Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çoruh (Türkçe: Çoruh, Gürcüce: ჭოროხი Ch'orokhi, Yunanca: Άκαμψις, Akampsis, Ermenice: Չորոխ, Ch'vorokh), Türkiye'nin kuzey-doğusundaki Erzurum ili sınırları içerisindeki Mescit Dağları'ndan doğan bir nehirdir. Kelkit-Çoruh Fayı boyunca Bayburt, İspir, Tortum, Yusufeli ve Artvin şehirlerinden akarak Gürcistan'a ulaşır ve buradan; yani Batum'un hemen güneyinden, Türkiye-Gürcistan sınırının birkaç kilometre kuzeyinden, Karadeniz'e dökülür.
| Çoruh ჭოროხი, Չորոխ, Acampsis | |
|---|---|
 | |
| Konum | |
| Ülke(ler) | Türkiye, Gürcistan |
| Şehir(ler) | Erzurum, Bayburt, Artvin, Batum |
| Genel bilgiler | |
| Drenaj sistemi | Çoruh |
| Kaynak | Mescid Dağı |
| Ağız | Karadeniz |
| Uzunluk | 438 km (272 mi) |
| Havza alanı | 22.100 km2 (8.500 sq mi) |
| Debi | 278 m3/s (9.800 cu ft/s) |
| Sol kolları | Barhal Çayı |
| Akım yerleri | Güllübağ Baraj Gölü, Arkun Baraj Gölü, Yusufeli Barajı, Deriner Barajı, Borçka Barajı, Muratlı Barajı |
Etimoloji
Çoruh adı Gürcüce Çorohi'den gelir. Çorohi (ჭოროხი) kelimesini Sulhan-Saba Orbeliani akarsuyun kıyıya attığı kum olarak açıklamıştır. "Çorohi" Megrelcede de aynı anlama sahiptir. Lazca "çoroha" (ჭოროხა) ise, "bulanık su" anlamına gelir.Gürcü Dilinin Açıklamalı Sözlüğü "çorohi" kelimesini çağdaş Gürcücedeki "çoromi" (ჭორომი) kelimesiyle ilişkilendirmiştir. Bu kelime ise, akarsu dibinde birikmiş taşlar için kullanılmaktadır. Bu taşların, Çoruh Nehri'nde olduğu gibi, akarsuyun daha hızlı akmasına yol açtığı belirtilmiştir. Gürcüce bir başka kaynakta "çorohi", akarsuyun ve selin geride bıraktığı taş, çakıl ve kum olarak tarif edilmiştir. "Çerehi" (ჭერეხი) şekline de sahip olan bu kelimenin günümüzde de kullanıldığı ifade edilmiştir. Akarsuyun taşıdığı taş, çakıl ve kumun yığıldığı alana "moçorohebuli" (მოჭოროხებული) denildiği belirtilmiştir.
Havzası
Kaynağını Mescid Dağı'nın (3.255 m) batı yüzünden alır. Önce batı doğrultusunda akıp Bayburt ve İspir'den geçtikten sonra bir yay çizerek Yusufeli'nin Yokuşlu Köyü önünde Artvin il sınırlarına girer. Yusufeli, Artvin ve Borçka’nın içerisinden geçtikten sonra Borçka'nın Muratlı kasabasından geçerek burada il ve ülke sınırlarını terk eder ve Batum'da Karadeniz'e dökülür. (Kaynağından denize döküldüğü yere kadar uzunluğu 466 km.dir). Batum Limanı güneyinde Karadeniz’e dökülür. Türkiye topraklarında bulunan kısmı 442 km. iken, Gürcistan topraklarında kalan kısmı ise 24 km dir. Nehir Türkiye arazisinin %2,53'üne karşılık gelen 19.748 km³ havzaya sahiptir. Havza içinde ; Artvin,, Erzurum, Bayburt, illerinin toprakları bulunur.
Çoruh Havzası'nın Tarih Öncesi Çağları
Eskiçağ Tarihi araştırmalarında yazının önemli bir ölçü olması, zaman olarak bizi bir sınırlamaya götürür. Tarih öncesi (Prehistorya) ile Tarihi çağlar (Historya) arasındaki bu sınır yazının ortaya çıkışı ile kendiliğinden çizilir. Yazılı ve yazısız tarih arasındaki sürece de Öntarih çağları (Protohistorya) denilmektedir. Yazı, Mezopotamya ve Mısır’da M.Ö. 3200–3000, Anadolu da M.Ö. 2000 de, daha batıda İtalya’da ise M.Ö. 1000 yılında ortaya çıkmıştır. Yazı sayesinde, Eskidoğu (Eski Önasya ve Mısır) dillerinin çözülmesi ile sadece Eskibatıdan (Hellen ve Roma) ibaret olduğu zannedilen Eskiçağ Tarihinin kapsamı ve özellikle de zaman dilimi genişlemiştir. Tarih öncesi uygarlıklar; Paleolitik (Alt, Orta ve Üst), Mezolitik, Neolitik (Proto, Erken, Orta, Geç) Kalkolitik (Erken, Orta, Geç) ve Tunç Devri (İlk, Orta, Son) olmak üzere beş bölümde incelenir. Anadolu, Asya, Avrupa ve Afrika kıtaları arasında bağlantı sağladığı gibi verimli topraklara da sahiptir. Ayrıca yeraltı ve yerüstü zenginlikleri, akarsularının bolluğu, ikliminin elverişli olması sonucunda insanlık tarihinin her döneminde çeşitli uygarlıklara beşiklik etmiştir. Tarih öncesi çağlara ait yerleşmelere ve buluntulara bakıldığında havzanın yukarı ve orta kısımlarında bazı farklar göze çarpar. Havzanın özellikle yukarı kısmında tarih öncesi çağların hemen hemen tümünde yoğun iskânla karşılaşılırken havzanın ortasında en erken yerleşme ya da buluntular şimdilik İlk Tunç Çağına yerleştirilebilir.
Fiziki özellikleri
Toplam uzunluğu 431 km olan Çoruh'un 410 km'si Türkiye'de, 21 km'si Gürcistan'da bulunur. Çoruh’un debisi Mayıs ayında (569/529 m³/sn.) zirveye çıkar. Yıl boyunca en düşük debisi ise 53.09 m³/sn.’dir. Yıllık ortalama debi 192 m³/sn, yıllık ortalama su taşıma kapasitesi 6,3 milyar m³'tür. Çoruh 1420 metrelik enerji üretilebilir düşü ile yüksek hidroelektrik potansiyeli barındırır. Nehir, yılda 5,8 milyon m³ tortulu (rusubat) Karadeniz'e taşımaktadır. Eğim %5’tir.
Kullanım
Çoruh Nehri'nde başta sazan ve kefal olmak üzere birkaç balık türü bulunur. Nehrin Yusufeli sınırları içerisinde seyreden 100 kilometrelik kısmı rafting ve kano gibi su sporları için en uygun ve en zorlu parkurları meydana getirmiştir. Çoruh Nehri'nin Artvin il sınırları içerisindeki uzunluğu 150 km olup 100 km'si Yusufeli sınırları içerisinde seyreder.
Barajlar ve hidroelektrik
DSİ'nin Çoruh üzerinde gerçekleştireceği 10 proje ile Türkiye'de üretilen elektriğin %8'si, hidroelektriğin %34'u Çoruh havzasında üretilecektir.
Hidroelektrik özel sektöre açıldıktan sonra; Çoruh ana kolda 10, Berta kolunda 2, Oltu kolunda 2, Barhal kolunda 1, Bardız kolunda 1 olmak üzere, toplam 16 baraj yapılması planlanmıştır. Ayrıca 157 adet nehir tipi hidroelektrik santrali planlanmaktadır.
Halihazırda Çoruh Nehri üzerindeki barajlar ile üretilen elektrik, Türkiye elektrik tüketiminin %1,38'ini karşılanmaktadır.
| Baraj | Durum |
|---|---|
| Muratlı Barajı | Etkin |
| Borçka Barajı | Etkin |
| Deriner Barajı | Etkin |
| Planlandı | |
| Planlandı - Berta Nehri (Berta kolu) | |
| Planlandı - Berta Nehri (Berta kolu) | |
| Artvin Barajı | Etkin |
| Yusufeli Barajı | Etkin |
| Planlandı - Barhal Nehri (Barhal kolu) | |
| Ayvalı Barajı | Etkin - Oltu Nehri (Oltu kolu) |
| Tortum Barajı | Etkin - Tortum Nehri (Tortum kolu) |
| Etkin | |
| Ön inşaat | |
| Etkin | |
| Planlandı | |
| İnşaat halinde |
Kaynakça
- ^ UN Economic Commission for Europe, Our waters: joining hands across borders : first assessment of transboundary, p. 150
- ^ Sulhan-Saba Orbeliani, Gürcüce Sözlük (ლექსიკონი ქართული), Tiflis, 1991, 2 cilt, II. Cilt, s. 406.]
- ^ "Megrelce Sözlük (მეგრული ლექსიკონი)". 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Şubat 2024.
- ^ "Lazca Sözlük (ლაზური ლექსიკონი)". 27 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Şubat 2024.
- ^ "ჭოროხი", A Comprehensive Georgian-English Dictionary, 2006, 2 cilt 26 Şubat 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ ""ჭორომი", Gürcü Dilinin Açıklamalı Sözlüğü (ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონი)". 11 Ekim 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Şubat 2024.
- ^ "Giorgi Şatberaşvili, "Bütün Eserleri" (თხზულებანი), 4 cilt, Tiflis, 1970". 26 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Şubat 2024.
- ^ a b Ünsal, Veli (2012). Eskiçağda Çoruh Havzası (PDF). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı. ss. 26,27,28,29. 6 Eylül 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 6 Eylül 2021.
- ^ "DSİ 26. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ - ARTVİN". dsi.gov.tr. 12 Kasım 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Ekim 2015.
- ^ a b "Çoruh Vadisi Projeleri". dsi.gov.tr. 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Ekim 2015.
- ^ . enerjiatlasi.com. 3 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2016.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Coruh Turkce Coruh Gurcuce ჭოროხი Ch orokhi Yunanca Akampsis Akampsis Ermenice Չորոխ Ch vorokh Turkiye nin kuzey dogusundaki Erzurum ili sinirlari icerisindeki Mescit Daglari ndan dogan bir nehirdir Kelkit Coruh Fayi boyunca Bayburt Ispir Tortum Yusufeli ve Artvin sehirlerinden akarak Gurcistan a ulasir ve buradan yani Batum un hemen guneyinden Turkiye Gurcistan sinirinin birkac kilometre kuzeyinden Karadeniz e dokulur Coruh ჭოროხი Չորոխ AcampsisKonumUlke ler Turkiye GurcistanSehir ler Erzurum Bayburt Artvin BatumGenel bilgilerDrenaj sistemi CoruhKaynak Mescid DagiAgiz KaradenizUzunluk 438 km 272 mi Havza alani 22 100 km2 8 500 sq mi Debi 278 m3 s 9 800 cu ft s Sol kollari Barhal CayiAkim yerleri Gullubag Baraj Golu Arkun Baraj Golu Yusufeli Baraji Deriner Baraji Borcka Baraji Muratli BarajiEtimolojiCoruh adi Gurcuce Corohi den gelir Corohi ჭოროხი kelimesini Sulhan Saba Orbeliani akarsuyun kiyiya attigi kum olarak aciklamistir Corohi Megrelcede de ayni anlama sahiptir Lazca coroha ჭოროხა ise bulanik su anlamina gelir Gurcu Dilinin Aciklamali Sozlugu corohi kelimesini cagdas Gurcucedeki coromi ჭორომი kelimesiyle iliskilendirmistir Bu kelime ise akarsu dibinde birikmis taslar icin kullanilmaktadir Bu taslarin Coruh Nehri nde oldugu gibi akarsuyun daha hizli akmasina yol actigi belirtilmistir Gurcuce bir baska kaynakta corohi akarsuyun ve selin geride biraktigi tas cakil ve kum olarak tarif edilmistir Cerehi ჭერეხი sekline de sahip olan bu kelimenin gunumuzde de kullanildigi ifade edilmistir Akarsuyun tasidigi tas cakil ve kumun yigildigi alana mocorohebuli მოჭოროხებული denildigi belirtilmistir HavzasiBatum Gurcistan da Coruh nehriCoruh nehrinin uzerindeki bir asma kopru Kaynagini Mescid Dagi nin 3 255 m bati yuzunden alir Once bati dogrultusunda akip Bayburt ve Ispir den gectikten sonra bir yay cizerek Yusufeli nin Yokuslu Koyu onunde Artvin il sinirlarina girer Yusufeli Artvin ve Borcka nin icerisinden gectikten sonra Borcka nin Muratli kasabasindan gecerek burada il ve ulke sinirlarini terk eder ve Batum da Karadeniz e dokulur Kaynagindan denize dokuldugu yere kadar uzunlugu 466 km dir Batum Limani guneyinde Karadeniz e dokulur Turkiye topraklarinda bulunan kismi 442 km iken Gurcistan topraklarinda kalan kismi ise 24 km dir Nehir Turkiye arazisinin 2 53 une karsilik gelen 19 748 km havzaya sahiptir Havza icinde Artvin Erzurum Bayburt illerinin topraklari bulunur Coruh Havzasi nin Tarih Oncesi Caglari Eskicag Tarihi arastirmalarinda yazinin onemli bir olcu olmasi zaman olarak bizi bir sinirlamaya goturur Tarih oncesi Prehistorya ile Tarihi caglar Historya arasindaki bu sinir yazinin ortaya cikisi ile kendiliginden cizilir Yazili ve yazisiz tarih arasindaki surece de Ontarih caglari Protohistorya denilmektedir Yazi Mezopotamya ve Misir da M O 3200 3000 Anadolu da M O 2000 de daha batida Italya da ise M O 1000 yilinda ortaya cikmistir Yazi sayesinde Eskidogu Eski Onasya ve Misir dillerinin cozulmesi ile sadece Eskibatidan Hellen ve Roma ibaret oldugu zannedilen Eskicag Tarihinin kapsami ve ozellikle de zaman dilimi genislemistir Tarih oncesi uygarliklar Paleolitik Alt Orta ve Ust Mezolitik Neolitik Proto Erken Orta Gec Kalkolitik Erken Orta Gec ve Tunc Devri Ilk Orta Son olmak uzere bes bolumde incelenir Anadolu Asya Avrupa ve Afrika kitalari arasinda baglanti sagladigi gibi verimli topraklara da sahiptir Ayrica yeralti ve yerustu zenginlikleri akarsularinin bollugu ikliminin elverisli olmasi sonucunda insanlik tarihinin her doneminde cesitli uygarliklara besiklik etmistir Tarih oncesi caglara ait yerlesmelere ve buluntulara bakildiginda havzanin yukari ve orta kisimlarinda bazi farklar goze carpar Havzanin ozellikle yukari kisminda tarih oncesi caglarin hemen hemen tumunde yogun iskanla karsilasilirken havzanin ortasinda en erken yerlesme ya da buluntular simdilik Ilk Tunc Cagina yerlestirilebilir Fiziki ozellikleriToplam uzunlugu 431 km olan Coruh un 410 km si Turkiye de 21 km si Gurcistan da bulunur Coruh un debisi Mayis ayinda 569 529 m sn zirveye cikar Yil boyunca en dusuk debisi ise 53 09 m sn dir Yillik ortalama debi 192 m sn yillik ortalama su tasima kapasitesi 6 3 milyar m tur Coruh 1420 metrelik enerji uretilebilir dusu ile yuksek hidroelektrik potansiyeli barindirir Nehir yilda 5 8 milyon m tortulu rusubat Karadeniz e tasimaktadir Egim 5 tir KullanimCoruh Nehri nde basta sazan ve kefal olmak uzere birkac balik turu bulunur Nehrin Yusufeli sinirlari icerisinde seyreden 100 kilometrelik kismi rafting ve kano gibi su sporlari icin en uygun ve en zorlu parkurlari meydana getirmistir Coruh Nehri nin Artvin il sinirlari icerisindeki uzunlugu 150 km olup 100 km si Yusufeli sinirlari icerisinde seyreder Barajlar ve hidroelektrikDSI nin Coruh uzerinde gerceklestirecegi 10 proje ile Turkiye de uretilen elektrigin 8 si hidroelektrigin 34 u Coruh havzasinda uretilecektir Hidroelektrik ozel sektore acildiktan sonra Coruh ana kolda 10 Berta kolunda 2 Oltu kolunda 2 Barhal kolunda 1 Bardiz kolunda 1 olmak uzere toplam 16 baraj yapilmasi planlanmistir Ayrica 157 adet nehir tipi hidroelektrik santrali planlanmaktadir Halihazirda Coruh Nehri uzerindeki barajlar ile uretilen elektrik Turkiye elektrik tuketiminin 1 38 ini karsilanmaktadir Baraj DurumMuratli Baraji EtkinBorcka Baraji EtkinDeriner Baraji EtkinPlanlandiPlanlandi Berta Nehri Berta kolu Planlandi Berta Nehri Berta kolu Artvin Baraji EtkinYusufeli Baraji EtkinPlanlandi Barhal Nehri Barhal kolu Ayvali Baraji Etkin Oltu Nehri Oltu kolu Tortum Baraji Etkin Tortum Nehri Tortum kolu EtkinOn insaatEtkinPlanlandiInsaat halindeKaynakca UN Economic Commission for Europe Our waters joining hands across borders first assessment of transboundary p 150 Sulhan Saba Orbeliani Gurcuce Sozluk ლექსიკონი ქართული Tiflis 1991 2 cilt II Cilt s 406 Megrelce Sozluk მეგრული ლექსიკონი 28 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Subat 2024 Lazca Sozluk ლაზური ლექსიკონი 27 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Subat 2024 ჭოროხი A Comprehensive Georgian English Dictionary 2006 2 cilt 26 Subat 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISBN 0 9535878 3 5 ჭორომი Gurcu Dilinin Aciklamali Sozlugu ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონი 11 Ekim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Subat 2024 Giorgi Satberasvili Butun Eserleri თხზულებანი 4 cilt Tiflis 1970 26 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Subat 2024 a b Unsal Veli 2012 Eskicagda Coruh Havzasi PDF Ataturk Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Tarih Ana Bilim Dali ss 26 27 28 29 6 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 6 Eylul 2021 DSI 26 BOLGE MUDURLUGU ARTVIN dsi gov tr 12 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Ekim 2015 a b Coruh Vadisi Projeleri dsi gov tr 7 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Ekim 2015 enerjiatlasi com 3 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Ocak 2016