Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tanah/Tanak (İbranice: תָּנָ״ךְ, romanize: Tanāḥ), Yahudiliğin ana mukaddes metinlerini oluşturan kitapların kanonik bir koleksiyonudur. Hristiyanlar tarafından İbranice Mukaddes Kitap ya da Eski Ahit denir. Metinlerin neredeyse tamamı Kutsal İbranice ile yazılmış olup, ufak bir bölümü de Kutsal Aramiceyle yazılmıştır (Daniel ve Ezra Kitaplarında).
| Tanah | |
|---|---|
| תַּנַ״ךְ, Tanāḥ | |
 | |
| Bilgi | |
| Din | |
| Dil | |
| Periyod | MÖ 2'nci–1'inci milenyum (4–3 bin yıl önce) |
 İbranice Vikikaynak üzerinde Tanah | |
Kavramlar ve anlamları
Yahudilikte
Tanah üç kısımdan oluşuyor: 1. Tora (talimat) 2. Nevi'im (peygamberler) ve 3. Ketuvim (yazılar). Tanah kavramı (İbranice: תנ״ך TNK) bu üç kısımların ilk harflerini içeriyor: T (=Tora), N (=Nev'im) ve K (=Ketuvim). Not: İbranicede K harfi ortada ve sonda kullanıldığı zaman H olur.
Hristiyanlıkta
Türkçe: Ahd-i Atik, Eski Ahit, Eski Antlaşma
Latinceden etkilenmiş olan dillerde: Old Testament (İngilizce), Altes Testament (Almanca), l'Ancien Testament (Fransızca), Antico Testamento (İtalyanca)
Hristiyan Aleminde yaygın olan „Testament“ ve „Ahit / Antlaşma“ kavramları Yunanca Kutsal Yazıların 2. Korintoslular mektubunda (3:14) bulunan Yunanca diathḗké ifadesinin karşılığıdır. Bugün Avrupa'daki dillerde kullanılan Testament (=vasiyetname) kavramı Yunanca διαϑήκης (diathḗké) sözcüğünün hatalı bir tercümesidir.
Eski Ahit (Eski Antlaşma) kavramı da İbranice Kutsal Kitap için uygun bir ad değildir; çünkü Hristiyan elçi Pavlus 2. Korintoslular 3:14'te bulunan diathḗké sözcüğünü kullanırken Sina Dağında Tanrı ile İsrail halkı arasında yapılan antlaşmayı kastetti. Bu ahit (antlaşma) ise Eski Ahdin (İbranice Kutsal Yazılar) sadece nispeten küçük bir kısmını oluşturuyor.
Hristiyanlık-Yahudilik karşıtlığında ahit kelimesinden önce kullanılan „eski“ niteliği „eskimiş“, „iptal edilmiş“ ve „geçerli olmayan“ olarak yorumlandı. Bu, Yahudiliğin değerden düşürülmesine sevketti.
Fakat İsa Mesih ve takipçileri Kutsal Kitabın bir kısmının güncelliğini kaybettiğini ya da eski olduğunu ima etmektense, bu kayıtlardan “Kutsal Yazılar” olarak söz ettiler (Matta 21:42; Romalılar 1:2). Onlar o zamanki Yahudilik gibi aynı ya da benzeyen kavramlar kullandılar.
O nedenle, Hristiyanlar için Eski Ahitten ya da Eski Antlaşmadan İbranice Kutsal Yazılar ya da İbranice Kutsal Kitap olarak söz etmek daha uygundur.
İbranice Kutsal Yazılar (Tanah), Hristiyanların kutsal kitabının ilk kısmıdır.
Türkçe: Ahd-i Atik, Eski Ahit, Eski Anlaşma, İbranice Kutsal Yazılar
İslamiyette
- Tevrat ve Zebur
Müslümanların çoğunluğuna göre Tanah kitabı bir bütün olarak kutsal kitap olarak kabul edilmez. Tanah içinde yer alan sadece Tevrat ve Zebur kitapları kutsaldır.
Azınlık bir görüşe ise Tanah bütün olarak Tevrat kabul edilir ve kutsal sayılır.
Bir görüşe göre Tevrat adı İbranice torah kelimesinden Arapçaya geçmiştir ve Musa'nın beş kitabı için kullanılır. Fakat gelenekte Tevrat denilince İbranice (ve Aramca) yazılmış olan tüm 39 kitabı da kapsayan İbranice Kutsal Yazılar anlaşılır. Bu iki farklı anlayışın sebebi, Kur'an'da Tevrat'ın hangi peygambere verildiğinin açıkça belirtilmemesidir. Ayetlerde ''Musa'ya Kitap'ın verildiği'', ''Tevrat'ın bir hidayet ve nur olarak İsrailoğullarının elinde olduğu ve peygamberlerin onunla hükmettikleri'' belirtilmekte ama Musa'ya verilen kitabın Tevrat olduğuna dair açık bir ifade bulunmamaktadır.
''Bununla birlikte Kur'an bilginleri 'Musa'ya verilen kitabın Tevrat olduğu'nda fikir birliği etmişlerdir. Onlardan hiçbiri İncil'in İsa, Zebur'un Davud'la birlikte zikredilmesine rağmen Tevrat'ın Musa ile zikredilmemesinin üzerinde durmamışlardır.''
İslam inancında Zebur'un Tevrat'tan ayrı bir kitap olduğu kabul edilir. Çünkü Kur'an'da Tevrat, Zebur ve İncil'in isimleri ayrı ayrı zikredilmektedir. Fakat Zebur Kutsal Kitap içinde Tevrat'tan ayrı bir kitap değil Tevrat'ın 39 bölümünden biridir. Orada Mezmurlar adıyla geçer (İbranice: Mizmor, çoğulu: Mizmorim [ilahi şarkı], Arapça: Mezmur/mizmar, çoğulu: Mezamir [çalgı, kaval], Yunanca: Psalmoi [arp eşliğinde söylenen şarkı]). Bazı dil bilimcilere göre zebûr kelimesinin kökeni yazmak anlamındaki zebr masdarıdır (Lisânü’l- Arab, Tâcü’l-ʿarûs).
''Zeccac'a göre ise Zebur kelimesinin kökü menetmek anlamına gelen zebrdir. İşte Davud'a verilen Zebur da içinde kötülüklerden sakındıran nasihatler ve vaazlar bulunduğu için bu isimle anılmıştır.'
İslamî anlayışta Kur'an dışındaki kutsal kitapların tahrif edildiği veya asıllarının kaybolduğu görüşü homojen değildir ve çokça tartışılmıştır. Muhammed döneminde ve ilk dönem alimlerinde hakim olmayan bu anlayış daha sonraları ortaya çıkmış ve İslam dünyasının çoğunluğunda kabul görmüştür.
Tanah'ın dilleri
Tanah İbranice dilinde yazıldı. Sami dil ailesi içinde yer alır, hatta bu dil ailesinin atasıdır. Bu dilin İbrahim’in döneminde Kenan’da konuşulan dille de bağlantılı olduğu anlaşılıyor; Kenanlılar kendi konuştukları İbrani dilinde farklı lehçeler geliştirdiler. Yeşayahu 19:18’de söz edilen “Kenan dili” budur. İbranice Kutsal Yazılarının dili 'Yahudice' de adlandırılır (İşaya [Yeşayahu] 36:11; 2. Krallar [Melachim] 18:26, 28; 2. Tarihler [Divre Hayamim] 32:18; Nehemya ['Ezra] 13:24).
M.Ö. 6. yüzyılında Yahudiler Babil'deki sürgünde bulundukları zaman oradaki resmi dil olan Aramca (ya da Aramice) konuştukları İbraniceyi etkiledi. Aramca da Sami dil ailesine aittir ve İbraniceye yakın olan bir lisandır.
İbranice Yazıların küçük kısımları Aramcada yazıldı:
- • Ezra 4:8 – 6:18 • Ezra 7:12-26 • Yirmeyahu (Yeremya) 10:11 • Daniel 2:4b – 7:28.
Tanah'ın yazılış zamanı
Tanah'ın tanıklığı
Musa İsraillilerle birlikte Mısır'dan çıktıktan sonra Sina çölünde bulunduğu zaman Torah'ı kaleme aldı.
İsrail'in Mısır'dan çıkış tarihini tespit etmek için, Pers kralı Büyük Kyros'un Babil’i fethettiği zamanda başlayarak geriye hesaplanması gerekir. Bu olay, hem Tanah'ta hem de dindışı tarihte iyi bilinen bir olaydır ve tarihi tartışılmaz. Tarihçiler, Koreş’in komutasındaki Med ve Pers kuvvetlerinin Babil şehrini ele geçirmesi M.Ö. 539 yılında olduğunu kabul ederler.
Bu olay Tanah'ta Daniel 5:30’da kayıtlıdır. Çeşitli eski tarihçiler (Diodoros, Africanus, Eusebios, Batlamyus ve Babil tabletleri) Kyros’un Babil’i M.Ö. 539’da ele geçirdiği konusunda hemfikirdir. Nabonidus Kroniği şehrin düşüşünün yılını belirtmediği halde ay ve gününü bildirir. Böylece Babil’in düşüşü Jülyen takvime göre M.Ö. 11 Ekim 539’a veya Gregoryen takvime göre M.Ö. 5 Ekim 539’a tarihlendirilir.
Kyros'un, saltanatının ilk yılında, yani M.Ö. 537’nin ilkbaharından önce çıkardığı bir fermanla Yahudiler serbest bırakıldılar. Ezra 3:1’de, İsrailoğullarının yedinci ay olan tişri’de (Eylül-Ekim) Yeruşalim’e dönmüş olduğu kayıtlıdır. O halde, Yahudilerin Yeruşalim’de tekrar oturmaya başladıkları tarih M.Ö. 537’nin sonbaharıdır.
Bu tarih önceden bildirilen bir dönemin sonuna işaret eder. M.Ö. 537, Vaat Edilmiş Toprakların ‘viraneye döneceği yetmiş yıllık’ dönemin sonuydu. (Yeremya [Yirmeyahu] 25:11, 12; 29:10). Bu sözleri çok iyi bilen Daniel, ‘yetmiş yıllık’ dönemin sonu yaklaşırken Tanrı’ya yönelip yardım diledi (Daniel 9: 1-3). “Yetmiş yıl” M.Ö. 537 sonbaharında sona erdiğine göre, M.Ö. 607 sonbaharında başlamış olmalıdır.
Birinci ve İkinci Krallar (Melachim) kitaplarında İsrail ve Yahuda krallarının saltanat süreleri kayıtlıdır. Bu sürelerin toplanması birleşik İsrail krallığın ikiye bölündüğü zamandan beri Yeruşalim'in yıkılışına kadar 390 yıl geçtiğini gösterir. M.Ö. 607’den geri sayarsak, 390 yıllık dönemin M.Ö. 997’de başladığını görürüz. O yıl Yeroboam, Süleyman’ın ölümünden sonra, Davut'un krallığıyla bağlarını koparıp Tanrı'nın „yolundan ayırdı ve onları büyük bir günaha sürükledi” (2. Krallar [Melachim] 17:21).
Süleyman’ın 40 yıl süren saltanatı M.Ö. 997’nin ilkbaharında bitti. Bunun için ilk saltanat yılı M.Ö. 1037’nin ilkbaharında başlamış olmalıdır (1. Krallar [Melachim] 11:42). 1. Krallar [Melachim] 6:1 ayeti, Süleyman’ın, saltanatının dördüncü yılının ikinci ayında Tanrı'nın tapınağını Yeruşalim’de inşa etmeye başladığını söyler. Bu, mabedin yapımının başladığı güne kadar Süleyman’ın resmen kral olmasının üzerinden üç tam yıl ve bir ay geçtiği anlamına gelir. Dolayısıyla, Süleyman M.Ö. 1034 yılında (Nisan-Mayıs) tapınağı inşa etmeye başladı. Bununla birlikte, aynı ayet (1. Krallar [Melachim] 6:1), mabedin yapımının ‘İsrailoğullarının Mısır diyarından çıkışının dört yüz sekseninci yılında’ başladığını da söylüyor. Bu ayette geçen “dört yüz sekseninci” sayısı yine bir sıra sayısıdır ve bununla 479 tam yıl kastedilir. Böylece, M.Ö. 1034 yılından 479 yıl geri hesaplayarak İsrailoğullarının Mısır’dan çıkış yılı olarak M.Ö. 1513’ü buluruz. Musa Mısır'dan çıktıktan sonra çöldeyken Tanah'ı yazmaya başladı.
Tanah'ın yazılış zamanı açısından son kitabı Malaki (Malachi) kitabıdır. Kayda göre o sırada bir vali diyarı yönetiyordu (Malaki [Malachi] 1:8). Bu ayrıntı, Yahuda’nın 70 yıl ıssız kalışının ardından Yeruşalim’in yeniden inşa edildiği döneme işaret eder. Kayıtta sadece orada sunulan hizmetlerden bahsettiği için Yeruşalim'deki tapınağının inşası bitirilmiş idi. Bunun için Malaki kitabında anlatılan dönem, mabet tamamlandığı sırada görevde olan birinci Vali Zerubbabel’den (Haggay [Chaggay] 2:21) sonrası olmalıdır.
Tanah o dönemde sadece bir validen daha söz eder, bu Nehemya’dır (Nehemya 5:14 [Ezra]). Kaydın Nehemya’nın valilik döneminin ilk zamanlarında yazılmadığı anlaşılıyor, çünkü Malaki Yeruşalim ile surlarının inşasına dair hiçbir şey söylemedi. Malaki, görevini kötüye kullanan kâhinler hakkında birçok ayrıntı verir. Dolayısıyla kitabını Nehemya’nın Yeruşalim’e ikinci kez geldiğinde yazdığı anlaşılır. Nehemya Artakserkses’in saltanatının 32. yılında, yani M.Ö. 443’te, kralın emri üzerine Babil’e geri çağrılmış, fakat sonra tekrar Yeruşalim’e dönmüştü (Nehemya [Ezra] 13:6; Malaki [Malachi] 2:1). Malaki ve Nehemya kitaplarında bulunan birbirlerine benzeyen bazı pasajlar bu iki kaydın aynı dönemde yazıldığına işaretler (Malaki [Malachi] 2:4-8, 11, 12-Nehemya 13:11, 15, 23-26 [Ezra]; Malaki [Malachi] 3:8-10-Nehemya 13:10-12 [Ezra]).
Dinbilimcilerin görüşü
Tanah'ın yazılış zamanıyla ilgili birçok teori yayımlandı.
• Din bilimcilerin çoğu M.Ö. 1200 ila M.Ö. 100 yılları arasında yazıldığı kabul eder.
• Torah'ın Musa tarafından yazılmadığını iddia eden eleştiriciler (Wellhausen ve taraftarları) M.Ö. 950'de değişik yazarlar Tanah'ı kaleme almaya başladıklarını ileri sürerler.
• Başkaları Tanah'ın Yahudiler Babil'den döndükten sonra (M.Ö. 5./4. yüzyılda) yazıldığını düşünürler.
Kanon ya da kitaplar listesi
Kutsal Yazılara ait olan kitapların listesi bazı dillerde kanon olarak adlandırılır. Yunanca kanon sözcüğünün İbranice karşılığı kaneh’tir. Geçmişte bu sözcük ölçme çubuğu olan bir kamış için kullanılırdı. Dolayısıyla “kanonik” (Kutsal Metinler dizisine ait) kitaplar, doğru inançların, öğretilerin ve davranışların saptanmasında güvenilir bir ölçü olarak kullanılacak değerde olan gerçek kitaplardır.
M.S. birinci yüzyıl Yahudi tarihçisi Flavios Josephus, Pros Apiona (Apion’a Karşı) adlı eserinde İbranilerce kutsal kabul edilen tüm kitaplara değinir. O şöyle yazar: “Birbiriyle çelişen binlerce kitabı kendi kitabımız olarak kabul etmiyoruz. Resmen kabul ettiğimiz kitaplar yalnızca yirmi iki tanedir ve tüm devirlerin kaydını içerir. Bunlardan beşi Musa’nın kitabıdır; bu kitaplarda Tanrı’nın kanunları ve insanın doğuşundan bu kanunları bildiren kişinin ölümüne dek yaşanan tarihsel olaylar yer alır. Musa’nın ölümünden Pers kralı Ahaşveroş’un ardılı olan Artakserkses’e kadar yaşamış peygamberler, on üç kitapta kendi devirlerinde geçen olayları kaleme aldılar. Diğer dört kitap Tanrı’ya ilahiler ve insan davranışlarını şekillendiren genel ilkelerle doludur”
Josephus 24'ten değil, 22 kitaptan bahseder (Sebebi aşağıda açıklanır).
Josephus, İbranice Kutsal Metinler dizisinin M.S. birinci yüzyıldan çok önce belirlenmiş olduğunu gösterir. Geleneksel Yahudi inanışına göre İbranice Kutsal Metinler dizisinin derlenmesi ve listelenmesi işini Ezra başlatmış ve Nechemya tamamlamıştır. Ezra bir Kutsal Kitap yazarı olmasının yanı sıra, kâhin, bilgin ve Kutsal Yazıları kopyalama işinde görevli biri olarak, bu iş için kesinlikle yeterli durumdaydı (Ezra 7:1-11). Dolayısıyla İbranice Kutsal Metinler (Tanah) dizisinin M.Ö. beşinci yüzyılın sonunda tamamlandığı yönündeki genel inanıştan kuşku duyulmamaktadır.
Tanah'a sayılan kitapların listesi
| Yahudilik | Hristiyanlık |
|---|---|
| Torah (תורה) | Pentatök |
| 1. Bereşit(1) | 1. Başlangıç (Genesis)(2) |
| 2. Şemot [„Adlar“] | 2. Çıkış (Exodus) |
| 3. Vayikra [„Ve çağırdı“] | 3. Levioğulları (Levitikus) |
| 4. Bemidbar [„Çölde“] | 4. Sayılar (Numeri) |
| 5. Devarim [„Sözler“] | 5. Kanunun Tekrarı (Deuteronomium) |
| Nevim (נביאים) | |
| 6. Yehoşua | 6. Yeşu |
| 7. Şoftim | 7. Hakimler |
| 8. Şmu'el | 9. 1. Samuel + 10. 2. Samuel (iki kitap) |
| 9. Melachim | 11. 1. Krallar + 12. 2. Krallar (iki kitap) |
| 10. Yeşayahu | 23. İşaya |
| 11. Yirmeyahu | 24. Yeremya |
| 12. Yechezkel | 26. Hezekiel |
| 13. Tre 'asar (Onikiler): | (12 ayrı kitap) |
| Hoşa | 28. Hoşea |
| Yoel | 29. Yoel |
| Amos | 30. Amos |
| Ovadja | 31. Obadya |
| Yona | 32. Yunus |
| Micha | 33. Mika |
| Nachum | 34. Nahum |
| Havakuk | 35. Habakkuk |
| Sfanya | 36. Tsefanya |
| Chaggai | 37. Haggay |
| Secharja | 38. Zekeriya |
| Malachi | 39. Malaki |
| Ketuvim (כתובים) | |
| 14. Tehilim | 19. Mezmurlar |
| 15. Mişle | 20. Özdeyişler |
| 16. 'Iyov | 18. Eyüp |
| 17. Şir Haşirim | 22. Ezgiler Ezgisi |
| 18. Rut | 8. Rut |
| 19. 'Echa | 25. Ağıtlar |
| 20. Kohelet | 21. Vaiz |
| 21. 'Ester | 17. Ester |
| 22. Daniel | 27. Daniel |
| 23. 'Ezra | 15. Ezra + 16. Nehemya (iki kitap) |
| 24. Divre Hayamim | 13. 1. Tarihler + 14. 2. Tarihler (iki kitap) |
(1) Kitapların (No. 1-5) Yahudice isimleri metinlerin ilk sözleridir. (2) Parantez (No. 1-5) içinde olan isimler kitapların Latince adlarıdır.
Hristiyanların İbranice Kutsal Yazılar'ın metni ile Tanah'ın metni arasında bir fark yoktur. Başlıca fark kitapların sıralanışı ve isimleridir.
Yahudilikte 24 kitap sayılmaktadır. Birkaç Yahudi bilgin Rut ve Şoftim (Hakimler) kitapları ve Yirmeyahu (Yeremya) ve Echa (Ağıtlar) kitaplarını da birlikte kabul etmişlerdir. Bu şekilde İbranice alfabenin harflerinin sayısına denk gelen 22 kitabı elde etmişlerdir. Bu sebepten dolayı Yahudi tarihçisi Flavios Josephus 22 kitaba değinmiştir (Yukarıya bakınız).
Hristiyanların İbranice Kutsal Yazılarında 39 kitap bulunur, çünkü birçok kitap ayrı sayılır (örneğin: Tre 'asar (Onikiler) kitabı = 12 kitap).
El Yazmaları
Tanah'ı ilk kaleme alanlar ve çoğaltanlar bunları, o dönemde yaygın olarak kullanılan ve kolayca bozulabilen papirüs ve parşömen gibi malzemeler üzerine yazdılar. Papirüs, aynı adı taşıyan bir su bitkisinden, parşömen ise hayvan derilerinden yapılır. Yazıcılar yaklaşık M.S. 4. yüzyıldan itibaren elyazmalarında papirüs yerine genellikle dana, kuzu ya da keçi derisinden yapılan ve daha dayanıklı bir malzeme olan vellum (bir parşömen türü) kullanmaya başladılar.
Orijinal metinlerin hiçbiri şimdiye kadar bulunamamıştır. Çünkü papirüs ve deri gibi dayanıksız malzemeler nemli iklimlerde hızla çürür. The Anchor Bible Dictionary şöyle diyor: “Bölgedeki iklim şartları yüzünden, bu döneme [MÖ birinci binyıl] ait papirüs bir belge ancak çöldeki bir mağarada ya da sığınakta muhafaza edilmişse bu kadar uzun süre dayanır.” Buna rağmen Kutsal Kitabın kısımlarının eski dönemlere ait binlerce kopyası bulunmuştur.
Papirüs El Yazmaları
Tanah'ın bazı kısımları eski papirüs el yazmalarında bulunur:
| Simge | İsim | Tarih | Dil | Bulundukları Yer | İçerik | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Nash Papirüsü | M.Ö. 2./1. yüzyıl | İbranice | Cambridge (İngiltere) | 10 Emirden 24 satır ve Kanunun Tekrarı (Devarim) 5 ve 6'dan birkaç ayet | |
| 2 | 957 | Rylands Greek 458 | M.Ö. 2. yüzyıl | Yunanca | Manchester (İngiltere) | Kanunun Tekrarı (Devarim) 23-28'dan fragmanlar |
| 3 | Fouad 266 | M.Ö. 1. yüzyıl | Yunanca | Kahire (Mısır) | Başlangıç (Bereşit) ve Kanunun Tekrarı’ndan (Devarim) kısımlar | |
| 4 | 4Q LXX Levb | Lût Gölü Levioğulları (Vayikra) Tomarı | M.Ö. 1. yüzyıl | Yunanca | Kudüs (İsrail) | Levioğulları’ndan (Vayikra) fragmanlar |
| 5 | 963 | Chester Beatty VI | M.S. 2. yüzyıl | Yunanca | Dublin (İrlanda) ve Ann Arbor, Mich. (ABD) | Sayılar (Bemidbar) ve Kanunun Tekrarı’ndan (Devarim) kısımlar |
| 6 | 967/968 | Chester Beatty IX, X | M.S. 3. yüzyıl | Yunanca | Yunanca Dublin (İrlanda) ve Princeton, N.J. (ABD) | Hezekiel (Yechezkel), Daniel ve Ester’den kısımlar |
Vellum ve Deri El Yazmaları
Tanah'ın bazı kısımları eski Deri Elyazmalarında bulunur:
| Simge | İsim | Tarih | Dil | Bulundukları Yer | İçerik | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Al | Halep Kodeksi | M.S. 930 | İbranice | Önceleri Halep’te (Suriye), şimdi İsrail’de | Tanah'ın büyük kısmı (Ben Aşer metni) |
| 2 | British Museum Kodeksi Or4445 | M.S. 10. yüzyıl | İbranice | Londra (İngiltere) | Torah’ın büyük kısmı | |
| 3 | Ca | Kahire Karai Kodeksi | M.S. 895 | İbranice | Kahire (Mısır) | İlk dönemdeki ve sonraki peygamberler |
| 4 | B 19A | Leningrad Kodeksi | M.S. 1008 | İbranice | St. Petersburg (Rusya) | Tanah |
| 5 | B 3 | Petersburg Peygamberler Kodeksi | M.S. 916 | İbranice | St. Petersburg (Rusya) | Sonraki Peygamberler |
| 6 | 1QIsa | Lût Gölü Birinci İşaya (Yeşayahu) Tomarı | M.Ö. 2. yüzyıl | İbranice | Kudüs (İsrail) | İşaya (Yeşayahu) |
| 7 | 11QPsa | Lût Gölü Mezmurlar (Tehilim) Tomarı | M.S. 1. yüzyıl | İbranice | Kudüs (İsrail) | Mezmurlar’ın (Tehilim) son üçte birlik kısmındaki 41 mezmurdan bölümler |
Tanah tercüme olarak (Septuagint çevirisi) bazı meşhur olan kodekste bulunur:
| Simge | İsim | Tarih | Dil | Bulundukları Yer | İçerik | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | א | Kodeks Sinaiticus | 4. yüzyıl | Yunanca | Londra (İngilterre) | Tanah'ın bir kısmı, tüm Yunanca Kutsal Yazılar ve bazı Apokrif yazılar |
| 2 | A | Kodeks Alexandrinus | 5. yüzyıl | Yunanca | Londra (İngilterre) | Tanah'ın ve Yunanca Kutsal Yazıların tümü (bazı ufak kısımlar kayıp ya da hasarlı) ve bazı Apokrif yazılar |
| 3 | B | Kodeks Vatikanus 1209 | 4. yüzyıl | Yunanca | Vatikan Kütüphanesi | başlangıçta tüm Kutsal Kitap (şimdi eksik: Başlangıç 1:1 – 46:28; Mezmur 106-137; İbraniler 9:14'ten sonra; 2. Timoteos; Titus; Filimon; Vahiy) |
| 4 | C | Kodeks Ephraemi Syri reskriptus | 5. yüzyıl | Yunanca | Paris (Fransa) | Tanah'tan kısımlar (64 yaprak) ve Yunanca Kutsal Yazılar (145 yaprak) |
İçerik
(Parantez içindeki sayılar bölümlerin numaralarıdır)
• Bereşit (Başlangıç): Yaratılış (1); Adem ve Havva (2, 3); Kayin ve Habil (4); Tufandan önceki nesiller (5); Nuh (6-9): Tufan (7, 8); Halklar listesi (10); Babil kulesi ve tufandan sonraki nesiller (11); İbrahim (12-24): İbrahim oğlunu kurban edecekti (22); İshak (25-27); Yakup (28-36); Yusuf (37-50).
• Şemot (Çıkış): İsrail halkının Mısır'daki köleliği (1); Musa (2-40): Musa'nın doğumu (2), Musa peygamber olarak seçiliyor (3, 4), on bela (5-11), Mısır'dan çıkış (12), Kızıl Deniz'den geçiş (13-15), İsrail çölde (16-19), 10 emir (20), Musa çölde başka kanunlar ve tapınak için yönergeler alıyor (21-40).
• Vayikra (Levioğulları): Tanrı'nın İsraillilere verdiği kanun ve kurallar (1-27): Kurbanlar (1-7), kâhinlik (8-10), temizlik (11-15), kefaret günü (16), kan (17-20), kâhinlik ve bayramlar (21-25), başka kanunlar (26, 27).
• Bemidbar (Sayılar): Sina Dağı'ndaki olaylar (1-10); Çöldeki olaylar (10-21); Moab düzlüklerindeki olaylar (22-36).
• Devarim (Kanunun Tekrarı): Musa'nın ilk konuşması (1-4); Musa'nın ikinci konuşması (5-26): Tanrı’ya tapınma konusundaki kanunlar (12-16), adli meseleler, yönetim ve savaşla ilgili kanunlar (16-20), halkın özel ve toplumsal yaşamını düzenleyen kanunlar (21-26); Musa'nın üçüncü konuşması (27, 28); Musa'nın dördüncü konuşması (29, 30); Yeşu'nun görevlendirilmesi ve Musa'nın ilahisi (31-32); Musa'nın son hayırduası (32-34).
2. Nevi'im (נביאים) (Peygamberler):
• Yehoşua (Yeşu): Vadedilmiş topraklara giriş (1-5); Kenan'ın fethi (6-12); Diyarın paylaştırılması (13-22); Yeşu'nun son tembihleri (23, 24).
• Şoftim (Hakimler): Hakimler döneminde İsrail'deki ortam (1-2); Hakimlerin işleri (3-16); Ülkedeki iç karışıklığı gösteren bazı olaylar (17-21).
• Şmu'el (1. Samuel + 2. Samuel): 1. Samuel: Eli’nin hâkimlik dönemi ve küçük Samuel (1-4); Samuel İsrail’de hâkimlik yapıyor (5-7); İsrail’in ilk kralı Saul (8-12); Saul’un itaatsizliği (13-15); Davut’un meshedilişi, cesareti (16, 17); Saul Davut’un peşine düşüyor (18-27); Saul’un intiharı (28-31). 2. Samuel: Davut’un hükümdarlık döneminin başındaki olaylar (1-4); Davut kral olarak Yeruşalim’de (5, 6); Tanrı’nın Davut’la yaptığı ahit (7); Davut İsrail topraklarını genişletiyor (8-12); Davut Tanrı’ya karşı günah işliyor (11, 12); Davut’un ailesinde yaşanan sıkıntılar (13-18); Davut’un saltanatındaki son olaylar (19-24).
• Melachim (1. Krallar + 2. Krallar): 1. Krallar: Süleyman kral oluyor (1, 2); Süleyman ülkeyi hikmetle yönetiyor (3, 4); Süleyman’ın mabedi (5-10); Süleyman’ın sadakatsizliği ve ölümü (11); Krallık bölünüyor (12:1 - 14:20); Yahuda: Rehoboam, Abiyam ve Asa (14:21 - 15:24); İsrail: Nadab, Baaşa, Elah, Zimri, Tibni, Omri ve Ahab (15:25 – 16:34); İsrail’de İlya’nın peygamberlik hizmeti (17:1 - 22:40); Yahuda’da Yehoşafat dönemi (22:41-53). 2. Krallar: İsrail kralı Ahazya (1); Elişa İlya’nın hizmetini devralıyor (2); İsrail kralı Yehoram (3); Elişa’nın diğer mucizeleri (4:1 – 8:15); Yahuda kralı Yehoram (8:16 - 29); İsrail kralı Yehu (9, 10); Yahuda kralı Yehoaş (11, 12); İsrail kralları Yehoahaz ve Yehoaş (13); Yahuda kralı Amatsya (14:1-22); İsrail kralı II. Yeroboam (14:23-29); Yahuda kralı Azarya (Uzziya) (15:1-7); İsrail kralları Zekeriya, Şallum, Menahem, Pekahya ve Pekah (15:8-31); Yahuda kralları Yotam ve Ahaz (15:32 – 16:20); İsrail’in son kralı Hoşea (17); Yahuda kralı Hizkiya (18-20); Yahuda kralları Manasse, Amon ve Yoşiya (21:1 – 23:30); Yahuda kralları Yehoahaz, Yehoyakim ve Yehoyakin (23:31–24:17); Yahuda’nın son kralı Tsedekiya (24:18 – 25:30)
• Yeşayahu (İşaya): Yeşayahu’nun “Yahuda ve Yeruşalim hakkında” mesajı (1-6); İstila tehlikesi ve tüm sıkıntıların sona ereceği vaadi (7-12); Babil’in sonu bildiriliyor (13:1–14:27); Toprakları ıssız kalacak uluslar (14:28–23:18); Tanrı’nın hükmü ve sağlayacağı kurtuluş (24-27); Tanrı’nın gazabı ve lütfu (28-35); Hizkiya’nın zamanında Tanrı öfkesini Asur’a yöneltiyor (36-39); Tanrı, şahitlerini teselli ediyor (40-44); Babil’den öç alınıyor (45-48); Sion teselli ediliyor (49-59); Tanrı Sion’u güzelleştiriyor (60-64); “Yeni gökler ve yeni bir yer” (65, 66).
• Yirmeyahu (Yeremya): Yirmeyahu görevlendiriliyor (1); Yeruşalim sadakatsiz bir şehir (2-6); Mabet onları koruyamayacak (7-10); Ahdi bozanlar lanetleniyor (11, 12); Değişmesi olanaksız olan Yeruşalim yok olmaya mahkûm (13-15); Tanrı balıkçılar ve avcılar gönderecek (16, 17); Çömlekçi ve balçık (18, 19); Yirmeyahu zulme rağmen vazgeçmiyor (20); Tanrı’nın yöneticilere öfkesi (21-22); “Doğru bir filiz” çıkacak (23, 24); Tanrı’nın milletlerle davası (25); Yirmeyahu haklı çıkıyor (26-28); Babil’deki sürgünlere teselli (29-31); Tanrı’nın Davut’la yaptığı ahit kesindir (32-34); Tanrı’nın Rekab’a vaadi (35); Yirmeyahu kitabı yeniden yazıyor (36); Yeruşalim’in son günleri (37-39); Mitspa’da ve Mısır’da yaşananlar (40-44); Baruk’un payı (45); Tanrı’nın kılıcı milletlere karşı (46-49); Tanrı’nın kılıcı Babil’e karşı (50, 51); Yeruşalim düşüyor (52).
• Yechezkel (Hezekiel): Yechezkel gözcü olarak görevlendiriliyor (1-3); Yechezkel Yeruşalim kuşatmasını canlandırıyor (4-7); Tanrı’ya isyan eden Yeruşalim hakkındaki görüntü (8-11); Yeruşalim hakkında Babil’de bildirilen diğer peygamberlik sözleri (12-19); Yeruşalim aleyhindeki hükümler (20-23); Yeruşalim son kez kuşatılıyor (24); Milletler hakkında bildirilen peygamberlik sözleri (25-32); Yechezkel’in sürgündeki gözcülük hizmeti; ülke eski durumuna kavuşacak (33-37); Magoglu Gog ülkesine geri dönen İsrail’e saldırıyor (38, 39); Mabetle ilgili görüntü (40-48).
• Tre 'asar (Onikiler):
Hoşa: Zina yapan İsrail betimleniyor (1-3); Tanrı’nın Efraim’e (ve Yahuda’ya) hükümleri (4-14).
Yoel: Böcek sürüleri ülkeyi talan ediyor; Tanrı’nın günü yakın (1:1–2:11); Tanrı’ya dönün; O, insanlar üzerine ruhunu dökecek (2:12-32); “Milletler Yehoşafat Ovasında” yargılanacak (3).
Amos: Milletler hakkındaki hükümler (1:1–2:3); Yahuda ve İsrail hakkındaki hükümler (2:4-16); İsrail hesap veriyor (3-6); Amos muhalefete rağmen hizmetini sürdürüyor (7); Yoksulları ezenlerin cezalandırılması ve ülkeye geri dönüş (8, 9).
Ovadya: Edom’a verilen hüküm (1-16. ayetler); Yakup evi eski haline dönüyor (17-21. ayetler).
Yona: Tanrı Yona’yı Nineve’ye gönderiyor fakat o kaçıyor (1:1-16); Yona’yı “büyük bir balık” yutuyor (1:17–2:10); Nineve’de hüküm mesajı duyuruyor (3, 4).
Micha: Putperest Samiriye’yi cezalandırılacak (1, 2); İsrail evinin yöneticileri mahkûm edilecekler, fakat bir kurtarıcı gelecek (3-5); Micha halkının ahlaksal açıdan yozlaşmasından yakınıyor (6, 7).
Nachum: Nineve hakkındaki hükmü (1); Nineve’nin uğrayacağı yıkım betimleniyor (2, 3).
Havakuk: Peygamber Tanrı’ya yakarıyor (1:1–2:1); Babil kınanıyor (2:2-20); Savaş gününde Tanrı ortaya çıkıyor (3).
Zfanya: Tanrı’nın günü yakın (1); İnsanlar Tanrı’ya yönelmeli; yok edilecek milletler (2); Asi Yeruşalim’den hesap soruluyor; alçakgönüllü bir azınlık lütuf görüyor (3).
Chaggai: Birinci mesaj Vali Zerubbabel ile Başkâhin Yeşu’ya iletiliyor (1); İkinci mesaj Zerubbabel, Yeşu ve sürgünden dönen halk içindir (2:1-9); Üçüncü mesaj Chaggai kâhinlere hitap ediyor (2:10-19); Dördüncü mesaj Chaggai bu kez Zerubbabel’e hitap ediyor (2:20-23).
Secharya: İlk görüntü: Dört atlı (1:1-17); İkinci görüntü: Boynuzlar ve zanaatçılar (1:18-21); Üçüncü görüntü: Yeruşalim’in refahı (2); Dördüncü görüntü: Yeşu kurtarılıyor (3); Beşinci görüntü: Şamdan ve zeytin ağaçları (4); Altıncı görüntü: Uçan tomar (5:1-4); Yedinci görüntü: Efa (5:5-11); Sekizinci görüntü: Dört savaş arabası (6:1-8); Filiz. Yanlış güdülerle tutulan oruç (6:9–7:14); Ülke eski durumuna kavuşuyor (8); Milletler ve sahte çobanlar hakkındaki bildiriler (9-11); Tanrı savaşıyor ve yeryüzünün kralı oluyor (12-14).
Malachi: Tanrı’nın kâhinlere emri (1, 2); Rab ve habercisi (3); Tanrı’nın büyük ve korkunç günü (4).
3. Ketuvim (כתובים) (Yazılar):
• Tehilim (Mezmurlar): Tanrı’ya ibadet ederken çalgı eşliğinde seslendirilen şiirler: Birinci Kitap (1-41); İkinci Kitap (42-72); Üçüncü Kitap (73-89); Dördüncü Kitap (90-106); Beşinci Kitap (107-150)
• Mişle (Özdeyişler): Birinci Kısım (1-9): Bu kısım bir babanın oğluyla konuşması şeklinde yazılmış, birbiriyle bağlantılı kısa konuşmalardan oluşan bir şiir şeklindedir. İkinci Kısım (10-24): Bu kısım çok farklı konularda seçme sözlerden oluşur; bunlar yaşamda karşılaşılan karmaşık durumların nasıl hikmetle ele alınacağını gösteren özdeyişlerdir. Üçüncü Kısım (25-29). Bu kısımda çeşitli konularda yararlı öğütler bulunur. Dördüncü Kısım (30, 31): Agur ve kral Lemuel'in özdeyişleri.
• Iyov (Eyüp): Iyov kitabının girişi (1:1-5); Şeytan Tanrı’ya meydan okuyor (1:6–2:13); Tartışmanın birinci turu (3-14); Tartışmanın ikinci turu (15-21); Tartışmanın üçüncü turu (22-25); Iyov’un son savunması (26-31); Elihu’nun konuşması (32-37); Tanrı Iyov’a cevap veriyor (38:1–42:6); Tanrı’nın verdiği hüküm ve bereket (42:7-17)
• Şir Haşirim (Ezgiler Ezgisi): Şulamlı kız Süleyman’ın konak yerinde (1:1-14); Genç kız çobanı özlüyor (2:3–3:5); Şulamlı kız Yeruşalim’de (3:6–5:1): Genç kızın rüyası (5:2–6:3); Süleyman’ın son çabaları (6:4–8:4); Şulamlı kız geri dönüyor (8:5-14).
• Rut: Rut Naomi’den hiç ayrılmamaya karar veriyor (1); Rut Boaz’ın tarlasında başak topluyor (2); Boaz akrabalık görevini yaparak Rut’la evleniyor (3, 4).
• Echa (Ağıtlar): Yeruşalim'in yıkılışı hakkındaki ağıtlar: İlk şiir (1); İkinci şiir (2); Üçüncü şiir (3); Dördüncü şiir (4); Beşinci şiir (5).
• Kohelet (Vaiz): Hayattaki uğraşların boşluğu (1-3); Tanrı’dan korkan kişilere hikmetli öğütler (4-7); Herkesin sonu bir (8:1–9:12); Hikmet ve insanın yükümlülüğü (9:13–12:14).
• Ester: Vaşti’nin kraliçeliği alınıyor (1); Ester kraliçe oluyor (2); Haman’ın komplosu (3–5); Durum tersine dönüyor (6, 7); Mordekay’ın konumu yükseltiliyor, Yahudiler kurtuluyor (8-10)
• Daniel: Devlet hizmetine hazırlık (1); Dev heykel rüyası (2); Üç İbrani alev alev yanan fırında hayatta kalıyor (3); Nabukadnezar'ın rüyası (4); Belşazar’ın şöleni; duvardaki elyazısı (5); Daniel aslanlar çukurunda (6); Canavarlarla ilgili görüntüler (7, 8); Geleceği bildirilen Önder Mesih (9); Kuzey kralıyla güney kralının mücadelesi; Mikael harekete geçiyor (10-12).
• Ezra (Ezra + Nehemya): Ezra: Bir grup Yahudi geri dönüyor (1:1-3:6); Mabedin yeniden inşası (3:7-6:22); Ezra Yeruşalim’e dönüyor (7, 8); Kâhinlerin arındırılması (9, 10) Nechemya: Nechemya Yeruşalim’e gidiyor (1, 2); Surların inşası (3-6); Halka Kanunun öğretilmesi (7:1-12:26); Surların adanması (12:27–13:3); Kirletici etkenlerin ortadan kaldırılması (13:4-31)
• Divre Hayamim (1. Tarihler + 2. Tarihler): 1. Tarihler: Soy kayıtları (1-9); Saul’un imansızlığı ölümüyle sonuçlanıyor (10); Davut’un krallığı pekişiyor (11, 12); Davut ve Tanrı’nın sandığı (13-16); Davut ve Tanrı’nın evi (16, 17); Davut’un fetihleri (18-21); Davut’un mabet hazırlıkları (21, 22); Davut hakiki tapınmayla ilgili hizmetleri düzenliyor (23-29) 2. Tarihler: Süleyman’ın görkemli saltanatı (1-9); Rehoboam’ın ve Abiya’nın yönetimleri (10-13); Tanrı’dan korkan kral Asa (14-16); Yehoşafat’ın iyi yönetimi (17-20); Yehoram, Ahazya ve Atalya’nın kötü yönetimleri (21-23); Yehoaş, Amatsya ve Uzziya’nın iyi başlayıp kötü biten yönetimleri (24-26); Yotam Tanrı’ya kulluk ediyor (27); Kötü kral Ahaz (28); Sadık kral Hizkiya (29-32); Manasse ve Amon’un kötü yönetimleri (33); Cesur hükümdar Yoşiya (34, 35); Yehoahaz, Yehoyakim, Yehoyakin, Tsedekiya dönemi ve Yeruşalim’in ıssız kalışı (36)
İlgili filmler
- , (1923) Fragman5 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 'Samson and Delilah', (1923)
- 'Noah's Ark', (1928)
- 'Esther' (1948)
- 'Samson and Delilah', (1949)
- , (1956) Fragman10 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 'Solomon and Sheba', (1959) Fragman30 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 'David and Goliath', (1960)
- 'Esther with The King', (1960)
- 'Sodom and Gomorah', (1962)
- 'The Bible', (1966) Fragman30 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 'The Thirteenth Day: The Story of Esther' (1979)
- 'King David', (1985)
- 'Esther' (1986)
- 'Abraham', (1994) Richard Harris
- 'Joseph', (TV, 1995) Ben Kingsley Fragman8 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 'Moses', (TV, 1995) Ben Kingsley
- 'Samson and Delilah', (TV, 1996) Dennis Hopper
- 'The Prince of Egypt', (Anime, 1998) Fragman19 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 'Noah's Ark', (TV, 1999)
- 'Esther' (TV, 1999)
- 'Joseph: King of Dreams', (Anime, 2000) Fragman27 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 'One Night With The King', (2006) Fragman1 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 'The Ten Commandments' (Anime, 2007) Fragman30 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Ayrıca bakınız
Notlar
Kaynakça
- ^ Edwin Hatch Essays in Biblical Greek Oxford 1889, s. 48
- ^ [1] 12 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Yahudi Kaynaklarına göre Tevrat. Baki Adam. Pınar Yayınları. s. 65.
- ^ [2] 24 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ F.Razi. F. Razi, Tefsir-i Kebir,. Akçağ Yay. s. 7/251.
- ^ [3] 15 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "Old Testament." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
- ^ Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.
- ^ "Sümerler Türkler" (PDF). 5 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2012.
- ^ Flavios Josephus Pros Apiona (Apion’a Karşı) Kitap I, 38-41 [8]).
- ^ Encyclopaedia Judaica, 1973, Cilt 4, sütun 826, 827.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tanah Tanak Ibranice ת נ ך romanize Tanaḥ Yahudiligin ana mukaddes metinlerini olusturan kitaplarin kanonik bir koleksiyonudur Hristiyanlar tarafindan Ibranice Mukaddes Kitap ya da Eski Ahit denir Metinlerin neredeyse tamami Kutsal Ibranice ile yazilmis olup ufak bir bolumu de Kutsal Aramiceyle yazilmistir Daniel ve Ezra Kitaplarinda Tanahת נ ך TanaḥBilgiDinYahudilikHristiyanlikDilKutsal IbraniceKutsal AramicePeriyodMO 2 nci 1 inci milenyum 4 3 bin yil once Ibranice Vikikaynak uzerinde TanahKavramlar ve anlamlariYahudilikte Tanah uc kisimdan olusuyor 1 Tora talimat 2 Nevi im peygamberler ve 3 Ketuvim yazilar Tanah kavrami Ibranice תנ ך TNK bu uc kisimlarin ilk harflerini iceriyor T Tora N Nev im ve K Ketuvim Not Ibranicede K harfi ortada ve sonda kullanildigi zaman H olur Hristiyanlikta Turkce Ahd i Atik Eski Ahit Eski Antlasma Latinceden etkilenmis olan dillerde Old Testament Ingilizce Altes Testament Almanca l Ancien Testament Fransizca Antico Testamento Italyanca Hristiyan Aleminde yaygin olan Testament ve Ahit Antlasma kavramlari Yunanca Kutsal Yazilarin 2 Korintoslular mektubunda 3 14 bulunan Yunanca diathḗke ifadesinin karsiligidir Bugun Avrupa daki dillerde kullanilan Testament vasiyetname kavrami Yunanca diaϑhkhs diathḗke sozcugunun hatali bir tercumesidir Eski Ahit Eski Antlasma kavrami da Ibranice Kutsal Kitap icin uygun bir ad degildir cunku Hristiyan elci Pavlus 2 Korintoslular 3 14 te bulunan diathḗke sozcugunu kullanirken Sina Daginda Tanri ile Israil halki arasinda yapilan antlasmayi kastetti Bu ahit antlasma ise Eski Ahdin Ibranice Kutsal Yazilar sadece nispeten kucuk bir kismini olusturuyor Hristiyanlik Yahudilik karsitliginda ahit kelimesinden once kullanilan eski niteligi eskimis iptal edilmis ve gecerli olmayan olarak yorumlandi Bu Yahudiligin degerden dusurulmesine sevketti Fakat Isa Mesih ve takipcileri Kutsal Kitabin bir kisminin guncelligini kaybettigini ya da eski oldugunu ima etmektense bu kayitlardan Kutsal Yazilar olarak soz ettiler Matta 21 42 Romalilar 1 2 Onlar o zamanki Yahudilik gibi ayni ya da benzeyen kavramlar kullandilar O nedenle Hristiyanlar icin Eski Ahitten ya da Eski Antlasmadan Ibranice Kutsal Yazilar ya da Ibranice Kutsal Kitap olarak soz etmek daha uygundur Ibranice Kutsal Yazilar Tanah Hristiyanlarin kutsal kitabinin ilk kismidir Turkce Ahd i Atik Eski Ahit Eski Anlasma Ibranice Kutsal Yazilar Islamiyette Tevrat ve Zebur Muslumanlarin cogunluguna gore Tanah kitabi bir butun olarak kutsal kitap olarak kabul edilmez Tanah icinde yer alan sadece Tevrat ve Zebur kitaplari kutsaldir Azinlik bir goruse ise Tanah butun olarak Tevrat kabul edilir ve kutsal sayilir Bir goruse gore Tevrat adi Ibranice torah kelimesinden Arapcaya gecmistir ve Musa nin bes kitabi icin kullanilir Fakat gelenekte Tevrat denilince Ibranice ve Aramca yazilmis olan tum 39 kitabi da kapsayan Ibranice Kutsal Yazilar anlasilir Bu iki farkli anlayisin sebebi Kur an da Tevrat in hangi peygambere verildiginin acikca belirtilmemesidir Ayetlerde Musa ya Kitap in verildigi Tevrat in bir hidayet ve nur olarak Israilogullarinin elinde oldugu ve peygamberlerin onunla hukmettikleri belirtilmekte ama Musa ya verilen kitabin Tevrat olduguna dair acik bir ifade bulunmamaktadir Bununla birlikte Kur an bilginleri Musa ya verilen kitabin Tevrat oldugu nda fikir birligi etmislerdir Onlardan hicbiri Incil in Isa Zebur un Davud la birlikte zikredilmesine ragmen Tevrat in Musa ile zikredilmemesinin uzerinde durmamislardir Islam inancinda Zebur un Tevrat tan ayri bir kitap oldugu kabul edilir Cunku Kur an da Tevrat Zebur ve Incil in isimleri ayri ayri zikredilmektedir Fakat Zebur Kutsal Kitap icinde Tevrat tan ayri bir kitap degil Tevrat in 39 bolumunden biridir Orada Mezmurlar adiyla gecer Ibranice Mizmor cogulu Mizmorim ilahi sarki Arapca Mezmur mizmar cogulu Mezamir calgi kaval Yunanca Psalmoi arp esliginde soylenen sarki Bazi dil bilimcilere gore zebur kelimesinin kokeni yazmak anlamindaki zebr masdaridir Lisanu l Arab Tacu l ʿarus Zeccac a gore ise Zebur kelimesinin koku menetmek anlamina gelen zebrdir Iste Davud a verilen Zebur da icinde kotuluklerden sakindiran nasihatler ve vaazlar bulundugu icin bu isimle anilmistir Islami anlayista Kur an disindaki kutsal kitaplarin tahrif edildigi veya asillarinin kayboldugu gorusu homojen degildir ve cokca tartisilmistir Muhammed doneminde ve ilk donem alimlerinde hakim olmayan bu anlayis daha sonralari ortaya cikmis ve Islam dunyasinin cogunlugunda kabul gormustur Tanah in dilleriTanah Ibranice dilinde yazildi Sami dil ailesi icinde yer alir hatta bu dil ailesinin atasidir Bu dilin Ibrahim in doneminde Kenan da konusulan dille de baglantili oldugu anlasiliyor Kenanlilar kendi konustuklari Ibrani dilinde farkli lehceler gelistirdiler Yesayahu 19 18 de soz edilen Kenan dili budur Ibranice Kutsal Yazilarinin dili Yahudice de adlandirilir Isaya Yesayahu 36 11 2 Krallar Melachim 18 26 28 2 Tarihler Divre Hayamim 32 18 Nehemya Ezra 13 24 M O 6 yuzyilinda Yahudiler Babil deki surgunde bulunduklari zaman oradaki resmi dil olan Aramca ya da Aramice konustuklari Ibraniceyi etkiledi Aramca da Sami dil ailesine aittir ve Ibraniceye yakin olan bir lisandir Ibranice Yazilarin kucuk kisimlari Aramcada yazildi Ezra 4 8 6 18 Ezra 7 12 26 Yirmeyahu Yeremya 10 11 Daniel 2 4b 7 28 Tanah in yazilis zamaniTanah in tanikligi Isaya tomari Ibranice Kutsal Kitabin en eski fragmani Olu Deniz deki magaralarda bulundu M O 150 100 Musa Israillilerle birlikte Misir dan ciktiktan sonra Sina colunde bulundugu zaman Torah i kaleme aldi Israil in Misir dan cikis tarihini tespit etmek icin Pers krali Buyuk Kyros un Babil i fethettigi zamanda baslayarak geriye hesaplanmasi gerekir Bu olay hem Tanah ta hem de dindisi tarihte iyi bilinen bir olaydir ve tarihi tartisilmaz Tarihciler Kores in komutasindaki Med ve Pers kuvvetlerinin Babil sehrini ele gecirmesi M O 539 yilinda oldugunu kabul ederler Bu olay Tanah ta Daniel 5 30 da kayitlidir Cesitli eski tarihciler Diodoros Africanus Eusebios Batlamyus ve Babil tabletleri Kyros un Babil i M O 539 da ele gecirdigi konusunda hemfikirdir Nabonidus Kronigi sehrin dususunun yilini belirtmedigi halde ay ve gununu bildirir Boylece Babil in dususu Julyen takvime gore M O 11 Ekim 539 a veya Gregoryen takvime gore M O 5 Ekim 539 a tarihlendirilir Kyros un saltanatinin ilk yilinda yani M O 537 nin ilkbaharindan once cikardigi bir fermanla Yahudiler serbest birakildilar Ezra 3 1 de Israilogullarinin yedinci ay olan tisri de Eylul Ekim Yerusalim e donmus oldugu kayitlidir O halde Yahudilerin Yerusalim de tekrar oturmaya basladiklari tarih M O 537 nin sonbaharidir Bu tarih onceden bildirilen bir donemin sonuna isaret eder M O 537 Vaat Edilmis Topraklarin viraneye donecegi yetmis yillik donemin sonuydu Yeremya Yirmeyahu 25 11 12 29 10 Bu sozleri cok iyi bilen Daniel yetmis yillik donemin sonu yaklasirken Tanri ya yonelip yardim diledi Daniel 9 1 3 Yetmis yil M O 537 sonbaharinda sona erdigine gore M O 607 sonbaharinda baslamis olmalidir Birinci ve Ikinci Krallar Melachim kitaplarinda Israil ve Yahuda krallarinin saltanat sureleri kayitlidir Bu surelerin toplanmasi birlesik Israil kralligin ikiye bolundugu zamandan beri Yerusalim in yikilisina kadar 390 yil gectigini gosterir M O 607 den geri sayarsak 390 yillik donemin M O 997 de basladigini goruruz O yil Yeroboam Suleyman in olumunden sonra Davut un kralligiyla baglarini koparip Tanri nin yolundan ayirdi ve onlari buyuk bir gunaha surukledi 2 Krallar Melachim 17 21 Suleyman in 40 yil suren saltanati M O 997 nin ilkbaharinda bitti Bunun icin ilk saltanat yili M O 1037 nin ilkbaharinda baslamis olmalidir 1 Krallar Melachim 11 42 1 Krallar Melachim 6 1 ayeti Suleyman in saltanatinin dorduncu yilinin ikinci ayinda Tanri nin tapinagini Yerusalim de insa etmeye basladigini soyler Bu mabedin yapiminin basladigi gune kadar Suleyman in resmen kral olmasinin uzerinden uc tam yil ve bir ay gectigi anlamina gelir Dolayisiyla Suleyman M O 1034 yilinda Nisan Mayis tapinagi insa etmeye basladi Bununla birlikte ayni ayet 1 Krallar Melachim 6 1 mabedin yapiminin Israilogullarinin Misir diyarindan cikisinin dort yuz sekseninci yilinda basladigini da soyluyor Bu ayette gecen dort yuz sekseninci sayisi yine bir sira sayisidir ve bununla 479 tam yil kastedilir Boylece M O 1034 yilindan 479 yil geri hesaplayarak Israilogullarinin Misir dan cikis yili olarak M O 1513 u buluruz Musa Misir dan ciktiktan sonra coldeyken Tanah i yazmaya basladi Tanah in yazilis zamani acisindan son kitabi Malaki Malachi kitabidir Kayda gore o sirada bir vali diyari yonetiyordu Malaki Malachi 1 8 Bu ayrinti Yahuda nin 70 yil issiz kalisinin ardindan Yerusalim in yeniden insa edildigi doneme isaret eder Kayitta sadece orada sunulan hizmetlerden bahsettigi icin Yerusalim deki tapinaginin insasi bitirilmis idi Bunun icin Malaki kitabinda anlatilan donem mabet tamamlandigi sirada gorevde olan birinci Vali Zerubbabel den Haggay Chaggay 2 21 sonrasi olmalidir Tanah o donemde sadece bir validen daha soz eder bu Nehemya dir Nehemya 5 14 Ezra Kaydin Nehemya nin valilik doneminin ilk zamanlarinda yazilmadigi anlasiliyor cunku Malaki Yerusalim ile surlarinin insasina dair hicbir sey soylemedi Malaki gorevini kotuye kullanan kahinler hakkinda bircok ayrinti verir Dolayisiyla kitabini Nehemya nin Yerusalim e ikinci kez geldiginde yazdigi anlasilir Nehemya Artakserkses in saltanatinin 32 yilinda yani M O 443 te kralin emri uzerine Babil e geri cagrilmis fakat sonra tekrar Yerusalim e donmustu Nehemya Ezra 13 6 Malaki Malachi 2 1 Malaki ve Nehemya kitaplarinda bulunan birbirlerine benzeyen bazi pasajlar bu iki kaydin ayni donemde yazildigina isaretler Malaki Malachi 2 4 8 11 12 Nehemya 13 11 15 23 26 Ezra Malaki Malachi 3 8 10 Nehemya 13 10 12 Ezra Dinbilimcilerin gorusu Tanah in yazilis zamaniyla ilgili bircok teori yayimlandi Din bilimcilerin cogu M O 1200 ila M O 100 yillari arasinda yazildigi kabul eder Torah in Musa tarafindan yazilmadigini iddia eden elestiriciler Wellhausen ve taraftarlari M O 950 de degisik yazarlar Tanah i kaleme almaya basladiklarini ileri surerler Baskalari Tanah in Yahudiler Babil den dondukten sonra M O 5 4 yuzyilda yazildigini dusunurler Kanon ya da kitaplar listesiTorah tomarlari Kutsal Yazilara ait olan kitaplarin listesi bazi dillerde kanon olarak adlandirilir Yunanca kanon sozcugunun Ibranice karsiligi kaneh tir Gecmiste bu sozcuk olcme cubugu olan bir kamis icin kullanilirdi Dolayisiyla kanonik Kutsal Metinler dizisine ait kitaplar dogru inanclarin ogretilerin ve davranislarin saptanmasinda guvenilir bir olcu olarak kullanilacak degerde olan gercek kitaplardir M S birinci yuzyil Yahudi tarihcisi Flavios Josephus Pros Apiona Apion a Karsi adli eserinde Ibranilerce kutsal kabul edilen tum kitaplara deginir O soyle yazar Birbiriyle celisen binlerce kitabi kendi kitabimiz olarak kabul etmiyoruz Resmen kabul ettigimiz kitaplar yalnizca yirmi iki tanedir ve tum devirlerin kaydini icerir Bunlardan besi Musa nin kitabidir bu kitaplarda Tanri nin kanunlari ve insanin dogusundan bu kanunlari bildiren kisinin olumune dek yasanan tarihsel olaylar yer alir Musa nin olumunden Pers krali Ahasveros un ardili olan Artakserkses e kadar yasamis peygamberler on uc kitapta kendi devirlerinde gecen olaylari kaleme aldilar Diger dort kitap Tanri ya ilahiler ve insan davranislarini sekillendiren genel ilkelerle doludur Josephus 24 ten degil 22 kitaptan bahseder Sebebi asagida aciklanir Josephus Ibranice Kutsal Metinler dizisinin M S birinci yuzyildan cok once belirlenmis oldugunu gosterir Geleneksel Yahudi inanisina gore Ibranice Kutsal Metinler dizisinin derlenmesi ve listelenmesi isini Ezra baslatmis ve Nechemya tamamlamistir Ezra bir Kutsal Kitap yazari olmasinin yani sira kahin bilgin ve Kutsal Yazilari kopyalama isinde gorevli biri olarak bu is icin kesinlikle yeterli durumdaydi Ezra 7 1 11 Dolayisiyla Ibranice Kutsal Metinler Tanah dizisinin M O besinci yuzyilin sonunda tamamlandigi yonundeki genel inanistan kusku duyulmamaktadir Tanah a sayilan kitaplarin listesiNash papirusu M O 1 yuzyilKitaplar Listesi Yahudilik HristiyanlikTorah תורה Pentatok1 Beresit 1 1 Baslangic Genesis 2 2 Semot Adlar 2 Cikis Exodus 3 Vayikra Ve cagirdi 3 Leviogullari Levitikus 4 Bemidbar Colde 4 Sayilar Numeri 5 Devarim Sozler 5 Kanunun Tekrari Deuteronomium Nevim נביאים 6 Yehosua 6 Yesu7 Softim 7 Hakimler8 Smu el 9 1 Samuel 10 2 Samuel iki kitap 9 Melachim 11 1 Krallar 12 2 Krallar iki kitap 10 Yesayahu 23 Isaya11 Yirmeyahu 24 Yeremya12 Yechezkel 26 Hezekiel13 Tre asar Onikiler 12 ayri kitap Hosa 28 HoseaYoel 29 YoelAmos 30 AmosOvadja 31 ObadyaYona 32 YunusMicha 33 MikaNachum 34 NahumHavakuk 35 HabakkukSfanya 36 TsefanyaChaggai 37 HaggaySecharja 38 ZekeriyaMalachi 39 MalakiKetuvim כתובים 14 Tehilim 19 Mezmurlar15 Misle 20 Ozdeyisler16 Iyov 18 Eyup17 Sir Hasirim 22 Ezgiler Ezgisi18 Rut 8 Rut19 Echa 25 Agitlar20 Kohelet 21 Vaiz21 Ester 17 Ester22 Daniel 27 Daniel23 Ezra 15 Ezra 16 Nehemya iki kitap 24 Divre Hayamim 13 1 Tarihler 14 2 Tarihler iki kitap 1 Kitaplarin No 1 5 Yahudice isimleri metinlerin ilk sozleridir 2 Parantez No 1 5 icinde olan isimler kitaplarin Latince adlaridir Hristiyanlarin Ibranice Kutsal Yazilar in metni ile Tanah in metni arasinda bir fark yoktur Baslica fark kitaplarin siralanisi ve isimleridir Yahudilikte 24 kitap sayilmaktadir Birkac Yahudi bilgin Rut ve Softim Hakimler kitaplari ve Yirmeyahu Yeremya ve Echa Agitlar kitaplarini da birlikte kabul etmislerdir Bu sekilde Ibranice alfabenin harflerinin sayisina denk gelen 22 kitabi elde etmislerdir Bu sebepten dolayi Yahudi tarihcisi Flavios Josephus 22 kitaba deginmistir Yukariya bakiniz Hristiyanlarin Ibranice Kutsal Yazilarinda 39 kitap bulunur cunku bircok kitap ayri sayilir ornegin Tre asar Onikiler kitabi 12 kitap El YazmalariKodeks Sinaiticus Tanah i ilk kaleme alanlar ve cogaltanlar bunlari o donemde yaygin olarak kullanilan ve kolayca bozulabilen papirus ve parsomen gibi malzemeler uzerine yazdilar Papirus ayni adi tasiyan bir su bitkisinden parsomen ise hayvan derilerinden yapilir Yazicilar yaklasik M S 4 yuzyildan itibaren elyazmalarinda papirus yerine genellikle dana kuzu ya da keci derisinden yapilan ve daha dayanikli bir malzeme olan vellum bir parsomen turu kullanmaya basladilar Orijinal metinlerin hicbiri simdiye kadar bulunamamistir Cunku papirus ve deri gibi dayaniksiz malzemeler nemli iklimlerde hizla curur The Anchor Bible Dictionary soyle diyor Bolgedeki iklim sartlari yuzunden bu doneme MO birinci binyil ait papirus bir belge ancak coldeki bir magarada ya da siginakta muhafaza edilmisse bu kadar uzun sure dayanir Buna ragmen Kutsal Kitabin kisimlarinin eski donemlere ait binlerce kopyasi bulunmustur Papirus El Yazmalari Tanah in bazi kisimlari eski papirus el yazmalarinda bulunur Papirus El Yazmalari Simge Isim Tarih Dil Bulunduklari Yer Icerik1 Nash Papirusu M O 2 1 yuzyil Ibranice Cambridge Ingiltere 10 Emirden 24 satir ve Kanunun Tekrari Devarim 5 ve 6 dan birkac ayet2 957 Rylands Greek 458 M O 2 yuzyil Yunanca Manchester Ingiltere Kanunun Tekrari Devarim 23 28 dan fragmanlar3 Fouad 266 M O 1 yuzyil Yunanca Kahire Misir Baslangic Beresit ve Kanunun Tekrari ndan Devarim kisimlar4 4Q LXX Levb Lut Golu Leviogullari Vayikra Tomari M O 1 yuzyil Yunanca Kudus Israil Leviogullari ndan Vayikra fragmanlar5 963 Chester Beatty VI M S 2 yuzyil Yunanca Dublin Irlanda ve Ann Arbor Mich ABD Sayilar Bemidbar ve Kanunun Tekrari ndan Devarim kisimlar6 967 968 Chester Beatty IX X M S 3 yuzyil Yunanca Yunanca Dublin Irlanda ve Princeton N J ABD Hezekiel Yechezkel Daniel ve Ester den kisimlarVellum ve Deri El Yazmalari Tanah in bazi kisimlari eski Deri Elyazmalarinda bulunur Vellum ve Deri El Yazmalari Simge Isim Tarih Dil Bulunduklari Yer Icerik1 Al Halep Kodeksi M S 930 Ibranice Onceleri Halep te Suriye simdi Israil de Tanah in buyuk kismi Ben Aser metni 2 British Museum Kodeksi Or4445 M S 10 yuzyil Ibranice Londra Ingiltere Torah in buyuk kismi3 Ca Kahire Karai Kodeksi M S 895 Ibranice Kahire Misir Ilk donemdeki ve sonraki peygamberler4 B 19A Leningrad Kodeksi M S 1008 Ibranice St Petersburg Rusya Tanah5 B 3 Petersburg Peygamberler Kodeksi M S 916 Ibranice St Petersburg Rusya Sonraki Peygamberler6 1QIsa Lut Golu Birinci Isaya Yesayahu Tomari M O 2 yuzyil Ibranice Kudus Israil Isaya Yesayahu 7 11QPsa Lut Golu Mezmurlar Tehilim Tomari M S 1 yuzyil Ibranice Kudus Israil Mezmurlar in Tehilim son ucte birlik kismindaki 41 mezmurdan bolumler Tanah tercume olarak Septuagint cevirisi bazi meshur olan kodekste bulunur Vellum ve Deri El Yazmalari Simge Isim Tarih Dil Bulunduklari Yer Icerik1 א Kodeks Sinaiticus 4 yuzyil Yunanca Londra Ingilterre Tanah in bir kismi tum Yunanca Kutsal Yazilar ve bazi Apokrif yazilar2 A Kodeks Alexandrinus 5 yuzyil Yunanca Londra Ingilterre Tanah in ve Yunanca Kutsal Yazilarin tumu bazi ufak kisimlar kayip ya da hasarli ve bazi Apokrif yazilar3 B Kodeks Vatikanus 1209 4 yuzyil Yunanca Vatikan Kutuphanesi baslangicta tum Kutsal Kitap simdi eksik Baslangic 1 1 46 28 Mezmur 106 137 Ibraniler 9 14 ten sonra 2 Timoteos Titus Filimon Vahiy 4 C Kodeks Ephraemi Syri reskriptus 5 yuzyil Yunanca Paris Fransa Tanah tan kisimlar 64 yaprak ve Yunanca Kutsal Yazilar 145 yaprak Icerik11 yuzyila ait bir Tanah sayfasi Parantez icindeki sayilar bolumlerin numaralaridir 1 Tora תורה Tevrat Beresit Baslangic Yaratilis 1 Adem ve Havva 2 3 Kayin ve Habil 4 Tufandan onceki nesiller 5 Nuh 6 9 Tufan 7 8 Halklar listesi 10 Babil kulesi ve tufandan sonraki nesiller 11 Ibrahim 12 24 Ibrahim oglunu kurban edecekti 22 Ishak 25 27 Yakup 28 36 Yusuf 37 50 Semot Cikis Israil halkinin Misir daki koleligi 1 Musa 2 40 Musa nin dogumu 2 Musa peygamber olarak seciliyor 3 4 on bela 5 11 Misir dan cikis 12 Kizil Deniz den gecis 13 15 Israil colde 16 19 10 emir 20 Musa colde baska kanunlar ve tapinak icin yonergeler aliyor 21 40 Vayikra Leviogullari Tanri nin Israillilere verdigi kanun ve kurallar 1 27 Kurbanlar 1 7 kahinlik 8 10 temizlik 11 15 kefaret gunu 16 kan 17 20 kahinlik ve bayramlar 21 25 baska kanunlar 26 27 Bemidbar Sayilar Sina Dagi ndaki olaylar 1 10 Coldeki olaylar 10 21 Moab duzluklerindeki olaylar 22 36 Devarim Kanunun Tekrari Musa nin ilk konusmasi 1 4 Musa nin ikinci konusmasi 5 26 Tanri ya tapinma konusundaki kanunlar 12 16 adli meseleler yonetim ve savasla ilgili kanunlar 16 20 halkin ozel ve toplumsal yasamini duzenleyen kanunlar 21 26 Musa nin ucuncu konusmasi 27 28 Musa nin dorduncu konusmasi 29 30 Yesu nun gorevlendirilmesi ve Musa nin ilahisi 31 32 Musa nin son hayirduasi 32 34 2 Nevi im נביאים Peygamberler Yehosua Yesu Vadedilmis topraklara giris 1 5 Kenan in fethi 6 12 Diyarin paylastirilmasi 13 22 Yesu nun son tembihleri 23 24 Softim Hakimler Hakimler doneminde Israil deki ortam 1 2 Hakimlerin isleri 3 16 Ulkedeki ic karisikligi gosteren bazi olaylar 17 21 Smu el 1 Samuel 2 Samuel 1 Samuel Eli nin hakimlik donemi ve kucuk Samuel 1 4 Samuel Israil de hakimlik yapiyor 5 7 Israil in ilk krali Saul 8 12 Saul un itaatsizligi 13 15 Davut un meshedilisi cesareti 16 17 Saul Davut un pesine dusuyor 18 27 Saul un intihari 28 31 2 Samuel Davut un hukumdarlik doneminin basindaki olaylar 1 4 Davut kral olarak Yerusalim de 5 6 Tanri nin Davut la yaptigi ahit 7 Davut Israil topraklarini genisletiyor 8 12 Davut Tanri ya karsi gunah isliyor 11 12 Davut un ailesinde yasanan sikintilar 13 18 Davut un saltanatindaki son olaylar 19 24 Melachim 1 Krallar 2 Krallar 1 Krallar Suleyman kral oluyor 1 2 Suleyman ulkeyi hikmetle yonetiyor 3 4 Suleyman in mabedi 5 10 Suleyman in sadakatsizligi ve olumu 11 Krallik bolunuyor 12 1 14 20 Yahuda Rehoboam Abiyam ve Asa 14 21 15 24 Israil Nadab Baasa Elah Zimri Tibni Omri ve Ahab 15 25 16 34 Israil de Ilya nin peygamberlik hizmeti 17 1 22 40 Yahuda da Yehosafat donemi 22 41 53 2 Krallar Israil krali Ahazya 1 Elisa Ilya nin hizmetini devraliyor 2 Israil krali Yehoram 3 Elisa nin diger mucizeleri 4 1 8 15 Yahuda krali Yehoram 8 16 29 Israil krali Yehu 9 10 Yahuda krali Yehoas 11 12 Israil krallari Yehoahaz ve Yehoas 13 Yahuda krali Amatsya 14 1 22 Israil krali II Yeroboam 14 23 29 Yahuda krali Azarya Uzziya 15 1 7 Israil krallari Zekeriya Sallum Menahem Pekahya ve Pekah 15 8 31 Yahuda krallari Yotam ve Ahaz 15 32 16 20 Israil in son krali Hosea 17 Yahuda krali Hizkiya 18 20 Yahuda krallari Manasse Amon ve Yosiya 21 1 23 30 Yahuda krallari Yehoahaz Yehoyakim ve Yehoyakin 23 31 24 17 Yahuda nin son krali Tsedekiya 24 18 25 30 Yesayahu Isaya Yesayahu nun Yahuda ve Yerusalim hakkinda mesaji 1 6 Istila tehlikesi ve tum sikintilarin sona erecegi vaadi 7 12 Babil in sonu bildiriliyor 13 1 14 27 Topraklari issiz kalacak uluslar 14 28 23 18 Tanri nin hukmu ve saglayacagi kurtulus 24 27 Tanri nin gazabi ve lutfu 28 35 Hizkiya nin zamaninda Tanri ofkesini Asur a yoneltiyor 36 39 Tanri sahitlerini teselli ediyor 40 44 Babil den oc aliniyor 45 48 Sion teselli ediliyor 49 59 Tanri Sion u guzellestiriyor 60 64 Yeni gokler ve yeni bir yer 65 66 Yirmeyahu Yeremya Yirmeyahu gorevlendiriliyor 1 Yerusalim sadakatsiz bir sehir 2 6 Mabet onlari koruyamayacak 7 10 Ahdi bozanlar lanetleniyor 11 12 Degismesi olanaksiz olan Yerusalim yok olmaya mahkum 13 15 Tanri balikcilar ve avcilar gonderecek 16 17 Comlekci ve balcik 18 19 Yirmeyahu zulme ragmen vazgecmiyor 20 Tanri nin yoneticilere ofkesi 21 22 Dogru bir filiz cikacak 23 24 Tanri nin milletlerle davasi 25 Yirmeyahu hakli cikiyor 26 28 Babil deki surgunlere teselli 29 31 Tanri nin Davut la yaptigi ahit kesindir 32 34 Tanri nin Rekab a vaadi 35 Yirmeyahu kitabi yeniden yaziyor 36 Yerusalim in son gunleri 37 39 Mitspa da ve Misir da yasananlar 40 44 Baruk un payi 45 Tanri nin kilici milletlere karsi 46 49 Tanri nin kilici Babil e karsi 50 51 Yerusalim dusuyor 52 Yechezkel Hezekiel Yechezkel gozcu olarak gorevlendiriliyor 1 3 Yechezkel Yerusalim kusatmasini canlandiriyor 4 7 Tanri ya isyan eden Yerusalim hakkindaki goruntu 8 11 Yerusalim hakkinda Babil de bildirilen diger peygamberlik sozleri 12 19 Yerusalim aleyhindeki hukumler 20 23 Yerusalim son kez kusatiliyor 24 Milletler hakkinda bildirilen peygamberlik sozleri 25 32 Yechezkel in surgundeki gozculuk hizmeti ulke eski durumuna kavusacak 33 37 Magoglu Gog ulkesine geri donen Israil e saldiriyor 38 39 Mabetle ilgili goruntu 40 48 Tre asar Onikiler Hosa Zina yapan Israil betimleniyor 1 3 Tanri nin Efraim e ve Yahuda ya hukumleri 4 14 Yoel Bocek suruleri ulkeyi talan ediyor Tanri nin gunu yakin 1 1 2 11 Tanri ya donun O insanlar uzerine ruhunu dokecek 2 12 32 Milletler Yehosafat Ovasinda yargilanacak 3 Amos Milletler hakkindaki hukumler 1 1 2 3 Yahuda ve Israil hakkindaki hukumler 2 4 16 Israil hesap veriyor 3 6 Amos muhalefete ragmen hizmetini surduruyor 7 Yoksullari ezenlerin cezalandirilmasi ve ulkeye geri donus 8 9 Ovadya Edom a verilen hukum 1 16 ayetler Yakup evi eski haline donuyor 17 21 ayetler Yona Tanri Yona yi Nineve ye gonderiyor fakat o kaciyor 1 1 16 Yona yi buyuk bir balik yutuyor 1 17 2 10 Nineve de hukum mesaji duyuruyor 3 4 Micha Putperest Samiriye yi cezalandirilacak 1 2 Israil evinin yoneticileri mahkum edilecekler fakat bir kurtarici gelecek 3 5 Micha halkinin ahlaksal acidan yozlasmasindan yakiniyor 6 7 Nachum Nineve hakkindaki hukmu 1 Nineve nin ugrayacagi yikim betimleniyor 2 3 Havakuk Peygamber Tanri ya yakariyor 1 1 2 1 Babil kinaniyor 2 2 20 Savas gununde Tanri ortaya cikiyor 3 Zfanya Tanri nin gunu yakin 1 Insanlar Tanri ya yonelmeli yok edilecek milletler 2 Asi Yerusalim den hesap soruluyor alcakgonullu bir azinlik lutuf goruyor 3 Chaggai Birinci mesaj Vali Zerubbabel ile Baskahin Yesu ya iletiliyor 1 Ikinci mesaj Zerubbabel Yesu ve surgunden donen halk icindir 2 1 9 Ucuncu mesaj Chaggai kahinlere hitap ediyor 2 10 19 Dorduncu mesaj Chaggai bu kez Zerubbabel e hitap ediyor 2 20 23 Secharya Ilk goruntu Dort atli 1 1 17 Ikinci goruntu Boynuzlar ve zanaatcilar 1 18 21 Ucuncu goruntu Yerusalim in refahi 2 Dorduncu goruntu Yesu kurtariliyor 3 Besinci goruntu Samdan ve zeytin agaclari 4 Altinci goruntu Ucan tomar 5 1 4 Yedinci goruntu Efa 5 5 11 Sekizinci goruntu Dort savas arabasi 6 1 8 Filiz Yanlis gudulerle tutulan oruc 6 9 7 14 Ulke eski durumuna kavusuyor 8 Milletler ve sahte cobanlar hakkindaki bildiriler 9 11 Tanri savasiyor ve yeryuzunun krali oluyor 12 14 Malachi Tanri nin kahinlere emri 1 2 Rab ve habercisi 3 Tanri nin buyuk ve korkunc gunu 4 3 Ketuvim כתובים Yazilar Tehilim Mezmurlar Tanri ya ibadet ederken calgi esliginde seslendirilen siirler Birinci Kitap 1 41 Ikinci Kitap 42 72 Ucuncu Kitap 73 89 Dorduncu Kitap 90 106 Besinci Kitap 107 150 Misle Ozdeyisler Birinci Kisim 1 9 Bu kisim bir babanin ogluyla konusmasi seklinde yazilmis birbiriyle baglantili kisa konusmalardan olusan bir siir seklindedir Ikinci Kisim 10 24 Bu kisim cok farkli konularda secme sozlerden olusur bunlar yasamda karsilasilan karmasik durumlarin nasil hikmetle ele alinacagini gosteren ozdeyislerdir Ucuncu Kisim 25 29 Bu kisimda cesitli konularda yararli ogutler bulunur Dorduncu Kisim 30 31 Agur ve kral Lemuel in ozdeyisleri Iyov Eyup Iyov kitabinin girisi 1 1 5 Seytan Tanri ya meydan okuyor 1 6 2 13 Tartismanin birinci turu 3 14 Tartismanin ikinci turu 15 21 Tartismanin ucuncu turu 22 25 Iyov un son savunmasi 26 31 Elihu nun konusmasi 32 37 Tanri Iyov a cevap veriyor 38 1 42 6 Tanri nin verdigi hukum ve bereket 42 7 17 Sir Hasirim Ezgiler Ezgisi Sulamli kiz Suleyman in konak yerinde 1 1 14 Genc kiz cobani ozluyor 2 3 3 5 Sulamli kiz Yerusalim de 3 6 5 1 Genc kizin ruyasi 5 2 6 3 Suleyman in son cabalari 6 4 8 4 Sulamli kiz geri donuyor 8 5 14 Rut Rut Naomi den hic ayrilmamaya karar veriyor 1 Rut Boaz in tarlasinda basak topluyor 2 Boaz akrabalik gorevini yaparak Rut la evleniyor 3 4 Echa Agitlar Yerusalim in yikilisi hakkindaki agitlar Ilk siir 1 Ikinci siir 2 Ucuncu siir 3 Dorduncu siir 4 Besinci siir 5 Kohelet Vaiz Hayattaki ugraslarin boslugu 1 3 Tanri dan korkan kisilere hikmetli ogutler 4 7 Herkesin sonu bir 8 1 9 12 Hikmet ve insanin yukumlulugu 9 13 12 14 Ester Vasti nin kraliceligi aliniyor 1 Ester kralice oluyor 2 Haman in komplosu 3 5 Durum tersine donuyor 6 7 Mordekay in konumu yukseltiliyor Yahudiler kurtuluyor 8 10 Daniel Devlet hizmetine hazirlik 1 Dev heykel ruyasi 2 Uc Ibrani alev alev yanan firinda hayatta kaliyor 3 Nabukadnezar in ruyasi 4 Belsazar in soleni duvardaki elyazisi 5 Daniel aslanlar cukurunda 6 Canavarlarla ilgili goruntuler 7 8 Gelecegi bildirilen Onder Mesih 9 Kuzey kraliyla guney kralinin mucadelesi Mikael harekete geciyor 10 12 Ezra Ezra Nehemya Ezra Bir grup Yahudi geri donuyor 1 1 3 6 Mabedin yeniden insasi 3 7 6 22 Ezra Yerusalim e donuyor 7 8 Kahinlerin arindirilmasi 9 10 Nechemya Nechemya Yerusalim e gidiyor 1 2 Surlarin insasi 3 6 Halka Kanunun ogretilmesi 7 1 12 26 Surlarin adanmasi 12 27 13 3 Kirletici etkenlerin ortadan kaldirilmasi 13 4 31 Divre Hayamim 1 Tarihler 2 Tarihler 1 Tarihler Soy kayitlari 1 9 Saul un imansizligi olumuyle sonuclaniyor 10 Davut un kralligi pekisiyor 11 12 Davut ve Tanri nin sandigi 13 16 Davut ve Tanri nin evi 16 17 Davut un fetihleri 18 21 Davut un mabet hazirliklari 21 22 Davut hakiki tapinmayla ilgili hizmetleri duzenliyor 23 29 2 Tarihler Suleyman in gorkemli saltanati 1 9 Rehoboam in ve Abiya nin yonetimleri 10 13 Tanri dan korkan kral Asa 14 16 Yehosafat in iyi yonetimi 17 20 Yehoram Ahazya ve Atalya nin kotu yonetimleri 21 23 Yehoas Amatsya ve Uzziya nin iyi baslayip kotu biten yonetimleri 24 26 Yotam Tanri ya kulluk ediyor 27 Kotu kral Ahaz 28 Sadik kral Hizkiya 29 32 Manasse ve Amon un kotu yonetimleri 33 Cesur hukumdar Yosiya 34 35 Yehoahaz Yehoyakim Yehoyakin Tsedekiya donemi ve Yerusalim in issiz kalisi 36 Ilgili filmler 1923 Fragman5 Aralik 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Samson and Delilah 1923 Noah s Ark 1928 Esther 1948 Samson and Delilah 1949 1956 Fragman10 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Solomon and Sheba 1959 Fragman30 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde David and Goliath 1960 Esther with The King 1960 Sodom and Gomorah 1962 The Bible 1966 Fragman30 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Thirteenth Day The Story of Esther 1979 King David 1985 Esther 1986 Abraham 1994 Richard Harris Joseph TV 1995 Ben Kingsley Fragman8 Aralik 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Moses TV 1995 Ben Kingsley Samson and Delilah TV 1996 Dennis Hopper The Prince of Egypt Anime 1998 Fragman19 Aralik 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Noah s Ark TV 1999 Esther TV 1999 Joseph King of Dreams Anime 2000 Fragman27 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde One Night With The King 2006 Fragman1 Subat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Ten Commandments Anime 2007 Fragman30 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ayrica bakinizTevrat Eski Ahit TalmudNotlar Torah Yasa Nevi ym Peygamberler ve Ketuvim Mukaddes Yazitlar in aslindan gelir T N K ya da Mikra מ ק ר א MiqṛaKaynakca Edwin Hatch Essays in Biblical Greek Oxford 1889 s 48 1 12 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Yahudi Kaynaklarina gore Tevrat Baki Adam Pinar Yayinlari s 65 2 24 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde F Razi F Razi Tefsir i Kebir Akcag Yay s 7 251 3 15 Kasim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Old Testament Oxford Dictionary of English 2e Oxford University Press 2003 Harris Stephen L Understanding the Bible Palo Alto Mayfield 1985 Sumerler Turkler PDF 5 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 18 Temmuz 2012 Flavios Josephus Pros Apiona Apion a Karsi Kitap I 38 41 8 Encyclopaedia Judaica 1973 Cilt 4 sutun 826 827