Şato (Fransızca: château), bir lorda veya krala ait konut görevi gören bir tahkimat türüdür. Şatolar bulundukları bölgenin ekonomik, siyasi ve idari merkeziydi. İçinde saray halkının ikamet etmesinin yönüyle kaleden, bir savunma yapısı olması yönüyle saraydan farklıydı ve de bir müstahkem şehirden farklı olarak kamuya ait bir savunma değildi.
11. yüzyılda motte ve bailey adı verilen, ilkel yöntemlerle inşa edilen şatolar ortaya çıktı. Bunların ateşe ve çüremeye karşı olan dayanıksızlığı nedeniyle daha sonra yerlerini kâgir, yani taş veya tuğladan yapılan, şatolar almaya başladı. 12. yüzyıldan itibaren 14. yüzyıla kadar şato mimarisindeki gelişim devam etti.
15. yüzyıldan itibaren savaş taktiklerinin değişmesi ve feodalizmde çöküşün yaşanmasıyla beraber şatolar askerî işlevlerini yitirerek soylu sınıfın şatafatlı köşkü olarak hizmet etmeye başladı. Anlam karışıklığını önlemek için askerî amaçla kullanılmış olanlara müstahkem şato (İngilizce: castle, Fransızca: château fort) denir.
Geçmiş
Roma İmparatorluğu'nun Cermen kavimleri ve Hunlar tarafından 5. yüzyılda işgali ve nihayet 476 yılında Roma kentinin Heruli kabilesinin eline düşmesi sonucunda Batı Roma İmparatorluğu tarih sayfalarından silindi. Böylelikle merkezi yönetimin çökmesi sonucunda Avrupa'da tahkimatlar yaygınlaşmaya başladı. Merovenj Hanedanlığı döneminde ufak çaplı savaşlar ve kısa süren seferlerden dolayı yeni tahkimatların inşasına ihtiyaç duyulmadı ancak Roma döneminden kalma çiftlik köşkleri eski Kelt ve Cermen kültürlerine uyarak kazıklı çitler ve toprak setlerle berkitildi. 408 ile 450 yılları arasında İmparator II. Theodosius tarafından Konstantinopolis surlar ve hendeklerle tahkim edildi. 7. yüzyılda Arabistan'da Muhammed ile birlikte İslam'ın ortaya çıkmasıyla birlikte Araplar Suriye, Mısır ve Kuzey Afrika'yı fethettiler. 8. yüzyılın başlarında İber Yarımadası'nı ele geçiren Morolar Avrupalı Hristiyanlarla 15. yüzyılın sonlarına değin savaşım verdi ve inşa ettikleri tahkimatlar tüm Avrupa'yı etkiledi. Morolar alkazar denilen müstahkem köşkler ve ribât denilen müstahkem manastırlar inşa etmişlerdi. 732 yılında Puvatya Muharebesi'yle Moroları yenen ve 9. yüzyılın başlarında Fransa, Kuzey İtalya ve Batı Almanya dahil olmak üzere Batı Avrupa'nın büyük bir bölümünü fethetmiş olan Frenkler topraklarını korumak için hudutlarda süvari birliklerinden oluşan bir savunma sistemi kurdular. 10. yüzyılda Karolenj İmparatorluğu'nun yıkılmasıyla Avrupa'ya Feodalizm hakim oldu.
Yaygın tipleri
Motte ve bailey şatosu
Feodalizm'in yayılmasıyla Avrupa'da ilk şatolar belirmeye başladı. Ahşap malzemelerle inşa edilen mot ve beyli şatoları Ren ile Loire Nehri arasındaki bölgede ortaya çıktı. Fransa'ya yerleşen Viking kökenli Normanlar Fransız metbularından şato inşa tekniklerini öğrenmişti. Daha sonra 11. yüzyılda İngiltere'yi işgal eden Normanlar burada mot ve beyli şatolarını yaygınlaştırdılar.
Bunlara mot ve beyli şatosu denmesinin sebebi motte denilen 6-15 metre yüksekliğinde bir tepe üstüne donjonun, yani lordun yaşadığı büyük kulenin, motun eteğine ise halkın yaşadığı bailey denilen bir avlunun inşa edilmesiydi. Savunma amacıyla beylinin etrafı kazıklı çitten örülü bir duvarla çevrilebilirdi. Ayrıca bütün yapının etrafını çeviren bir hendek bulunurdu. Mot ve beyli vasıfsız iş gücüyle ahşap ve toprak gibi malzemeler kullanılarak inşa edilirdi.
Yüksek bir mot hem düşmanların kuleye erişmesini zorlaştırırdı hem de hükümdarın halkına karşı otoritesinin bir sembolüydü. Toprak ve kilden oluşan inşaat malzemelerinin tedarikinin kolay olması da motun tercih edilmesindeki başka bir faktördü. Motun tepesindeki donjon bir şapel, bir mutfak ve hizmetçiler için kalacak yeri içeren odalardan oluşurdu. Beylide, yani şato avlusunda, hizmetçilerin ve askerlerin yaşadığı evler ve dönemin ihtiyaçlarını karşılayan şapel veya zahire ambarı gibi binalar bulunurdu. Avlu aynı zamanda lordun ailesiyle yemek yediği ve misafirleri ağırladığı holü barındırırdı.
Kâgir donjonlu şato (stone keep castle)
Kazıklı çitler ateşe karşı zayıftı ve onların kökünden sökülmesi kolaydı. Hendek aşılabilirdi ve ateş, aynı zamanda donjona da tehlike oluşturmaktaydı. Bu yüzden 11. yüzyıl itibarıyla ahşaptan yapılan donjonun yerini zamanla kâgir bir kule almıştır. Fakat ahşap donjonlardan kâgir donjonlara geçiş bir anda gerçekleşmedi. Çünkü kâgir donjonlar ortaya çıktıktan sonra bile ahşap şatolar İngiltere ve Fransa'da 13. yüzyıla kadar inşa edilmeye devam edildi.
Kâgir donjonlar daha büyük, dayanıklı ve konforluydu ancak yüksek maliyetlerinden dolayı büyük başkuleler sadece krallar tarafından inşa edilebilirdi. Donjonun çatısına barbata ile çevrili, üzerinde askerlerin yürüyebildiği bir eşlik ederdi. Ancak duvarın dibine çok yaklaşan askerlere tehlikeli derecede eğilmeden ateş etmek mümkün değildi. Bu sorunu çözmek için duvara denilen eklemeler yapılmış, buradaki zemin deliklerden aşağıdaki düşmana ateş edilebilmesi sağlanmıştır.
Konsentrik şato (concentric castle)
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
Geçiş tahkimatları (15 ve 16. yüzyıl)
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
Neogotik şato (18. yüzyıldan beri)
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
Toplumsal yaşam
Mot ve beyli şatolarında günün çoğu holde geçerdi. Ufak pencerelerden ve ok mazgallarından ışık çok giremediği için içerisi genellikle karanlıktı. Işık kaynağı olarak meşale, fener ve mumlar kullanılırdı. İçerisi soğuk olur ve kokardı. Hijyen ve temizlik koşulları da pek iyi sayılmazdı. Toprak çanaklarda yemek yenirdi. Şato ihtiyaç bakımından kendi geçimini kendisi sağlardı. Papaz okuma yazma bilen tek kişiydi ve aynı zamanda hükümdarın idari işlerinin de yürütülmesine yardımcı olurdu.
Ziyafet vermek, turnuva, mızrak düellosu yapmak ve avcılık lordun aktiviteleri arasındaydı. Lord aynı zamanda savaşa, hacca gidebilir veya haçlı seferine de katılabilirdi. Evlilik çıkarlar üzerine kuruluydu: Lort evlenerek drahoma elde etmek, toprak kazanımında bulunmak veya ittifak yapmayı amaçlayabilirdi. Eğer hükümdar müsait değilse mülklerle eşi ilgilenirdi.
Mevsimlerin düzeni gündelik yaşamı etkilerdi. Tıpkı şimdiki gibi o zaman da insanların günlük kaygıları vardı. Hasatlar, dinî ziyafetler, doğumlar ve evlilikler hayatın bir parçasıydı. Tüccarların veya bir metbunun ziyareti insanlara hakkında konuşacak bir şey verirdi. Cambaz ve komedyen gibi göstericilerin ziyareti bir eğlence fırsatıydı. Döneminde yüksek refaha sahip olan Güney Fransa ve İtalya'da aşırı nezaketlik, şövalyelik ve saray aşkı kültürü yaygındı.
İnşaat
Konum ve arazi
Savaş
Kaynakça
Özel
- ^ . Encyclopedia Britannica (İngilizce). 6 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2021.
- ^ Osmanlı Deyimleri Sözlüğü. Erişim tarihi: 3 Nisan 2021.
- ^ & Lepage 2002, s. 5-28.
- ^ a b & Lepage 2002, s. 29-37.
- ^ a b Morris & 2004, s. 13-48.
- ^ a b & Lepage 2002, s. 38-49.
- ^ a b Morris & 2004, s. 49-84.
- ^ a b c & Lepage 2002, s. 54-59.
Genel
- Lepage, Jean Denis G. G. (2002). Castles and Fortified Cities of Medieval Europe: An Illustrated History (İngilizce). McFarland & Company.
- Morris, Marc (2004). Castle: A History of Building that Shaped Medieval Britain (İngilizce). Windmill Books.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sato Fransizca chateau bir lorda veya krala ait konut gorevi goren bir tahkimat turudur Satolar bulunduklari bolgenin ekonomik siyasi ve idari merkeziydi Icinde saray halkinin ikamet etmesinin yonuyle kaleden bir savunma yapisi olmasi yonuyle saraydan farkliydi ve de bir mustahkem sehirden farkli olarak kamuya ait bir savunma degildi Cenevre Golu kiyisindaki Chillon Satosu Isvicre Satoya kopru ile giris saglanmaktadir Surlarindan ve kulelerinden cumba halinde uzanan senkandaz denilen mazgallari bulunmaktadir 11 yuzyilda motte ve bailey adi verilen ilkel yontemlerle insa edilen satolar ortaya cikti Bunlarin atese ve curemeye karsi olan dayaniksizligi nedeniyle daha sonra yerlerini kagir yani tas veya tugladan yapilan satolar almaya basladi 12 yuzyildan itibaren 14 yuzyila kadar sato mimarisindeki gelisim devam etti 15 yuzyildan itibaren savas taktiklerinin degismesi ve feodalizmde cokusun yasanmasiyla beraber satolar askeri islevlerini yitirerek soylu sinifin satafatli kosku olarak hizmet etmeye basladi Anlam karisikligini onlemek icin askeri amacla kullanilmis olanlara mustahkem sato Ingilizce castle Fransizca chateau fort denir GecmisRoma Imparatorlugu nun Cermen kavimleri ve Hunlar tarafindan 5 yuzyilda isgali ve nihayet 476 yilinda Roma kentinin Heruli kabilesinin eline dusmesi sonucunda Bati Roma Imparatorlugu tarih sayfalarindan silindi Boylelikle merkezi yonetimin cokmesi sonucunda Avrupa da tahkimatlar yayginlasmaya basladi Merovenj Hanedanligi doneminde ufak capli savaslar ve kisa suren seferlerden dolayi yeni tahkimatlarin insasina ihtiyac duyulmadi ancak Roma doneminden kalma ciftlik koskleri eski Kelt ve Cermen kulturlerine uyarak kazikli citler ve toprak setlerle berkitildi 408 ile 450 yillari arasinda Imparator II Theodosius tarafindan Konstantinopolis surlar ve hendeklerle tahkim edildi 7 yuzyilda Arabistan da Muhammed ile birlikte Islam in ortaya cikmasiyla birlikte Araplar Suriye Misir ve Kuzey Afrika yi fethettiler 8 yuzyilin baslarinda Iber Yarimadasi ni ele geciren Morolar Avrupali Hristiyanlarla 15 yuzyilin sonlarina degin savasim verdi ve insa ettikleri tahkimatlar tum Avrupa yi etkiledi Morolar alkazar denilen mustahkem koskler ve ribat denilen mustahkem manastirlar insa etmislerdi 732 yilinda Puvatya Muharebesi yle Morolari yenen ve 9 yuzyilin baslarinda Fransa Kuzey Italya ve Bati Almanya dahil olmak uzere Bati Avrupa nin buyuk bir bolumunu fethetmis olan Frenkler topraklarini korumak icin hudutlarda suvari birliklerinden olusan bir savunma sistemi kurdular 10 yuzyilda Karolenj Imparatorlugu nun yikilmasiyla Avrupa ya Feodalizm hakim oldu Yaygin tipleriMotte ve bailey satosu Huntingdon Tepesi mot ve beyli satosu 11 yuzyil Feodalizm in yayilmasiyla Avrupa da ilk satolar belirmeye basladi Ahsap malzemelerle insa edilen mot ve beyli satolari Ren ile Loire Nehri arasindaki bolgede ortaya cikti Fransa ya yerlesen Viking kokenli Normanlar Fransiz metbularindan sato insa tekniklerini ogrenmisti Daha sonra 11 yuzyilda Ingiltere yi isgal eden Normanlar burada mot ve beyli satolarini yayginlastirdilar Bunlara mot ve beyli satosu denmesinin sebebi motte denilen 6 15 metre yuksekliginde bir tepe ustune donjonun yani lordun yasadigi buyuk kulenin motun etegine ise halkin yasadigi bailey denilen bir avlunun insa edilmesiydi Savunma amaciyla beylinin etrafi kazikli citten orulu bir duvarla cevrilebilirdi Ayrica butun yapinin etrafini ceviren bir hendek bulunurdu Mot ve beyli vasifsiz is gucuyle ahsap ve toprak gibi malzemeler kullanilarak insa edilirdi Yuksek bir mot hem dusmanlarin kuleye erismesini zorlastirirdi hem de hukumdarin halkina karsi otoritesinin bir semboluydu Toprak ve kilden olusan insaat malzemelerinin tedarikinin kolay olmasi da motun tercih edilmesindeki baska bir faktordu Motun tepesindeki donjon bir sapel bir mutfak ve hizmetciler icin kalacak yeri iceren odalardan olusurdu Beylide yani sato avlusunda hizmetcilerin ve askerlerin yasadigi evler ve donemin ihtiyaclarini karsilayan sapel veya zahire ambari gibi binalar bulunurdu Avlu ayni zamanda lordun ailesiyle yemek yedigi ve misafirleri agirladigi holu barindirirdi Kagir donjonlu sato stone keep castle Arques Satosu nun kagir donjonu Kazikli citler atese karsi zayifti ve onlarin kokunden sokulmesi kolaydi Hendek asilabilirdi ve ates ayni zamanda donjona da tehlike olusturmaktaydi Bu yuzden 11 yuzyil itibariyla ahsaptan yapilan donjonun yerini zamanla kagir bir kule almistir Fakat ahsap donjonlardan kagir donjonlara gecis bir anda gerceklesmedi Cunku kagir donjonlar ortaya ciktiktan sonra bile ahsap satolar Ingiltere ve Fransa da 13 yuzyila kadar insa edilmeye devam edildi Kagir donjonlar daha buyuk dayanikli ve konforluydu ancak yuksek maliyetlerinden dolayi buyuk baskuleler sadece krallar tarafindan insa edilebilirdi Donjonun catisina barbata ile cevrili uzerinde askerlerin yuruyebildigi bir eslik ederdi Ancak duvarin dibine cok yaklasan askerlere tehlikeli derecede egilmeden ates etmek mumkun degildi Bu sorunu cozmek icin duvara denilen eklemeler yapilmis buradaki zemin deliklerden asagidaki dusmana ates edilebilmesi saglanmistir Konsentrik sato concentric castle Bu alt basligin genisletilmesi gerekiyor Sayfayi duzenleyerek yardimci olabilirsiniz Gecis tahkimatlari 15 ve 16 yuzyil Bu alt basligin genisletilmesi gerekiyor Sayfayi duzenleyerek yardimci olabilirsiniz Neogotik sato 18 yuzyildan beri Bu alt basligin genisletilmesi gerekiyor Sayfayi duzenleyerek yardimci olabilirsiniz Toplumsal yasamGod Speed Ingiliz sanatci Edmund Blair Leighton tarafindan 1900 yilinda cizilmistir Bir leydi savasa gitmek uzere olan sevgilisinin pazusuna kirmizi bir kusak baglamaktadir Tirabzanin ustundeki griffin gucun ve cesaretin temsilcisidir Mot ve beyli satolarinda gunun cogu holde gecerdi Ufak pencerelerden ve ok mazgallarindan isik cok giremedigi icin icerisi genellikle karanlikti Isik kaynagi olarak mesale fener ve mumlar kullanilirdi Icerisi soguk olur ve kokardi Hijyen ve temizlik kosullari da pek iyi sayilmazdi Toprak canaklarda yemek yenirdi Sato ihtiyac bakimindan kendi gecimini kendisi saglardi Papaz okuma yazma bilen tek kisiydi ve ayni zamanda hukumdarin idari islerinin de yurutulmesine yardimci olurdu Ziyafet vermek turnuva mizrak duellosu yapmak ve avcilik lordun aktiviteleri arasindaydi Lord ayni zamanda savasa hacca gidebilir veya hacli seferine de katilabilirdi Evlilik cikarlar uzerine kuruluydu Lort evlenerek drahoma elde etmek toprak kazaniminda bulunmak veya ittifak yapmayi amaclayabilirdi Eger hukumdar musait degilse mulklerle esi ilgilenirdi Mevsimlerin duzeni gundelik yasami etkilerdi Tipki simdiki gibi o zaman da insanlarin gunluk kaygilari vardi Hasatlar dini ziyafetler dogumlar ve evlilikler hayatin bir parcasiydi Tuccarlarin veya bir metbunun ziyareti insanlara hakkinda konusacak bir sey verirdi Cambaz ve komedyen gibi gostericilerin ziyareti bir eglence firsatiydi Doneminde yuksek refaha sahip olan Guney Fransa ve Italya da asiri nezaketlik sovalyelik ve saray aski kulturu yaygindi InsaatKonum ve araziSavasKaynakcaOzel Encyclopedia Britannica Ingilizce 6 Agustos 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Nisan 2021 Osmanli Deyimleri Sozlugu Erisim tarihi 3 Nisan 2021 amp Lepage 2002 s 5 28 a b amp Lepage 2002 s 29 37 a b Morris amp 2004 s 13 48 a b amp Lepage 2002 s 38 49 a b Morris amp 2004 s 49 84 a b c amp Lepage 2002 s 54 59 Genel Lepage Jean Denis G G 2002 Castles and Fortified Cities of Medieval Europe An Illustrated History Ingilizce McFarland amp Company Morris Marc 2004 Castle A History of Building that Shaped Medieval Britain Ingilizce Windmill Books