Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddede bulunmasına karşın yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. (Ekim 2020) () |
Çeviribilim ya da Çeviri bilimi, yazılı ve sözlü çevirinin kuram, betimleme ve uygulamasını konu alan beşeri bilim dalıdır. Sahalar arası bir çalışma alanı olarak çeviribilim, çeviriye destek olan çeşitli sahalardan katkı alır. Bunların arasında metin dilbilim, toplumbilim, tarih, karşılaştırmalı edebiyat, felsefe, filoloji, göstergebilim, edebiyat gibi bilim dalları bulunur. Batı dillerinde “translation studies” (İngilizce), “Translationswissenschaft” (Almanca) ve “traductologie” (Fransızca) gibi adlarla anılır.
Sosyal bilimlerin altında yer alan çeviribilim, farklı araştırma alanlarına ayrılır. Bunlardan en önemlisi betimleyici alan, uygulama alanı ve kuramsal alandır. Çeviri, kaynak metni daha önce belirlenmiş koşulları dikkate alarak erek (hedef) dilde yeniden yaratma eylemidir; çeviri incelemesi ise bu yeni metnin kaynak metinle karşılaştırılarak betimlenmesi, incelenmesi, çeviri sürecinde çeviriyi ve çevirmeni etkileyen koşulların göz önünde bulundurulmasıdır.
Başlıca kavramlar
1970’li yıllardan itibaren pek çok çeviri kuramcısı, yaptıkları araştırmalarla çeviribilime katkıda bulunmuş, çeviriye ve çevirmene yeni bir kimlik kazandırmıştır. O zamana dek pek önemsenmeyen ve “görünmez” olan çevirmene etkin bir rol yüklenmiştir.
Sadakat
Öncelikle edebiyat alanından yola çıkıldığında bu kavrama önemli bir rol biçildiği görünür. Oysa çağdaş işlevsel çeviri kuramlarına göre erek metin, erek kitleye ve metni çevreleyen koşullara göre üretilmelidir. Edebiyat alanından işlevsel çeviriye Can Yücel'in şiir çevirileri örnek gösterilebilir.
Çeviride en önemli mesele sadakat olunca, çeviri kuramcıları “sadakatsizlikle” suçlanan çevirmenin davranışını anlamak için bu konuya eğilmişlerdir. Söz gelimi, Gideon Toury, hedef dilin kültüründe belli normların ve olduğunu, insanların yaşayışlarını şekillendiren bu normların çevirmenin tercihini ve çevirisini de kaçınılmaz olarak şekillendireceğini belirtmiştir. Toury’ye göre, çevirinin sadakatini etkileyen en önemli etmenler hedef dilin kültürünün normlarıdır.
Çeviribilim kuramcısı ise, çevirinin nedenli bir “eylem” olduğunu, her bilinçli eylem gibi bunun da bir “amaç”la (skopos) yapıldığını, dolayısıyla çeviriyi biçimlendirecek olan etkenin çevirinin amacı (başka bir deyişle hangi nedenle, kimin için yapılıyor sorusunun yanıtı) olduğunu savunmuştur.
Çoğul-dizge
1920'li yıllarda Rus yapısalbilimciler tarafından oluşturulan 1970'lerde tarafından geliştirildi. Even Zohar’a göre, çoğul-dizge tarihsel ve devingen bir süreç içinde yer alır. Böylece 'ndan 'e geçilmiştir. Daha sonradan bu kurama Gideon Toury de eklemeler yapmıştır.
Kuramın amacı, toplumsal düzenin içinde edebiyatın rolünü vurgulamak ve edebiyatın işlevini göstermektir. Kültür, farklı altdizgelerden oluşan bir dizgeler dizgesi olarak görülür. Edebiyat bu dizgenin bir altdizgesidir ve çeviri yazını da edebiyat dizgesinin içinde bulunur. Merkez-çevre ilişkisi düşünülerek çeviri yazının hangi durumlarda merkezde veya çevrede olduğu araştırılır.
Yapısalcılık Sonrası (Post Structuralism)
Yeni kuram ve kuramsal çerçevelerle ortaya çıkan yapısalcılık sonrası araştırmacılar, ortaya çeviribilim açısından yeni görüşler atmışlardır. Bunların en önemlisi ise Yapısöküm adlı kuramın babası Jacques Derrida’dır. Derrida, sözcüklerin içini boşaltmış, “ak”ın aslında “kara” olabileceğini göstermiştir. Derrida ve gibi diğer yapısalcılık sonrası kuramcılar, “yazar” kavramını öldürmüş, metnin yazardan bağımsız olduğunu, okurla metnin arasına yazarın giremeyeceğini belirtmişlerdir. Böylece, kendisi aynı zamanda bir okur olan çevirmene de sonsuz bir özgürlük bahşedilmiş gibi görünse de, çevirinin işlemesi için erek kültürün normlarına uygun bir şekilde üretilmesi gerekmektedir.
Anlama dayalı çeviri
Çeviriye ilişkin diğer meseleler, çeviri kuramcıları ve çeviriyi nesnel bir gözle inceleyen araştırmacılar tarafından ne kadar tartışılsa da, pratik anlamda en çok kabul gören yöntem, anlama dayalı çeviridir.
Cümle yapıları birbirinden farklı iki dil arasında çeviri yapan bir çevirmenin kaynak dile sadık olmasını beklemek ve bu konuda ısrar etmek iyi sonuçlar vermeyebilir. Söz gelimi, İngilizce ve Türkçenin cümle yapıları farklıdır; İngilizcenin cümle dizilişi Özne-Yüklem-Nesne şeklinde, Türkçenin cümle dizilişi ise Özne-Nesne-Yüklem şeklindedir. İngilizcede relative clause olarak adlandırılan sıfat/ilgi tümcecikleriyle sonu gelmeyen upuzun bir cümle kurulabilir. Ancak Türkçede sıfatlar ve sıfat tümcecikleri başta geldiği için uzun sıfat tümcecikleriyle kurulmuş bir İngilizce cümleyi aslına bağlı kalarak çevirmek Türkçe cümlenin anlaşılmaz ve hantal olmasına yol açabilir. Sıfat tümcecikleriyle dolu İngilizce bir cümleyi olduğu gibi çevirmek, Türkçe metinde bütün sıfat tümceciklerini başa almak, cümlenin akıcılığının bozulmasına, okurun cümlenin anlamı içinde kaybolmasına yol açar. Çeviride aslolan, metnin ne dediğini anlamak ve bu anlamı hedef dilde en güzel şekliyle ifade etmektir. Kuramcılar, çevirmene ne yapması gerektiğini söylemezler; yalnızca ürüne bakarak çevirmenin davranışlarını ve tercihlerini açıklamaya çalışırlar. Çeviri süreci içerisinde çevirmen kendi kararını kendisi verecektir. Ancak bu karar verme yetisi, Türkiye'de özellikle teknik çeviride birçok çeviri yanlışına neden olmuş, özensiz ve araştırma yapılmaksızın yapılan çevirilerle dilimiz yozlaşmaya başlamıştır.
Anadil konuşucusu ilkesi
Çeviri sektöründe, hedef dilde çevrilmiş metnin kalitesi, özellikle dilbilimsel ve kültürel yönleri açısından, çevirmenin anadili ile hedef dilin aynı olmasına bağlıdır. Anadilin sağladığı dilsel içgüdü bir çevirmen için gelişmiş bir avantajdır ve her çevirmen kendi diline doğru yaptığı çevirilerde kendi diliyle ilgili içsel bir anlayışa sahiptir. Hedef metnin anadili konuşucusu tarafından çevrilmesi metne sadece dilbilimsel bir bütünlük ve doğruluk sağlamakla kalmaz, metnin hedef kitlesi açısından taşıyacağı sosyal ve kültürel değerlerin de metinde yansıması açısından fark yaratacak bir avantaj sağlar.
Günümüzde profesyonel çeviri hizmeti veren uluslararası çeviri şirketleri özellikle bu ilkeyle, "çevirmenin sadece kendi anadiline doğru çeviri yapması / hedef metnin de sadece ve özellikle anadili hedef dil ile aynı olan çevirmen tarafından çevrilmesi" ve bu ilkeyi temel alan bir sistemle çalışmayı tercih etmekteler. Çeviri hizmeti alan çeşitli sektörel firmalar da, daha önce yaşadıkları yanlış çeviri deneyimlerinden sonra artık bu ilkeyle hizmet veren çeviri şirketleriyle çalışmayı tercih etmeye başladılar.
Çevirinin kalitesini arttıran ve garantileyen başka bir çalışma ilkesi de kaynak dilin anadili konuşucusu çevirmenler ile hedef dilin anadili konuşucuları olan çevirmenlerin aynı çeviri şirketinde çalışmalarıdır.
Sözgelimi, anadili İngilizce olan bir çevirmenle anadili Türkçe olan bir çevirmen karşılıklı yardımlaşarak kaynak metinde anlamadıkları yerleri tartışmakta ve kendi ana dillerinde hedef metni yaratmaktadır. Her çevirmen kendi anadiline çeviri yapmakta, böylece yanlış ve anlamsız ifadelerle dolu çevirilerden kaçınılmaktadır. “Onun şiiri, Karacaoğlan’ın obasına uğramıştır.” cümlesi İngilizceye birebir çevrilirse (His poetry has dropped by Karacaoğlan’s tent.), hedef dildeki okurlar bu cümleden bir şey anlamayacaklardır; çünkü onların söylemlerinde böyle bir ifade yoktur. anadili İngilizce olan bir çevirmen bunu kendi diline en uygun şekliyle aktaracaktır (Ör: His poetry has a Karacaoğlan flavor.). Aynı şekilde anadili Türkçe olan bir çevirmen de kendi dilinde tuhaf duran bir ifadeyi Türkçeye uygun olarak çevirecektir.
Hem anlama dayalı, hem de kaynak metinle hedef metni anadili kaynak dil olan çevirmenlerle tartışılarak yapılan bu çeviriler, günümüzde en güvenli çeviri olarak görülmektedir.
Üniversitelerde çeviribilim bölümü
Türkiye'deki üniversiteler mütercimlik bilim dalının eğitimini genel olarak "Mütercim-Tercümanlık" bölümü adı altında vermektedir. Yalnız İstanbul Üniversitesi, Boğaziçi Üniversitesi, Sakarya Üniversitesi, Yeditepe Üniversitesi, Atılım Üniversitesi ve Okan Üniversitesi'nde bu bölümler "Çeviribilim" isminde eğitim sürdürmektedir.
Kaynakça
- Vermeer, Hans J. (1994) "Translation today:Old and new problems." Translation Studies :An Interdiscipline (ed.Snell-Hornby, Mary, Franz Pöchhacker and Klaus Kaindl)
- Saussure, Ferdınand de (1985), Genel Dilbilim Dersleri. (Çeviren: Berke VARDAR), Ankara
- Toury, Gıdeon (ed.) (1991)Introducing Translation Theory: Selected Articles.
Tel Aviv University: Dyonun
- Toury, Gıdeon (1980)In Search of a Theory of Translation.
Tel Aviv: The Porter Institute for Poetics and Semiotics, Tel Aviv University
- Göktürk, Akşit (1994) Çeviri: Dillerin Dili. YKY
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddede kaynak listesi bulunmasina karsin metin ici kaynaklarin yetersizligi nedeniyle bazi bilgilerin hangi kaynaktan alindigi belirsizdir Lutfen kaynaklari uygun bicimde metin icine yerlestirerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Ekim 2020 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Ceviribilim ya da Ceviri bilimi yazili ve sozlu cevirinin kuram betimleme ve uygulamasini konu alan beseri bilim dalidir Sahalar arasi bir calisma alani olarak ceviribilim ceviriye destek olan cesitli sahalardan katki alir Bunlarin arasinda metin dilbilim toplumbilim tarih karsilastirmali edebiyat felsefe filoloji gostergebilim edebiyat gibi bilim dallari bulunur Bati dillerinde translation studies Ingilizce Translationswissenschaft Almanca ve traductologie Fransizca gibi adlarla anilir Sosyal bilimlerin altinda yer alan ceviribilim farkli arastirma alanlarina ayrilir Bunlardan en onemlisi betimleyici alan uygulama alani ve kuramsal alandir Ceviri kaynak metni daha once belirlenmis kosullari dikkate alarak erek hedef dilde yeniden yaratma eylemidir ceviri incelemesi ise bu yeni metnin kaynak metinle karsilastirilarak betimlenmesi incelenmesi ceviri surecinde ceviriyi ve cevirmeni etkileyen kosullarin goz onunde bulundurulmasidir Baslica kavramlar1970 li yillardan itibaren pek cok ceviri kuramcisi yaptiklari arastirmalarla ceviribilime katkida bulunmus ceviriye ve cevirmene yeni bir kimlik kazandirmistir O zamana dek pek onemsenmeyen ve gorunmez olan cevirmene etkin bir rol yuklenmistir Sadakat Oncelikle edebiyat alanindan yola cikildiginda bu kavrama onemli bir rol bicildigi gorunur Oysa cagdas islevsel ceviri kuramlarina gore erek metin erek kitleye ve metni cevreleyen kosullara gore uretilmelidir Edebiyat alanindan islevsel ceviriye Can Yucel in siir cevirileri ornek gosterilebilir Ceviride en onemli mesele sadakat olunca ceviri kuramcilari sadakatsizlikle suclanan cevirmenin davranisini anlamak icin bu konuya egilmislerdir Soz gelimi Gideon Toury hedef dilin kulturunde belli normlarin ve oldugunu insanlarin yasayislarini sekillendiren bu normlarin cevirmenin tercihini ve cevirisini de kacinilmaz olarak sekillendirecegini belirtmistir Toury ye gore cevirinin sadakatini etkileyen en onemli etmenler hedef dilin kulturunun normlaridir Ceviribilim kuramcisi ise cevirinin nedenli bir eylem oldugunu her bilincli eylem gibi bunun da bir amac la skopos yapildigini dolayisiyla ceviriyi bicimlendirecek olan etkenin cevirinin amaci baska bir deyisle hangi nedenle kimin icin yapiliyor sorusunun yaniti oldugunu savunmustur Cogul dizge 1920 li yillarda Rus yapisalbilimciler tarafindan olusturulan 1970 lerde tarafindan gelistirildi Even Zohar a gore cogul dizge tarihsel ve devingen bir surec icinde yer alir Boylece ndan e gecilmistir Daha sonradan bu kurama Gideon Toury de eklemeler yapmistir Kuramin amaci toplumsal duzenin icinde edebiyatin rolunu vurgulamak ve edebiyatin islevini gostermektir Kultur farkli altdizgelerden olusan bir dizgeler dizgesi olarak gorulur Edebiyat bu dizgenin bir altdizgesidir ve ceviri yazini da edebiyat dizgesinin icinde bulunur Merkez cevre iliskisi dusunulerek ceviri yazinin hangi durumlarda merkezde veya cevrede oldugu arastirilir Yapisalcilik Sonrasi Post Structuralism Yeni kuram ve kuramsal cercevelerle ortaya cikan yapisalcilik sonrasi arastirmacilar ortaya ceviribilim acisindan yeni gorusler atmislardir Bunlarin en onemlisi ise Yapisokum adli kuramin babasi Jacques Derrida dir Derrida sozcuklerin icini bosaltmis ak in aslinda kara olabilecegini gostermistir Derrida ve gibi diger yapisalcilik sonrasi kuramcilar yazar kavramini oldurmus metnin yazardan bagimsiz oldugunu okurla metnin arasina yazarin giremeyecegini belirtmislerdir Boylece kendisi ayni zamanda bir okur olan cevirmene de sonsuz bir ozgurluk bahsedilmis gibi gorunse de cevirinin islemesi icin erek kulturun normlarina uygun bir sekilde uretilmesi gerekmektedir Anlama dayali ceviriCeviriye iliskin diger meseleler ceviri kuramcilari ve ceviriyi nesnel bir gozle inceleyen arastirmacilar tarafindan ne kadar tartisilsa da pratik anlamda en cok kabul goren yontem anlama dayali ceviridir Cumle yapilari birbirinden farkli iki dil arasinda ceviri yapan bir cevirmenin kaynak dile sadik olmasini beklemek ve bu konuda israr etmek iyi sonuclar vermeyebilir Soz gelimi Ingilizce ve Turkcenin cumle yapilari farklidir Ingilizcenin cumle dizilisi Ozne Yuklem Nesne seklinde Turkcenin cumle dizilisi ise Ozne Nesne Yuklem seklindedir Ingilizcede relative clause olarak adlandirilan sifat ilgi tumcecikleriyle sonu gelmeyen upuzun bir cumle kurulabilir Ancak Turkcede sifatlar ve sifat tumcecikleri basta geldigi icin uzun sifat tumcecikleriyle kurulmus bir Ingilizce cumleyi aslina bagli kalarak cevirmek Turkce cumlenin anlasilmaz ve hantal olmasina yol acabilir Sifat tumcecikleriyle dolu Ingilizce bir cumleyi oldugu gibi cevirmek Turkce metinde butun sifat tumceciklerini basa almak cumlenin akiciliginin bozulmasina okurun cumlenin anlami icinde kaybolmasina yol acar Ceviride aslolan metnin ne dedigini anlamak ve bu anlami hedef dilde en guzel sekliyle ifade etmektir Kuramcilar cevirmene ne yapmasi gerektigini soylemezler yalnizca urune bakarak cevirmenin davranislarini ve tercihlerini aciklamaya calisirlar Ceviri sureci icerisinde cevirmen kendi kararini kendisi verecektir Ancak bu karar verme yetisi Turkiye de ozellikle teknik ceviride bircok ceviri yanlisina neden olmus ozensiz ve arastirma yapilmaksizin yapilan cevirilerle dilimiz yozlasmaya baslamistir Anadil konusucusu ilkesiCeviri sektorunde hedef dilde cevrilmis metnin kalitesi ozellikle dilbilimsel ve kulturel yonleri acisindan cevirmenin anadili ile hedef dilin ayni olmasina baglidir Anadilin sagladigi dilsel icgudu bir cevirmen icin gelismis bir avantajdir ve her cevirmen kendi diline dogru yaptigi cevirilerde kendi diliyle ilgili icsel bir anlayisa sahiptir Hedef metnin anadili konusucusu tarafindan cevrilmesi metne sadece dilbilimsel bir butunluk ve dogruluk saglamakla kalmaz metnin hedef kitlesi acisindan tasiyacagi sosyal ve kulturel degerlerin de metinde yansimasi acisindan fark yaratacak bir avantaj saglar Gunumuzde profesyonel ceviri hizmeti veren uluslararasi ceviri sirketleri ozellikle bu ilkeyle cevirmenin sadece kendi anadiline dogru ceviri yapmasi hedef metnin de sadece ve ozellikle anadili hedef dil ile ayni olan cevirmen tarafindan cevrilmesi ve bu ilkeyi temel alan bir sistemle calismayi tercih etmekteler Ceviri hizmeti alan cesitli sektorel firmalar da daha once yasadiklari yanlis ceviri deneyimlerinden sonra artik bu ilkeyle hizmet veren ceviri sirketleriyle calismayi tercih etmeye basladilar Cevirinin kalitesini arttiran ve garantileyen baska bir calisma ilkesi de kaynak dilin anadili konusucusu cevirmenler ile hedef dilin anadili konusuculari olan cevirmenlerin ayni ceviri sirketinde calismalaridir Sozgelimi anadili Ingilizce olan bir cevirmenle anadili Turkce olan bir cevirmen karsilikli yardimlasarak kaynak metinde anlamadiklari yerleri tartismakta ve kendi ana dillerinde hedef metni yaratmaktadir Her cevirmen kendi anadiline ceviri yapmakta boylece yanlis ve anlamsiz ifadelerle dolu cevirilerden kacinilmaktadir Onun siiri Karacaoglan in obasina ugramistir cumlesi Ingilizceye birebir cevrilirse His poetry has dropped by Karacaoglan s tent hedef dildeki okurlar bu cumleden bir sey anlamayacaklardir cunku onlarin soylemlerinde boyle bir ifade yoktur anadili Ingilizce olan bir cevirmen bunu kendi diline en uygun sekliyle aktaracaktir Or His poetry has a Karacaoglan flavor Ayni sekilde anadili Turkce olan bir cevirmen de kendi dilinde tuhaf duran bir ifadeyi Turkceye uygun olarak cevirecektir Hem anlama dayali hem de kaynak metinle hedef metni anadili kaynak dil olan cevirmenlerle tartisilarak yapilan bu ceviriler gunumuzde en guvenli ceviri olarak gorulmektedir Universitelerde ceviribilim bolumuTurkiye deki universiteler mutercimlik bilim dalinin egitimini genel olarak Mutercim Tercumanlik bolumu adi altinda vermektedir Yalniz Istanbul Universitesi Bogazici Universitesi Sakarya Universitesi Yeditepe Universitesi Atilim Universitesi ve Okan Universitesi nde bu bolumler Ceviribilim isminde egitim surdurmektedir KaynakcaVermeer Hans J 1994 Translation today Old and new problems Translation Studies An Interdiscipline ed Snell Hornby Mary Franz Pochhacker and Klaus Kaindl Saussure Ferdinand de 1985 Genel Dilbilim Dersleri Ceviren Berke VARDAR Ankara Toury Gideon ed 1991 Introducing Translation Theory Selected Articles Tel Aviv University Dyonun Toury Gideon 1980 In Search of a Theory of Translation Tel Aviv The Porter Institute for Poetics and Semiotics Tel Aviv University Gokturk Aksit 1994 Ceviri Dillerin Dili YKY