Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İran Azerileri, Kuzey İran Azerileri,Güney Azerileri, Güney Azerbaycanlılar,İran Azerbaycanlıları ya da İran Türkleri; (Azerice: İran azərbaycanlıları, Farsça: آذربایجانیهای ایران Azerbaycaniha-yi İran, آذربایجانیهای ایرانی Azerbaycaniha-yi İrani, آذریهای ایران Azeriha-yi İran, ترکهای آذری Torkha-yi Azeri, ترکهای ایران Torkha-yi İran), İran'da Güney Azerbaycan denen ve Türkiye, Ermenistan ve Azerbaycan sınırına yakın bölgelerde yaşayan ve İran Türklerinin büyük çoğunluğunu oluşturan Azerilerdir. 70 milyon nüfuslu İran'ın üçte birinden fazlasını oluştururlar. İran'da Azeriler en büyük Türk grubudur ve Farsçadaki İran Türkleri (ترکهای ایران) adı öncelikle İran Azerileri için kullanılmaktadır.Tebriz, Erdebil, Zencan ve Urumiye bölgelerinde de yoğun olarak yaşayan Azerilerin başkent Tahran'daki nüfusları da oldukça yüksek ve Tahran pazarına büyük oranda Azeri tüccarlar hakimdir. Çok heterojen etno-linguistik grubun üyeleri olan Azeriler, çok farklı sosyoekonomik koşullar altında yaşamlarını sürdürür.
 Çayhanede Azeriler | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 İran | 23.500 000 - 30.000.000 |
| Diller | |
Azerice (Güney Azericesi) | |
| Din | |
İslam | |
Fars dilli olmayan nüfusun İran'daki oranı yaklaşık % 50 olup bu nüfusun önemli bir bölümünü oluşturmalarına rağmen İran Azerileri, kendi dillerinde yayın ve eğitim gibi önemli kültürel haklara sahip değillerdir.
Etnik köken
2013 yılında İranlılar'ın DNA çeşitliliği üzerine yapılan karşılaştırmalı araştırmada İran Azerilerinin diğer İranlılar ve Ermenilerle olduğundan daha çok genetik olarak Gürcüler'le yakın ilişkili oldukları saptanmıştır. Benzer biçimde İran Azerileri ile İran Kürtleri gibi İran'daki diğer büyük etnik gruplar arasında önemli genetik farklılıklar bulunmamıştır. Tarihî coğrafyacı Xavier de Planhol'e göre Azeri kültürü İran Azerbaycanı bölgesindeki yerli ve göçebe topluluk kültürlerinin katkısıyla ortaya çıkmıştır ve dil olarak Azerice bölgede yaşayan İran kökenli yerel halk tarafından benimsenip konuşulmaya başlamıştır. Richard Frye'a göre ise Azeriler köken olarak Kuzey İran'da halen bulunmakta olan diğer İranî topluluklar gibi İranî kökenli bir topluluk olup bölgeye 11. ve 12. yüzyıllarda gerçekleştirilen büyük Türk göçleriyle birlikte, Anadolu'da olduğu gibi, Türkleşmişlerdir. Olivier Roy'a göre Amu Derya nehrini geçen Oğuz Türkleri, İran üzerinden Anadolu'ya geçerek burada kentli Sünni Osmanlılar ve kırsal Şii (Alevi) Türkmenler olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Bu Türkmen toplulukları 13. yüzyıldan itibaren bölgede halen az sayıda bulunmakta olan Tatlar gibi diğer İranî kökenli toplulukları Türkleştirmiştir. Bu şekilde Şiilik ve Türkçe konuşmaya dayalı Azeri kimliği ortaya çıkmıştır. Rybakov'a göre Azeri kültürü, Azeriler Türkleştikten sonra dahi geleneksel yapısını korumuştur. Günümüz Azeri topluluğunun oluşumundaki İranilik, Türkleşme aşamasının başlarında daha fazla sayıda olmasına karşın halen Azerice'de bulunan çok sayıdaki İran kökenli sözcükle görülmektedir. Arap tarihçisi Abu al-Hasan Ali ibn al-Hüseyn al Masudi'ninki (896 956) gibi eski yazılı kaynaklar, Türk göçleri öncesi Azerbaycan bölgesindeki İranî toplulukların varlığını belirtmektedir. Benzer biçimde İran halkhları ve Azeriler arasındaki kültürel benzerlikler de eski İran etkisinin kanıtı olarak görülmektedir. Türk göçleri Qatran Tebrizi, Şems-i Tebrîzî, Nizâmî-i Gencevî ve Hakanî gibi İran edebiyatçıları, Strabon, Al-Istakhri gibi tarihçiler İran Azerbaycanı'nında Türk göçleri öncesi yoğun olarak Farsça konuşulduğunu belirtmiştir. Bu görüş Orta Çağ coğrafyacısı Makdisî tarafından da belirtilmiştir. Bu görüşlerin yanı sıra İrani kökenli olduğu ileri sürülen Azerilerin beş yüzyılda Türk dili konuşur hâline gelmelerinin olanaklı olmadığı görüşü de bulunmaktadır.
Hamedan Azerileri
Hamedan Azerileri ya da Hemedan Ostani Azerileri: Hamedan Eyaletinde yaşayan ve Karagözlüler, Baharlular, Afşarlar, Karapapaklar, Şahsevenler, Hudabendelular (Herbendelular), Gülbagiler (Gelbagiler), Türkaşvendler gibi gruplara ayrılırlar ve Alevilikten Şiiliğe geçmektedirler.
Dil
İran Azerileri Farslardan sonra İran'ın en kalabalık topluluğudur ve 2010 verilerine göre ülkede yaklaşık 15,5 milyon Güney Azerice konuşuru bulunur. İran'ı tarih boyunca çeşitli Türk kökenli hanedanlar tarafından yönetilmiş olmasına rağmen dil açısından her zaman Farsçanın egemenliği benimsenmiş; geçmişten bugüne ülkede Farsça üst dil, Türkçe ise alt dil olarak konumlanmıştır.
Milliyetçilik akımının bir neticesi olarak İran Türk halkları arasında da “Türklük” bilinci gelişmiştir; ancak bu bilinç, Türkçeyi Farsçanın egemenliğinden kurtaracak nitelikte olmamış, tam tersine, aynı dönemlerde gelişen etkisiyle Farsçanın gücü gittikçe pekişmiştir. Üstelik bir konumdan yoksun olan İran Azericesi ses, kelime, cümle yapısı, hatta anlam bakımdan da Farsçanın etkisi altında kalmıştır. Alfabe ve yazı sistemi tam oturmadığı gibi, standart dil yerine geçebilecek bir ağzın seçilip topluma yayılması sağlanamamıştır. Bu konuda basın-yayın ve okulların rolü çok önemlidir. Bunun içinse devlet desteğine ihtiyaç vardır. Ancak İran Azericesi bu imkânlardan yoksundur; üstelik devletin dil politikaları da Farsçanın ağırlığını daha çok belirginleştirecek niteliktedir.
İran Azericesinin yok olacağı tahmin edilmemek ile birlikte, ilerleyen süreçte bu dilin hem yapısında bir daralma, hem konuşur sayısında düşme, hem de işlevinde azalmalar olabileceği öne sürülmüştür. 2000 yılında yapılan bir araştırmaya göre, Tahran’daki Azerice konuşanlar arasında dağıtılan 146 anketin %74’ünde Azerice, % 27’sinde Farsça ve % 4’ünde diğer bir dil anadili olarak cevaplandırılmıştır. Anadillerini Farsça olarak işaretleyenlerin %22’sinden, %70’inin annesi Azerbaycanlı ve babası Türk’tür. Ankete katılan 146 kişinin % 81’i Azericeyi evde, % 42’si ev dışında konuştuğunu ifade etmiştir. Evde Azerice konuşulması için çok yüksek arzu ve güdü olmasına karşın, pek çok ebeveyn bugün Azerice ebeveyn-çocuk ilişkisinin Farsça bilgisini olumsuz yönde etkilediğine inandığı için çocuklarıyla konuşurken Farsçayı seçmektedir.
Türkiye-İran ilişkileri
Türkiye-İran sınırı ile ilgili olarak toplumdaki genel kanı, 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması’ndan sonra iki ülke arasında önemli sorunların yaşanmadığı, dolayısıyla herhangi bir sıcak çatışma meydana gelmediği ve sınırların bu tarihten günümüze kadar değişmeden kaldığı şeklindedir. 16.yy. da Osmanlı Devleti ile Safeviler arasında başlayıp, yaklaşık dört yüz yıllık bir süreç izleyerek Türkiye'nin ilk yıllarına kadar uzanan sınır anlaşmazlıkları, 23 Ocak 1932’de imzalanan Türk-İran Sınır Anlaşması ile çözüme ulaştırılmıştır. Türkiye ile İran arasında 22 Nisan 1926 tarihinde Tahran'da imzalanan “Türkiye Cumhuriyeti ve İran Devleti arasında Emniyet ve Muhadenat Muahedenamesi” anlaşması ile İran, Türkiye’nin İran Azerileri’ne yönelik sürdürdüğünü düşündüğü propaganda faaliyetleri konusunda rahatlayabilecek; Türkiye de sınırdaki aşiretlerin kendisine karşı gerçekleştirdiği ayaklanmaların arkasında İran’ın olmadığından emin olabilecekti.
1995-1996 İran İslami Şura Meclisi seçimlerinde Tebriz’den milletvekili seçilen Mahmudali Çehregani (Mahmut Ali Çehreganlı) Güney Azerbaycan Bağımsızlık Hareketi faaliyetleri nedeniyle hapse düşmüş ve 2002 yılında hapisten çıkarılmıştır. Bağımsızlık hareketinin liderliğini yapan ve 2006’ya kadar farklı zamanlarda Türkiye’de de yaşayan Güney Azerbaycan Milli Uyanış Hareketi lideri Çehreganlı’ya Azerbaycan ve Türkiye’ye giriş yasağı konmuş ve hayatı tehlike altında olduğu için de ABD’ye göç etmiştir.
İnsan hakları
Uluslararası Af Örgütü'ne göre, İran’ın en kalabalık azınlık grubu olan İran Azerileri, çocuklarının ana dillerinde eğitim görmeleri için verilen mücadelede, pek çok aktivist İran hükûmetince alıkonmuş, hapsedilmiş, işkenceye maruz kalmış ve yıldırılmaya çalışılmıştır.
Dernekleşme
- (UGATK)
- Güney Azerbaycan Milli Özgürlük Hareketi (Güney Azerbaycan Milli Özgürlük Hareketi, GAMÖH 1991)
- Güney Azerbaycan Milli Uyanış Harekatı (Güney Azərbaycan Milli Oyanış Hərəkatı, GAMOH 1995)
Kaynakça
- ^ . 10 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2013.
- ^ "Unrepresented Nations and Peoples Organization : Southern Azerbaijan". 3 Haziran 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Mart 2013.
- ^ . 23 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2013.
- ^ Columbia International affairs online []
- ^ . 6 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2013.
- ^ "Ethnic Groups and Languages of Iran" (PDF). Kongre Kütüphanesi-Federal Araştırma Bölümü. 5 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 16 Mart 2011. 16% estimated in 2009
- ^ "Peoples of Iran" 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . in Looklex Encyclopedia of the Orient. Retrieved on 22 January 2009.
- ^ "Iran: People" 26 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., CIA: The World Factbook: 24% of Iran's total population. Retrieved on 22 January 2009.
- ^ G. Riaux, "The Formative Years of Azerbaijani Nationalism in Post-Revolutionary Iran" 14 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Central Asian Survey, 27(1): 45-58, March 2008: 25% of Iran's total population (p. 46). Retrieved on 22 January 2009.
- ^ "Borders and Brethren: Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity" in The Azerbaijani Population by , pp. 221–225. The MIT Press (2003), .
- ^ Swietochowski, Tadeusz; Collins, Brian C. (1999). Historical dictionary of Azerbaijan. Lanham, Maryland: Scarecrow Press, Inc. . pg 28: "15 million (1999)"
- ^ The Continuum political encyclopedia of the Middle East 12 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . by Avraham Sela Publisher: Continuum International Publishing Group; Rev Upd edition (October 2002) "
- ^ The security of the Caspian Sea Region 12 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . By Gennadiĭ Illarionovich Chufrin, Stockholm International Peace Research Institute"
- ^ . 14 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2013.
- ^ "AZERBAIJAN AND THE CHALLENGE OF MULTIPLE IDENTITIES: IN SEARCH OF A GLOBAL SOUL". 6 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Mart 2013.
- ^ "AZERBAIJANI PUBLIC OUTRAGED BY SLAUGHTER OF AZERIS IN IRAN". 28 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Mart 2013.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Mart 2013.
- ^ "Encyclopedia of language & linguistics, Volume 1 Authors, E. K. Brown, R. E. Asher, J. M. Y. Simpson; Edition 2; Publisher Elsevier, 2006; Original from the University of Michigan; Digitized Aug 10, 2010; ISBN 0080442994, 9780080442990". 28 Haziran 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Mart 2013.
- ^ Volten, Peter M. E.; Tashev, Blagovest, (Ed.) (2007). Establishing security and stability in the wider Black Sea area: international politics and the new and emerging democracies, NATO Science for Peace and Security, Volume 26 of NATO science for peace and security series: Human and societal dynamics (İngilizce). IOS Press. ISBN . 28 Haziran 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Mart 2013.
- ^ Nationalism & ethnic politics, Volume 8, Issues 1-4 28 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Authors Nederlands Instituut te Rome, Netherlands. Ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk, Taylor & Francis, Publisher Frank Cass, 2002, Original from the University of Michigan, Digitized Jul 19, 2010 (30 million quoting
- ^ Turkey-Iran relations, 1979-2004: revolution, ideology, war, coups and geopolitics 28 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Author Robert W. Olson, Publisher Mazda Publishers, 2004, , 9781568591148, Length 284 pages (30 million).pp 76: "in Ankara, Johragani denounced 'Persian' chauvanism and their violation of human rights against the '30 million Azeri of Iran"
- ^ Kiraz, Erkan (2006). Etimolojik Türkçe Sözlük, Kelime-Köken 10 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Uyar, Hakkı (2006). Irak örneği doğrultusunda, etnik ve dinsel yapısıyla ABD'nin hedefindeki İran 19 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Cumhuriyet Strateji, 08.05.2006
- ^ a b c Shaffer, Brenda. İran Azerileri ikilem içinde 11 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ İpek, Cemil Doğaç (2012). Güney Azerbaycan Türklerinde kimlik sorunu 14 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, XII/1 (Yaz 2012), sayfa: 267-283.
- ^ a b c d Bani-Shoraka, Helena (2007). Azerbaycan Dili ve Kimliği Yeniden Canlanıyor mu? 20 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Çeviren: Süer Ekeri, OAKA, Cilt:2, Say›: 3, ss. 160-167, 2007
- ^ Derenko, M., Malyarchuk, B., Bahmanimehr, A., Denisova, G., Perkova, M., Farjadian, S., & Yepiskoposyan, L. (2013). Complete Mitochondrial DNA Diversity in Iranians 2 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. PLoS ONE, 8(11), e80673.
- ^ Farjadian, S.; Ghaderi, A. (December 2007). "HLA class II similarities in Iranian Kurds and Azeris". International Journal of Immunogenetics. 34 (6): 457-463. doi:10.1111/j.1744-313x.2007.00723.x. ISSN 1744-3121. (PMID) 18001303.
Neighbor‐joining tree based on Nei's genetic distances and correspondence analysis according to DRB1, DQA1 and DQB1 allele frequencies showed a strong genetic tie between Kurds and Azeris of Iran. The results of AMOVA revealed no significant difference between these populations and other major ethnic groups of Iran
- ^ De Planhol, X. (2005), "Lands of Iran" in Encyclopædia Iranica.
- ^ R. N. Frye: Encyclopædia Iranica 15 Aralık 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., May 2, 2006
- ^ Olivier Roy. "The new Central Asia", I.B. Tauris, 2007.Pg 7
- ^ ""History of the East" ("Transcaucasia in 11th–15th centuries" in Rostislav Borisovich Rybakov (editor), History of the East. 6 volumes. v. 2. "East during the Middle Ages: Chapter V., 2002. – . "Archived copy". 13 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mart 2011. )".
- ^ (Al Mas'udi, Kitab al-Tanbih wa-l-Ishraf, De Goeje, M.J. (ed.), Leiden, Brill, 1894, pp. 77–8)
- ^ "Azerbaijan" 17 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Columbia Encyclopedia (8 Haziran 2006'da alındı).
- ^ Al-Muqaddasi, Ahsan al-Taqāsīm, p. 259 & 378, "... the Azerbaijani language is not pretty [...] but their Persian is intelligible, and in articulation it is very similar to the Persian of Khorasan ...", tenth century, Persia (retrieved 18 June 2006).
- ^ Eker, Süer (2008). Farsçanın kıskacında Güney Azerbaycan Türkçesi20 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları sayı 9, Güz 2008, sayfa: 183-197
- ^ . 29 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2013.
- ^ Ethnologue'da South Azerbaijani makalesinin 2015 sürümü
- ^ Bosnalı, Sonel (2007). İran Azerbaycan Türkçesi. Toplumdilbilimsel Bir İnceleme 12 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 2007, 227 s., .
- ^ Bosnalı, Sonel (2000). “Motale’e-ye zabanshenasi-ye ejtema’i dar houze-ye mojâverat-e zabân-hâ dar irân: doza-bânegi ya diglossi-ye torki-ye âzari?” (A Sociolinguistic Study within the Area of Language Contact in Iran: Azari Bilingualism or Diglossia?), Unpublished conference paper presented at the French institute in Tehran in October 2000.
- ^ a b c As, Efdal (2010). XVI. YY. dan Cumhuriyetin İlk Yıllarına Kadar Türk-İran Sınır Sorunları ve Çözümü 19 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, sayı: 46, Güz 2010, sayfa: 219-253
- ^ Yılmaz, Önder. Kongre öncesi ‘davetli’ krizi[]. Milliyet gazetesi, 03 Kasım 2012
- ^ [1] 20 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Uluslararası Af Örgütü Üye ve Destekçileri için Bülten, 2011/2
- ^ . 21 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2013.
- ^ . 25 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2013.
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta İran Azerileri ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Iran Azerileri Kuzey Iran Azerileri Guney Azerileri Guney Azerbaycanlilar Iran Azerbaycanlilari ya da Iran Turkleri Azerice Iran azerbaycanlilari Farsca آذربایجانی های ایران Azerbaycaniha yi Iran آذربایجانی های ایرانی Azerbaycaniha yi Irani آذری های ایران Azeriha yi Iran ترک های آذری Torkha yi Azeri ترک های ایران Torkha yi Iran Iran da Guney Azerbaycan denen ve Turkiye Ermenistan ve Azerbaycan sinirina yakin bolgelerde yasayan ve Iran Turklerinin buyuk cogunlugunu olusturan Azerilerdir 70 milyon nufuslu Iran in ucte birinden fazlasini olustururlar Iran da Azeriler en buyuk Turk grubudur ve Farscadaki Iran Turkleri ترک های ایران adi oncelikle Iran Azerileri icin kullanilmaktadir Tebriz Erdebil Zencan ve Urumiye bolgelerinde de yogun olarak yasayan Azerilerin baskent Tahran daki nufuslari da oldukca yuksek ve Tahran pazarina buyuk oranda Azeri tuccarlar hakimdir Cok heterojen etno linguistik grubun uyeleri olan Azeriler cok farkli sosyoekonomik kosullar altinda yasamlarini surdurur Iran Azerileri آذری لرCayhanede AzerilerOnemli nufusa sahip bolgelerIran23 500 000 30 000 000DillerAzerice Guney Azericesi DinIslam Fars dilli olmayan nufusun Iran daki orani yaklasik 50 olup bu nufusun onemli bir bolumunu olusturmalarina ragmen Iran Azerileri kendi dillerinde yayin ve egitim gibi onemli kulturel haklara sahip degillerdir Etnik koken2013 yilinda Iranlilar in DNA cesitliligi uzerine yapilan karsilastirmali arastirmada Iran Azerilerinin diger Iranlilar ve Ermenilerle oldugundan daha cok genetik olarak Gurculer le yakin iliskili olduklari saptanmistir Benzer bicimde Iran Azerileri ile Iran Kurtleri gibi Iran daki diger buyuk etnik gruplar arasinda onemli genetik farkliliklar bulunmamistir Tarihi cografyaci Xavier de Planhol e gore Azeri kulturu Iran Azerbaycani bolgesindeki yerli ve gocebe topluluk kulturlerinin katkisiyla ortaya cikmistir ve dil olarak Azerice bolgede yasayan Iran kokenli yerel halk tarafindan benimsenip konusulmaya baslamistir Richard Frye a gore ise Azeriler koken olarak Kuzey Iran da halen bulunmakta olan diger Irani topluluklar gibi Irani kokenli bir topluluk olup bolgeye 11 ve 12 yuzyillarda gerceklestirilen buyuk Turk gocleriyle birlikte Anadolu da oldugu gibi Turklesmislerdir Olivier Roy a gore Amu Derya nehrini gecen Oguz Turkleri Iran uzerinden Anadolu ya gecerek burada kentli Sunni Osmanlilar ve kirsal Sii Alevi Turkmenler olmak uzere ikiye ayrilmistir Bu Turkmen topluluklari 13 yuzyildan itibaren bolgede halen az sayida bulunmakta olan Tatlar gibi diger Irani kokenli topluluklari Turklestirmistir Bu sekilde Siilik ve Turkce konusmaya dayali Azeri kimligi ortaya cikmistir Rybakov a gore Azeri kulturu Azeriler Turklestikten sonra dahi geleneksel yapisini korumustur Gunumuz Azeri toplulugunun olusumundaki Iranilik Turklesme asamasinin baslarinda daha fazla sayida olmasina karsin halen Azerice de bulunan cok sayidaki Iran kokenli sozcukle gorulmektedir Arap tarihcisi Abu al Hasan Ali ibn al Huseyn al Masudi ninki 896 956 gibi eski yazili kaynaklar Turk gocleri oncesi Azerbaycan bolgesindeki Irani topluluklarin varligini belirtmektedir Benzer bicimde Iran halkhlari ve Azeriler arasindaki kulturel benzerlikler de eski Iran etkisinin kaniti olarak gorulmektedir Turk gocleri Qatran Tebrizi Sems i Tebrizi Nizami i Gencevi ve Hakani gibi Iran edebiyatcilari Strabon Al Istakhri gibi tarihciler Iran Azerbaycani ninda Turk gocleri oncesi yogun olarak Farsca konusuldugunu belirtmistir Bu gorus Orta Cag cografyacisi Makdisi tarafindan da belirtilmistir Bu goruslerin yani sira Irani kokenli oldugu ileri surulen Azerilerin bes yuzyilda Turk dili konusur haline gelmelerinin olanakli olmadigi gorusu de bulunmaktadir Hamedan AzerileriHamedan Azerileri ya da Hemedan Ostani Azerileri Hamedan Eyaletinde yasayan ve Karagozluler Baharlular Afsarlar Karapapaklar Sahsevenler Hudabendelular Herbendelular Gulbagiler Gelbagiler Turkasvendler gibi gruplara ayrilirlar ve Alevilikten Siilige gecmektedirler DilAzerilerin ostanlardaki eyaletler yerlesimleri ve genel nufus icindeki oranlari 2010 Iran Azerileri Farslardan sonra Iran in en kalabalik toplulugudur ve 2010 verilerine gore ulkede yaklasik 15 5 milyon Guney Azerice konusuru bulunur Iran i tarih boyunca cesitli Turk kokenli hanedanlar tarafindan yonetilmis olmasina ragmen dil acisindan her zaman Farscanin egemenligi benimsenmis gecmisten bugune ulkede Farsca ust dil Turkce ise alt dil olarak konumlanmistir Milliyetcilik akiminin bir neticesi olarak Iran Turk halklari arasinda da Turkluk bilinci gelismistir ancak bu bilinc Turkceyi Farscanin egemenliginden kurtaracak nitelikte olmamis tam tersine ayni donemlerde gelisen etkisiyle Farscanin gucu gittikce pekismistir Ustelik bir konumdan yoksun olan Iran Azericesi ses kelime cumle yapisi hatta anlam bakimdan da Farscanin etkisi altinda kalmistir Alfabe ve yazi sistemi tam oturmadigi gibi standart dil yerine gecebilecek bir agzin secilip topluma yayilmasi saglanamamistir Bu konuda basin yayin ve okullarin rolu cok onemlidir Bunun icinse devlet destegine ihtiyac vardir Ancak Iran Azericesi bu imkanlardan yoksundur ustelik devletin dil politikalari da Farscanin agirligini daha cok belirginlestirecek niteliktedir Iran Azericesinin yok olacagi tahmin edilmemek ile birlikte ilerleyen surecte bu dilin hem yapisinda bir daralma hem konusur sayisinda dusme hem de islevinde azalmalar olabilecegi one surulmustur 2000 yilinda yapilan bir arastirmaya gore Tahran daki Azerice konusanlar arasinda dagitilan 146 anketin 74 unde Azerice 27 sinde Farsca ve 4 unde diger bir dil anadili olarak cevaplandirilmistir Anadillerini Farsca olarak isaretleyenlerin 22 sinden 70 inin annesi Azerbaycanli ve babasi Turk tur Ankete katilan 146 kisinin 81 i Azericeyi evde 42 si ev disinda konustugunu ifade etmistir Evde Azerice konusulmasi icin cok yuksek arzu ve gudu olmasina karsin pek cok ebeveyn bugun Azerice ebeveyn cocuk iliskisinin Farsca bilgisini olumsuz yonde etkiledigine inandigi icin cocuklariyla konusurken Farscayi secmektedir Turkiye Iran iliskileriTurkiye Iran siniri ile ilgili olarak toplumdaki genel kani 1639 Kasr i Sirin Antlasmasi ndan sonra iki ulke arasinda onemli sorunlarin yasanmadigi dolayisiyla herhangi bir sicak catisma meydana gelmedigi ve sinirlarin bu tarihten gunumuze kadar degismeden kaldigi seklindedir 16 yy da Osmanli Devleti ile Safeviler arasinda baslayip yaklasik dort yuz yillik bir surec izleyerek Turkiye nin ilk yillarina kadar uzanan sinir anlasmazliklari 23 Ocak 1932 de imzalanan Turk Iran Sinir Anlasmasi ile cozume ulastirilmistir Turkiye ile Iran arasinda 22 Nisan 1926 tarihinde Tahran da imzalanan Turkiye Cumhuriyeti ve Iran Devleti arasinda Emniyet ve Muhadenat Muahedenamesi anlasmasi ile Iran Turkiye nin Iran Azerileri ne yonelik surdurdugunu dusundugu propaganda faaliyetleri konusunda rahatlayabilecek Turkiye de sinirdaki asiretlerin kendisine karsi gerceklestirdigi ayaklanmalarin arkasinda Iran in olmadigindan emin olabilecekti 1995 1996 Iran Islami Sura Meclisi secimlerinde Tebriz den milletvekili secilen Mahmudali Cehregani Mahmut Ali Cehreganli Guney Azerbaycan Bagimsizlik Hareketi faaliyetleri nedeniyle hapse dusmus ve 2002 yilinda hapisten cikarilmistir Bagimsizlik hareketinin liderligini yapan ve 2006 ya kadar farkli zamanlarda Turkiye de de yasayan Guney Azerbaycan Milli Uyanis Hareketi lideri Cehreganli ya Azerbaycan ve Turkiye ye giris yasagi konmus ve hayati tehlike altinda oldugu icin de ABD ye goc etmistir Insan haklariUluslararasi Af Orgutu ne gore Iran in en kalabalik azinlik grubu olan Iran Azerileri cocuklarinin ana dillerinde egitim gormeleri icin verilen mucadelede pek cok aktivist Iran hukumetince alikonmus hapsedilmis iskenceye maruz kalmis ve yildirilmaya calisilmistir Derneklesme UGATK Guney Azerbaycan Milli Ozgurluk Hareketi Guney Azerbaycan Milli Ozgurluk Hareketi GAMOH 1991 Guney Azerbaycan Milli Uyanis Harekati Guney Azerbaycan Milli Oyanis Herekati GAMOH 1995 Kaynakca 10 Ocak 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Mart 2013 Unrepresented Nations and Peoples Organization Southern Azerbaijan 3 Haziran 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Mart 2013 23 Agustos 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Mart 2013 Columbia International affairs online olu kirik baglanti 6 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Mart 2013 Ethnic Groups and Languages of Iran PDF Kongre Kutuphanesi Federal Arastirma Bolumu 5 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 16 Mart 2011 16 estimated in 2009 Peoples of Iran 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde in Looklex Encyclopedia of the Orient Retrieved on 22 January 2009 Iran People 26 Eylul 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde CIA The World Factbook 24 of Iran s total population Retrieved on 22 January 2009 G Riaux The Formative Years of Azerbaijani Nationalism in Post Revolutionary Iran 14 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Central Asian Survey 27 1 45 58 March 2008 25 of Iran s total population p 46 Retrieved on 22 January 2009 Borders and Brethren Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity in The Azerbaijani Population by pp 221 225 The MIT Press 2003 ISBN 0 262 19477 5 Swietochowski Tadeusz Collins Brian C 1999 Historical dictionary of Azerbaijan Lanham Maryland Scarecrow Press Inc ISBN 0 8108 3550 9 pg 28 15 million 1999 The Continuum political encyclopedia of the Middle East 12 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde by Avraham Sela Publisher Continuum International Publishing Group Rev Upd edition October 2002 ISBN 0826414133 ISBN 978 0826414137 The security of the Caspian Sea Region 12 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde By Gennadiĭ Illarionovich Chufrin Stockholm International Peace Research Institute 14 Mayis 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Mart 2013 AZERBAIJAN AND THE CHALLENGE OF MULTIPLE IDENTITIES IN SEARCH OF A GLOBAL SOUL 6 Mayis 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Mart 2013 AZERBAIJANI PUBLIC OUTRAGED BY SLAUGHTER OF AZERIS IN IRAN 28 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Mart 2013 Arsivlenmis kopya 30 Temmuz 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Mart 2013 Encyclopedia of language amp linguistics Volume 1 Authors E K Brown R E Asher J M Y Simpson Edition 2 Publisher Elsevier 2006 Original from the University of Michigan Digitized Aug 10 2010 ISBN 0080442994 9780080442990 28 Haziran 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Mart 2013 Volten Peter M E Tashev Blagovest Ed 2007 Establishing security and stability in the wider Black Sea area international politics and the new and emerging democracies NATO Science for Peace and Security Volume 26 of NATO science for peace and security series Human and societal dynamics Ingilizce IOS Press ISBN 9781586037659 28 Haziran 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Mart 2013 Nationalism amp ethnic politics Volume 8 Issues 1 4 28 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Authors Nederlands Instituut te Rome Netherlands Ministerie van Cultuur Recreatie en Maatschappelijk Werk Taylor amp Francis Publisher Frank Cass 2002 Original from the University of Michigan Digitized Jul 19 2010 30 million quoting Turkey Iran relations 1979 2004 revolution ideology war coups and geopolitics 28 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Author Robert W Olson Publisher Mazda Publishers 2004 ISBN 1568591144 9781568591148 Length 284 pages 30 million pp 76 in Ankara Johragani denounced Persian chauvanism and their violation of human rights against the 30 million Azeri of Iran Kiraz Erkan 2006 Etimolojik Turkce Sozluk Kelime Koken 10 Agustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Uyar Hakki 2006 Irak ornegi dogrultusunda etnik ve dinsel yapisiyla ABD nin hedefindeki Iran 19 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Cumhuriyet Strateji 08 05 2006 a b c Shaffer Brenda Iran Azerileri ikilem icinde 11 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ipek Cemil Dogac 2012 Guney Azerbaycan Turklerinde kimlik sorunu 14 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turk Dunyasi Incelemeleri Dergisi Journal of Turkish World Studies XII 1 Yaz 2012 sayfa 267 283 a b c d Bani Shoraka Helena 2007 Azerbaycan Dili ve Kimligi Yeniden Canlaniyor mu 20 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ceviren Suer Ekeri OAKA Cilt 2 Say 3 ss 160 167 2007 Derenko M Malyarchuk B Bahmanimehr A Denisova G Perkova M Farjadian S amp Yepiskoposyan L 2013 Complete Mitochondrial DNA Diversity in Iranians 2 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde PLoS ONE 8 11 e80673 Farjadian S Ghaderi A December 2007 HLA class II similarities in Iranian Kurds and Azeris International Journal of Immunogenetics 34 6 457 463 doi 10 1111 j 1744 313x 2007 00723 x ISSN 1744 3121 PMID 18001303 Neighbor joining tree based on Nei s genetic distances and correspondence analysis according to DRB1 DQA1 and DQB1 allele frequencies showed a strong genetic tie between Kurds and Azeris of Iran The results of AMOVA revealed no significant difference between these populations and other major ethnic groups of Iran De Planhol X 2005 Lands of Iran in Encyclopaedia Iranica R N Frye Encyclopaedia Iranica 15 Aralik 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde May 2 2006 Olivier Roy The new Central Asia I B Tauris 2007 Pg 7 History of the East Transcaucasia in 11th 15th centuries in Rostislav Borisovich Rybakov editor History of the East 6 volumes v 2 East during the Middle Ages Chapter V 2002 5 02 017711 3 Archived copy 13 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Mart 2011 Al Mas udi Kitab al Tanbih wa l Ishraf De Goeje M J ed Leiden Brill 1894 pp 77 8 Azerbaijan 17 Mayis 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Columbia Encyclopedia 8 Haziran 2006 da alindi Al Muqaddasi Ahsan al Taqasim p 259 amp 378 the Azerbaijani language is not pretty but their Persian is intelligible and in articulation it is very similar to the Persian of Khorasan tenth century Persia retrieved 18 June 2006 Eker Suer 2008 Farscanin kiskacinda Guney Azerbaycan Turkcesi20 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Hacettepe Universitesi Turkiyat Arastirmalari Enstitusu Turkiyat Arastirmalari sayi 9 Guz 2008 sayfa 183 197 29 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Mart 2013 Ethnologue da South Azerbaijani makalesinin 2015 surumu Bosnali Sonel 2007 Iran Azerbaycan Turkcesi Toplumdilbilimsel Bir Inceleme 12 Mayis 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde 2007 227 s ISBN 975 7981 37 4 Bosnali Sonel 2000 Motale e ye zabanshenasi ye ejtema i dar houze ye mojaverat e zaban ha dar iran doza banegi ya diglossi ye torki ye azari A Sociolinguistic Study within the Area of Language Contact in Iran Azari Bilingualism or Diglossia Unpublished conference paper presented at the French institute in Tehran in October 2000 a b c As Efdal 2010 XVI YY dan Cumhuriyetin Ilk Yillarina Kadar Turk Iran Sinir Sorunlari ve Cozumu 19 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ankara Universitesi Turk Inkilap Tarihi Enstitusu Ataturk Yolu Dergisi sayi 46 Guz 2010 sayfa 219 253 Yilmaz Onder Kongre oncesi davetli krizi olu kirik baglanti Milliyet gazetesi 03 Kasim 2012 1 20 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Uluslararasi Af Orgutu Uye ve Destekcileri icin Bulten 2011 2 21 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Ekim 2013 25 Mart 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Mart 2013 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Iran Azerileri ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir