Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Aralık 2022) |
İşbara Kağan (Eski Türkçe: 
, Ϊšbara qaγan, 沙缽略可汗/沙钵略可汗, Pinyin: shābōlüè kěhàn, Wade-Giles: sha-po-lüe, Şapolyo olarak da aktarıldı, tam unvan: Il Kül Shad Bagha Ishbara Qaghan 伊利俱盧設莫何始波羅可汗/伊利俱卢设莫何始波罗可汗, soyadı ve ad: Ashina Shetu, Aşena Şetu 阿史那攝圖/阿史那摄图, āshǐnà shètú, a-shih-na she-t'u), 582- 587 tarihleri arasında kağanlık yapan Doğu Göktürk hükümdarıdır.
Hükümdarlık
Babası Kara Kağan olan Işbara, amcası Taspar Kağan döneminde Er-fu Kağan adıyla ülkenin doğusuna kağan tayin edildi. Taspar Kağan ölmeden önce Mukan Kağan ‘ın oğlu Ta-lo-pien’in tahta geçmesini vasiyet etti. Taspar’ ın ölümü üzerine devlet adamları Ta-lo-pien’i tahta geçirmek istemiş ancak millet annesinin Türk olmayıp Çin’ li olması sebebiyle kağanlığını kabul etmedi. Devlet meclisinde Taspar’ ın oğlu An-lo ile Ta-lo-pien’in kağan olması yönündeki tartışmalardan sonuç çıkmayınca Işbara meclise gelerek desteklediği An-lo’ nun kağan seçilmesini sağladı. Tahta geçemeyen Ta-lo-pien’ in itirazları sonrasında An-lo’ nun ülkede kontrolü sağlayamaması neticesinde yeniden toplanan devlet meclisi tarafından Işbara kağan olarak tahta geçirildi. Kağan olamadığı için çok öfkelenen Ta-lo-pien ülkenin kuzey taraflarına çekilerek kendine Apa (A-po) Kağan unvanını verdi.
Göktürk devletinde iktidar mücadelesi sırasında Çin’ in kuzeyindeki Chou (Kuzey Zhou) devleti 581 yılında yerini Sui hanedanlığına bıraktı. Göktürk devleti taht mücadelesi ve iç sıkıntılarla uğraşırkan Çin’ de tam olarak birlik sağlanıyordu. Mukan Kağan devrinde prenses A-shih-na, Chou hükümdarıyla evlenmiş ve imparatoriçe olmuştu. Prensesin Çin’ e gidişinden sonra binlerce Göktürk Çin’in başkentinde yaşamaya başlamıştı. Chou’lar ile iyi ilişki içindeyken Sui hanedanın yönetime geçmesi ve başkentte (Chang'an) oturan Göktürkleri geri göndermesi Işbara Kağan’ ın Sui hanedanlığına kızmasına sebep oldu. Işbara, eskiden Ch’i () devletinin Ying eyaleti askeri valiliğini yapan Kao Pao-ning ile işbirliği yaptı. Beraberce Lin-yü garnizonuna hücum ederek ele geçirdiler. Bunun üzerine Sui imparatoru Çin seddinin Shan-tung (Shandon)’ daki kalelerinin tamiri ile You ve Ping eyaletlerinde savunma hazırlıklarının yapılmasını emretti.
Işbara Kağan idaresindeki orduya Tardu Kağan, T’an-han, Ch’u-lo-hou (sonradan Baga Kağan) ve Apa Kağan’ ın da katılmasıyla Sui topraklarına akınlara devam edildi. Çin seddini hiçbir kuvvetle karşılaşmadan aşan Göktürk kuvvetleri, Çin kuvvetlerini yenerek Lan eyaletine girdi. Wu-wei, T’ien-shui(Tianshui), An-ting, Chin-ch’eng, Shang-chün (Shen-hsi), Hun-hua ve Yen-an(Yan'an) şehirleri ele geçirildi. Göktürk ordusu güney Çin’ i işgal edecekken Tardu Kağan' ın askerlerini geri çekerek ülkesine geri dönmesi ve Töles boylarının isyan ettiği haberleri üzerine Işbara ilerleyişini durdurarak 583 yılı başlarında kendi topraklarına çekildi. Sui imparatorunun Çin ordusunu toplamasıyla Wei bölgesi prensi Shuang komutasında 583 yılı ilkbaharında Göktürkler’ e karşı sefer düzenlendi. 583 yılı Haziran ayında Pai-tao mıntıkasında Işbara, Apa ve T’an-han komutasındaki Göktürk ordusu Çin kuvvetleriyle karşılaştı. Hazırlıksız yakalanan Göktürk ordusu büyük bir yenilgi aldı ve Işbara bozkırlara doğru çekilmek zorunda kaldı.
Yenilgiden sonra ülkede çıkan kıtlık ve salgın hastalık neticesinde Göktürk ordusunun büyük bir kısmı öldü. Bu esnada Çin elçilerinin kışkırtmasıyla Apa Kağan’ ın ayrılmasından haberdar olan Işbara kuzeye yöneldi ve Apa’ yı ağır bir yenilgiye uğrattı. Tardu’ ya sığınan Apa destek alarak doğuya geçti ancak Işbara Kağan tarafından tekrar yenilgiye uğratıldı. Ülkedeki iç karışıklık devam etmiş, idaresine karşı gelen T’an-han Kağan’ ın topraklarını ele geçirerek ona bağlı boyları kendisine bağladı. Işbara’ nın kardeşi olan, bir başka boyu idare eden Ti-chin-ch’a da isyan etti ve Apa’ ya itaat ederek gücünü onun ordusuyla birleştirdi.
Bütün bu iç karışıklıklara rağmen Işbara’ ya bağlı kuvvetler 583 yılı Ağustos ayında Çin’ in You eyaleti Göktürkler tarafından işgal edilerek geri dönüldü. Ancak iç mücadelelerden yılan Işbara egemenliğini sürdürebilmek için dış destek bulma çabalarına girişmek zorunda kaldı. Bunun neticesinde siyasi olarak Sui İmparatorunun etkisi altına girdi. Işbara, Sui hanedanlığıyla yakın ilişkiye girerken Apa önderliğindeki muhalifleri güçlenmiş ve devletin merkezi Ötüken’ e kadar ulaşmıştı. 585 yılı Eylül ayında Tardu Kağan’ ın hücumları neticesinde sıkışması ve doğuda Moğol Ch’i-tan’ larında (Hitaylar) başkaldırması üzerine bu durumdan kurtulmak için Sui İmparatoru Wen’ in izniyle kendisine bağlı boylarla Gobi Çölü’ nün güneyine geçip, Pai-tao mıntıkasına geçici olarak yerleşti. Sui imparatorluğundan gerekli desteği alan Işbara batıya yönelerek Apa’ ya saldırıp onu bozguna uğrattıktan sonra kaybettiği bütün yerlerin tekrar hakimi oldu.
587 yılında Çin imparatorundan izin alarak Heng ile Tai eyaletleri arasında kalan bölgede av etkinliği düzenlendikten sonra Tsu-ho garnizonuna varan Işbara ateşlenerek hastalanmış ve bir aydan uzun süre hasta yattıktan sonra ölmüştür. Ölümünden sonra vasiyeti üzerine yerine kardeşi Baga Kağan geçmiştir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Aralik 2022 Isbara Kagan Eski Turkce Isbara qagan 沙缽略可汗 沙钵略可汗 Pinyin shabōlue kehan Wade Giles sha po lue Sapolyo olarak da aktarildi tam unvan Il Kul Shad Bagha Ishbara Qaghan 伊利俱盧設莫何始波羅可汗 伊利俱卢设莫何始波罗可汗 soyadi ve ad Ashina Shetu Asena Setu 阿史那攝圖 阿史那摄图 ashǐna shetu a shih na she t u 582 587 tarihleri arasinda kaganlik yapan Dogu Gokturk hukumdaridir HukumdarlikBabasi Kara Kagan olan Isbara amcasi Taspar Kagan doneminde Er fu Kagan adiyla ulkenin dogusuna kagan tayin edildi Taspar Kagan olmeden once Mukan Kagan in oglu Ta lo pien in tahta gecmesini vasiyet etti Taspar in olumu uzerine devlet adamlari Ta lo pien i tahta gecirmek istemis ancak millet annesinin Turk olmayip Cin li olmasi sebebiyle kaganligini kabul etmedi Devlet meclisinde Taspar in oglu An lo ile Ta lo pien in kagan olmasi yonundeki tartismalardan sonuc cikmayinca Isbara meclise gelerek destekledigi An lo nun kagan secilmesini sagladi Tahta gecemeyen Ta lo pien in itirazlari sonrasinda An lo nun ulkede kontrolu saglayamamasi neticesinde yeniden toplanan devlet meclisi tarafindan Isbara kagan olarak tahta gecirildi Kagan olamadigi icin cok ofkelenen Ta lo pien ulkenin kuzey taraflarina cekilerek kendine Apa A po Kagan unvanini verdi Gokturk devletinde iktidar mucadelesi sirasinda Cin in kuzeyindeki Chou Kuzey Zhou devleti 581 yilinda yerini Sui hanedanligina birakti Gokturk devleti taht mucadelesi ve ic sikintilarla ugrasirkan Cin de tam olarak birlik saglaniyordu Mukan Kagan devrinde prenses A shih na Chou hukumdariyla evlenmis ve imparatorice olmustu Prensesin Cin e gidisinden sonra binlerce Gokturk Cin in baskentinde yasamaya baslamisti Chou lar ile iyi iliski icindeyken Sui hanedanin yonetime gecmesi ve baskentte Chang an oturan Gokturkleri geri gondermesi Isbara Kagan in Sui hanedanligina kizmasina sebep oldu Isbara eskiden Ch i devletinin Ying eyaleti askeri valiligini yapan Kao Pao ning ile isbirligi yapti Beraberce Lin yu garnizonuna hucum ederek ele gecirdiler Bunun uzerine Sui imparatoru Cin seddinin Shan tung Shandon daki kalelerinin tamiri ile You ve Ping eyaletlerinde savunma hazirliklarinin yapilmasini emretti Isbara Kagan idaresindeki orduya Tardu Kagan T an han Ch u lo hou sonradan Baga Kagan ve Apa Kagan in da katilmasiyla Sui topraklarina akinlara devam edildi Cin seddini hicbir kuvvetle karsilasmadan asan Gokturk kuvvetleri Cin kuvvetlerini yenerek Lan eyaletine girdi Wu wei T ien shui Tianshui An ting Chin ch eng Shang chun Shen hsi Hun hua ve Yen an Yan an sehirleri ele gecirildi Gokturk ordusu guney Cin i isgal edecekken Tardu Kagan in askerlerini geri cekerek ulkesine geri donmesi ve Toles boylarinin isyan ettigi haberleri uzerine Isbara ilerleyisini durdurarak 583 yili baslarinda kendi topraklarina cekildi Sui imparatorunun Cin ordusunu toplamasiyla Wei bolgesi prensi Shuang komutasinda 583 yili ilkbaharinda Gokturkler e karsi sefer duzenlendi 583 yili Haziran ayinda Pai tao mintikasinda Isbara Apa ve T an han komutasindaki Gokturk ordusu Cin kuvvetleriyle karsilasti Hazirliksiz yakalanan Gokturk ordusu buyuk bir yenilgi aldi ve Isbara bozkirlara dogru cekilmek zorunda kaldi Yenilgiden sonra ulkede cikan kitlik ve salgin hastalik neticesinde Gokturk ordusunun buyuk bir kismi oldu Bu esnada Cin elcilerinin kiskirtmasiyla Apa Kagan in ayrilmasindan haberdar olan Isbara kuzeye yoneldi ve Apa yi agir bir yenilgiye ugratti Tardu ya siginan Apa destek alarak doguya gecti ancak Isbara Kagan tarafindan tekrar yenilgiye ugratildi Ulkedeki ic karisiklik devam etmis idaresine karsi gelen T an han Kagan in topraklarini ele gecirerek ona bagli boylari kendisine bagladi Isbara nin kardesi olan bir baska boyu idare eden Ti chin ch a da isyan etti ve Apa ya itaat ederek gucunu onun ordusuyla birlestirdi Butun bu ic karisikliklara ragmen Isbara ya bagli kuvvetler 583 yili Agustos ayinda Cin in You eyaleti Gokturkler tarafindan isgal edilerek geri donuldu Ancak ic mucadelelerden yilan Isbara egemenligini surdurebilmek icin dis destek bulma cabalarina girismek zorunda kaldi Bunun neticesinde siyasi olarak Sui Imparatorunun etkisi altina girdi Isbara Sui hanedanligiyla yakin iliskiye girerken Apa onderligindeki muhalifleri guclenmis ve devletin merkezi Otuken e kadar ulasmisti 585 yili Eylul ayinda Tardu Kagan in hucumlari neticesinde sikismasi ve doguda Mogol Ch i tan larinda Hitaylar baskaldirmasi uzerine bu durumdan kurtulmak icin Sui Imparatoru Wen in izniyle kendisine bagli boylarla Gobi Colu nun guneyine gecip Pai tao mintikasina gecici olarak yerlesti Sui imparatorlugundan gerekli destegi alan Isbara batiya yonelerek Apa ya saldirip onu bozguna ugrattiktan sonra kaybettigi butun yerlerin tekrar hakimi oldu 587 yilinda Cin imparatorundan izin alarak Heng ile Tai eyaletleri arasinda kalan bolgede av etkinligi duzenlendikten sonra Tsu ho garnizonuna varan Isbara ateslenerek hastalanmis ve bir aydan uzun sure hasta yattiktan sonra olmustur Olumunden sonra vasiyeti uzerine yerine kardesi Baga Kagan gecmistir Ayrica bakinizGokturk kaganlar listesiKaynakca 18 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Temmuz 2010 a b Akdes Nimet Kurat Gokturk Kaganligi DTCF Dergisi X 1 2 1952 s 1 56 a b c d e f Gokturkler I II III 3 cilt bir arada 1 Baski sf 35 48 Turk Tarih Kurumu Yayinlari 2012 Prof Dr Ahmet Tasagil