Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yukuk Kağan ya da daha çok Çin kaynaklarında geçen adıyla Yukuk Şad (Çince:欲谷設/欲谷设Yù gǔ shè/yù gǔ shè), Batı Göktürk Kağanlığı'nın son dönemlerinde ülkeye hükmeden Türk kağanıdır. Kağanlığı döneminde, İli Nehri'nden Sibirya ormanlarına kadar olan bölgeyi egemenliği altında tutmuştur.
Sözcük Kökeni
Yukuk, kelimesinin kar leoparı anlamına geldiği iddia edilmiştir. Ayrıca, kelimenin asılının Yükük olup "muhterem, saygıdeğer" anlamına geldiği de düşünülmüştür.
İlk yılları
Yukuk, Aşina ailesinden soylu bir asilzadeydi. İl Kağan'ın oğluydu. Bu nedenle, hayatının ilk yılları Doğu Göktürk Kağanlığı'nda -babasının yanında- geçti. 627'de, Tanrı Dağlarıçevresindeki bir isyanı bastırmakla görevlendirildiyse de bunda başarılı olamadı. Kendisine verilen büyük bir ordu ile Uygur beyi Rusa'ya karşı aldığı bu büyük yenilgiden sonra, kuzeni Aşina Şeni'nin yardımıyla esir olmaktan kurtuldu. Üç yıl sonra, babasının da isyanlara karşı koyamaması sonucunda Doğu Göktürk Kağanlığı'nda çözülme başladı.
Batıya yöneliş
Batı Göktürk kağanı Tong Yabgu Kağan'ın 628'deki ölümünden sonra, on Türk boyunun birleşmesiyle oluşup Onok adıyla bilinen birliğin liderleri arasında taht mücadeleleri başladı.On-ok ve Tulo kolları arasındaki bu çekişme ülkeyi iç karışıklıklara sürükledi. On-ok kolunun desteğini arkasına alan İşbara Teriş Tunga Kağan 634'te kağanlığını sağlamlaştırıp otoriteyi sağlamaya çalıştı. Ama onun otağı basılarak kaçırıldı; İşbara'nın Fergana'ya kaçırılma olayından sonra Onokların liderleri; Tulo ve Nişibu boylarının arasındaki hassas dengeyi koruyabilmek için Aşina ailesinden bir kağan seçmeyi kararlaştırdı. Tun Tudun tarafından taht Yukuk Kağan'a önerildi. Yukuk Kağan'a fahri Tulo unvanı verildi ve tahta çıkarıldı. Yukuk böylece babasının kaybettiği toprakların büyük bir kısmını yönetir hâle gelmişti. Ancak, Tulo'nun desteklediği Yukuk'a kısa zaman sonra On-oklar karşı çıkmaya başladı.
Kağanlığı
On-ok ve Tulo boyları arasında yaşanan iç savaşın ardından, 638'de İli Nehri Antlaşması imzalandı. Buna göre, İli nehrinin güneyi On-oklara, kuzeyi ise Yukuk Kağanı destekleyen Tulo boyuna bırakıldı. Yukuk, İllig Tuğluk Kağan adıyla kuzeyin kağanı ilan edildi. 641'de, Yukuk İli nehri ve Sibirya arasındaki birçok boyu kendi yönetimi altında birleştirmeyi başardı. 642'de, İpek Yolu'nun en zengin kentlerinden biri olan Semerkant'ı ele geçirdi. Ama boylar arasında ganimet dağıtımı konusunda yaşanan anlaşmazlıktan sonra Tulo boyunun desteğini kaybetti. Tang Hanedanıutarafından desteklenen On-ok oymağı, bu durumu Yukuk'u tahttan indirmek için bir fırsat olarak gördü. Onlar Ériş Kül Kağan'ı kağan ilan ettiler. Bu seçim, Onok birliğinin sonu anlamına gelmekteydi. Başlangıçta, Yukuk'a saldırarak onun Sayram'a kadar geri çekilmesini sağlamak istediler. Yukuk Sayram'a çekildiğinde; Sayram'ı kuşattılar. Yukuk, Tulo boyundan hiçbir destek alamamasına rağmen isyancıları yenmeyi başardı. Bu zaferle birlikte tekrar Tulo boyunun desteğini alamaya çalıştı. Ancak Tulo beyleri bunu kabul etmedi. Yukuk, boylardan destek sağlayamadığı için kendini güvensiz hissediyordu. Bu yüzden, 642'de bugünkü Afganistan sınırları içerisinde bulunan Kunduz'a kaçtı.
Son yılları
Yukuk yaşamının geri kalanını Kunduz'da geçirdi ve 653'te öldü. O ölünce yerine Inan geçti. Inan, aileyi temsil eden son kişiydi. Inan'ın otoritesi Kunduz ili sınırlarıyla sınırlı kaldı.
Kaynakça
- ^ Zelyut, Rıza (2007), Yabancılara Göre Türk Tarihi, Fark Yayıncılık, s. 166.
- ^ a b c Lev Nikolayeviç Gumilev: Eski Türkler (trans:D.Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul, 2002, pp.273-275 (Türkçe)
- ^ Gabain, Eski Türkçenin Grameri, TDK Yayınları
- ^ Kumilyov, Lev (1993), Qədim Türklər. B: Gənclik, s. 166.
- ^ Sina Akşin (ed.)-Ümit Hassan: Osmanlı Devletine kadar Türkler Cem Yayınevi, İstanbul, 2009 p.634 (Türkçe)
- ^ S.G.Klyashtorny-TI.Sultanov:Türkün Üçbin yılı (trans Ahsen Batur) Selenge Yayınları, İstanbul2003, p 104 (Türkçe)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yukuk Kagan ya da daha cok Cin kaynaklarinda gecen adiyla Yukuk Sad Cince 欲谷設 欲谷设Yu gǔ she yu gǔ she Bati Gokturk Kaganligi nin son donemlerinde ulkeye hukmeden Turk kaganidir Kaganligi doneminde Ili Nehri nden Sibirya ormanlarina kadar olan bolgeyi egemenligi altinda tutmustur Sozcuk KokeniYukuk kelimesinin kar leopari anlamina geldigi iddia edilmistir Ayrica kelimenin asilinin Yukuk olup muhterem saygideger anlamina geldigi de dusunulmustur Ilk yillariYukuk Asina ailesinden soylu bir asilzadeydi Il Kagan in ogluydu Bu nedenle hayatinin ilk yillari Dogu Gokturk Kaganligi nda babasinin yaninda gecti 627 de Tanri Daglaricevresindeki bir isyani bastirmakla gorevlendirildiyse de bunda basarili olamadi Kendisine verilen buyuk bir ordu ile Uygur beyi Rusa ya karsi aldigi bu buyuk yenilgiden sonra kuzeni Asina Seni nin yardimiyla esir olmaktan kurtuldu Uc yil sonra babasinin da isyanlara karsi koyamamasi sonucunda Dogu Gokturk Kaganligi nda cozulme basladi Batiya yonelisBati Gokturk kagani Tong Yabgu Kagan in 628 deki olumunden sonra on Turk boyunun birlesmesiyle olusup Onok adiyla bilinen birligin liderleri arasinda taht mucadeleleri basladi On ok ve Tulo kollari arasindaki bu cekisme ulkeyi ic karisikliklara surukledi On ok kolunun destegini arkasina alan Isbara Teris Tunga Kagan 634 te kaganligini saglamlastirip otoriteyi saglamaya calisti Ama onun otagi basilarak kacirildi Isbara nin Fergana ya kacirilma olayindan sonra Onoklarin liderleri Tulo ve Nisibu boylarinin arasindaki hassas dengeyi koruyabilmek icin Asina ailesinden bir kagan secmeyi kararlastirdi Tun Tudun tarafindan taht Yukuk Kagan a onerildi Yukuk Kagan a fahri Tulo unvani verildi ve tahta cikarildi Yukuk boylece babasinin kaybettigi topraklarin buyuk bir kismini yonetir hale gelmisti Ancak Tulo nun destekledigi Yukuk a kisa zaman sonra On oklar karsi cikmaya basladi KaganligiOn ok ve Tulo boylari arasinda yasanan ic savasin ardindan 638 de Ili Nehri Antlasmasi imzalandi Buna gore Ili nehrinin guneyi On oklara kuzeyi ise Yukuk Kagani destekleyen Tulo boyuna birakildi Yukuk Illig Tugluk Kagan adiyla kuzeyin kagani ilan edildi 641 de Yukuk Ili nehri ve Sibirya arasindaki bircok boyu kendi yonetimi altinda birlestirmeyi basardi 642 de Ipek Yolu nun en zengin kentlerinden biri olan Semerkant i ele gecirdi Ama boylar arasinda ganimet dagitimi konusunda yasanan anlasmazliktan sonra Tulo boyunun destegini kaybetti Tang Hanedaniutarafindan desteklenen On ok oymagi bu durumu Yukuk u tahttan indirmek icin bir firsat olarak gordu Onlar Eris Kul Kagan i kagan ilan ettiler Bu secim Onok birliginin sonu anlamina gelmekteydi Baslangicta Yukuk a saldirarak onun Sayram a kadar geri cekilmesini saglamak istediler Yukuk Sayram a cekildiginde Sayram i kusattilar Yukuk Tulo boyundan hicbir destek alamamasina ragmen isyancilari yenmeyi basardi Bu zaferle birlikte tekrar Tulo boyunun destegini alamaya calisti Ancak Tulo beyleri bunu kabul etmedi Yukuk boylardan destek saglayamadigi icin kendini guvensiz hissediyordu Bu yuzden 642 de bugunku Afganistan sinirlari icerisinde bulunan Kunduz a kacti Son yillariYukuk yasaminin geri kalanini Kunduz da gecirdi ve 653 te oldu O olunce yerine Inan gecti Inan aileyi temsil eden son kisiydi Inan in otoritesi Kunduz ili sinirlariyla sinirli kaldi Kaynakca Zelyut Riza 2007 Yabancilara Gore Turk Tarihi Fark Yayincilik s 166 a b c Lev Nikolayevic Gumilev Eski Turkler trans D Ahsen Batur Selenge Yayinlari Istanbul 2002 ISBN 975 7856 39 8 pp 273 275 Turkce Gabain Eski Turkcenin Grameri TDK Yayinlari Kumilyov Lev 1993 Qedim Turkler B Genclik s 166 Sina Aksin ed Umit Hassan Osmanli Devletine kadar Turkler Cem Yayinevi Istanbul 2009 ISBN 975 406 563 2 p 634 Turkce S G Klyashtorny TI Sultanov Turkun Ucbin yili trans Ahsen Batur Selenge Yayinlari Istanbul2003 ISBN 975 8839 03 9 p 104 Turkce