Şalpazarı

Koordinatlar: 40°56′28, 39°11′44

Şalpazarı, Trabzon ilinin bir ilçesidir.

Şalpazarı
İlçe
Trabzon'un Türkiye'deki konumu
İlçe sınırları haritası
Ülke	Türkiye
İl	Trabzon
Coğrafi bölge	Karadeniz Bölgesi
İdare
• Kaymakam	Semih Memiş
• Belediye başkanı	Refik Kurukız (MHP)
Yüzölçümü
• Toplam	138 km²
Rakım	270 m
Nüfus  (2018)
• Toplam	11,934
• Kır	-
• Şehir	10.846
Zaman dilimi	(TSİ)
Posta kodu	61670
İl alan kodu	0462
İl plaka kodu	61
Resmî site salpazari.gov.tr

Kuruluşu

Yerleşimin eski adı Ağasar'dır. Şalpazarı ilçesinde yerleşimin çok eski tarihlere dayandığı bilinmektedir. Yörede yaşayan insanlar Oğuzların Üçoklar boyundan olan Çepnilerdir. Şalpazarı İlçesi Hacıemiroğulları Beyliği tarafından 1313 yılında Trabzon Maçka akınları yapıldığı sırada Kadırga Yaylasından kuzeye doğru inilmesiyle Bayram Bey döneminde fethedilmiştir. Şalpazarı'yla birlikte Vakfıkebir, Beşikdüzü, Eynesil, Görele ve Çanakçı da fethedilmiştir.

1178 yılına gelindiğinde II. Kılıç Arslan'ın tahtında oturduğu Anadolu Selçuklu Devleti ile Danişmendli Devleti savaşmıştır. Selçuklu'ya yenilen Danişmendli 1178 yılında yıkılmıştır. Devlet yıkıldıktan sonra Danişmendli'nin kuzeyde kalan topraklarında Taceddinoğlulları ve Hacıemiroğulları adında iki tane beylik kurulmuştur. Ordu ili Mesudiye ilçesi Kale köyünde kurulan Hacıemiroğulları Beyliği Tokat’ın kuzeyi, Mesudiye, Ordu, Giresun, Samsun’un doğusu ve Trabzon’un batısında hüküm sürmüştür. Şalpazarı da Hacıemiroğulları Beyliği'nin fethettiği ve hüküm sürdüğü yerlerden biridir.

Şalpazarı'nın bulunduğu Ağasar Vadisi, 1400-1450 yıllarında Çepni beylerinin etkinlik alanında olan Çepni Vilayetinin doğu ucunu oluşturmaktadır. Şeyh Cüneyd 1456 yılında Trabzon İmparatorluğuna yaptığı seferde bir süre Ağasar Vadisi ve Vakfıkebir dolaylarında kaldığı ve ordusundaki Türkmen nüfusu oluşturan Çepni oymaklarının burada yerleşimin temellerini oluşturduğu değerlendirilmektedir. Osmanlı'nın yılında 1461 yılında Trabzon'u fethi sonrasındaki kayıtlarda Şalpazarı ile ilgili bilgi bulunmamaktadır. 1515 yılı tahririnde Oğuz köyüne bağlı Alagâvur tabi'-i Akhisar Deresi (günümüz ilçe merkezi dolayları), Kireç (Kalecik), Sazaklu Karaağaç (Turalıuşağı), Dereköy, Çamkiriş, Karaşeyh ve Karaevgân (Karagürgen ya da Kızılüzüm) mezraları kaydedilmiş olup bunlardan bazılarının ilerleyen yıllarda Şalpazarı ilçesine bağlı köy olması, Şalpazarı'nda yerleşimin 16. yüzyıldan itibaren başladığı değerlendirilmektedir. Mezralarda tarım arazilerini işleten bazı kişilerin Oğuz köyünde yerleşik olması ve mezralarda nüfusla ilgili kayıt bulunmaması bu mezralarda yerleşimin henüz başlamadığını da göstermektedir. 1571 yılı kayıtlarına göre Şalpazarı'nı oluşturan 5 köyde toplam 9 bennak hane (çok az toprağı veya hiç toprağı olmayan), 14 caba hane (toprağı bulunmayan, daha çok başkalarının toprağını işleyen hane), 13 mücerred (yetişkin bekar erkek) ve 1 muaf hane bulunmakta olup yaklaşık 130-140 kişinin yaşadığı değerlendirilmektedir. 1583 tarihli tahririne göre bugünkü Şalpazarı ilçesi sınırları içerisindeki yerleşim birimleri Alakâfir (Alagâvur) ma'a Dereköy, Kireç nâm-ı diğer Kalecik, Sazaklu Karaağaç, Çamkiriş ve Sarnıç köyleri olup Karaşeyh ve Karagürgen nâm-ı diğer Kızılüzüm mezralarının ekinlik olarak kullanılmaya devam etmektedir. 1643 tarihli avarızkayıtlarına göre Şalpazarı merkezi ve çevresini içine alan Akhisar köyü, Yavabolu (Görele) kazasına bağlıdır. 1800'lü yılların başında Ağasar ve Akhisar adları birlikte kullanılmaya başlamıştır. 1835 yılı kayıtlarına göre günümüzdeki Şalpazarı sınırları içerisine tekabül eden alanda bulunan köyler; Kızılüzüm (Üzümözü), Çetrik, Timara (Fidanbaşı), Gâvurkıran (Ağırtaş), Alagâvur (Geyikli), Güdün (Güdül), Turaliuşağı, Kireç, Çamkiriş, Karakaya, Musaali maa Kabasakal ve Tepeağzı ve Pehliçukuru (Pelitçik), Dereköy, Simenli, Güristan (Sugören), Kasımağzı, Düzköy, Dorukkiriş, Çarlaklı ve Gölkiriş olarak görülmektedir. 20 Eylül 1848 tarihli kayıtta günümüzde Şalpazarı'na bağlı birçok yerleşim, "Nahiye-i Akhisar deresi Vakfıkebir tabi-i kaza-yı Akçaabad" içerisinde nahiye olduğu anlaşılan "Akhisar deresi" köyleri olarak görülmektedir. Şalpazarı ilerleyen yıllarda Şarlı nahiyesine bağlanmış ve bu durum Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar sürmüştür. 1928 yılında Vakfıkebir merkez nahiyesine bağlı bir köy olarak görülmektedir. 1935 yılında kaza statüsündeki Vakfıkebir'e bağlı bir nahiye olup nahiye merkezide Kireç köyüdür. Şalpazarı, 2 Haziran 1968 tarihinde belediye olmuş, Çamkiriş, Güristan ve Kalecik köyleri de belediye sınırları içerisine katılarak mahalle olmuştur. Şalpazarı, 7 Aralık 1987 tarihinde Vakfıkebir ilçesinden ayrılarak ilçe olmuş, Turaliuşağı köyü de ilçe merkezine bağlanarak ilçeye bağlı mahalle olmuştur.

Coğrafya

Trabzon il merkezine 69 km uzaklıktadır.

Nüfus

Yıl	Toplam	Şehir	Kır
1990	18.983	3.665	15.318
2000	23.390	7.591	15.799
2007	12.490	3.277	9.213
2008	12.745	3.614	9.131
2009	11.804	3.543	8.261
2010	11.305	3.397	7.908
2011	11.010	3.215	7.795
2012	10.923	3.064	7.859
2013	11.546	11.546	veri yok
2014	10.903	10.903	veri yok
2015	10.318	10.318	veri yok
2016	10.978	10.978	veri yok
2017	10.774	10.774	veri yok
2018	11.934	11.934	veri yok
2019	11.015	11.015	veri yok
2020	10.846	10.846	veri yok

Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.

Ekonomi

İlçede yaşayan insanların % 10’u aile işletmeciliği şeklinde ziraat ve hayvancılık, % 35’i gurbet işçiliği, % 20’si de diğer mesleklerde iştigal etmektedir.

Kültür

Müzik Ve Halk Oyunları: Yörede temel müzik aleti kemençedir. Bunun yanında davul, zurna ve kaval da kullanılır. Kemençe temel müzik ensturmanı olmakla beraber davul-zurna düğün ve şenliklerde kullanılır. Kaval ise bireysel zevk için çalınır. Ali ÇİNKAYA, Kazım GÜLBAHAR (Aluğun Kazım), Süleyman YAŞAR, Çangaloğlu, Bekiroğlu, Ahmet Durmuş (Yanıklı Ahmet, Yakubu Ahmet) önde gelen kemençecilerdir.

Yanıklı Ahmet'in Abisi Muhammet Durmuş (Yakubu Muhammet) yörenin bilinen yaşamış en eski türkücüsüdür . Kendisi, Göreleli büyük kemençe üstadı Piçoğlu Osman Efendi (Osman Gökçe 1901-1946) ile beraber düğünlerde,yayla şenliklerinde türkü söyleme fırsatı bulmuştur .

Yörede oynanan tek halk oyunu türü horondur. Horonlar sadece erkekler veya kadın erkek karışık olarak oynanır. Eski devirlerde kadınlar kesinlikle horon oynamazken günümüzde bu durum ortadan kalkmıştır. Dik horon başlıca erkek horonu çeşididir. Bütün vücudun titretildiği, son derece zor bir horon çeşididir. Kız horonu, yan horon(yayma horon, Ağasar sallaması) başlıca horon çeşitleridir.

Giyim Kuşam: Yöresel kadın kıyafetleri eski yıllardan beri çeşitliliğini kaybederken gösterişi artan şekilde günlük hayatta kullanılmaya devam etmektedir. Fistan, yelek, kuşak, peştamal, şalvar, bağlar ve başörtüden oluşur. Erkek kıyafeti ise günümüzde terk edilmiş olup zıpka, aba, yelek, göynek ve kabalak denen başlıktan oluşurdu.

Mülki idare

Şalpazarı ilçe merkezinde belediye teşkilatı mevcuttur. Trabzon'un büyükşehir olması dolayısıyla Geyikli Beldesi kapanmıştır. İlçeye bağlı 24 mahalle bulunmaktadır. Ayrıca yaz aylarında mezra hüviyeti kazanan (10) kadar yayla vardır. Arazi yapısı nedeniyle mahallelerin yerleşim durumu dağınıktır. Köylerde mevcut evler birbirinden uzaktır. İlçe merkezine en uzak mahalle (kuzuluk mahallesi) 26 km, en yakın mahalle ise 4 km mesafededir.

Eğitim

İlçenin eğitim ve kültür durumuna bakıldığında; Cumhuriyetin ilanından sonra ilk eğitim kurumunun 1923 yılında Geyikli beldesinde eğitim ve öğretime açıldığını görmekteyiz. Bunu takiben 1928 yılında ile Simenli mahallesinde ilkokul açılmıştır. Günümüzde her mahallede ilköğretim okulu mevcuttur. Bu okulların pek çoğu taşımalı hale getirilmiştir. Orta öğretime gelince; 1965 yılında Şalpazarı lisesinin orta kısmı eğitim-öğretime açılmıştır. Bugün ise bu okullara ilaveten Geyikli beldesi, Kasımağzı, Doğancı, Sayvança-tak ve Gökçeköy köylerinde ikinci kademesi bulunan ilköğretim okulları mevcuttur. İlk lise olan Şalpazarı lisesi 1975-1976 yılında eğitim-öğretime açılmıştır.İlçede okuma yazma oranı % 95 civarındadır. Okur-yazar olmayanlar 60 yaş ve üzeri insanlardan oluşmaktadır. İlçe Millî Eğitim Müdürlüğü yeni Hükûmet konağında hizmet vermekte olup, bu kurumda (1) müdür, (2) şube müdürü, (1) şef, (1) memur ve (3) hizmetli görev yapmaktadır. İlçemizde toplam 118 öğretmen ve 1702 öğrenci bulunmaktadır. 2012 yılında 4+4+4 sistemine geçilmiştir. 2012-2013 eğitim öğretim yılında 1 ana okulu(Ali İBRAHİMAĞAOĞLU Anaokulu), 5 ilk okul(Atatürk, Doğancı,Geyikli,Simenli,Gökçeköy), 6 orta okul(Atatürk, Doğancı,Geyikli,Simenli,Gökçeköy, İmam Hatip), 1 çok programlı lise, 1 imam hatip lisesi ve 1 sağlık meslek lisesi vardır.İlçemizde toplam 118 öğretmen ve 1702 öğrenci bulunmaktadır.

Diğer

İlçede özel şahıslara ait 2 kitabevi ve interaktif olarak yayın yapan olan “Yeni ŞALPAZARI”, "Şalpazarı Haber", "Gündem Yazar Şalpazarı", "Şalpazarı Gündem" ve "Şalpazarı Ses" adlı mahalli gazeteler bulunmaktadır. İlçe merkezi ile Geyikli beldesinde Kültür Bakanlığınca açılmış halk kütüphanesi mevcuttur. İlçede sinema, tiyatro ve benzeri faaliyetler olmadığından bu eksiklik TV kanallarından istifade ile giderilmeye çalışılmaktadır. Folklorik etkinlik olarak yaz aylarında Acısu, Kadırga, Alaca, ve ile şenlikleri geleneksel olarak her yıl yapılmaktadır. Yapılan bu şenliklerde yörenin folklorik özellikleri, yöresel el sanatları ve geleneksel kültür birikimleri ile ilçenin örf, adet, gelenek ve göreneklerini görmek mümkündür.

İlçe günlük hayatta kullanılmaya devam eden geleneksel kadın kıyafetleri ile meşhurdur.

İlçe Merkezinde (1) hastane vardır. Burada temel sağlık hizmetleri verilmektedir.

İlçenin ekonomik durumu

İlçe insanları ekonomik ihtiyaçlarını geçmişten bu güne gurbet işçiliği, çiftçilik ve hayvancılıkla temin etmişlerdir. İlçede istihdam sağlayıcı herhangi bir yatırım yoktur. Tarıma elverişli toprakların az oluşu halkın başka geçim kaynakları aramasına neden olmaktadır. Bunların içerisinde gurbet işçiliği ve memuriyet başta gelmektedir.

a) Tarımsal faaliyetler

Mısır, fındık, patates, tereyağı ve diğer sebze çeşitleri tarımsal ürünleri teşkil eder, ancak bu mahsullerden fındık haricindekiler ticari bir gelir getirmekten çok aile içerisinde tüketilmektedir. Genel olarak 18.000 dekar alanda (-) ton fındık, 6.900 dekar alanda 1.890 ton mısır, 3.200 dekar alanda 5.600 ton patates üretilmekte olup, geriye kalan arazi çayır ve orman vasıflıdır.

b) Hayvancılık

İlçede süt ve et bazında hayvancılık üretimi % 40 yerli ve % 60 jersey melezi unsurlardan ibarettir. İlçede (7.000) adet büyükbaş, (4.000) adet küçükbaş hayvan ile az miktarda taşımacılıkta kullanılan katır, at ve eşek bulunmaktadır. Ayrıca ilçe genelinde (1.000) adet tavuk mevcuttur. İlçe Sosyal yardımlaşma ve Dayanışma Vakfınca geçen yıllarda “Süt sığırcılığı ve arıcılık Projeleri” uygulamaya konulmuş ve projeler gelecek yıllara sari olarak devam etmektedir. Son yıllarda arıcılık büyük gelişme kat etmiş olup, (5.850) adet fenni ve ilkel arı kovanı mevcuttur. Bu kovanlardan elde edilen bal ilçe ekonomisine (1.170.000.000.000) TL. yıllık katkı sağlamaktadır. İlçede yerli hayvan ırkının ıslahı için damızlık jersey boğa ve yeteri kadar saf kan holştain ırkı düve getirilmiş olup, İlçe Tarım Müdürlüğü’nce kurulan suni tohumlama istasyonunda çalışmaları sürdürülmektedir. Genel olarak tarım ve hayvancılık alanlarında yapılan üretim çalışmalarının ilçe ekonomisine katkısı toplam olarak (8.712.500.000.000.-) TL civarındadır. S.S.Sütpınar mahallesi kalkındırma kooperatifince hazırlanan 100x2 süt sığırcılığı projesi gerçekleştirilerek getirilen süt inekleri hak sahiplerine dağıtılmıştır.

c) Diğer

İlçe halkı kooperatifleşme konusunda bilgi sahibi olmadığından uzun yıllar bu alanda herhangi bir gelişme olamamıştır. Buna mukabil (2) adet Tarım Kredi Kooperatifi, (1) adet Esnaf Odaları Birliği ve (3) adet Köy Kalkınma Kooperatifi mevcuttur.İlçede T.C. Ziraat Bankası şubesi mevcuttur. T.C.Ziraat Bankasında (8) adet personel bulunmaktadır. Banka çiftçilerimize yönelik kredilendirme çalışmalarını sürdürmekte ve yılda (690) çiftçiye kooperatifler aracılığı ve doğrudan hayvancılık,çevirme, gübre ve donatım kredisi olarak toplam (1.745.643.150.400.- TL kredi sağlamakta, bu kredinin % 50’lik kısmı süre sonunda tahsil edilebilmektedir. Ekonomiyi canlandırıcı mahdut sayıda sergi açılmakta olup, panayır olarak Acısu, Alaca, Kadırga, Sisdağı, Ağakonağı ve İzmiş şenliklerini sayabiliriz.

İlçenin altyapı ve ulaştırma durumu

İlçemizde mevcut Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ) işletme Başmühendisliği(6) adet personel ile hizmet vermekte olup, ilçe merkezi ve köylerin tamamında, yayla ve mezraların % 99’unde elektrik vardır. İlçenin elektrik ihtiyacı ulusal enerji hattından sağlanmaktadır. İlçeye bağlı köylerin su sorunu halledilmiş olup, Şalpazarı ilçe merkezinde Belediyeye ait su arıtma tesisi vardır. İlçenin Kanalizasyonu yapılmıştır.İlçenin Karadeniz sahiline (Beşikdüzü) bağlayan 15 km uzunluğundaki yol karayolları 10. Bölge Müdürlüğünce yapılıp asfaltlanmıştır. İlçede toplam olarak yaklaşık (270) km köy yolu ağı vardır. Bu yol ağının 10 km asfalt, 6.2 km’lik bölümü betonlanmıştır. Yolsuz köy bulunmamakla birlikte köy yollarının stabilize hale getirilmesi için program dahilinde altyapı çalışmaları sürdürülmektedir.

Şalpazarı-Gökçeköy-Sinlice grup yolunun Şalpazarı-Acısu arası 9 km’lik bölümünün asfalt işlemleri bitirilerek hizmete açılmış olup, Acısu-Sinlice arası 12 km’lik bölümü komple yol olarak ihale edilmiş ve asfaltlama çalışmalarına müteahhidince başlanmıştır. Yayla ve mezraların ulaşım sorunu özellikle yaz ayları için çözümlenmiş durumdadır.

Mahalleler

A

Akçiriş, Ağırtaş,

Ç

Çamlıca, Çarlaklı, Çetrik,

D

Dorukkiriş, Doğancı, Düzköy, , Dereköy,

F

Fidanbaşı,

G

Geyikli, Gökçeköy, Gölkiriş, Güdün,

K

Kabasakal, Karakaya, Kasımağzı, Kuzuluk, Kireç, Kalecik, P

Pelitçik,

S

Sayvançatak, Simenli, Sinlice, Sütpınar, Sugören

T

Tepeağzı,

Ü

Üzümözü,

Kaynakça

• Çepniler ve Müzik-Abdullah AKAT
• http://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Uzakliklar/ililcelerArasiMesafe.aspx 17 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
• T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivleri daire başkanlığından temin edilen Mufassal ve İcmal Defterleri
• Her Yönüyle Dünden Bugüne Şalpazarı-Sebahattin KARACA

Notlar

1. ^ . www.trabzon.gov.tr. 15 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2023. 
2. ^ Demir, Necati (2018). Hacıemiroğulları Beyliği. Ankara: Türk Tarih Kurumu. s. 94. ISBN . 
3. ^ Demir, Prof.Dr. Necati (2018). Hacıemiroğulları Beyliği. Ankara: Türk Tarih Kurumu. s. 57. ISBN . 
4. ^ Demir, Prof.Dr. Necati (2018). Hacıemiroğulları Beyliği. Ankara: Türk Tarih Kurumu. s. 65. ISBN . 
5. ^ Bostan, M. Hanefi (2017). Şalpazarı’nın İdari, Sosyal ve İktisadî Tarihi (Şalpazarı tarih, kültür, insan, Veysel Usta, Editör). Trabzon: Serander. ss. 51-125. ISBN .  |erişim-tarihi= kullanmak için |url= gerekiyor ()
6. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
7. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
8. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
9. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
10. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
11. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
12. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
13. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
14. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
15. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
16. ^ ^{a b c d e f}
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Şalpazarı Nüfusu - Trabzon". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ()
    • "Trabzon Şalpazarı Nüfusu". nufusune.com. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ()
17. ^ . 18 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2020. 
18. ^ http://www.gundemyazar.com
19. ^ "http://www.salpazarigundem.com". 27 Eylül 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Haziran 2021.  |başlık= dış bağlantı ()
20. ^ "http://www.salpazari61.com". 27 Eylül 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Haziran 2021.  |başlık= dış bağlantı ()

Dış bağlantılar