Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Mayıs 2020) () |
Şarbon (dalak yanığı), antraks veya anthrax; Bacillus anthracis adlı bakteri nedeniyle oluşan zoonotik karakterde bulaşıcı bir hastalık.
| Şarbon | |
|---|---|
 | |
| Şarbon basilini fagosite eden bir nötrofil | |
| Uzmanlık | Enfeksiyon hastalıkları, veteriner tıp  |
Tüm omurgalıları etkileyebilen hastalık özellikle , sığır, manda ve deve gibi büyükbaş hayvanlar, koyun ve keçi gibi küçükbaş hayvanlar ile domuz, beygir gibi evcil veya yabani diğer hayvanlarda ve insanlarda görülür, en duyarlı hayvanlar sığır koyun ve keçilerdir, özellikle sığır, koyun ve beygirlerde ani olarak ortaya çıkan ve insanlara da geçebilen bir hastalıktır. Tüm dünyada görülmesinin yanında bazı ülkelerde endemiktir. İnsanlara doğrudan hayvanlarla temastan veya hayvan ürünlerinden geçer. Etobur hayvanların hastalığa duyarlılıkları daha azdır. Mikroorganizma insanlara deriden girerse kara çıban denilen karakteristik bölgesel bir çıbanla ödem; kan dolaşımına karışması ile de sepsis (kan zehirlenmesi) ve iç organ lezyonları (yaraları) meydana gelir. Mikroplu etlerin yenmesi ağır bağırsak hastalıkları yapar. Hayvanlarda ise vücut sıcaklığı yükselir, dalak şişer, kan, katran gibi koyu renk alır ve pıhtılaşmaz. En önemli zoonoz hastalıklardan birisi olup, hastalık etkeninden biyolojik silah da imal edilmiştir.
Etiyoloji
Etken Gram pozitif bir basildir (çomak). Doğada bakterinin kendisini korumaya aldığı spor formu bulunur. Vücuda alındıktan sonra spor formu vejetatif forma dönüşür ve hastalık tablosunu ortaya çıkarır. Bu nedenle antraks'tan ölen insan veya hayvanların otopsi/nekropsi'sini yapmak yasaktır. Zira bu işlem etkenlerin sporlanmasına neden olur ve antraks sporları 30-60 yıl arası canlılığını koruyabilir. Kadavra'nın iç organları açılmadığı, kanını çevreye akmadığı ve etkenler vejetatif formda kaldığı zaman birkaç gün içinde etkenler ölür.
Doğal şartlar altında sıcak kanlı hayvanlardan beygir, sığır, koyun ve domuzlar arasında çok yaygın olarak görülebilir. Kanatlı hayvanlar ise inceleme yapmak için hastalandırılabilirler. Hastalığa en çok sığırlar duyarlıdır. Genç hayvanlar, ergin ve yaşlılardan daha duyarlıdırlar. Açlık, yorgunluk, uzun yolculuk, fazla sıcak ve soğuk, iyi beslenememe, fena bakım, organik bozukluklar, şap vb viral hastalıklar, iç parazitler ve diğer stres faktörleri hastalığın çıkış ve yayılışında önemli rol oynarlar. Hastalık rutubetli, bataklık ve sıcak bölgelerde diğer bölgelerden daha çok görülür. Önleyici tedbirler alınmazsa büyük kayıplara yol açar.
Hasta hayvanların nakledilmesi, hasta veya ölen hayvanların insanlar tarafından kesilmesi, tüketilmesi, çevreye atılması veya çevrede yırtıcı kuşlar ve hayvanlar tarafından parçalanması, kuşlar, yağmur ve sel sularıyla uzaklara, diğer meralara ve topraklara nakledilmesi buralara bulaşmasına sebep olur. Kan emici sinekler de hastalığı yayabilirler.
Şarbon, meslek hastalığı şeklinde görülür. Hayvanla meşgul köylülerde, dericilerde, veteriner hekimlerde, patologlarda rastlanabilir.
Hastalık; hayvanlarda sendeleme, solunum güçlüğü, ayakta duramama, titreme ve halsizliklere sebep olur. Kısa sürede öldürür. Ölen hayvanlarda ölümden hemen önce ve sonra ağız, burun ve makattan kanlı bir akıntı gelir. Bu kan akması etkenin kanın pıhtılaşma yeteneğini sekteye uğratması sebebiyle olur. Vücut sıcaklığı artar. Hayvanlarda süt veriminde azalmaya, gebe olanlarda yavru atmaya sebep olur. Zira yüksek mortalite (ölüm oranı) ile seyreden bir hastalıktır.
Basil, insanlarda deriden girerse, ortası siyah, çevresi cerahatli karakabarcık adı verilen çıbanı (karbunkel) meydana getirir. Ölümden 2-3 saat sonra deri siyah bir renk alır.
Hastalık deri şarbonu ve iç organ şarbonu olarak ikiye ayrılır. İç organ tipinde, bağırsak şarbonu veya akciğer şarbonu gelişir. Deride tipinde ise karakabarcık ve kötü ödeme sebep olur. İnsanlarda çoğunlukla deri tipi şarbon görülür.
| Wikimedia Commons'ta Şarbon ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
Karakabarcık (Habis çıban, karbonkül)
Cilt üzerinde derinin açık yüzeylerinde meydana gelir. Yüz, burun, el ve ayakta çıkar. Vücudun kapalı yerlerinde nadirdir. Hastalık başlarken bulaşma yerinde kaşınma ve yanma, pire ısırığı görünümünde kırmızı ufak bir nokta hasıl olur. Kabarır, büyür ve irinleşir, ortası çukurlaşır, içindeki sıvı bulanır, kahverengi olur. Çapı 6–9 cm'ye kadar ulaşabilir. Hastalığın başlangıcında baş ağrısı, halsizlik ve iştahsızlık vardır. Hastalık sükûnet bulunca sıcaklık düşer, yaranın üzerindeki siyah kabuk kösele gibi sertleşir.
Habis ödem
Derinin bazı bölgelerinde boyun, göğüs, özellikle göz kapaklarında, ağız içi ve dilde meydana gelir. Mikrobun girdiği yerde hafif ve ağrısız bir kızarıklık görülür.
Mikrop, ağızda çoğalırsa kısa sürede boğaza ilerler ve öldürür.
Bağırsak şarbonu
Şarbonlu hayvan etini yiyen insanlarda görülür. Kırgınlık, halsizlik, başağrısı ve terleme meydana gelir. Bulantı, kusma, diyare(ishal) ve karın ağrısıyla vücut sıcaklığı yükselir. Bazen kanlı ishal görülür. Nabız hızlanır ve zayıfları 2-3 günde öldürür.
Akciğer şarbonu
Sporlu toz ve kılların solunması ile olur. Ani bir titremeyle 40-41 °C'ye yükselen, ateşle başlar. Şiddetli kusma vardır. Nabız zayıflar ve hızlanır. 2-3 günde öldürür. Şarbonun en tehlikeli formudur. Akciğerlerdeki yoğun dolaşımdan dolayı septisemiye neden olur ve ölüm nedeni genellikle septik şok, cerebral anoksemi'dir.
Korunma
Şarbon hayvanlardan insanlara geçen bulaşıcı bir hastalıktır. Korunma için öncelikle hayvan hastalığı ortadan kaldırılmalıdır. Hasta hayvanlar öldürülür ve cesetleri yakılır veya kireçli çukurlara gömülür. Çukurlar derin olmalıdır. Yüzeyde olursa şarbon sporları solucan ve böceklerle toprak yüzeyine taşınabilirler. Hayvan sürülerini şarbon sporları bulaşık olan otlaklardan uzaklaştırmalıdır. Buradaki otlar yakılmalıdır. Bulaşık ahır artıkları ve gübreler de yakılmalıdır. Hastalık mihrakındaki ve mihraka yakın bölgelerdeki sağlıklı hayvanlar aşılanır. Şarbon sporları insanlara meslek ilgisi dışında yün ve deriden bulaşır. Kuşkulu maddeler yakılıp yok edilir. Hasta insanlarda kullanılan pansuman maddeleri yakılmalı ve madeni aletler strerilize edilmelidir.
Kaynakça
- ^ Veteriner Mikrobiyoloji (Bakteriyel Hastalıklar); Nejat Aydın, Jale Paracıkoğlu; İlke Emek Yayınları
- ^ Aksam-Gazetesi-1934-11-07-01-S001-M006-P001
- ^ Klinik Mikrobiyolojik Tanı; Prof. Dr. Hakkı Bilgehan; Barış Yayınları Fakülteler Kitabevi.
- ^ Geviş Getiren Hayvanların İç Hastalıkları (Sığır, Koyun - Keçi); Prof. Dr. Yusuf Gül; Medipress
| Sınıflandırma | D |
|---|---|
| Dış kaynaklar |
|
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Sarbon haber gazete kitap akademik JSTOR Mayis 2020 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Sarbon dalak yanigi antraks veya anthrax Bacillus anthracis adli bakteri nedeniyle olusan zoonotik karakterde bulasici bir hastalik SarbonSarbon basilini fagosite eden bir notrofilUzmanlikEnfeksiyon hastaliklari veteriner tip Sarbon Antraks cilt yarasi Tum omurgalilari etkileyebilen hastalik ozellikle sigir manda ve deve gibi buyukbas hayvanlar koyun ve keci gibi kucukbas hayvanlar ile domuz beygir gibi evcil veya yabani diger hayvanlarda ve insanlarda gorulur en duyarli hayvanlar sigir koyun ve kecilerdir ozellikle sigir koyun ve beygirlerde ani olarak ortaya cikan ve insanlara da gecebilen bir hastaliktir Tum dunyada gorulmesinin yaninda bazi ulkelerde endemiktir Insanlara dogrudan hayvanlarla temastan veya hayvan urunlerinden gecer Etobur hayvanlarin hastaliga duyarliliklari daha azdir Mikroorganizma insanlara deriden girerse kara ciban denilen karakteristik bolgesel bir cibanla odem kan dolasimina karismasi ile de sepsis kan zehirlenmesi ve ic organ lezyonlari yaralari meydana gelir Mikroplu etlerin yenmesi agir bagirsak hastaliklari yapar Hayvanlarda ise vucut sicakligi yukselir dalak siser kan katran gibi koyu renk alir ve pihtilasmaz En onemli zoonoz hastaliklardan birisi olup hastalik etkeninden biyolojik silah da imal edilmistir EtiyolojiEtken Gram pozitif bir basildir comak Dogada bakterinin kendisini korumaya aldigi spor formu bulunur Vucuda alindiktan sonra spor formu vejetatif forma donusur ve hastalik tablosunu ortaya cikarir Bu nedenle antraks tan olen insan veya hayvanlarin otopsi nekropsi sini yapmak yasaktir Zira bu islem etkenlerin sporlanmasina neden olur ve antraks sporlari 30 60 yil arasi canliligini koruyabilir Kadavra nin ic organlari acilmadigi kanini cevreye akmadigi ve etkenler vejetatif formda kaldigi zaman birkac gun icinde etkenler olur Dogal sartlar altinda sicak kanli hayvanlardan beygir sigir koyun ve domuzlar arasinda cok yaygin olarak gorulebilir Kanatli hayvanlar ise inceleme yapmak icin hastalandirilabilirler Hastaliga en cok sigirlar duyarlidir Genc hayvanlar ergin ve yaslilardan daha duyarlidirlar Aclik yorgunluk uzun yolculuk fazla sicak ve soguk iyi beslenememe fena bakim organik bozukluklar sap vb viral hastaliklar ic parazitler ve diger stres faktorleri hastaligin cikis ve yayilisinda onemli rol oynarlar Hastalik rutubetli bataklik ve sicak bolgelerde diger bolgelerden daha cok gorulur Onleyici tedbirler alinmazsa buyuk kayiplara yol acar Hasta hayvanlarin nakledilmesi hasta veya olen hayvanlarin insanlar tarafindan kesilmesi tuketilmesi cevreye atilmasi veya cevrede yirtici kuslar ve hayvanlar tarafindan parcalanmasi kuslar yagmur ve sel sulariyla uzaklara diger meralara ve topraklara nakledilmesi buralara bulasmasina sebep olur Kan emici sinekler de hastaligi yayabilirler Sarbon meslek hastaligi seklinde gorulur Hayvanla mesgul koylulerde dericilerde veteriner hekimlerde patologlarda rastlanabilir Hastalik hayvanlarda sendeleme solunum guclugu ayakta duramama titreme ve halsizliklere sebep olur Kisa surede oldurur Olen hayvanlarda olumden hemen once ve sonra agiz burun ve makattan kanli bir akinti gelir Bu kan akmasi etkenin kanin pihtilasma yetenegini sekteye ugratmasi sebebiyle olur Vucut sicakligi artar Hayvanlarda sut veriminde azalmaya gebe olanlarda yavru atmaya sebep olur Zira yuksek mortalite olum orani ile seyreden bir hastaliktir Basil insanlarda deriden girerse ortasi siyah cevresi cerahatli karakabarcik adi verilen cibani karbunkel meydana getirir Olumden 2 3 saat sonra deri siyah bir renk alir Hastalik deri sarbonu ve ic organ sarbonu olarak ikiye ayrilir Ic organ tipinde bagirsak sarbonu veya akciger sarbonu gelisir Deride tipinde ise karakabarcik ve kotu odeme sebep olur Insanlarda cogunlukla deri tipi sarbon gorulur Wikimedia Commons ta Sarbon ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Karakabarcik Habis ciban karbonkul Cilt uzerinde derinin acik yuzeylerinde meydana gelir Yuz burun el ve ayakta cikar Vucudun kapali yerlerinde nadirdir Hastalik baslarken bulasma yerinde kasinma ve yanma pire isirigi gorunumunde kirmizi ufak bir nokta hasil olur Kabarir buyur ve irinlesir ortasi cukurlasir icindeki sivi bulanir kahverengi olur Capi 6 9 cm ye kadar ulasabilir Hastaligin baslangicinda bas agrisi halsizlik ve istahsizlik vardir Hastalik sukunet bulunca sicaklik duser yaranin uzerindeki siyah kabuk kosele gibi sertlesir Habis odemDerinin bazi bolgelerinde boyun gogus ozellikle goz kapaklarinda agiz ici ve dilde meydana gelir Mikrobun girdigi yerde hafif ve agrisiz bir kizariklik gorulur Mikrop agizda cogalirsa kisa surede bogaza ilerler ve oldurur Bagirsak sarbonuSarbonlu hayvan etini yiyen insanlarda gorulur Kirginlik halsizlik basagrisi ve terleme meydana gelir Bulanti kusma diyare ishal ve karin agrisiyla vucut sicakligi yukselir Bazen kanli ishal gorulur Nabiz hizlanir ve zayiflari 2 3 gunde oldurur Akciger sarbonuSporlu toz ve killarin solunmasi ile olur Ani bir titremeyle 40 41 C ye yukselen atesle baslar Siddetli kusma vardir Nabiz zayiflar ve hizlanir 2 3 gunde oldurur Sarbonun en tehlikeli formudur Akcigerlerdeki yogun dolasimdan dolayi septisemiye neden olur ve olum nedeni genellikle septik sok cerebral anoksemi dir KorunmaSarbon hayvanlardan insanlara gecen bulasici bir hastaliktir Korunma icin oncelikle hayvan hastaligi ortadan kaldirilmalidir Hasta hayvanlar oldurulur ve cesetleri yakilir veya kirecli cukurlara gomulur Cukurlar derin olmalidir Yuzeyde olursa sarbon sporlari solucan ve boceklerle toprak yuzeyine tasinabilirler Hayvan surulerini sarbon sporlari bulasik olan otlaklardan uzaklastirmalidir Buradaki otlar yakilmalidir Bulasik ahir artiklari ve gubreler de yakilmalidir Hastalik mihrakindaki ve mihraka yakin bolgelerdeki saglikli hayvanlar asilanir Sarbon sporlari insanlara meslek ilgisi disinda yun ve deriden bulasir Kuskulu maddeler yakilip yok edilir Hasta insanlarda kullanilan pansuman maddeleri yakilmali ve madeni aletler strerilize edilmelidir Kaynakca Veteriner Mikrobiyoloji Bakteriyel Hastaliklar Nejat Aydin Jale Paracikoglu Ilke Emek Yayinlari Aksam Gazetesi 1934 11 07 01 S001 M006 P001 Klinik Mikrobiyolojik Tani Prof Dr Hakki Bilgehan Baris Yayinlari Fakulteler Kitabevi Gevis Getiren Hayvanlarin Ic Hastaliklari Sigir Koyun Keci Prof Dr Yusuf Gul Medipress SiniflandirmaDICD 10 A22ICD 9 CM 022MeSH D000881DiseasesDB 1203 409498004Dis kaynaklarMedlinePlus 001325eMedicine med 148Patient UK Sarbon