Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şipi Kağan, Serbi Kağan veya Sibir Kağan (Çince: Gelenek.: 始畢可汗Şǐ bì kè hán) 609-619 tarihleri arasında kağanlık yapan Doğu Göktürk Kağanlığı hükümdarıdır. Yami Kağan'ın oğullarındandır.
Adı ve etimolojisi
Şipi Kağan, ön Türkçede "üzerinde ongun bulunan kıymetli kutsal kemer" anlamına gelmektedir. Çinceye "şǐ-bì" biçiminde geçmiştir. Bu isim Sibir adının göçüşmeye uğramış hâlidir. Bu yüzden, Serbi Kağan'a "Sibir Kağan" adı da verilmektedir.
Yaşamı
609 yılında babası Kimin Kağan hastalıktan öldükten sonra kağan seçildi. Şipi Kağan, üvey annesi Yichen ile evlenebilmesi için Sui Hanedanı'ndan izin istedi. Sui Hanedanı buna izin verince evlendi. 615 yılında Luoyang'a heyeti göndererek Sui Hanedanı'na itaat etti. Ancak aynı yılın Ağustos ayında yüzbinlerce atlı ile Yanmen'de İmparator Yang'ı kuşattıysa da Sui takviye kuvvetleri tarafından püskürtüldü. Bu olaydan sonra Sui ile olan diplomatik ilişki kesildi. 616 yılında Mayi'yi saldırıp düşürdü. Fakat (daha sonra Tang Hanedanı'nın ilk imparator olacak) tarafından yenilerek geri çekildi. 617 yılında Sui Hanedanı'na karşı isyan eden Li Yuan, Liu Wenjing'i göndererek Şipi Kağan'ın da isyana katılmasını istedi. Şipi Kağan, Li Yuan'a 1000 atı hediye etti ve 2000 atlıyı gönderdi. 618 yılında Tang Hanedanı'nın iktidara geçtiğinde Kutluğ Tigin'i gönderdi ve Li Yuan imparatorluk sarayında Kutluğ Tigin'e ziyafet verdi. 619 yılının Şubat ayında öldü. Oğlu yaşça küçük olmasından dolayı Şad unvanı verildi ve kardeşi Silifu Şad, Çula Kağan adıyla kağanlığına getirildi.
Yami Kağan' ın 609 yılında ölümü üzerine yerine oğlu Tou-chi tahta geçerek Şi-Pi (Shih-pi) kağan unvanını aldı. Geleneklere uygun olarak üvey annesi İ-ch'eng prensesiyle evlendi ve bunu Çin İmparatoruna bildirerek ilk temasını kurdu. Hükümdarlığının ilk yıllarında babası gibi Çin ile iyi ilişkilerde bulundu. Bu dönemde Çin' de iç karışıklıklar başladı ve muhalifler Şi-Pi Kağan' la ilişki kurdular.
615 yılında Sui İmparatoru Yang'a, Şi-Pi Kağan'ın kuvvetlerini arttırdığı bilgisi verilmesi üzerine, kağanın kardeşinin Çinli bir prensesle evlendirilerek Göktürk topraklarının güney tarafının kağanı ilan edilmesi planlandı. Ancak Şi-Pi Kağan'ın kardeşinin bu teklifi kabul etmemesi ve kağanında bu durumdan haberdar olması üzerine Çin'le ilişkiler bozulmaya başladı. Bu olayların üzerine çok değer verdiği Sogd asıllı vezirinin Çinlilerce öldürülmesi sonucu Çinlilerle olan ilişkilerini kesti. Birkaç yüz bin kişilik ordusuyla Çin ülkesinin kuzey sınırında teftişe çıkmış olan Sui İmparator'u Yang'a saldırmak istedi. Ancak İ-ch'eng prenses bunu öğrenerek bir elçisini imparatora gönderdi ve durumdan haberdar olan imparator acele geri dönerek Yen-men kalesine sığındı. Çin topraklarına hızlıca akın yapan Şi-Pi Kağan, Yen-men kalesinde İmparator Yang'ı kuşattı. Kuşatma altında zor durumda kalan imparator, İ-ch'eng prensesin elçisiyle ülkenin kuzeyinde isyan çıktığı haberini alan Şi-Pi Kağan'ın kasım ayında ülkesine dönmesi üzerine kuşatmadan kurtulabildi. Ancak Şi-Pi Kağan devleti eski gücüne kavuşturarak Çin' e olan baskıyı arttırdı ve 616 yılı sonunda da Çin topraklarına akınlar yaptı.
Sui İmparatoru kuşatmadan kurtulmuş ancak merkezi otorite zayıflamıştır. Eyaletlerdeki prensler, valiler ve dükler isyana başlamıştır. Bunlardan Tang dükü Li-Yüan, Şi-Pi Kağan'ında desteğini alarak 618 yılında Sui Hanedanlığını yıktı ve yerine Tang Hanedanı'nı kurdu. Şi-Pi Kağan 619 yılı şubat ayında Çin' e büyük bir akın başlattı. Sarı Irmak'ı hiçbir direnişle karşılaşmadan geçerek Hsia eyaletine geldi. Taiyuan'ı da içeren bölgeye akın yapacakken Şi-Pi Kağan öldü.
Kaynakça
- ^ a b İnayet, Alimcan (2008), Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 3/1 Kış, s. 279.
- ^ a b Son of Heaven, The Downfall of The Sui Dynasty, s. 15.
- ^ a b c Göktürkler I-II-III, 3 cilt bir arada 1. Baskı, sf: 63-69, Türk Tarih Kurumu Yayınları-2012, Prof. Dr. Ahmet Taşağıl
Ayrıca bakınız
Not
Sui C. 47
| Önce gelen: Kimin Kağan | Doğu Göktürk (kağanları) 609-619 | Sonra gelen: Çula Kağan |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sipi Kagan Serbi Kagan veya Sibir Kagan Cince Gelenek 始畢可汗Sǐ bi ke han 609 619 tarihleri arasinda kaganlik yapan Dogu Gokturk Kaganligi hukumdaridir Yami Kagan in ogullarindandir Adi ve etimolojisiSipi Kagan on Turkcede uzerinde ongun bulunan kiymetli kutsal kemer anlamina gelmektedir Cinceye sǐ bi biciminde gecmistir Bu isim Sibir adinin gocusmeye ugramis halidir Bu yuzden Serbi Kagan a Sibir Kagan adi da verilmektedir Yasami609 yilinda babasi Kimin Kagan hastaliktan oldukten sonra kagan secildi Sipi Kagan uvey annesi Yichen ile evlenebilmesi icin Sui Hanedani ndan izin istedi Sui Hanedani buna izin verince evlendi 615 yilinda Luoyang a heyeti gondererek Sui Hanedani na itaat etti Ancak ayni yilin Agustos ayinda yuzbinlerce atli ile Yanmen de Imparator Yang i kusattiysa da Sui takviye kuvvetleri tarafindan puskurtuldu Bu olaydan sonra Sui ile olan diplomatik iliski kesildi 616 yilinda Mayi yi saldirip dusurdu Fakat daha sonra Tang Hanedani nin ilk imparator olacak tarafindan yenilerek geri cekildi 617 yilinda Sui Hanedani na karsi isyan eden Li Yuan Liu Wenjing i gondererek Sipi Kagan in da isyana katilmasini istedi Sipi Kagan Li Yuan a 1000 ati hediye etti ve 2000 atliyi gonderdi 618 yilinda Tang Hanedani nin iktidara gectiginde Kutlug Tigin i gonderdi ve Li Yuan imparatorluk sarayinda Kutlug Tigin e ziyafet verdi 619 yilinin Subat ayinda oldu Oglu yasca kucuk olmasindan dolayi Sad unvani verildi ve kardesi Silifu Sad Cula Kagan adiyla kaganligina getirildi Yami Kagan in 609 yilinda olumu uzerine yerine oglu Tou chi tahta gecerek Si Pi Shih pi kagan unvanini aldi Geleneklere uygun olarak uvey annesi I ch eng prensesiyle evlendi ve bunu Cin Imparatoruna bildirerek ilk temasini kurdu Hukumdarliginin ilk yillarinda babasi gibi Cin ile iyi iliskilerde bulundu Bu donemde Cin de ic karisikliklar basladi ve muhalifler Si Pi Kagan la iliski kurdular 615 yilinda Sui Imparatoru Yang a Si Pi Kagan in kuvvetlerini arttirdigi bilgisi verilmesi uzerine kaganin kardesinin Cinli bir prensesle evlendirilerek Gokturk topraklarinin guney tarafinin kagani ilan edilmesi planlandi Ancak Si Pi Kagan in kardesinin bu teklifi kabul etmemesi ve kaganinda bu durumdan haberdar olmasi uzerine Cin le iliskiler bozulmaya basladi Bu olaylarin uzerine cok deger verdigi Sogd asilli vezirinin Cinlilerce oldurulmesi sonucu Cinlilerle olan iliskilerini kesti Birkac yuz bin kisilik ordusuyla Cin ulkesinin kuzey sinirinda teftise cikmis olan Sui Imparator u Yang a saldirmak istedi Ancak I ch eng prenses bunu ogrenerek bir elcisini imparatora gonderdi ve durumdan haberdar olan imparator acele geri donerek Yen men kalesine sigindi Cin topraklarina hizlica akin yapan Si Pi Kagan Yen men kalesinde Imparator Yang i kusatti Kusatma altinda zor durumda kalan imparator I ch eng prensesin elcisiyle ulkenin kuzeyinde isyan ciktigi haberini alan Si Pi Kagan in kasim ayinda ulkesine donmesi uzerine kusatmadan kurtulabildi Ancak Si Pi Kagan devleti eski gucune kavusturarak Cin e olan baskiyi arttirdi ve 616 yili sonunda da Cin topraklarina akinlar yapti Sui Imparatoru kusatmadan kurtulmus ancak merkezi otorite zayiflamistir Eyaletlerdeki prensler valiler ve dukler isyana baslamistir Bunlardan Tang duku Li Yuan Si Pi Kagan inda destegini alarak 618 yilinda Sui Hanedanligini yikti ve yerine Tang Hanedani ni kurdu Si Pi Kagan 619 yili subat ayinda Cin e buyuk bir akin baslatti Sari Irmak i hicbir direnisle karsilasmadan gecerek Hsia eyaletine geldi Taiyuan i da iceren bolgeye akin yapacakken Si Pi Kagan oldu Kaynakca a b Inayet Alimcan 2008 Turkish Studies International Periodical For the Languages Literature and History of Turkish or Turkic Volume 3 1 Kis s 279 a b Son of Heaven The Downfall of The Sui Dynasty s 15 a b c Gokturkler I II III 3 cilt bir arada 1 Baski sf 63 69 Turk Tarih Kurumu Yayinlari 2012 Prof Dr Ahmet TasagilAyrica bakinizGokturk kaganlar listesiNotSui C 47 Once gelen Kimin Kagan Dogu Gokturk kaganlari 609 619 Sonra gelen Cula Kagan