Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Aşina, Türk veya Kök Türk (Çince: 阿史那; pinyin: Āshǐnà; Wade–Giles: A-shih-na; Orta Çince (): [ʔɑʃi̯ə˥nɑ˩]) (ayrıca Asena, Asen veya Açina şekillerinde de yazılır) bir Göktürk soyu, Göktürk Kağanlığı'nın kurucu boyudur. Efsaneye göre Aşina soyu bir dişi kurttan türemiştir.
| Aşina 阿史那 | |
|---|---|
 Dağ keçisini temsil eden Aşina Tamgası | |
| Aktif bölge(ler) | Orta ve Doğu Asya |
Liderleri Bumin Kağan, Cücenler'e karşı ayaklanarak 6. yüzyıl ortalarında yükselip ünlenmeye başladı. Ailenin iki ana dalı, sırasıyla biri Bumin Kağan soyundan diğeri de kardeşi İstemi Yabgu soyundan, Göktürk İmparatorluğu'nun doğu ve batı kesimleri üzerinde karar kılmıştır. Hunlar, Çinlilere yenildikten sonra han, 500 Aşina ailesi Cücenlerin bölgesine gelmiş ve onların vasalı olmuştur. Bu Türkler Orta Asya'da yaşayıp demircilikte ileri gitmişlerdi.
Aşina soyu Tulu ve On-ok kollarına ayrılırdı. Sembolleri bozkurt idi.
Aşina, Tielelerden gelen bir soydu.
Kelimenin Kökeni
Araştırmacılar H.W. Haussig, S.G. Kljyashtorny, A.N. Bernstamm, C. V. Findley, B.A. Muratov, R.R. Suyunov, D.G. Savinov, S.P. Guschin, A. Róna-Tas,Saka-Usun dillerinden gelen Aşina kelimesi kökenine işaret etmektedirler.
Adı
Bugut yazıtının en son yapılan yeniden okunmasında, bir Japon filolog ekibi, Soğdca yazılmış Aşina hanedanının en eski yazıtta Aşina'nın Çince transkripsiyonu ile bilinen tek adın, aslında Ashinas olduğunu ileri sürdü. Bu biçim altında daha sonra Arap kaynaklarında bilinir hale geldi.[]
Kalıtım (Y-DNA verisi)
Erken dönem Aşina hanedanları üzerine yapılan ilk akademik araştırmalar 2023 yılında ve ekip arkadaşları tarafından yapılmıştır. Mukan Kağan'ın kızı, Bumin Kağan'ın torunu olan İmparatoriçe Aşina incelenmiş ve %97 oranında Kuzeydoğu Asyalı ve %3 oranında ise Batı Avrasya karışımına sahip olduğu ortaya çıkmıştır. Prensesin mtDNA haplogrubu ise Kuzeydoğu ve Doğu Asya'da sıklıkla görülen haplogrubudur. Bu araştırma antik Türklerin Kuzeydoğu Asya kökenli olduklarını savunurken aynı zamanda Hint-Avrupalı hipotezini zayıflatmıştır.
Göktürk Kağanlığının en eski Türk kraliyet ailesinin Demir Çağı sonrası Tunguz ve Moğol yerleşimcilerle genetik yakınlıkları ortaya koyulurken Türk dili konuşan çeşitli halklarla ise heterojen bir ilişkisinin olduğu bulunmuştur. Yazarlara göre bu bulgular, demik bir yayılma modelindense kültürel bir yayılma modelini destekleyecek bir biçimde sonuçlar göstermiştir.
Etimoloji
Çin kaynakları Aşinaların Türklerin başına geçtikten sonra kökenlerini hatırlatmak için kapılarının üzerine kurt başlı bir tuğ astıkları ifadesine dayanarak, "Aşina" adını bazı araştırmacılar "kurt" olarak çevirmiştir. bkz: Tabgaçça: 叱奴 *čino, Ortaçağ Moğolcası: činua, Kalkaca: čono. Profesör Golden ise bu kelimenin Moğol kökeni olduğunu düşünmemektedir.
Findley, "Aşina" adının muhtemelen Orta Asya Saka dillerinden birinden ve "mavi" anlamına geldiğini varsayar, "Göktürk", Türk İmparatorluğu için başka bir ad "Doğu Türkleri" demek ki Türkçede gök rengi doğu ile özdeşleşmiştir. Bu "biz Saka kökenli bir kraliyet ailesi ve kabile ile ilgileniyoruz" diyen Macar araştırmacı András RónaTas tarafından olası bulunmaktadır.L. N. Gumilev "A"(Çince: "saygı öneki") ve Hsien-pi "Shono/Chono"(Moğolca: kurt) ödünçlemesine dayandığını belirtilir.
H.W. Haussig ve S.G. KljyashtornyEski Farsça 'ahşaẽna'nın, oldukça tatmin edici etimolojik gelişimini göstermiştir ve adın ve bileşiminin "Aşin kökenleri" arasındaki bir ilişkiyi gösterdiğini belirtmiştir. Bu Doğu Türkistan'da bile böyledir, daha sonra istenen biçimi ile Soğdca 'xs' yn 'k (-әhšēnē) "mavi, koyu" olmakta; Hotan-Saka (Brahmi) āşşeiņa (-āşşena) "mavi", uzun bir -A-> kıçı ahş- gelişme olarak ortaya çıkmış; (Hotan-Saka ve Soğdcadan beri) Toharca A āśna- "mavi, karanlıkta" anlamındadır. Saka etimolojisinde Ashina (<āşşeiņa ~ āşşena) "mavi" değerde (Gökyüzünün rengi) ses açısından ve anlambilimsel olarak kusursuzdur. Türklerin eski runik yazıtlarının bu sürümü için bir metin desteği vardır.
Geniş Orhun yazıtlarında, ilk Kağan öyküsünde, yeni oluşturulan imparatorluk içinde yaşayan insanlar, kök türk olarak adlandırılmış, bu "Göksel Türkler" olarak anlamlanmıştır. Bu arada kök olabilir sayısız yorumlara dokunmadan, adın Aşna olarak yeniden kurulmuş değerde onun mükemmel anlamsal eşleşmesini unutmayınız. Bir açık anlamsal köken veya bir bakış çevirisi, özgün anlamı ve yabancı kökenli bilgisini önerir ve bu çok etniklilikle uyumludur. İlk Türk Kağanlıkları kültür yapısı, ancak, L. Bazin'in deyimiyle "ulusal karakter", bilinirliği Bilge Kağan devrinin Ötüken düzeninin siyasi ve kültürel ortamında dökülmeye neden olmuştur.
- Sha - ne adı Ashina şeklinde Antik Arap kroniklerinde kaydedildi.
Yazım
Ashina yazı sistemi Soğd dilinden alınmıştır. İktidardaki kağan üyelerinin kahramanlıkları anlatılan anıt Steli yapımında kullanılan harflerin türü Soğdca idi. Böylece Bogutskaya'da İlk Türk Hanlıkları hükümdarlarından birinin onuruna kurulan Stel üzerindeki ana yazı, Soğd mektubunda yazılıydı. Bir Soğd yazıtı Altay Dağlarında Yolene'de anıtta eski Türk savaşçısı mezarı keşfedildi ve Broadsword tarafından bulundu. Rünik yazılar Orta Çağ'ın başlarına kadar göçebe Türk halkları arasında yaygındı.[]
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Nisan 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Nisan 2020.
- ^ a b Haussig Н.W. Byzantinische Qullen über Mittelasien in ihrer historischen Aussage // Prolegomena to the sources on the history of pre-Islamic Central Asia. Budapest, 1979. S. 55–56.
- ^ 23 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2016.
- ^ a b Kjyashtorny S.G. The Royal Clan of the Turks and the Problem of its Designation//Post-Soviet Central Asia. Edited by Touraj Atabaki and John O'Kane. Tauris Academic Studies. London*New York in association with IIAS. The international Institute for Asian Studies. Leiden-Amsterdam, P.366-369.
- ^ 29 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2016.
- ^ a b C. V. Findley 39.
- ^ a b Муратов Б.А. ДНК-генеалогия тюркоязычных народов Урала, Волги и Кавказа. Том 4, серия «Этногеномика и ДНК-генеалогия», ЭИ Проект «Суюн». Vila do Conde, Lidergraf, 2014, илл. .
- ^ 3 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2016.
- ^ 22 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2016.
- ^ a b Róna-Tas 280.
- ^ Meng, Hailiang. "Ancient Genome of Empress Ashina reveals the Northeast Asian origin of Göktürk Khanate". Journal of Systematics and Evolution. 25 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Nisan 2023.
Ashina individual clustered with ancient populations from Northeast Asia and eastern Mongolia Plateau, and especially with the Northeast Asian hunter‐gatherers.
- ^ a b Bichurin, 1950, p. 220–221
- ^ Suishu vol. 84. quote "故牙門建狼頭纛，示不忘本也。"
- ^ Golden, Peter B. (August 2018). "The Ethnogonic Tales of the Türks". The Medieval History Journal, 21(2). 21 (2): 292.
- ^ Gumilev, Lev (2013). Drevnie Tyurki (Rusça). Tbilisi State University. ss. 22, 25. ISBN . 16 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Şubat 2023.
- ^ Гумилёв Л.Н. Древние тюрки. М.-Л., Наука, 1967.
Dış bağlantılar
- , Prof. Dr. Saadettin Gömeç
- Türklerin ve Moğolların Tarihi İki Boyu3 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Prof. Dr. Saadettin Gömeç
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Asina Turk veya Kok Turk Cince 阿史那 pinyin Ashǐna Wade Giles A shih na Orta Cince ʔɑʃi e nɑ ayrica Asena Asen veya Acina sekillerinde de yazilir bir Gokturk soyu Gokturk Kaganligi nin kurucu boyudur Efsaneye gore Asina soyu bir disi kurttan turemistir Asina 阿史那Dag kecisini temsil eden Asina TamgasiAktif bolge ler Orta ve Dogu Asya Liderleri Bumin Kagan Cucenler e karsi ayaklanarak 6 yuzyil ortalarinda yukselip unlenmeye basladi Ailenin iki ana dali sirasiyla biri Bumin Kagan soyundan digeri de kardesi Istemi Yabgu soyundan Gokturk Imparatorlugu nun dogu ve bati kesimleri uzerinde karar kilmistir Hunlar Cinlilere yenildikten sonra han 500 Asina ailesi Cucenlerin bolgesine gelmis ve onlarin vasali olmustur Bu Turkler Orta Asya da yasayip demircilikte ileri gitmislerdi Asina soyu Tulu ve On ok kollarina ayrilirdi Sembolleri bozkurt idi Asina Tielelerden gelen bir soydu Kelimenin KokeniArastirmacilar H W Haussig S G Kljyashtorny A N Bernstamm C V Findley B A Muratov R R Suyunov D G Savinov S P Guschin A Rona Tas Saka Usun dillerinden gelen Asina kelimesi kokenine isaret etmektedirler Adi Bugut yazitinin en son yapilan yeniden okunmasinda bir Japon filolog ekibi Sogdca yazilmis Asina hanedaninin en eski yazitta Asina nin Cince transkripsiyonu ile bilinen tek adin aslinda Ashinas oldugunu ileri surdu Bu bicim altinda daha sonra Arap kaynaklarinda bilinir hale geldi kaynak belirtilmeli Kalitim Y DNA verisi Erken donem Asina hanedanlari uzerine yapilan ilk akademik arastirmalar 2023 yilinda ve ekip arkadaslari tarafindan yapilmistir Mukan Kagan in kizi Bumin Kagan in torunu olan Imparatorice Asina incelenmis ve 97 oraninda Kuzeydogu Asyali ve 3 oraninda ise Bati Avrasya karisimina sahip oldugu ortaya cikmistir Prensesin mtDNA haplogrubu ise Kuzeydogu ve Dogu Asya da siklikla gorulen haplogrubudur Bu arastirma antik Turklerin Kuzeydogu Asya kokenli olduklarini savunurken ayni zamanda Hint Avrupali hipotezini zayiflatmistir Gokturk Kaganliginin en eski Turk kraliyet ailesinin Demir Cagi sonrasi Tunguz ve Mogol yerlesimcilerle genetik yakinliklari ortaya koyulurken Turk dili konusan cesitli halklarla ise heterojen bir iliskisinin oldugu bulunmustur Yazarlara gore bu bulgular demik bir yayilma modelindense kulturel bir yayilma modelini destekleyecek bir bicimde sonuclar gostermistir Etimoloji Cin kaynaklari Asinalarin Turklerin basina gectikten sonra kokenlerini hatirlatmak icin kapilarinin uzerine kurt basli bir tug astiklari ifadesine dayanarak Asina adini bazi arastirmacilar kurt olarak cevirmistir bkz Tabgacca 叱奴 cino Ortacag Mogolcasi cinua Kalkaca cono Profesor Golden ise bu kelimenin Mogol kokeni oldugunu dusunmemektedir Findley Asina adinin muhtemelen Orta Asya Saka dillerinden birinden ve mavi anlamina geldigini varsayar Gokturk Turk Imparatorlugu icin baska bir ad Dogu Turkleri demek ki Turkcede gok rengi dogu ile ozdeslesmistir Bu biz Saka kokenli bir kraliyet ailesi ve kabile ile ilgileniyoruz diyen Macar arastirmaci Andras RonaTas tarafindan olasi bulunmaktadir L N Gumilev A Cince saygi oneki ve Hsien pi Shono Chono Mogolca kurt odunclemesine dayandigini belirtilir H W Haussig ve S G KljyashtornyEski Farsca ahsaẽna nin oldukca tatmin edici etimolojik gelisimini gostermistir ve adin ve bilesiminin Asin kokenleri arasindaki bir iliskiyi gosterdigini belirtmistir Bu Dogu Turkistan da bile boyledir daha sonra istenen bicimi ile Sogdca xs yn k әhsene mavi koyu olmakta Hotan Saka Brahmi asseina assena mavi uzun bir A gt kici ahs gelisme olarak ortaya cikmis Hotan Saka ve Sogdcadan beri Toharca A asna mavi karanlikta anlamindadir Saka etimolojisinde Ashina lt asseina assena mavi degerde Gokyuzunun rengi ses acisindan ve anlambilimsel olarak kusursuzdur Turklerin eski runik yazitlarinin bu surumu icin bir metin destegi vardir Genis Orhun yazitlarinda ilk Kagan oykusunde yeni olusturulan imparatorluk icinde yasayan insanlar kok turk olarak adlandirilmis bu Goksel Turkler olarak anlamlanmistir Bu arada kok olabilir sayisiz yorumlara dokunmadan adin Asna olarak yeniden kurulmus degerde onun mukemmel anlamsal eslesmesini unutmayiniz Bir acik anlamsal koken veya bir bakis cevirisi ozgun anlami ve yabanci kokenli bilgisini onerir ve bu cok etniklilikle uyumludur Ilk Turk Kaganliklari kultur yapisi ancak L Bazin in deyimiyle ulusal karakter bilinirligi Bilge Kagan devrinin Otuken duzeninin siyasi ve kulturel ortaminda dokulmeye neden olmustur Sha ne adi Ashina seklinde Antik Arap kroniklerinde kaydedildi Yazim Ashina yazi sistemi Sogd dilinden alinmistir Iktidardaki kagan uyelerinin kahramanliklari anlatilan anit Steli yapiminda kullanilan harflerin turu Sogdca idi Boylece Bogutskaya da Ilk Turk Hanliklari hukumdarlarindan birinin onuruna kurulan Stel uzerindeki ana yazi Sogd mektubunda yaziliydi Bir Sogd yaziti Altay Daglarinda Yolene de anitta eski Turk savascisi mezari kesfedildi ve Broadsword tarafindan bulundu Runik yazilar Orta Cag in baslarina kadar gocebe Turk halklari arasinda yaygindi kaynak belirtilmeli Kaynakca Arsivlenmis kopya 21 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Nisan 2020 a b Haussig N W Byzantinische Qullen uber Mittelasien in ihrer historischen Aussage Prolegomena to the sources on the history of pre Islamic Central Asia Budapest 1979 S 55 56 23 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Ekim 2016 a b Kjyashtorny S G The Royal Clan of the Turks and the Problem of its Designation Post Soviet Central Asia Edited by Touraj Atabaki and John O Kane Tauris Academic Studies London New York in association with IIAS The international Institute for Asian Studies Leiden Amsterdam P 366 369 29 Ocak 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Ekim 2016 a b C V Findley 39 a b Muratov B A DNK genealogiya tyurkoyazychnyh narodov Urala Volgi i Kavkaza Tom 4 seriya Etnogenomika i DNK genealogiya EI Proekt Suyun Vila do Conde Lidergraf 2014 ill ISBN 978 5 9904583 2 1 3 Kasim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Ekim 2016 22 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Ekim 2016 a b Rona Tas 280 Meng Hailiang Ancient Genome of Empress Ashina reveals the Northeast Asian origin of Gokturk Khanate Journal of Systematics and Evolution 25 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Nisan 2023 Ashina individual clustered with ancient populations from Northeast Asia and eastern Mongolia Plateau and especially with the Northeast Asian hunter gatherers a b Bichurin 1950 p 220 221 Suishu vol 84 quote 故牙門建狼頭纛 示不忘本也 Golden Peter B August 2018 The Ethnogonic Tales of the Turks The Medieval History Journal 21 2 21 2 292 Gumilev Lev 2013 Drevnie Tyurki Rusca Tbilisi State University ss 22 25 ISBN 978 5 4241 2119 7 16 Subat 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Subat 2023 Gumilyov L N Drevnie tyurki M L Nauka 1967 Dis baglantilar Prof Dr Saadettin Gomec Turklerin ve Mogollarin Tarihi Iki Boyu3 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Prof Dr Saadettin Gomec