektedir FormasyonPan African orojenesi olarak bilinen birkac orogani cok daha eski bir super kita Rodinia nin kitasal parcalarinin cogunun birlesmesine yol acti Bu orojenik kayislardan biri olan Mozambik Kusagini olusturdu ve baslangicta Dogu Hindistan Madagaskar Antarktika ve Avustralya ile Bati Gondwana Afrika ve Guney Amerika arasindaki sutur olarak tanimlandi 1990 larda uc orogani tanindi Dogu Afrika orojenesi Kuunga orojenisi Dogu Gondwana ve Dogu Afrika arasindaki carpismada olusan orojenes Gondwana nin son asamalari Laurentia ve Bati Gondwana arasindaki lapetus okyanusunun acilmasiyla cakisti Bu aralikta kambriyen patlamasi meydana geldi Mozambik Okyanusu Orta Afrika nin Kongo Banweulu Blogunu Neoproterozoik Hindistan dan ayrildi Azania kitasi Mozambik Okyanusunda bir adaydi Hindistan Kuunga orojenisini Pinjarra orojenisi olarak da bilinir baslatan Gondwanan konumuna ulasmisti Yeni olusan Afrika nin diger tarafinda Kalahari Adamastor okyanusunu kapatan Kongo ve Ria Plata ile carpisti Mozombik Okyanusunun kapatilmasi Hindistan i Avusturya Dogu Antarktika nin yanina getirdi ve hem Kuzey hem de guney Cin Avusturalyanin yakinindaydi Gondwana nin dogu kisimlarini Dogru Afrika Arap Nubai Kalkani Seyseller Madagaskar Hindistan Sri Lanka Dogu Antarktika ve Avustralya birlestiren bir dizi orojenik olayi ilk olarak Arap Nubai kalkani dogu Afrika orojenesinde dogu Afrika Kenya Tanzanya arasinda carpisti Ardindan Avustralya ve Dogu Antarktika kalan Gondwana c Kuunga Orogeny Daha sonra Madagaskarli orojen Madagaskar dogu Dogu Afrika ve guney Hindistan i etkiledi Icinde Neoproterozoik Hindistan Mozambik Kusagi boyunca dikilen halihazirda birlestirilmis Azania ve Kongo Tanzanya Bangweulu Blogu ile carpisti 18 000 km uzunlugunda Terra Australis Orogen Gondwana nin bati guney ve dogu sinirlarinda gelisti Bu kenardan Proto Gondwanan Kambriyen yay kemerleri dogu Avustralya Tazmanya Yeni Zelanda ve Antarktika da bulunmustur Bu kayislar surekli bir ark zinciri olustursa da Avustralya Tazmanya ve Yeni Zelanda Antarktika ark segmentleri arasinda batma yonu farkliydi Peri Gondwana gelisimi Paleozoyik yariklar ve birikimlerGondwana nin varligi sirasinda cok sayida teras Avrasya ya verildi ancak bu alanlarin cogunun Kambriyen veya Prekambriyen kokenli belirsizligini koruyor Ornegin su anda Orta Asya yi olusturan ve genellikle Kazak ve Mogol terranlari olarak adlandirilan bazi Paleozoyik terranlar ve mikro kitalar Gec Siluryan daki kita Kazakistanina kademeli olarak birlestirildi Bu bloklarin Gondwana kiyilarinda olup olmadigi bilinmemektedir Paleozoyik te Fransa nin buyuk bir kismini olusturan Armorican arazisi Peri Gondwana veya cekirdek Gondwana nin bir parcasiydi Rheic Okyanusu onunde kapandi ve Palaeo Tethys Okyanusu arkasindan acildi Iber Yarimadasi ndan gelen prekambriyen kayalar muhtemelen Karbonifer Permiyen sinirina yakin Variscan orojenisinde bir oroklin olarak ayrilmadan once cekirdek Gondwana nin bir parcasini olusturdugunu ileri surmektedir Guneydogu Asya Orta Paleozoik ve Senozoyik doneminde toplanan Gondwanan ve Cathaysian kitasal parcalarindan yapilmistir Bu surec Gondwana nin kuzey marji boyunca uc tiftik asamasina bolunebilir birincisi Devoniyen Kuzey ve Guney Cin de Tarim ve Quidam kuzeybati Cin ile birlikte yirtilarak arkasindaki Palaeo Tethys acildi Bu terranlar Gec Devoniyen ve Permiyen sirasinda Asya ya akin etti Ikincisi Gec Karbonifer den Erken Permiyen e kadar Cimmerian terranlari Meso Tethys Okyanusunu acti Sibumasu ve Qiangtang Gec Permiyen ve Erken Jura doneminde Guneydogu Asya ya eklendi Ucuncusu Gec Juradan Gec Juraya Lhasa Bati Burma da Woyla terranes Neo Tethys Okyanusunu acti Lhasa Erken Kretase doneminde Asya ya Gec Kretase doneminde Bati Burma ve Woyla ile carpisti Gondwana nin uzun kuzey kenari Paleozoyik boyunca cogunlukla pasif bir marj olarak kaldi Neo Tetis Okyanusu nun bu marj boyunca erken Permiyen acilisi bircogu Himalaya Orojenisinde deforme olan ve hala deforme olan uzun bir dizi terran uretti Turkiye den kuzeydogu Hindistan a Turkiye nin guneyindeki Tauridler Gurcistan daki Kucuk Kafkasya Bolgesi Iran daki Sanand Alborz ve Lut terranlari Hazar Denizi ndeki Mangysglak veya Kopetdag Terrane Afgan Terrani kuzey Pakistan daki Karakorum Terrane ve Tibet teki Lhasa ve Qiangtang terranlari Neo Tethys in Permiyen Triyas genislemesi tum bu terranlari Ekvator boyunca ve Avrasya ya dogru itti Guneybati AkintilariPaleozoik sirasinda Guney Amerika nin Guney Koni bolumlerinin olusturulmasina yardimci olan bazi bloklar arasinda Gondwana nin bati kenari Ordovisyen de guneydogu Laurentia ya kazindiginda Laurentia dan aktarilan bir parca bulunmaktadir Bu kuzeybati Arjantin de Appalachianlarin cizgisini guneye kadar devam ettirmis olabilen Famatinian orojenisinin Cuyania veya Precordillera terranidir Patagonya arazisinin guneybati Gondwanan ile carpismasi gec Paleozoyik te meydana geldi Kuzey Patagonya Masifi nin altindan batmaya bagli magmatik kayaclar 320 330 milyon yillik olarak tarihlendirilmistir bu da batirma surecinin erken Karbonifer de basladigini gostermektedir Bu nispeten kisa omurludur yaklasik 20 milyon yil surmektedir ve iki kara kutlesinin ilk temasi Karbonifer ortalarinda erken Permiyen sirasinda daha buyuk carpisma ile gerceklesmistir Devoniyen de Chaitenia adinda bir ada arki simdi Guney orta Sili de Patagonya ya akin etti Pangea nin bir parcasi olarak Gondwana gec Paleozoyikten Erken MezozoyikGondwana ve Laurasia Karbonifer sirasinda Pangea super kivamini olusturdular Orta Atlantik acildiginda Pangea Orta Jura da dagilmaya basladi Pangea nin bati ucunda Gondwana ve Laurasia arasindaki carpisma Rheic ve Palaeo Tethys okyanuslarini kapatti Bu kapanisin egikligi sirasiyla Marathon Ouachita Alleghanian ve Variscan orogeni lerinde bazi kuzey terranlarinin yanasmasiyla sonuclandi Chortis ve Oaxaca gibi guney terranlari Laurentia nin guney kiyilarindaki carpismadan buyuk olcude etkilenmedi Yucatan ve Florida gibi bazi Peri Gondwanan terranlari buyuk burun yollarinin carpismasindan tamponlanmisti Carolina ve Meguma gibi diger terranlar dogrudan carpismaya karisti Son carpisma bugunku Meksika dan guney Avrupa ya uzanan Variscan Appalachian Daglari ile sonuclandi Bu arada Baltica Uralian orogeny ve Laurasia ile sonuclanan Sibirya ve Kazakistan ile carpisti Sonunda Gec Karbonifer Erken Permiyende Pangea birlesti ancak egik kuvvetler Pangea Triyas ta catlamaya baslayana kadar devam etti Dogu ucunda carpismalar daha sonra ortaya cikti Kuzey Cin Guney Cin ve Cinhindi bloklari orta Paleozoyik sirasinda Gondwana dan firladi ve Proto Tethys Okyanusunu acti Karbonifer Permiyen sirasinda Kuzey Cin Mogolistan ve Sibirya ile demirledi bunu Guney Cin izledi Daha sonra Cimmerian bloklari Gec Karbonifer de Palaeo Thethys ve Neo Tethys okyanuslarini olusturmak icin Gondwana dan uzaklasti ve Triyas ve Jurassic sirasinda Asya ya demirledi Bati Pangea dogu ucu hala toplanirken catlamaya basladi Pangea ve daglarinin olusumu kuresel iklim ve deniz seviyeleri uzerinde muazzam bir etkiye sahipti bu da buzullasma ve kita capinda sedimantasyona neden oldu Kuzey Amerika da Absaroka dizisinin temeli Alleghan ve Ouachita orogenies ile cakisir ve Pangaean orogeni lerinden uzakta biriktirme modunda buyuk olcekli bir degisimin gostergesidir Sonucta bu degisiklikler Permiyen Triyas yok olma olayina katkida bulundu ve buyuk miktarda hidrokarbon komur evaporit ve metal birikimi birakti Pangea nin dagilmasi Guney Amerika Afrika Kuzey Amerika ve Avrupa arasindaki Orta Atlantik magmatik eyaleti CAMP ile basladi CAMP birkac milyon yil icinde yedi milyon kilometrekareden fazla yol kat etti c de zirveye ulasti 200 Ma ve Triyas Jura yok olma olayina denk geldi 35 Reform edilmis Gondwanan kitasi Pangea nin olusmasindan once var olanla tam olarak ayni degildi ornegin Florida ve guney Georgia ve Alabama nin cogu aslinda Gondwana nin bir parcasi olan kayalarla kaplidir ancak Orta Atlantik acildiginda bu bolge Kuzey Amerika ya bagli kaldi AyrilmaSuper kitanin merkezi olan Antarktika Gondvana nin parcalanmasi etrafinda saat yonunde yayildi Tum Gondvana kitalariyla sinirlari paylasti Ayrilma en buyuk magmatik illerden olan Karro Ferrar eyaletinin patlamasinin sonucuydu 200 170 milyon yil civari once Guney Amerika Afrika Antarktika arasinda olan en eski anomaliler simdi 160 180 milyon yil once dagilmanin meydana geldigi Guney Weddel Denizi nde bulunurlar Bati Hint Okyanusu nun acilisi Gondvana Karro Ferrar sel basaltlarinin genis ve hizli yerlesimini takiben Jurrassic ten 184 milyon yil once ayrilmaya basladi Ayrilmaya bagli olarak Falkland Adalari ve Ellsworth Whitmore daglari ters yone 90 derece dondu Guney Amerika mide fay guneybatiya itildi Afrika Antarktika parcalanmasinin tarihi Guneybati Hint Sirtini cevreleyen kirik bolgelerde ve manyetik anomalilerde ayrintili olarak incelenebilir Seyseller ve Maldivler Orta Hint Sirti ile ayrildi Bir deniz ilerlemesi kumtasi ile Afrika boynuzunu supurdu Dogu Hint Okyanusu nun acilisi Antarktika Madagaskar Hindistan Avustralya dan olusan Dogu Gondvana Afrika dan ayrilmaya basladi Dogu Gondvana 132 5 96 milyon yil arasinda Hindistan in Antarktika dan kuzeybatiya tasinmasiyla dagilmaya basladi Gunumuzdeki Hint Plaka ve Avustralya Oglak plakayla ve daginik sinirlarla ayrilmistir Hint okyanusunun acilmasiyla Antarktika plaka uzerinde ilk Kerguelen platosunu kurdu Kerguelen yaylasi ve Doksan Dogu Sirtinin guney ucu olan Kirk Sirt simdi Guneydogu Hint Sirtiyla ayridir Avustralya ve Dogu Antarktika arasindaki ayrilik deniz tabaninin yayilmasiyla basladi Erken Senozoik doneminde Guney Tasman Yukselisi uzerinde gelisen sig bir deniz yolu ile kuresel okyanus sicakliginin onemli olcude dusmesiyle kitalarin ayrilmasi basladi Yaklasik 100 milyon yil once Arktan catlak magmatizmaya gecis Yeni Zelanda Campbell Platosu Chatam Yukselisi Lord Howe Yukselisi Norfolk sirti ve Yeni Kaledonya dahil olmak uzere Zelanda yi Bati Antarktika dan ayirdi Guney Atlantik Okyanusu nun acilisi Guney Atlantik okyanusunun acilmasiyla Bati Gondvana bolunmus ancak tam zamanlanamamistir Triyas Erken Jurassic boyunca guneyden kuzeye yayilan yarik Jurassic Kretase tortul havzalarinda iki kita icin de gelismeye basladi Uc alt plaka halinde kitayi boldu Yaklasik 135 130 milyon yil oncesi dahil her iki kita uzerinde yariklar sisteminin gelistirilmesi Orta Afrika Rift Sistemi ve Orta Afrika Kesme bolgesinde 85 milyon yil onceye kadar suren Brezilya enlemlerinde perlomanyetik verilerin eksikligi nedeniyle yayilmayi degerlendirmek zordur Nijerya da Benue Cukuru ndaki yarik meydana geldi Ekvatorun kuzeyinde yarik 120 4 milyon yil oncesinden sonra basladi ve 100 96 milyon yil oncesine kadar devam etti Erken And Orojeni And orojeninde ilk asamalari Jura ve Erken Kretase ile genislemeli tektonigi karakterize edildi Arka yay havzalarinin gelisimi ve riftlesme yarik olustu Bu gelismenin soguk okyanus litosferinin cokmesiyle baglantili oldugu varsayilmaktadir Yaklasik 90 milyon yil once And orojenisikarakter olarak onemli olcude degisti Bu sure zarfinda daha sicak ve genc okyanus litosferinin Guney Amerika nin altina girmeye basladigina inanilmaktadir Bu tur bir yitim sadece farkli litolojilerin maaruz kaldigi yogun deformasyon degil ayni zamanda Gec Kretase den itibaren meydana geldigi bilinen yukselme ve erozyondan da sorumlu tutulur Orta Kretase plakasi tektonik degisiklikleriyle ilgili bir degisiklik de Guneydogu hareketinden yaklasik 90 milyon yil once kuzeydogu hareketine kadar uzanan okyanus litosferinin batma yonunun degismesidir Yitim yonu degisirken kiyiya egik kaldi Guney Amerika yon degisikligi birkac yitim bolgesi paralel arizayi etkilediler Domeyko Liquine Senozoik Hindistan Yarimadasi yaklasik 70 milyon yil once Asya ile carpismaya basladi Guney Amerika Panama Berzahi araciligiyla Kuzey Amerika ya baglandi Gondvana nin dagilmasinin Dogu Afrika da Afar Uclu Kavsaginda devam ettigi soylenebilir Arap Nubian Somali plakalarini ayirir Kizildeniz ve Dogu Afrika da dalgalanmalara neden olur Avustralya Antarktika ayriligi Erken senozoikte Avustralya hala Antarktika ya bagliydi Mevcut konumunun guneyinde her iki kitada da buyuk olcude lahvedilmisti Ikisi arasindaki catlak gelisti Eosen oligosen sinirina kadar cember akintisi gelisti ve Antarktika basladi Avustralya Paleosen boyunca ilik ve islak yagmur ormanlari hakimiyetindeydi Eosen Oligosen sinirinda Tasman gecidinin acilmasi aniden sogumaya neden oldu Miyosen sirasinda sicak ve nemli bir iklim Orta Avustralya yagmur ormanlarinin cepheleriyle gelistirildi Ancak donem bitiminden onceki soguk ve kuru iklim yagmur ormanlarini ciddi sekilde azaltti Piosen de yagista kisa sureli artis goruldu O zamandan beri islak buzul donemler ve kuru buzul donemler arasindaki dalgalanma kurak rejimle gelismistir Avustralya yagislarda kademeli dususlerle 15 milyon yillik surede cesitli iklimler yasamistir Aralarindaki Tasman gecidi 40 30 milyon yil once acilmaya basladi Paleontolojik kanitlar Antarktika Cirumpolar akiminin Gec Oligosen doneminde 23 m y o kuruldugunu gostermektedir Drake Pasaji ndaki kabuk 34 29 milyon yasindadir Antarktika arasindaki yayilmayi gosterir Guney Amerika plakalari Eosen Oligosen sinirina yakin basladi Tierra daki derin deniz ortamlari Scotia sirti Proto Antarktika Circumpolar akiminin acildigini gosteriyor Kuzey Scotia Sirti boyunca sig deniz kosullarina gecis Tierra del Fuego a bulunan derin deniz yolunun kapatilmasi ve Patagonya Cordillera nin yukselmesidir Buna bagli olarak yeniden etkinlesmesiyle birlikte Izlanda volkanlari kuresel isinmaya kaatkida bulundu Eosen den bu yana Avustralya plakasinin kuzeye hareketi Filipin ve Caroline plakalari ve Yeni Gine Yaylalarinin yukselisiyle yay kita carpismasi ile sonuclandi Bu carpismadan once sicak nemli yagmur ormanlarinin hakim oldugu Avustralya iklimi bugunku haline gelmeden once Oligosen den Miyosen e kadar acik orman ve yagmur ormani arasinda degismeye basladi Biyocografya Gondvanan sifati canli organizmalarin dagilimina atifta bulundugunda Antarktika florasi dahil bir zamanlar Gondvana nin parcasi olan ancak su an sureksiz bolgelerin iki ve uzeri olmak uzere biyocografyada yaygin olarak kullanilir Guney Yarimkure deki tum kitalardan bilinen bitki ailesi Proteaceae bir Gondvanan dagilimina sahiptir Genelde arkaik ve kalintibir soy olarak tanimlanir Proteaceae daki dagilimlar hem Gondvanan raftinginin hem de okyanus dagilmasinin sonucudur Kambriyen Donemi Sonrasi Cesitlendirme Siluryen Gondvana ekvatordan Guney kutbuna uzanirken Lavrasya Avustralya nin karsisindaki ekvatorda yer aldi Kisa omurlu gec Ordovisyen buzullasma Siluryen sicak ev donemini izledi Deniz omurgasiz ailelerinin 27 si ve nesli tukenmekte olan cinslerin 57 si ile sonuclanan Ordovisyen yok olusu bu buz evinden sicak eve geciste meydana geldi Cooksonica Ordovisyen sonunda kendini karada kuran ilk vaskuler bitki oldu Bu ilk kolonilesme sadece ekvator cevresinde meydana geldi Bati Gondvana Lavrasya ve Gondvana yi birbirine yaklastiran Devoniyen boyunca kuzeye suruklendi Kursel soguma Gec Devoniyen neslinin tukenmesine etki etti Deniz ailelerinin 19 u ve cinslerin 50 si tukendi Guney Amerika da buzullasma meydana geldi Pangea karasal bitkiler olusturmadan once hizla cesitlenmeye basladi ve Gondvana nin kolonilesmesine neden oldu Avustralya nin Victoria Yea yataklarinda bulunan Baragwanathia florasi 30 milyon yil once ayrilmis iki tabakadan meydana gelir Ust kisim daha cesitlidir ve zesterofillerden gelisen ilkel otsu likopod Baragwanathia yi icerir Gec Devoniyen nesli muhtemelen Gronland ve Rusya daki en eski kara omurgalilari olan amfibi tetrapodlara donusen osteolepiform baliklarla sonuclandi Gondvana daki bu evrimin tek ip ucu amfibi ayak izleri Avustralya daki bir cenedir Premiyen ve Triyas kuresel isinma sirasinda Gondvana buz tabakasi eridi deniz seviyesi dustu Fosil olusturan ormanlar Gondvana yi kapladiginda genc Permiyen en yuksek cesitlilige ulasti Uzun boylu likopodlar erken Permiyende Gondvana nin sulak alanlarina hakimiyet olusturdu Erken Permiyenden gelen tetrapod fosilleri sadece Lavrasya da bulundu sonra Gondvana da yayginlasti Kaynakca Gondwana 10 Ekim 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b c The Editors of Encyclopaedia Britannica The Editors of Encyclopaedia Britannica Gondwana Encyclopaedia Britannica Encyclopaedia Britannica inc 23 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mayis 2020 Origin of concept 10 Ekim 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b c d e f g h Formation 10 Ekim 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b c d Peri Gondwana development Paleozoic rifts and accretions 10 Ekim 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b c d e Southwestern accretions 10 Ekim 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi Assembly of Western Pangaea Carboniferous Permian pp 453 454 10 Ekim 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi Assembly of Eastern Pangaea Late Permian Jurassic p 454 10 Ekim 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi Summary significance of Pangaean events pp 454 455 10 Ekim 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi ScienceDaily February 4 2008 Retrieved 2011 10 22 10 Ekim 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi 30 Kasim 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Ferrar ve Karoo doleritlerinin eszamanli yerlesimi ve Gondwana nin erken dagilmasi 1 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan Guneybati Hint Sirtinin Gec Kretase den anomali 34 Orta Eosene anomali 20 evrimi 20 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan Etiyopya Jeolojisi Bir Gozden Gecirme ve Jeomorfolojik Perspektifler 24 Mayis 2017 tarihinde kaynagindan 15 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Gondwana nin parcalanma tarihi ve Senozoik oncesi floristik tasracilik uzerindeki etkisi 5 Mart 2013 tarihinde kaynagindan Gondwana nin parcalanma tarihi ve Senozoik oncesi floristik tasracilik uzerindeki etkisi 5 Mart 2013 tarihinde kaynagindan 200 milyon yil oncesinden bu yana kuresel kita ve okyanus havzasi rekonstruksiyonlari 20 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ekim 2016 Andlar Aktif Subduction Orogeny Berlin Heidelberg Springer sayfa 125 146 30 Nisan 2020 tarihinde kaynagindan Andeslerin anatomisi ve kuresel baglami Temel jeolojik ozellikler ve Andean orojenik dongusu 13 Aralik 2017 tarihinde kaynagindan 27 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Okyanus Yuzey Sularinin Paleo sirkulasyonuna Deneysel Yaklasim 1 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan Somali plakasi ve Dogu Afrika Yarik Sistemi gunumuz kinematigi 2 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan 15 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Mayis 2020 Kurak Ortamlar Dergisi 15 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi 15 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi sonuclar 15 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan Riversleigh nin Oligo Miyosen alanlarinin paleoekolojik analizleri Avustralya daki Oligo Miyosen iklim degisikligine etkileri 15 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan Gondwanan bitki ailesinin Proteaceae nin molekuler tarihlendirmesi Gondwana nin parcalanmasinin zamanlamasina sadece kismen uygundur 7 Eylul 2017 tarihinde kaynagindan a b c Gondwana bitki kolonizasyonu ve ayristirma kaliplari 15 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan Afrika Yer Bilimleri Dergisi 28 1 145 167 15 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan Kita ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz