Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yeniden kullanılabilir fırlatma sistemleri sayesinde uzaya birden fazla kez yük taşıması yapılabilir. Bu sistem genişletilebilir fırlatma sistemlerininin çalışma prensibinin tam zıttında yürüyordu. Genişletilebilir fırlatma sistemlerinde araç bir kere kullanıldıktan sonra kullanılmıyordu.
Yeniden kullanılabilir orbital fırlatma araçları şu an halihazırda kullanılmaktadır. Yeniden kullanılabilir fırlatma aracına en iyi örnek olarak uzay mekiği verilebilir. Uzay mekiğinin ana motorları ve iki katı roket iticileri kullanıldıktan aylar sonra tekrar görevlerde kullanılmıştır. Harici tank ve fırlatma aracı yük taşıma yapısı her uçuştan sonra atılıyordu. Fakat kısmen yeniden kullanılabilir sistemler hala gelişim aşamasındadır. Buna en iyi örnek Falcon 9 roketinin tam iticileridir (ilk bölüm).
Yeniden kullanılabilir orbital araçların düşük maliyet ve uzaya erişim için yüksek güvence verdikleri düşünülüyor. Fakat yeniden kullanılma işlemi ağırlıksal sorunlara yol açabilmektedir. Bunlardan başlıcaları atmosfere giriş sırasında kalkanlama ve araçların yeniden kullanılmasını zorlaştırma ihtimali bulunmaktaydı. Ayrıca bu araçlarla daha önce hiç deneyim sahibi olunmadığı için maliyeti ve güvenilirlikleri hala daha tartışılmaktadır.
Tarihi
20. yüzyılın ilk yarısında popüler bilimkurgu dergi ve romanlarında sık sık çeşitli uzay mekiği modelleri tasvir edilirdi. Bu araçlar tek bölüm olarak dikey fırlatma ve kalkış yapabilen yeniden kullanılabilir roket gemileri ya da tek bölüm olarak yatay fırlatma ve kalkış yapabilen yeniden kullanılabilir roket gemilerden oluşmaktadır.
İlk motor teknolojisindeki gerçekler, yetersiz itiş gücü ya da Dünya’ nın kaçış hızına erişip yerçekimi etkisinden kurtulamama gibi sebepler yer almaktadır. Bunlarla birlikte aracın yapımında kullanılan malzemelerin yeterli performansı sağlayamaması (güç, sertlik, ısı yalıtımı) ve düşük yük kapasitesine sahip olmaması sebebiyle birinci bölümün yeniden kullanılabilir araç vizyonu için imkânsız olduğunu gözler önüne sermekteydi. Fakat malzeme ve motor alanlarındaki teknolojik gelişmeler yeniden kullanılabilir araç konseptini mümkün kıldı.
VTVL SSTO tasarımları önce kısmen yeniden kullanılabilir çok bölmeli NEXUS fırlatıcısı ile Krafft Arnold Ehricke tarafından kullanılmıştır. VTVL SSTO alanındaki öncü Philip Bono Douglas’ ta çalıştı. Rono birkaç çeşit fırlatma araç örneği sunmuştu. Bunlar ROOST, ROMBUS, lthacus, Pegasus ve SASSTO fırlatma araçlarıydı. Bono’ nun tasarladığı fırlatma araçlarının çoğunda benzer değişiklikler yapılarak SSTO kabiliyetine erişmesi hedeflendi. Bono’ nun önerilerine göre :
- Silindirik ağızlı motorların tüm irtifalarda yüksek itiş gücü sağlaması
- Atmosfere giriş sırasında alt bölümün ilk girmesiyle motorların ısı kalkanı olarak kullanılması sağlanacaktı. Böylelikle gerekli olan ısı kalkanı kütlesi azaltılmış olacaktı.
- Küresel tanklar ve güdük(kısa ve kalın) şekiller kullanılarak aracın yapısal ağırlığını azaltmak hedeflendi.
- Havada atılabilir tanklar kullanılarak menzilin arttırılması hedeflendi.
- Yörüngede yakıt ikmaliyle menzilin arttırılması hedeflendi.
Ayrıca Bono kendi tasarladığı araçların uzay fırlatması, kıtalararası hızlı askeri sevkiyat(lthacus), kıtalararası hızlı sivil taşımacılığı(Pegasus), hatta Ay ve Mars görevleri(Selena ve Deimos Projeleri) için kullanılabileceğini öne sürdü.
Avrupa’ da Dietrich Koelle, Bono’ nun SASSTO tasarımından ilham alarak kendi tasarımı olan VTVL aracı BETA’ yı öne sürdü. HTHL SSTO tasarımları gelmeden önce Eugen Sanger ve onun Silbervogel (Gümüş Kuş) adlı tasarımı yörünge altından bombalamak amacıyla tasarlanmıştı. Yörünge hızına ulaşabilen HTHL araçlarını tasarlaması VTVL araçlarını tasarlamaktan daha zordu. Çünkü HTHL araçlarının yapısal araç yükü çok fazlaydı. Bu sebepten dolayı birçok çok katmanları prototiplerin oluşmasına(yörünge altı X-15) sebep oldu. Havacılık-uzay aracı, HTHL SSTO konseptlerinin ilklerindendir. Yapılan bazı öneriler bu araçların kullanılabilirliğini arttıracak nitelikteydi. Bu öneriler :
- Yakıt iticileri(270 m/s lik bir hızla 3000m irtifatadaki bir dağdan SSTO %35 daha az yükle NASA çalışmalarında kalkış yapabilecektir.)
- Kaldırma gövdeli tasarımlar kullanılarak aracın yapısal ağırlığı azaltılabilir.
- Uçuş sırasında yakıt ikmali
Diğer fırlatma sistemi konfigürasyonu tasarımlarının da kullanılması mümkündü. Örneğin yatay fırlatma ile dikey iniş(HTVL) ve dikey uçuşla yatay iniş(VTHL) tasarımları. HTVL konseptli tasarımlarının sadece birkaçından biri olan 1960’ların tasarımında olan Hyperion SSTO uzayaracı Philip Bono tarafondan tasarlanmıştır. X-20 Dyna Soar VTHL tasarımlarının ilklerinden bu sırada da HL-20 ve X-34 ise 1990’larından örneklerdir. Şubat 2010’ da VTHL X-37 ilk gelişimini tamamladı ve ilk gizli yörünge görev uçuşunu yedi aylık bir sürede yapmıştır. Şu an önerilen VTHL insanlı uzay araçları arasında Dream Chaser ve Prometheus yer almaktadır. Her iki araçta 2010 yılı civarı uzay aracı konseptleri olup NASA’ ya CCDev programı için önerilmiştir.
1960’ lı yılların sonlarına doğru uzay mekiği tasarım sürecinin başlandığı görüldü. Yeniden kullanılabilir VTHL iki bölmeli tasarımlarının birçoğu daha ileriye götürüldü. Bu gelişmelerin sonucunda yeniden kullanılabilir yörünge yük taşıma uzay aracı ve yeniden kullanılabilir katı roket iticilerinin oluşmasıyla sonuçlandı. Harici tank ve fırlatma aracı yük yapısı çıkarılmıştı ve parçaların uçuş için yenilenme süreci 10000 kişilik bir çalışan grubunun dokuz ayını almıştı. Böylelikle uzay mekiklerinin her uçuş sonundaki maliyeti milyar dolarları bulmaktaydı. 1980 ve 1982’ lerin ilk çalışmaları tankların uzayda tekrar kullanılması için çeşitli uygulamalar önerildi fakat NASA hiçbir zaman bu seçenekleri öneri aşamasından daha ileriye götüremedi.
1970'lerin VTVL ve HTHL SSTO tasarımları solar güç uyduları ve askeri uygulamalar için önerildi. VTVL SSTO çalışmalarından biri Boeing tarafından yapılmıştı. HTHL SSTO tasarımları Rockwell Star-Raker ve Boeing SSTO çalışmalarını içeriyordu. Fakat Birleşik Devletler’deki uzay mekiklerinin her uzay fırlatması için odaklanılan bütçe bu ihtimalleri yok etmişti. Sovyetler birliği Buran’ı takip etme yoluna girmişti. Diğerleri düşük tasarım risklerini ve düşük tasarım maliyetlerini önermişti.
En sonunda uzay mekiğinin çok pahalı olduğu kanısına varıldı. Hatta bu mekik genişletilebilir fırlatma sisteminden bile daha pahalıydı. Challenger uzay mekiği faciasından sonra Centaur uzay mekiği roketi de iptal edildi. Challenger faciası Amerika Birleşik Devletler’ de büyük bir boşluğa yol açmıştı. Birleşik Devletler askeri için bu çok büyük önem taşımaktaydı. Askeri yüklerin taşınması için bu fırlatmalar çok önemliydi. Çoğu uydu ticaretiyle uğraşan müşteriler bu olaydan önce gereksiz şeylere döndüler. Çünkü uzay mekiği fırlatmalarının iptali sonrası müşterilerin sorularına cevap verilememesinden dolayı endişe duyuluyordu.
1986 yılında başkan Ronald Reagen, hava emici scramjet uçağının 2000’ li yıllara doğru yapılacağını duyurdu. Bu jet NASP/X-30 olarak bilinip SSTO ile yakından benzerlik göstermektedir. Bakır kanyonu araştırma projesine dayanmaktaydı ve çeşitli teknik sebepler yaşanmasından dolayı başarısız olarak 1993 yılında iptal edildi.
Bu araştırma İngiliz HOTOL programına ilham verdi. Hava emiciden yüksek hipersonik hızlı NASP yerine 5.5 mah’ a kadar soğutma işlemi görecek bir ön soğutucu kullanılması önerildi. Bu programın gelirleri İngiliz Hükûmeti tarafından iptal edildi. Araştırma yapıldığı zaman bazı teknik sorunlar belirlendi. Aracın bütünsel yapısının yörüngeye büyük çapta yük taşımak yerine daha küçük boyutlarda yük taşıma kapasitesi bulunuyordu. Sovyetler Birliği’nin 90’ların başında çöktüğünde Buran uzay aracının masrafları savunulmaz hale gelmişti. Rusya sadece basit gereksiz şeyleri uzay fırlatmalarında kullanmıştı.
1990’ larda görüldüğü gibi yeni gelişmekte olan yeniden kullanılabilir araçlara olan ilgi oldukça yüksekti. Askeri stratejik savunma sistemi(Yıldız Savaşları) programı bir dönüm noktası olmakla birlikte çok düşük bir maliyet gerektiriyordu ve uzay fırlatmalarına hızlı bir dönüştü. Bu ihtiyaçtan dolayı McDonnell Douglas Delta Clipper VTVL SSTO önerisinde bulundu. Delta Clipper için DC-X prototipinin zaman açısından hızlı bir dönüş yolu olacağı gösterildi ve bu tip prototip için otomatik bilgisayar kontrol sisteminin kullanılması mümkündü. Yeniden kullanılabilir uzay fırlatma aracı yapmanın uzay mekiğindeki gibi askeri yardıma o kadar çok ihtiyacı olmayacağı da gösterilmiş oldu.
1990’ ların ortasında gelişmiş İngiliz araştırmaları ve ileri mühendislikle HOTOL tasarımındaki yetersizliklerden kaçınılacaktı. HOTOL tasarımı Skylon tasarımından daha fazlasını sunarak yük kapasitesinin daha fazla olmasına olanak sağlıyordu.
Bu işin ticari tarafından büyük uydu takımları (özellikle Iridyum uydu takımları) önerisinde bulunulmuştu. Bu takım uydular düşük maliyetle uzay erişim imkânı sağlamaktaydı. Bu yakıtlı özel fırlatma endüstrisi kısmen yeniden kullanılabilir araç oyuncuları içermekteydi. Buna örnek olarak roket uçağı Kistler ve yeniden kullanılabilir araç oyuncusu Rotary roketiydi.
Bu on yılın sonlarına doğru görüldüğü üzere marketlerin Iridyum stoğunun tükenmesiyle takımyıldız uyduların içten içe çökmesine neden oldu. Buna tekabulen özel fırlatma endüstrisi çöktü. Daha sonra Sovyetler Birliği’nin çöküşüyle politik dalgalanmaya yol açtı. Ayrıca balistik füze savunmasının zayıflamasına yol açmış bulunmaktaydı. Ayrıca dahi dönüm taşı programının iptal edilmesini de kapsamaktaydı. Ordu eskiyen fırlatma demirbaşlarını balistik füze teknolojisi ile geliştirilen EELV programı ile değiştirmeyi planlıyordu. NASA riski yeniden kullanılabilir konseptlerini uzay mekikleriyle değiştirmeyi önerdi. Bunlar ise X-33 ve X-34 programlarında gösterilmesi planlanıyordu.
21. yüzyulda görülen maliyetlerdeki artış ve en başta çıkan olaylardan doğan sorunlar X-33 ve X-34 programlarının iptal edilmesine sebep oldu. Daha sonra meydana gelen Columbia uzay mekiği faciası ve diğer donanmanın yere çakılması meydana geldi. Şu anki uzay mekiği tasarımları 20 yıllık olduğundan eskimiş durumda ve yenilenmeye ihtiyacı vardır. Bu sırada ordu EELV programı kapsamında yeni varyasyon ve daha iyi olan malzemelerin seri üretimine geçti. Ticari uygu marketi çökme noktasına gelmişti. Çünkü piyasada ucuz roket tokluğu vardı ve uydu yükleri kıtlığı vardı.
Bu zemine karşı olarak gelen Ansari X ödülü yarışması 20. Yüzyılın başlarındaki havacılık ödüllerinden ilham alınarak düzenlenmişti. Çoğu özel şirketler bu Ansari X ödülünü kazanmak için kıyasıya mücadele vermişti. Bu yarışmayı kazanan ölçekli kompozitler ile onların yeniden kullanılabilir HTHL SpaceShipOne olmuştu. Bu tasarımla 10 milyon dolarlık ödülün sahibi oldular. Kabinde bulunan üç kişilik mürettebatla iki haftalık periyotta iki kez 100 kilometrelik irtifaya ulaşmıştı. Aracın yük kapasitesinin %10’ undan daha az bir yük kapasitesiyle uçuşlar gerçekleştirilmişti.X-15 gibi SpaceShipOne’da yörünge altı aracıydı. Bazı özel sektörler yeniden kullanılabilir yörünge araçları üretmek geliştirmek için yeterli ilhamı aldıklarını düşünüyorlardı. Buna son örnek SpaceX özel fırlatma pazarının en son başarılı ürünüydü. Fırlatıldıktan sonra Falcon 9 yük fırlatma aracının içinde kısmen yeniden kullanılabilir araç ile ilk bölümünün yeniden kullanmak üzeri geri getirilmesiydi.
23 Kasım 2015’te Blue Origin roketi dikey kalkış ve dikey inişin ilk kanıtlanan örnek olmuştu(VTVL). Bu roket uzaya ulaşabiliyordu ve Karman sınırı, deniz seviyesinden 100 km yüksekliğe ulaşmayı başarmıştı. Bir önceki kaydedilen VTVL deneme girişimi 1994 yılında gerçekleşmişti. McDonnell Douglas DC-X yere başarılı iniş yapmadan önce deniz seviyesinden 3.1 km yüksekliğe ulaşmıştı.
Yeniden Kullanılabilirlik Görüşleri
Tekli Bölme
Yörüngeye tekli bölme(SSTO) ye iki farklı yaklaşım bulunmaktaydı. Roket formülüne göre SSTO aracının yüksek kütle oranına ihtiyacı vardı. Kütle oranı, tamamen yakıtla dolu aracın kütlesinin tamamen boş yakıtsız halindeki kütlesine oranıdır.
Kütle oranını arttırmanın bir yolu boş aracın kütlesini azaltmak. Bunun için oldukça hafif yapı malzemeler ve yüksek verimli motorlar kullanılacaktı. Bu sürdürülebilir maliyeti yukarıya çekiyordu ve tekrar kullanılabilirliğe ulaşmayı oldukça pahalı kılıyordu. Aracın fazlalıkları bu yaklaşımla o kadar küçüktü ki böyle bir aracın yörüngeye yük taşıyıp taşıyamayacağı belirsizliği ortaya çıkmıştı.
İki veya Daha Fazla Bölme
İki bölmeli yörünge fırlatması için iki farklı tasarım ve iki farklı araç inşa edilmesi gerekiyordu. Ayrıca bu iki araç arasındaki bağlantı fırlatma esnasında sürekli kontrol edilmek zorundaydı. Genellikle ikinci bölüm uçuş sırasında ilk bölümden 5-10 kat daha küçük olurdu. Halbuki biamese ve trimese yaklaşımları iki araç içinde aynı eşit büyüklükteydi.
Bunlara ek olarak ilk bölümün fırlatma bölgesine tekrar gelmesi ve yeniden kullanım için hazırlanması gerekmekteydi. Bu genellikle kararlaştırılan bir yörüngede/rotada yol izlenerek ilk bölüm her zaman fırlatma merkezine yakın tutulurdu. Buna ek olarak ilk bölüme küçük hava emici motorlar ilave edilerek aracın tekrar geri dönmesi sağlanır ya da ilk bölümü denize paraşüt yardımıyla indirip gemi ile kurtarılarak fırlatma merkezine getirilmesi sağlanırdı. Böylece ilk bölümün bir sonraki uçuşa yeniden kullanımı sağlanmış oluyordu. Çoğu tekniğin gerçekleştirilmesi bazı sorunlara yol açmaktaydı. Bu sorunlardan bazıları ilk bölümün tekrar aynı yüke sahip olabilmesi için daha büyük olması gerekiyordu. Denize iniş ile kurtarmada bu sorunlar oldukça küçüktü.
İkinci bölüm normalde bir ya da iki tur yörüngede dolandıktan sonra yeniden inişe geçerdi.
Biames ve Trimes (Çapraz Besleme)
İki ya da üç aynı bölüm yan yana bağlanarak paralel olarak ateşleniyordu. Çapraz besleme kullanılarak yörünge bölümü yakıt tankları tamamen dolu olarak kalıyordu. Bu sırada itici bölümündeki tanklar motorları itici bölümünde ve yörünge bölümünde ateşlemek için kullanılıyordu. İlk önce iticiler kuru olarak çalıştırılıyor ve araçtan ayrılıp havada süzülerek fırlatma merkezine ulaşıyordu. Bu yöntemi kullanmanın avantajı kütlenin bireysel bölümlere oranı oldukça düşürülmüş oluyordu. Böylece çapraz bağlama tekniği roket formülünü yeniden şekillendiriyordu. Hidrojen motorlarıyla birlikte trimes sadece MR 5 e ihtiyaç duyuyordu. Tek bölmeli eş araçta MR 10 kullanılıyordu.
Bu yönteme yaklaşımdaki eleştiri ise araç ve iticileri ya da tek araç tasarlamak güvenlik, muhtemel maliyet tasarrufundan ve permormastan ödün verecekti.Maksimum performanstan ödün vermek kargo maliyetini azaltacaktı. Fakat bu trime yaklaşımı içindi. İki ya da üç kanatlı araçları yan yana istiflemek gerçekten zorlu bir işti. İyimser olarak bakıldığı zaman iki farklı bölüm tasarımı olmasına rağmen düşük kütle oranları bütün düşük R&D masraflarına dönüşecekti. Birçok havacılık-uzay tasarımı orijinal tasarımcılarının icat ettiklerinden daha öteye giderek başarıyla değiştirildi. Buna en iyi örnek Boeing 747’ dir. Bu sayede yavaş ve sancılı bir şekilde F-35 ailesinin doğuşunu gösteriyor. Böyle bir rahatlığın her zaman garantisi yoktur.
Yatay İniş
Bu tür bir iniş için aracın kanatlara ve iniş takımlarına ihtiyacı olacak. Eğer denize inecekse kızak tarjı iniş ekipmanı bulundurması gerekmektedir. Bu tip bir aracın %9-12 si kanatlı olmak zorundadır. Fakat araca ek olarak kanatlar kalkış sırasında aracın ağırlığını arttırmakla birlikte yük kapasitesinide düşürmektedir.
Örneğin kalkış için gerekli bölümler atmosfere giriş sırasında, hipersonik ve subsonik uçuşlarda zorluklarla karşı karşıya geliyorlar. Uzay mekiğinin delta kanatlı şekli bu uçuşlar sırasında zorluklarla yüzleşmektedir.
Dikey İniş
Paraşütler dikey iniş için kullanılabilirdi. Böylece denize ya da Soyuz uzay aracında olduğu gibi küçük iniş roketleri kullanılarak karaya inmesi sağlanabilirdi. McDonnell Douglas DC-X başarıyla gerçekleşen inişini 3.1 kilometre yükseklikten yapmıştı.
Roketler, düşük irtifada kazanılan subsonik hızlarda yere yumuşak iniş yapmak için kullanılacaktır. Bu roketler özellikle DC-X aracında kullanılmıştır. Bu tür bir iniş gerçekleştirmek için aracın iniş ağırlığının %10’ u itici gazlardan oluşması gerekmektedir.
Dikey inişin farklı bir yanı ise cayrokopter ya da helikopter pervanesi kullanılmasıdır. Belki de bu pervanenin iniş ağırlığına etkisi yaklaşık olarak %2-3 civarındadır.
SpaceX’ in pırpır roketi bir dikey kalkış dikey iniş aracıdır. Bu araç Dünya’ya geri dönüş teknolojilerin test edildiği tasarlanan ilk rokettir. Çoğu roket atmosfere girerken yanmak üzere tasarlanmış olsa da SpaceX roketleri fırlatma rampasına dikey iniş yapmaya dönmek için tasarlanmıştır. Blue Shepard roketi uzaya ulaştıktan sonra dikey iniş gerçekleştirebilineceğini gösteren ilk roket olmuştur. Bu roket 100 km’lik Karman sınırına ulaştıktan sonra inişini gerçekleştirmiştir.
SpaceX Falcon 9 roketi ilk bölümünün yere dikey iniş yaptığı ilk yörünge roketi olmuştur. İniş için ayrılmadan önce ikinci kısmı ve yük bölümünü yörünge altı rotada fırlatarak yörüngede devam edecekti.
Yatay Kalkış
Aracın kalkış için kanatlara ihtiyacı vardır. Yörüngeye ulaşabilmek için genellikle kuru kanat kullanılarak burada itici gaz depolanmaktadır. Yaklaşık olarak aracın kalkış ağırlığının %9-12’ si belki de kanatlarda yer almaktadır.
Dikey Kalkış
Bu yöntem zayıf roketli araçların geleneksel kalkış yöntemidir. Roketler bu yöntem için iyidir. Çünkü roketlerin çok yüksek ağırlık oranı vardır. Bu oran yaklaşık 100’ dür.
Hava Emici
Hava emici itiş için havayı kullanır. En çok önerilen yaklaşım ise scrajet’tir. Fakat turbo roket, Sıvı hava döngü motoru (LACE) ve ön soğutmalı jet motorları da önerilenler arasındadır.
Her durumda hava emicinin ulaşabileceği maksimum hız yörünge hızından oldukça düşüktür. Bu hız scramjet için yaklaşık 15 Mach ve diğer motor tasarımları için 5-6 Mach değerindedir. Geri kalan 10-20 Mach ise yörüngede roketler tarafından sağlanmaktadır. Mach, aracın hızının ses hızına olan oranıdır.
Termal koşullarda hava emiciler(kısmen scramjetlerde) kullanışsız hale gelmektedirler. Normal roketler tırmanma uçuşu sırasında sürüklenme kuvvetini önlemek için kullanılır. Scramjetler kasten yüksek hızda hava yapısını muazzam bir şeklide ısıtmak için kalın atmosferde uçarlar. Termal durumda diğer hava emici yaklaşımlar zorlukları olmamasına rağmen daha zararsızdır.
Gemi Yakıtı
Hidrojen Yakıtı
Hidrojen, egzoz hızının çok yüksek olması sebebiyle sık sık tercih edilen bir gazdır. Fakat depolama ve pompalama ağırlıkları yüksektir. Yalıtım ve düşük itici gaz yoğunluğu nedeniyle ağırlık sorunlarına yol açmaktadır. Bu dezavantajlar birçok avantajı elimine etmektedir.
Hala kuru ağırlıklı hidrojen yakıtlı bölüm aynı yoğunluğa sahip yükten daha hafiftir. Bu hafiflik kanatların kullanımına izin vermektedir ve ikinci bölümler içinde iyidir.
Yoğun Yakıt
Yoğun yakut bazen tercih edilir. Yoğun yakıt aracın ağır olmasına sebep olmaktadır. Özel depolama ve pompalama ağırlığı hidrojeninkinden çok daha fazladır. Yoğun yakıt genellikle dikey kalkış araçlarında tercih edilmektedir. Ayrıca aracın hidrojenli aracın boş yakıtsız halinden daha hafifi ise yatay iniş araçları içinde kullanılabilir. Kriyojenik olmayan yoğun yakıtlar, kanat yapılarında yakıt taşınmasına olanak sağlamaktadır. Çeşitli tekniklerle var olan yakıtların yoğunlaştırılması proje olarak devam etmektedir. Hidrojen ve propan gibi kriyojeniklerde kullanılan sıçratma teknolojileri içermektedir. Diğer üzerinde çalışılan yoğunlaştırma metodu ise yakıtların özel içtepkilerinin arttırılmasıdır. Cüzi miktar karbon, alüminyum, titanyum ve boron tozlarını hidrojen ve kerosene ekleyerek yapılan çalışmalar sürmektedir. Bu eklentiler özel içtepkileri arttırır. Bunun yanı sıra yakıtın yoğunluğu da artmış olur. Örneğin Fransız ONERA füze programı jelleşen çamur içindeki kerosen ile boron u test ettiler. Parafinin yerleştirildiği gibi ve bununla beraber volumetrik özel içtepki 20-100% arasında artış göstermiştir.
Üçlü İtici
Yoğun yakıt uçuşunun ilk başlarında kullanılması en uygun yakıt türüdür. Motorların itiş gücü yüksek yoğunlukta daha iyi performans sağlar. Böylece araç daha çabuk ivmelenme yapacak ve yerçekimi kaybının azaltılmasıyla yörüngeye çok daha kısa sürede erişebilecek.
Fakat yörünge hızına ulaşmak için hidrojen çok iyi bir yakıt. Çünkü hidrojenin yüksek egzoz hızı ve bu sayede düşük itici gaz ağırlığı aracın kalkış ağırlığını azaltacaktı.
Bu nedenle üçlü iticili araçlar yoğun yakıt yakımı ile ve hidrojene aktarımla başlarlar. Uzay mekikleri katı roketler ve ana motorlar ile kombine edilmişlerdir fakat üçlü iticili araçlar genellikle kendi motorlarını yörüngeye kendileri taşır.
İtici Yakıt Masrafları
Tüm fırlatma araç sistemlerinde bir roket için gerekli olan itici yakıt ücretleri donanım ücretinden çok daha düşüktür. Fakat yeniden kullanılabilir araçlar eğer başarılı olurlarsa kendi donanımları defalarsa yeniden kullanılabilir ve bu sayede donanım masrafları oldukça düşer. Buna ek olarak yeniden kullanılabilir araçlar çoğunlukla ağır olurlar ve böylece itici gaz verimliliği düşük olur. Bu nedenle itici gaz masrafları katlanarak artar ve önemli ölçülere ulaşır.
Fırlatma Yardımı/Roketsiz Uzay Fırlatması
Delta-V roketi düzgün olmayan kütle fraksiyonuna sahipti. Bunun nedeni ise roket formülünde, Delta-V’ de herhangi bir küçük azalma gerekli olan kütle fraksiyonunda büyük azalmalara sebebiyet verecek ve görevin yüksek irtifalarda başlamasına yardımcı olacaktı.
Çoğu sistem hava aracı kullanarak başlangıç hızı ve yükseklik kazanmaya çalışır. Bu yöntemler çekme, taşıma ya da basitçe araca havada yakıt ikmali yaparak elde edilir.
Diğer çeşitli fırlatma yardımları yokuş aşağı kaydırarak ya ada manyetik raylı sistem üzerinde hareket ettirilerek sağlanmaktadır. Yüksek irtifalı (80 km) fırlatma halkaları, (raylı) maglev sistemleri, daha egzotik sistemler zingir gererek araçları yüksek irtifalarda yakalama ya da uzay asansörleri önerilen diğer uygulamalar arasındadır.
Atmosfere Giriş Isı Kalkanları
Robert Zubrin’ in de dediği gibi başparmak kuralına göre aracın iniş ağırlığının %15’ inin atmosfere giriş kalkanlamasıyla hava frenlemesi yapması gerekir.
Bu araçlardakiatmosfere giriş ısı kalkanlarında sık sık semarik çeşidi veya karbon-karbon ısı kalkanları ya da bazen metalik ısı kalkanı kullanılırdı. Muhtemel sulu soğutma sistemi ya da nadir doğa metali kullanılırdı.
Bazı kalkanlar tek kullanımlık olup atmosfere girişten sonra atılırdı.
Yeni termal koruma sistemi (TPS) teknolojisi, ilk kez dümen kontrolünde çoklu bağımsız hedeflenebilir yeniden giriş araçlarında kullanılmıştır. Bu savaş başlıklarına atmosfere yeniden yavaşça girişte olan ihtiyaç nedeniyle ve hipersonik hızları deniz seviyesinde kaybetmemek için araştırmacılar keskin (SHARP) malzemeler adıyla bilinen malzemeler geliştirdiler. Bu keskin malzemeler hafniyum diborat ve zirkonyum diborat içerirdi. Bu bileşenlerin termal ısı toleransı 3600 santigrat dereceyi aşmaktadır. SHARP malzeme yüklü araçlar 11 Mach gibi hızlarda 30 km yükseklikte uçabilir ve 7 Mach hızında deniz seviyesinde uçabilir. Keskin kenarlı geometriler bu materyallerle birlikte plazma şok dalgalarının atmosfere giriş sırasında radyo iletişimini engellemesini önler. SHARP malzemeler oldukça güçlü ve sabit bir bakım gerektirmez. Uzay mekiklerinde kullanılan silikon kuyruk teknolojisi devamlı bakım yapılmasını gerektirir. Bu silikon kuyruk teknolojisi araçların bakım masraflarının ve uçuşa yeniden hazırlama zamanının yarından fazlasını harcamaktadır. Bakım masrafları tasarrufu yeniden kullanılabilir fırlatma araçlarında bu malzemelerin kullanımını tek başına büyük bir faktördür. Bu sayede yüksek oranlı uçuşlar için ekonomik açıdan masraf azalması sağlar.
Ağırlık Sorunu
Yeniden kullanılabilir araçların ağırlığı her zaman genişletilebilir olandan çok daha fazladır. Genişletilebilir araçlarda verilen yüklerde aynı malzemeler kullanılmıştır.
R&D
Yeniden kullanılabilir araçlar için yapılan araştırma ve geliştirme masraflarının yüksek olması beklenir. Çünkü bir aracı yeniden kullanılabilir yapmak demek onun daha güçlü olması ve bir defadan çok kez kullanılması anlamına geliyordu. Her yeniden kullanımdan önce araçların testlerden geçmesi gerekiyordu. Aracın gücünün arttırılması fazladan ağırlık eklenerek kolayca sağlanabiliyordu. Fakat bu ekleme performans düşüklüğüne ve R&D üzerine fazladan basınç yapmasına sebep olmaktaydı.
Bu fazladan masraflar ödenmek zorundaydı ve bu da aracın ortalama masrafını yukarılara taşımaktaydı.
Bakım
Yeniden kullanılabilir fırlatma sistemleri bakım gerektirir ve sık sık yapılması önemlidir. Uzay mekiği sistemi uçuşlar arası kapsamlı bir yenileme gerektirir. Öncelikli olarak silikon kuyruk(TPS) ve yüksek performanslı LH2/LOX yanmalı ana motorları bakıma girerler. Her iki sistemde önemli detaylı bir inceleme, yeniden inşa ve uçuşlararası parça değişimi yapılması gerektirir. Bu işlemlerin yapılması uzay mekiği sisteminin bakım ücretinin %75’ ini oluşturmaktadır. Bu ücretler sistem yapıldığında düşünülen ücretin haricinde uzay mekiğinin maksimum uçuş zamanının planlanandan ¼ kadarını kesiyor. Dahası yörüngeye giden her birim yük için bu masraf dört katına çıkmaktadır. Uzay mekiğini bugünkü fırlatma pazarı ile daha olurlu masraflarla daha büyük yüklerle yapmak mümkün hale gelmiştir. Kimse bu yüzden rekabete tutuşmamaktadır.
Herhangi bir başarılı RLV teknolojisi için uzay mekiğinin kusurları öğrenilmeli ve bu kusurların TPS ve itici gaz alanındaki yeni teknolojik gelişmelerle üstesinden gelinebilir.
İş Gücü ve Lojistik
Uzay mekiği programı ordudan 9000’ in üzerinde çalışanın katılımıyla bakım, yenileme ve uçuş oranlarına bakılmaksızın mekiği kısa sürede yeniden fırlatılması için hazır bulunmaları gerekir. Bu insan gücü bütçesi yıllık toplam gerçekleştirilen uçuş sayısına bölünmelidir. Düşük uçuş olduğu zaman her uçuş maliyeti önemli ölçüde artar. Herhangi bir fırlatma sisteminin insan gücü gerekliliklerinin yerine getirilmesi RLV’nin daha ekonomik hale getirilmesinde önemli bir parçadır. Bu etiği geliştirmek için yapılan projeler arasında DC-X Delta Clipper projesi de yer almaktadır. Ayrıca SpaceX’in Falcon 9 ve Falcon 1 programları da bu etiği içermektedir.
İşçi haklarının korunması için hükûmet tarafından düzenlemeler yapılmıştır. NASA ve USAF (diğer ülkelerdeki hükûmet programlarında olduğu gibi) hükûmetin düzenleyici gereklilikleri için gözetim, iş bölümü, kalite, güvenlik ve herhangi bir sistem için çalıştırma masraflarının şişirilmesi gibi olayların belgelenmesi gibi olaylarla baş edilmesi için birincil müşteri ve merkez gelişim kaynaklarının sorumluları konumundadırlar.
Kaynakça
1. NASA-CR-195281, "Utilization of the external tanks of the space transportation system"[dead link]
2. :a b "STS External Tank Station". Ntrs.nasa.gov. Retrieved 7 January 2015.
3. "The Maglifter: An Advanced Concept Using Electromagnetic Propulsion in Reducing the Cost of Space Launch". NASA. Retrieved 24 May 2011.
4. :a b Wade, Mark. "Hyperion SSTO". Astronautix. Retrieved 2011-02-06. The 'Hyperion' vehicle was truly remarkable since it would have been launched horizontally and landed vertically (HTVL) — an extremely rare combination. The payload capability was 110 passengers or 18t of cargo.
5. Elon Musk. "Elon Musk: The mind behind Tesla, SpaceX, SolarCity ... - TED Talk Subtitles and Transcript - TED.com".
6. :a b c "Blue Origin Makes Historic Reusable Rocket Landing in Epic Test Flight". Calla Cofield (Space.Com). 2015-11-24. Retrieved 2015-11-25.
7. :a b c Berger, Eric. "Jeff Bezos and Elon Musk spar over gravity of Blue Origin rocket landing". Ars Technica. Retrieved 25 November 2015.
8. "Triamese". Astronautix.com. Retrieved 7 January 2015.
9. "SpaceX on Twitter". Twitter. Retrieved January 7, 2016.
10. Chung, Winchell D. Jr. (2011-05-30). "Basic Design". Atomic Rockets. Projectrho.com. Retrieved 2011-07-04.
11. "India’s Futuristic Unmanned Space Shuttle Getting Final Touches". EXPRESS NEWS SERVICE (Indian Defence Research Wing). 20 May 2015. Retrieved 2015-08-02.
12. "Wednesday, August 03, 2011India's Space Shuttle [Reusable Launch Vehicle (RLV)] program". AA Me, IN. 2011. Retrieved 2015-08-02.
13. "Commercial Crew Program Overview" (PDF). NASA. 2011-04-22. Retrieved21 November 2011.
14. Messier, Doug (18 June 2014). "China Looks to Recover Booster Stages". Parabolic Arc. Retrieved 6 January 2015.
15. "SpaceX says 'reusable rocket' could help colonize Mars". Agence France-Presse. Retrieved 4 October 2011.
16. "Elon Musk says SpaceX will attempt to develop fully reusable space launch vehicle".Washington Post. 2011-09-29. Retrieved 2011-10-11. Both of the rocket’s stages would return to the launch site and touch down vertically, under rocket power, on landing gear after delivering a spacecraft to orbit.
17. Lindsey, Clark (2013-03-28). "SpaceX moving quickly towards fly-back first stage".NewSpace Watch. Retrieved 2013-03-29. (subscription required (help)).
18. "SpaceX on Twitter". Twitter.
19. "Mission - Goals". S-3.ch. Retrieved 7 January 2015.
20. Reyes, Tim (October 17, 2014). "Balloon launcher Zero2Infinity Sets Its Sights to the Stars". Universe Today. Retrieved 9 July 2015.
21. "SpaceFleet". Spacefleet.co.uk. Retrieved 7 January 2015.
22. de Selding, Peter B. (5 January 2015). "CNES proposal". de Selding is a journalist for Space News. Retrieved 6 January 2015.
23. :a b de Selding, Peter B. (5 January 2015). "With Eye on SpaceX, CNES Begins Work on Reusable Rocket Stage". SpaceNews. Retrieved 6 January 2015.
24. History of the Phoenix VTOL SSTO and Recent Developments in Single-Stage Launch Systems, AAS 91-643, included in Proceedings of 5th ISCOPS, AAS Vol. 77, pp 329–351, November 1991, accessed 2011-01-05.
25. "Virgin Galactic relaunches its smallsat launch business". NewSpace Journal. 2012-07-12. Retrieved 2014-01-07. Several years ago, SpaceX was going to open up the smallsat launch market with the Falcon 1, which originally was to launch about 600 kilograms to LEO for $6 million; the payload capacity later declined to about 420 kilograms as the price increased to around $9 million. Later, the Falcon 1e was to provide approximately 1,000 kilograms for $11 million, but the company withdrew the vehicle from the market, citing limited demand.
26. "Musk’s Space Talk Wows Crowd at South by Southwest". Moon and Back. 2013-03-11. Retrieved 2013-03-11.
27. Dean, James (2014-08-03). "SpaceX targeting Saturday launch from Cape". Florida Today. Retrieved 2014-08-03.
28. "XCOR Lynx Suborbital Spacecraft / spaceplane". xcor.com. Retrieved 13 June 2015.
29. Henry, Caleb (October 16, 2014). "Zero2infiniti Announces Bloostar Launch Vehicle, More than $200 Million Pre-Booked Sales". Satellite Today. Retrieved 9
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yeniden kullanilabilir firlatma sistemleri sayesinde uzaya birden fazla kez yuk tasimasi yapilabilir Bu sistem genisletilebilir firlatma sistemlerininin calisma prensibinin tam zittinda yuruyordu Genisletilebilir firlatma sistemlerinde arac bir kere kullanildiktan sonra kullanilmiyordu Yeniden kullanilabilir orbital firlatma araclari su an halihazirda kullanilmaktadir Yeniden kullanilabilir firlatma aracina en iyi ornek olarak uzay mekigi verilebilir Uzay mekiginin ana motorlari ve iki kati roket iticileri kullanildiktan aylar sonra tekrar gorevlerde kullanilmistir Harici tank ve firlatma araci yuk tasima yapisi her ucustan sonra atiliyordu Fakat kismen yeniden kullanilabilir sistemler hala gelisim asamasindadir Buna en iyi ornek Falcon 9 roketinin tam iticileridir ilk bolum Yeniden kullanilabilir orbital araclarin dusuk maliyet ve uzaya erisim icin yuksek guvence verdikleri dusunuluyor Fakat yeniden kullanilma islemi agirliksal sorunlara yol acabilmektedir Bunlardan baslicalari atmosfere giris sirasinda kalkanlama ve araclarin yeniden kullanilmasini zorlastirma ihtimali bulunmaktaydi Ayrica bu araclarla daha once hic deneyim sahibi olunmadigi icin maliyeti ve guvenilirlikleri hala daha tartisilmaktadir TarihiROMBUS1 20 yuzyilin ilk yarisinda populer bilimkurgu dergi ve romanlarinda sik sik cesitli uzay mekigi modelleri tasvir edilirdi Bu araclar tek bolum olarak dikey firlatma ve kalkis yapabilen yeniden kullanilabilir roket gemileri ya da tek bolum olarak yatay firlatma ve kalkis yapabilen yeniden kullanilabilir roket gemilerden olusmaktadir Ilk motor teknolojisindeki gercekler yetersiz itis gucu ya da Dunya nin kacis hizina erisip yercekimi etkisinden kurtulamama gibi sebepler yer almaktadir Bunlarla birlikte aracin yapiminda kullanilan malzemelerin yeterli performansi saglayamamasi guc sertlik isi yalitimi ve dusuk yuk kapasitesine sahip olmamasi sebebiyle birinci bolumun yeniden kullanilabilir arac vizyonu icin imkansiz oldugunu gozler onune sermekteydi Fakat malzeme ve motor alanlarindaki teknolojik gelismeler yeniden kullanilabilir arac konseptini mumkun kildi VTVL SSTO tasarimlari once kismen yeniden kullanilabilir cok bolmeli NEXUS firlaticisi ile Krafft Arnold Ehricke tarafindan kullanilmistir VTVL SSTO alanindaki oncu Philip Bono Douglas ta calisti Rono birkac cesit firlatma arac ornegi sunmustu Bunlar ROOST ROMBUS lthacus Pegasus ve SASSTO firlatma araclariydi Bono nun tasarladigi firlatma araclarinin cogunda benzer degisiklikler yapilarak SSTO kabiliyetine erismesi hedeflendi Bono nun onerilerine gore Silindirik agizli motorlarin tum irtifalarda yuksek itis gucu saglamasi Atmosfere giris sirasinda alt bolumun ilk girmesiyle motorlarin isi kalkani olarak kullanilmasi saglanacakti Boylelikle gerekli olan isi kalkani kutlesi azaltilmis olacakti Kuresel tanklar ve guduk kisa ve kalin sekiller kullanilarak aracin yapisal agirligini azaltmak hedeflendi Havada atilabilir tanklar kullanilarak menzilin arttirilmasi hedeflendi Yorungede yakit ikmaliyle menzilin arttirilmasi hedeflendi Ayrica Bono kendi tasarladigi araclarin uzay firlatmasi kitalararasi hizli askeri sevkiyat lthacus kitalararasi hizli sivil tasimaciligi Pegasus hatta Ay ve Mars gorevleri Selena ve Deimos Projeleri icin kullanilabilecegini one surdu Avrupa da Dietrich Koelle Bono nun SASSTO tasarimindan ilham alarak kendi tasarimi olan VTVL araci BETA yi one surdu HTHL SSTO tasarimlari gelmeden once Eugen Sanger ve onun Silbervogel Gumus Kus adli tasarimi yorunge altindan bombalamak amaciyla tasarlanmisti Yorunge hizina ulasabilen HTHL araclarini tasarlamasi VTVL araclarini tasarlamaktan daha zordu Cunku HTHL araclarinin yapisal arac yuku cok fazlaydi Bu sebepten dolayi bircok cok katmanlari prototiplerin olusmasina yorunge alti X 15 sebep oldu Havacilik uzay araci HTHL SSTO konseptlerinin ilklerindendir Yapilan bazi oneriler bu araclarin kullanilabilirligini arttiracak nitelikteydi Bu oneriler Yakit iticileri 270 m s lik bir hizla 3000m irtifatadaki bir dagdan SSTO 35 daha az yukle NASA calismalarinda kalkis yapabilecektir Kaldirma govdeli tasarimlar kullanilarak aracin yapisal agirligi azaltilabilir Ucus sirasinda yakit ikmali Diger firlatma sistemi konfigurasyonu tasarimlarinin da kullanilmasi mumkundu Ornegin yatay firlatma ile dikey inis HTVL ve dikey ucusla yatay inis VTHL tasarimlari HTVL konseptli tasarimlarinin sadece birkacindan biri olan 1960 larin tasariminda olan Hyperion SSTO uzayaraci Philip Bono tarafondan tasarlanmistir X 20 Dyna Soar VTHL tasarimlarinin ilklerinden bu sirada da HL 20 ve X 34 ise 1990 larindan orneklerdir Subat 2010 da VTHL X 37 ilk gelisimini tamamladi ve ilk gizli yorunge gorev ucusunu yedi aylik bir surede yapmistir Su an onerilen VTHL insanli uzay araclari arasinda Dream Chaser ve Prometheus yer almaktadir Her iki aracta 2010 yili civari uzay araci konseptleri olup NASA ya CCDev programi icin onerilmistir 1960 li yillarin sonlarina dogru uzay mekigi tasarim surecinin baslandigi goruldu Yeniden kullanilabilir VTHL iki bolmeli tasarimlarinin bircogu daha ileriye goturuldu Bu gelismelerin sonucunda yeniden kullanilabilir yorunge yuk tasima uzay araci ve yeniden kullanilabilir kati roket iticilerinin olusmasiyla sonuclandi Harici tank ve firlatma araci yuk yapisi cikarilmisti ve parcalarin ucus icin yenilenme sureci 10000 kisilik bir calisan grubunun dokuz ayini almisti Boylelikle uzay mekiklerinin her ucus sonundaki maliyeti milyar dolarlari bulmaktaydi 1980 ve 1982 lerin ilk calismalari tanklarin uzayda tekrar kullanilmasi icin cesitli uygulamalar onerildi fakat NASA hicbir zaman bu secenekleri oneri asamasindan daha ileriye goturemedi 1970 lerin VTVL ve HTHL SSTO tasarimlari solar guc uydulari ve askeri uygulamalar icin onerildi VTVL SSTO calismalarindan biri Boeing tarafindan yapilmisti HTHL SSTO tasarimlari Rockwell Star Raker ve Boeing SSTO calismalarini iceriyordu Fakat Birlesik Devletler deki uzay mekiklerinin her uzay firlatmasi icin odaklanilan butce bu ihtimalleri yok etmisti Sovyetler birligi Buran i takip etme yoluna girmisti Digerleri dusuk tasarim risklerini ve dusuk tasarim maliyetlerini onermisti En sonunda uzay mekiginin cok pahali oldugu kanisina varildi Hatta bu mekik genisletilebilir firlatma sisteminden bile daha pahaliydi Challenger uzay mekigi faciasindan sonra Centaur uzay mekigi roketi de iptal edildi Challenger faciasi Amerika Birlesik Devletler de buyuk bir bosluga yol acmisti Birlesik Devletler askeri icin bu cok buyuk onem tasimaktaydi Askeri yuklerin tasinmasi icin bu firlatmalar cok onemliydi Cogu uydu ticaretiyle ugrasan musteriler bu olaydan once gereksiz seylere donduler Cunku uzay mekigi firlatmalarinin iptali sonrasi musterilerin sorularina cevap verilememesinden dolayi endise duyuluyordu 1986 yilinda baskan Ronald Reagen hava emici scramjet ucaginin 2000 li yillara dogru yapilacagini duyurdu Bu jet NASP X 30 olarak bilinip SSTO ile yakindan benzerlik gostermektedir Bakir kanyonu arastirma projesine dayanmaktaydi ve cesitli teknik sebepler yasanmasindan dolayi basarisiz olarak 1993 yilinda iptal edildi Bu arastirma Ingiliz HOTOL programina ilham verdi Hava emiciden yuksek hipersonik hizli NASP yerine 5 5 mah a kadar sogutma islemi gorecek bir on sogutucu kullanilmasi onerildi Bu programin gelirleri Ingiliz Hukumeti tarafindan iptal edildi Arastirma yapildigi zaman bazi teknik sorunlar belirlendi Aracin butunsel yapisinin yorungeye buyuk capta yuk tasimak yerine daha kucuk boyutlarda yuk tasima kapasitesi bulunuyordu Sovyetler Birligi nin 90 larin basinda coktugunde Buran uzay aracinin masraflari savunulmaz hale gelmisti Rusya sadece basit gereksiz seyleri uzay firlatmalarinda kullanmisti 1990 larda goruldugu gibi yeni gelismekte olan yeniden kullanilabilir araclara olan ilgi oldukca yuksekti Askeri stratejik savunma sistemi Yildiz Savaslari programi bir donum noktasi olmakla birlikte cok dusuk bir maliyet gerektiriyordu ve uzay firlatmalarina hizli bir donustu Bu ihtiyactan dolayi McDonnell Douglas Delta Clipper VTVL SSTO onerisinde bulundu Delta Clipper icin DC X prototipinin zaman acisindan hizli bir donus yolu olacagi gosterildi ve bu tip prototip icin otomatik bilgisayar kontrol sisteminin kullanilmasi mumkundu Yeniden kullanilabilir uzay firlatma araci yapmanin uzay mekigindeki gibi askeri yardima o kadar cok ihtiyaci olmayacagi da gosterilmis oldu 1990 larin ortasinda gelismis Ingiliz arastirmalari ve ileri muhendislikle HOTOL tasarimindaki yetersizliklerden kacinilacakti HOTOL tasarimi Skylon tasarimindan daha fazlasini sunarak yuk kapasitesinin daha fazla olmasina olanak sagliyordu Bu isin ticari tarafindan buyuk uydu takimlari ozellikle Iridyum uydu takimlari onerisinde bulunulmustu Bu takim uydular dusuk maliyetle uzay erisim imkani saglamaktaydi Bu yakitli ozel firlatma endustrisi kismen yeniden kullanilabilir arac oyunculari icermekteydi Buna ornek olarak roket ucagi Kistler ve yeniden kullanilabilir arac oyuncusu Rotary roketiydi Bu on yilin sonlarina dogru goruldugu uzere marketlerin Iridyum stogunun tukenmesiyle takimyildiz uydularin icten ice cokmesine neden oldu Buna tekabulen ozel firlatma endustrisi coktu Daha sonra Sovyetler Birligi nin cokusuyle politik dalgalanmaya yol acti Ayrica balistik fuze savunmasinin zayiflamasina yol acmis bulunmaktaydi Ayrica dahi donum tasi programinin iptal edilmesini de kapsamaktaydi Ordu eskiyen firlatma demirbaslarini balistik fuze teknolojisi ile gelistirilen EELV programi ile degistirmeyi planliyordu NASA riski yeniden kullanilabilir konseptlerini uzay mekikleriyle degistirmeyi onerdi Bunlar ise X 33 ve X 34 programlarinda gosterilmesi planlaniyordu 21 yuzyulda gorulen maliyetlerdeki artis ve en basta cikan olaylardan dogan sorunlar X 33 ve X 34 programlarinin iptal edilmesine sebep oldu Daha sonra meydana gelen Columbia uzay mekigi faciasi ve diger donanmanin yere cakilmasi meydana geldi Su anki uzay mekigi tasarimlari 20 yillik oldugundan eskimis durumda ve yenilenmeye ihtiyaci vardir Bu sirada ordu EELV programi kapsaminda yeni varyasyon ve daha iyi olan malzemelerin seri uretimine gecti Ticari uygu marketi cokme noktasina gelmisti Cunku piyasada ucuz roket toklugu vardi ve uydu yukleri kitligi vardi Bu zemine karsi olarak gelen Ansari X odulu yarismasi 20 Yuzyilin baslarindaki havacilik odullerinden ilham alinarak duzenlenmisti Cogu ozel sirketler bu Ansari X odulunu kazanmak icin kiyasiya mucadele vermisti Bu yarismayi kazanan olcekli kompozitler ile onlarin yeniden kullanilabilir HTHL SpaceShipOne olmustu Bu tasarimla 10 milyon dolarlik odulun sahibi oldular Kabinde bulunan uc kisilik murettebatla iki haftalik periyotta iki kez 100 kilometrelik irtifaya ulasmisti Aracin yuk kapasitesinin 10 undan daha az bir yuk kapasitesiyle ucuslar gerceklestirilmisti X 15 gibi SpaceShipOne da yorunge alti araciydi Bazi ozel sektorler yeniden kullanilabilir yorunge araclari uretmek gelistirmek icin yeterli ilhami aldiklarini dusunuyorlardi Buna son ornek SpaceX ozel firlatma pazarinin en son basarili urunuydu Firlatildiktan sonra Falcon 9 yuk firlatma aracinin icinde kismen yeniden kullanilabilir arac ile ilk bolumunun yeniden kullanmak uzeri geri getirilmesiydi 23 Kasim 2015 te Blue Origin roketi dikey kalkis ve dikey inisin ilk kanitlanan ornek olmustu VTVL Bu roket uzaya ulasabiliyordu ve Karman siniri deniz seviyesinden 100 km yukseklige ulasmayi basarmisti Bir onceki kaydedilen VTVL deneme girisimi 1994 yilinda gerceklesmisti McDonnell Douglas DC X yere basarili inis yapmadan once deniz seviyesinden 3 1 km yukseklige ulasmisti Yeniden Kullanilabilirlik GorusleriTekli Bolme Yorungeye tekli bolme SSTO ye iki farkli yaklasim bulunmaktaydi Roket formulune gore SSTO aracinin yuksek kutle oranina ihtiyaci vardi Kutle orani tamamen yakitla dolu aracin kutlesinin tamamen bos yakitsiz halindeki kutlesine oranidir Kutle oranini arttirmanin bir yolu bos aracin kutlesini azaltmak Bunun icin oldukca hafif yapi malzemeler ve yuksek verimli motorlar kullanilacakti Bu surdurulebilir maliyeti yukariya cekiyordu ve tekrar kullanilabilirlige ulasmayi oldukca pahali kiliyordu Aracin fazlaliklari bu yaklasimla o kadar kucuktu ki boyle bir aracin yorungeye yuk tasiyip tasiyamayacagi belirsizligi ortaya cikmisti Iki veya Daha Fazla Bolme Iki bolmeli yorunge firlatmasi icin iki farkli tasarim ve iki farkli arac insa edilmesi gerekiyordu Ayrica bu iki arac arasindaki baglanti firlatma esnasinda surekli kontrol edilmek zorundaydi Genellikle ikinci bolum ucus sirasinda ilk bolumden 5 10 kat daha kucuk olurdu Halbuki biamese ve trimese yaklasimlari iki arac icinde ayni esit buyuklukteydi Bunlara ek olarak ilk bolumun firlatma bolgesine tekrar gelmesi ve yeniden kullanim icin hazirlanmasi gerekmekteydi Bu genellikle kararlastirilan bir yorungede rotada yol izlenerek ilk bolum her zaman firlatma merkezine yakin tutulurdu Buna ek olarak ilk bolume kucuk hava emici motorlar ilave edilerek aracin tekrar geri donmesi saglanir ya da ilk bolumu denize parasut yardimiyla indirip gemi ile kurtarilarak firlatma merkezine getirilmesi saglanirdi Boylece ilk bolumun bir sonraki ucusa yeniden kullanimi saglanmis oluyordu Cogu teknigin gerceklestirilmesi bazi sorunlara yol acmaktaydi Bu sorunlardan bazilari ilk bolumun tekrar ayni yuke sahip olabilmesi icin daha buyuk olmasi gerekiyordu Denize inis ile kurtarmada bu sorunlar oldukca kucuktu Ikinci bolum normalde bir ya da iki tur yorungede dolandiktan sonra yeniden inise gecerdi Biames ve Trimes Capraz Besleme Iki ya da uc ayni bolum yan yana baglanarak paralel olarak atesleniyordu Capraz besleme kullanilarak yorunge bolumu yakit tanklari tamamen dolu olarak kaliyordu Bu sirada itici bolumundeki tanklar motorlari itici bolumunde ve yorunge bolumunde ateslemek icin kullaniliyordu Ilk once iticiler kuru olarak calistiriliyor ve aractan ayrilip havada suzulerek firlatma merkezine ulasiyordu Bu yontemi kullanmanin avantaji kutlenin bireysel bolumlere orani oldukca dusurulmus oluyordu Boylece capraz baglama teknigi roket formulunu yeniden sekillendiriyordu Hidrojen motorlariyla birlikte trimes sadece MR 5 e ihtiyac duyuyordu Tek bolmeli es aracta MR 10 kullaniliyordu Bu yonteme yaklasimdaki elestiri ise arac ve iticileri ya da tek arac tasarlamak guvenlik muhtemel maliyet tasarrufundan ve permormastan odun verecekti Maksimum performanstan odun vermek kargo maliyetini azaltacakti Fakat bu trime yaklasimi icindi Iki ya da uc kanatli araclari yan yana istiflemek gercekten zorlu bir isti Iyimser olarak bakildigi zaman iki farkli bolum tasarimi olmasina ragmen dusuk kutle oranlari butun dusuk R amp D masraflarina donusecekti Bircok havacilik uzay tasarimi orijinal tasarimcilarinin icat ettiklerinden daha oteye giderek basariyla degistirildi Buna en iyi ornek Boeing 747 dir Bu sayede yavas ve sancili bir sekilde F 35 ailesinin dogusunu gosteriyor Boyle bir rahatligin her zaman garantisi yoktur Yatay Inis firlatildiktan sonra yatas inis yapiyor Bu tur bir inis icin aracin kanatlara ve inis takimlarina ihtiyaci olacak Eger denize inecekse kizak tarji inis ekipmani bulundurmasi gerekmektedir Bu tip bir aracin 9 12 si kanatli olmak zorundadir Fakat araca ek olarak kanatlar kalkis sirasinda aracin agirligini arttirmakla birlikte yuk kapasitesinide dusurmektedir Ornegin kalkis icin gerekli bolumler atmosfere giris sirasinda hipersonik ve subsonik ucuslarda zorluklarla karsi karsiya geliyorlar Uzay mekiginin delta kanatli sekli bu ucuslar sirasinda zorluklarla yuzlesmektedir Dikey Inis kalkistan sonra dikey inis yapiyor Parasutler dikey inis icin kullanilabilirdi Boylece denize ya da Soyuz uzay aracinda oldugu gibi kucuk inis roketleri kullanilarak karaya inmesi saglanabilirdi McDonnell Douglas DC X basariyla gerceklesen inisini 3 1 kilometre yukseklikten yapmisti Roketler dusuk irtifada kazanilan subsonik hizlarda yere yumusak inis yapmak icin kullanilacaktir Bu roketler ozellikle DC X aracinda kullanilmistir Bu tur bir inis gerceklestirmek icin aracin inis agirliginin 10 u itici gazlardan olusmasi gerekmektedir Dikey inisin farkli bir yani ise cayrokopter ya da helikopter pervanesi kullanilmasidir Belki de bu pervanenin inis agirligina etkisi yaklasik olarak 2 3 civarindadir SpaceX in pirpir roketi bir dikey kalkis dikey inis aracidir Bu arac Dunya ya geri donus teknolojilerin test edildigi tasarlanan ilk rokettir Cogu roket atmosfere girerken yanmak uzere tasarlanmis olsa da SpaceX roketleri firlatma rampasina dikey inis yapmaya donmek icin tasarlanmistir Blue Shepard roketi uzaya ulastiktan sonra dikey inis gerceklestirebilinecegini gosteren ilk roket olmustur Bu roket 100 km lik Karman sinirina ulastiktan sonra inisini gerceklestirmistir SpaceX Falcon 9 roketi ilk bolumunun yere dikey inis yaptigi ilk yorunge roketi olmustur Inis icin ayrilmadan once ikinci kismi ve yuk bolumunu yorunge alti rotada firlatarak yorungede devam edecekti Yatay Kalkis Aracin kalkis icin kanatlara ihtiyaci vardir Yorungeye ulasabilmek icin genellikle kuru kanat kullanilarak burada itici gaz depolanmaktadir Yaklasik olarak aracin kalkis agirliginin 9 12 si belki de kanatlarda yer almaktadir Dikey Kalkis Bu yontem zayif roketli araclarin geleneksel kalkis yontemidir Roketler bu yontem icin iyidir Cunku roketlerin cok yuksek agirlik orani vardir Bu oran yaklasik 100 dur Hava Emici Hava emici itis icin havayi kullanir En cok onerilen yaklasim ise scrajet tir Fakat turbo roket Sivi hava dongu motoru LACE ve on sogutmali jet motorlari da onerilenler arasindadir Her durumda hava emicinin ulasabilecegi maksimum hiz yorunge hizindan oldukca dusuktur Bu hiz scramjet icin yaklasik 15 Mach ve diger motor tasarimlari icin 5 6 Mach degerindedir Geri kalan 10 20 Mach ise yorungede roketler tarafindan saglanmaktadir Mach aracin hizinin ses hizina olan oranidir Termal kosullarda hava emiciler kismen scramjetlerde kullanissiz hale gelmektedirler Normal roketler tirmanma ucusu sirasinda suruklenme kuvvetini onlemek icin kullanilir Scramjetler kasten yuksek hizda hava yapisini muazzam bir seklide isitmak icin kalin atmosferde ucarlar Termal durumda diger hava emici yaklasimlar zorluklari olmamasina ragmen daha zararsizdir Gemi Yakiti Hidrojen Yakiti Hidrojen egzoz hizinin cok yuksek olmasi sebebiyle sik sik tercih edilen bir gazdir Fakat depolama ve pompalama agirliklari yuksektir Yalitim ve dusuk itici gaz yogunlugu nedeniyle agirlik sorunlarina yol acmaktadir Bu dezavantajlar bircok avantaji elimine etmektedir Hala kuru agirlikli hidrojen yakitli bolum ayni yogunluga sahip yukten daha hafiftir Bu hafiflik kanatlarin kullanimina izin vermektedir ve ikinci bolumler icinde iyidir Yogun Yakit Yogun yakut bazen tercih edilir Yogun yakit aracin agir olmasina sebep olmaktadir Ozel depolama ve pompalama agirligi hidrojeninkinden cok daha fazladir Yogun yakit genellikle dikey kalkis araclarinda tercih edilmektedir Ayrica aracin hidrojenli aracin bos yakitsiz halinden daha hafifi ise yatay inis araclari icinde kullanilabilir Kriyojenik olmayan yogun yakitlar kanat yapilarinda yakit tasinmasina olanak saglamaktadir Cesitli tekniklerle var olan yakitlarin yogunlastirilmasi proje olarak devam etmektedir Hidrojen ve propan gibi kriyojeniklerde kullanilan sicratma teknolojileri icermektedir Diger uzerinde calisilan yogunlastirma metodu ise yakitlarin ozel ictepkilerinin arttirilmasidir Cuzi miktar karbon aluminyum titanyum ve boron tozlarini hidrojen ve kerosene ekleyerek yapilan calismalar surmektedir Bu eklentiler ozel ictepkileri arttirir Bunun yani sira yakitin yogunlugu da artmis olur Ornegin Fransiz ONERA fuze programi jellesen camur icindeki kerosen ile boron u test ettiler Parafinin yerlestirildigi gibi ve bununla beraber volumetrik ozel ictepki 20 100 arasinda artis gostermistir Uclu Itici Yogun yakit ucusunun ilk baslarinda kullanilmasi en uygun yakit turudur Motorlarin itis gucu yuksek yogunlukta daha iyi performans saglar Boylece arac daha cabuk ivmelenme yapacak ve yercekimi kaybinin azaltilmasiyla yorungeye cok daha kisa surede erisebilecek Fakat yorunge hizina ulasmak icin hidrojen cok iyi bir yakit Cunku hidrojenin yuksek egzoz hizi ve bu sayede dusuk itici gaz agirligi aracin kalkis agirligini azaltacakti Bu nedenle uclu iticili araclar yogun yakit yakimi ile ve hidrojene aktarimla baslarlar Uzay mekikleri kati roketler ve ana motorlar ile kombine edilmislerdir fakat uclu iticili araclar genellikle kendi motorlarini yorungeye kendileri tasir Itici Yakit Masraflari Tum firlatma arac sistemlerinde bir roket icin gerekli olan itici yakit ucretleri donanim ucretinden cok daha dusuktur Fakat yeniden kullanilabilir araclar eger basarili olurlarsa kendi donanimlari defalarsa yeniden kullanilabilir ve bu sayede donanim masraflari oldukca duser Buna ek olarak yeniden kullanilabilir araclar cogunlukla agir olurlar ve boylece itici gaz verimliligi dusuk olur Bu nedenle itici gaz masraflari katlanarak artar ve onemli olculere ulasir Firlatma Yardimi Roketsiz Uzay Firlatmasi Delta V roketi duzgun olmayan kutle fraksiyonuna sahipti Bunun nedeni ise roket formulunde Delta V de herhangi bir kucuk azalma gerekli olan kutle fraksiyonunda buyuk azalmalara sebebiyet verecek ve gorevin yuksek irtifalarda baslamasina yardimci olacakti Cogu sistem hava araci kullanarak baslangic hizi ve yukseklik kazanmaya calisir Bu yontemler cekme tasima ya da basitce araca havada yakit ikmali yaparak elde edilir Diger cesitli firlatma yardimlari yokus asagi kaydirarak ya ada manyetik rayli sistem uzerinde hareket ettirilerek saglanmaktadir Yuksek irtifali 80 km firlatma halkalari rayli maglev sistemleri daha egzotik sistemler zingir gererek araclari yuksek irtifalarda yakalama ya da uzay asansorleri onerilen diger uygulamalar arasindadir Atmosfere Giris Isi Kalkanlari Robert Zubrin in de dedigi gibi basparmak kuralina gore aracin inis agirliginin 15 inin atmosfere giris kalkanlamasiyla hava frenlemesi yapmasi gerekir Bu araclardakiatmosfere giris isi kalkanlarinda sik sik semarik cesidi veya karbon karbon isi kalkanlari ya da bazen metalik isi kalkani kullanilirdi Muhtemel sulu sogutma sistemi ya da nadir doga metali kullanilirdi Bazi kalkanlar tek kullanimlik olup atmosfere giristen sonra atilirdi Yeni termal koruma sistemi TPS teknolojisi ilk kez dumen kontrolunde coklu bagimsiz hedeflenebilir yeniden giris araclarinda kullanilmistir Bu savas basliklarina atmosfere yeniden yavasca giriste olan ihtiyac nedeniyle ve hipersonik hizlari deniz seviyesinde kaybetmemek icin arastirmacilar keskin SHARP malzemeler adiyla bilinen malzemeler gelistirdiler Bu keskin malzemeler hafniyum diborat ve zirkonyum diborat icerirdi Bu bilesenlerin termal isi toleransi 3600 santigrat dereceyi asmaktadir SHARP malzeme yuklu araclar 11 Mach gibi hizlarda 30 km yukseklikte ucabilir ve 7 Mach hizinda deniz seviyesinde ucabilir Keskin kenarli geometriler bu materyallerle birlikte plazma sok dalgalarinin atmosfere giris sirasinda radyo iletisimini engellemesini onler SHARP malzemeler oldukca guclu ve sabit bir bakim gerektirmez Uzay mekiklerinde kullanilan silikon kuyruk teknolojisi devamli bakim yapilmasini gerektirir Bu silikon kuyruk teknolojisi araclarin bakim masraflarinin ve ucusa yeniden hazirlama zamaninin yarindan fazlasini harcamaktadir Bakim masraflari tasarrufu yeniden kullanilabilir firlatma araclarinda bu malzemelerin kullanimini tek basina buyuk bir faktordur Bu sayede yuksek oranli ucuslar icin ekonomik acidan masraf azalmasi saglar Agirlik Sorunu Yeniden kullanilabilir araclarin agirligi her zaman genisletilebilir olandan cok daha fazladir Genisletilebilir araclarda verilen yuklerde ayni malzemeler kullanilmistir R amp D Yeniden kullanilabilir araclar icin yapilan arastirma ve gelistirme masraflarinin yuksek olmasi beklenir Cunku bir araci yeniden kullanilabilir yapmak demek onun daha guclu olmasi ve bir defadan cok kez kullanilmasi anlamina geliyordu Her yeniden kullanimdan once araclarin testlerden gecmesi gerekiyordu Aracin gucunun arttirilmasi fazladan agirlik eklenerek kolayca saglanabiliyordu Fakat bu ekleme performans dusuklugune ve R amp D uzerine fazladan basinc yapmasina sebep olmaktaydi Bu fazladan masraflar odenmek zorundaydi ve bu da aracin ortalama masrafini yukarilara tasimaktaydi Bakim Yeniden kullanilabilir firlatma sistemleri bakim gerektirir ve sik sik yapilmasi onemlidir Uzay mekigi sistemi ucuslar arasi kapsamli bir yenileme gerektirir Oncelikli olarak silikon kuyruk TPS ve yuksek performansli LH2 LOX yanmali ana motorlari bakima girerler Her iki sistemde onemli detayli bir inceleme yeniden insa ve ucuslararasi parca degisimi yapilmasi gerektirir Bu islemlerin yapilmasi uzay mekigi sisteminin bakim ucretinin 75 ini olusturmaktadir Bu ucretler sistem yapildiginda dusunulen ucretin haricinde uzay mekiginin maksimum ucus zamaninin planlanandan kadarini kesiyor Dahasi yorungeye giden her birim yuk icin bu masraf dort katina cikmaktadir Uzay mekigini bugunku firlatma pazari ile daha olurlu masraflarla daha buyuk yuklerle yapmak mumkun hale gelmistir Kimse bu yuzden rekabete tutusmamaktadir Herhangi bir basarili RLV teknolojisi icin uzay mekiginin kusurlari ogrenilmeli ve bu kusurlarin TPS ve itici gaz alanindaki yeni teknolojik gelismelerle ustesinden gelinebilir Is Gucu ve Lojistik Uzay mekigi programi ordudan 9000 in uzerinde calisanin katilimiyla bakim yenileme ve ucus oranlarina bakilmaksizin mekigi kisa surede yeniden firlatilmasi icin hazir bulunmalari gerekir Bu insan gucu butcesi yillik toplam gerceklestirilen ucus sayisina bolunmelidir Dusuk ucus oldugu zaman her ucus maliyeti onemli olcude artar Herhangi bir firlatma sisteminin insan gucu gerekliliklerinin yerine getirilmesi RLV nin daha ekonomik hale getirilmesinde onemli bir parcadir Bu etigi gelistirmek icin yapilan projeler arasinda DC X Delta Clipper projesi de yer almaktadir Ayrica SpaceX in Falcon 9 ve Falcon 1 programlari da bu etigi icermektedir Isci haklarinin korunmasi icin hukumet tarafindan duzenlemeler yapilmistir NASA ve USAF diger ulkelerdeki hukumet programlarinda oldugu gibi hukumetin duzenleyici gereklilikleri icin gozetim is bolumu kalite guvenlik ve herhangi bir sistem icin calistirma masraflarinin sisirilmesi gibi olaylarin belgelenmesi gibi olaylarla bas edilmesi icin birincil musteri ve merkez gelisim kaynaklarinin sorumlulari konumundadirlar Kaynakca1 NASA CR 195281 Utilization of the external tanks of the space transportation system dead link 2 a b STS External Tank Station Ntrs nasa gov Retrieved 7 January 2015 3 The Maglifter An Advanced Concept Using Electromagnetic Propulsion in Reducing the Cost of Space Launch NASA Retrieved 24 May 2011 4 a b Wade Mark Hyperion SSTO Astronautix Retrieved 2011 02 06 The Hyperion vehicle was truly remarkable since it would have been launched horizontally and landed vertically HTVL an extremely rare combination The payload capability was 110 passengers or 18t of cargo 5 Elon Musk Elon Musk The mind behind Tesla SpaceX SolarCity TED Talk Subtitles and Transcript TED com 6 a b c Blue Origin Makes Historic Reusable Rocket Landing in Epic Test Flight Calla Cofield Space Com 2015 11 24 Retrieved 2015 11 25 7 a b c Berger Eric Jeff Bezos and Elon Musk spar over gravity of Blue Origin rocket landing Ars Technica Retrieved 25 November 2015 8 Triamese Astronautix com Retrieved 7 January 2015 9 SpaceX on Twitter Twitter Retrieved January 7 2016 10 Chung Winchell D Jr 2011 05 30 Basic Design Atomic Rockets Projectrho com Retrieved 2011 07 04 11 India s Futuristic Unmanned Space Shuttle Getting Final Touches EXPRESS NEWS SERVICE Indian Defence Research Wing 20 May 2015 Retrieved 2015 08 02 12 Wednesday August 03 2011India s Space Shuttle Reusable Launch Vehicle RLV program AA Me IN 2011 Retrieved 2015 08 02 13 Commercial Crew Program Overview PDF NASA 2011 04 22 Retrieved21 November 2011 14 Messier Doug 18 June 2014 China Looks to Recover Booster Stages Parabolic Arc Retrieved 6 January 2015 15 SpaceX says reusable rocket could help colonize Mars Agence France Presse Retrieved 4 October 2011 16 Elon Musk says SpaceX will attempt to develop fully reusable space launch vehicle Washington Post 2011 09 29 Retrieved 2011 10 11 Both of the rocket s stages would return to the launch site and touch down vertically under rocket power on landing gear after delivering a spacecraft to orbit 17 Lindsey Clark 2013 03 28 SpaceX moving quickly towards fly back first stage NewSpace Watch Retrieved 2013 03 29 subscription required help 18 SpaceX on Twitter Twitter 19 Mission Goals S 3 ch Retrieved 7 January 2015 20 Reyes Tim October 17 2014 Balloon launcher Zero2Infinity Sets Its Sights to the Stars Universe Today Retrieved 9 July 2015 21 SpaceFleet Spacefleet co uk Retrieved 7 January 2015 22 de Selding Peter B 5 January 2015 CNES proposal de Selding is a journalist for Space News Retrieved 6 January 2015 23 a b de Selding Peter B 5 January 2015 With Eye on SpaceX CNES Begins Work on Reusable Rocket Stage SpaceNews Retrieved 6 January 2015 24 History of the Phoenix VTOL SSTO and Recent Developments in Single Stage Launch Systems AAS 91 643 included in Proceedings of 5th ISCOPS AAS Vol 77 pp 329 351 November 1991 accessed 2011 01 05 25 Virgin Galactic relaunches its smallsat launch business NewSpace Journal 2012 07 12 Retrieved 2014 01 07 Several years ago SpaceX was going to open up the smallsat launch market with the Falcon 1 which originally was to launch about 600 kilograms to LEO for 6 million the payload capacity later declined to about 420 kilograms as the price increased to around 9 million Later the Falcon 1e was to provide approximately 1 000 kilograms for 11 million but the company withdrew the vehicle from the market citing limited demand 26 Musk s Space Talk Wows Crowd at South by Southwest Moon and Back 2013 03 11 Retrieved 2013 03 11 27 Dean James 2014 08 03 SpaceX targeting Saturday launch from Cape Florida Today Retrieved 2014 08 03 28 XCOR Lynx Suborbital Spacecraft spaceplane xcor com Retrieved 13 June 2015 29 Henry Caleb October 16 2014 Zero2infiniti Announces Bloostar Launch Vehicle More than 200 Million Pre Booked Sales Satellite Today Retrieved 9