Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kale ya da kermen, düşmanın gelişinin beklendiği yollar üzerine, stratejik öneme sahip olan şehirlere, geçit ve dar boğazlara savunma amaçlı olarak inşa edilen ordusal yapı. Bu tür tahkimatlar antik çağlardan beri kullanılmıştır. ve askerî işlevlerinin yanı sıra idari, siyasi ve ekonomik merkez olarak iş görmüştür. Kimi kaleler saray halkına konaklama imkanı sağlardı. Kalelerde kuleler ve surlar gibi farklı özelliklere sahip bölümler bulunurdu. 15. yüzyılda topların yaygınlaşmasıyla Orta Çağ kaleleri işlevlerini yitirdi ve yerini İtalyan tarzı kalelere bıraktı.
Tanım
Etimoloji
Sözcüğün kökeni Arapça ḳlˁ kökünden gelen ḳalˁa(t) قلعة "hisar, kale, müstahkem yer" kelimesidir. Bunun kökeni ise Akadca aynı anlama sahip olan kalakku sözcüğüdür. Türkçede yer adlarında kullanılan kestel sözcüğü İngilizce castle sözcüğüyle benzerlik göstermektedir. Diyanet İslam Ansiklopedisi iki sözcük arasındaki ilişkinin belirsiz olduğunu dile getirse de Nişanyan Yeradları'na göre sözcüğün kökeni Yunanca kástellos kelimesidir.
Terminoloji
Kale sözcüğünün kapsamı farklı şekillerde belirlenebilmektedir. Günümüzde müstahkem pek çok yapıya kale denilmektedir. İngilizcedeki castle sözcüğü genellikle bir lordun ikamet ettiği tahkim edilmiş mesken olarak ifade edilir. Fransızca kökenli şato sözcüğü 13 ve 14. yüzyıllarda castle sözcüğüyle eş anlamlı olarak kullanılırken 15. yüzyılda feodalizmin zayıflamasıyla birlikte şatafatlı köşkleri ifade etmek için kullanılmaya başlanmıştır. Hisar sözcüğü aslında şato gibi hem konut hem tahkimat görevi gören yapıları ifade etmek için kullanılmaktadır.Kermen ise Tatarca kirmen sözcüğünden gelmektedir ve Rusçadaki kremlin sözcüğünün kökenini oluşturmaktadır.Palanka ve kale sözcükleri tahkim edilmiş şehirlerin bütününü kapsayacak şekilde de kullanılmıştır. Eğer bir kale şehri kapsamaktaysa ona kalekent denir.Müstahkem şehir de aynı anlamda kullanılan başka bir terimdir.
Yer adı bilimi olarak incelendiğindeyse hisar sözcüğünün Türkiye'nin batısındaki yer adlarında, kale sözcüğünün Türkiye'nin doğusundaki yer adlarında, kermen sözcüğünün ise Kırım coğrafyasındaki yer adlarında yaygın olduğu görülmektedir. Arapçada kale anlamında kullanılan hısn kelimesi Türkçede pek kullanılmamıştır ancak günümüzde yer adı olarak Hısnıkeyfâ’da (Hasankeyf) yaşamaktadır.
Yaygın bölümleri
Başkule
Başkule veya erk olarak da bilinen kalenin en güçlü savunulan, büyük kulesi. İçinde hükümdar ve ailesi ile hükümdarın savaşçılarının ve hizmetçilerinin ikamet edebilmesi için kalacak yer bulunurdu. Bu büyük kuleler içinde yaşayan hükümdarın gücünü yansıtırdı. Hatta görkemli başkuleler kendi başına birer askerî mevki sayılırdı. Başkuleler, büyük ve yüksek bir yapıya sahip olur ve binanın ağır yükünü dağıtabilmek için güçlü temeller bulundururdu. Koçbaşlarına dayanabilmeleri için duvarları çok kalın olur ve kagîr payandalarla desteklenirdi. Başkulede çok sayıda ve çeşitli katlar bulunurdu. Zemin katta depolama amacıyla kullanılmak üzere bir zindan bulunabilirdi. Sözcük İngilizcede great-tower, donjon ve keep ile ifade edilir.
Perde duvarı
Perde duvarı veya kale bedeni, savunma amacıyla inşa edilmiş yüksek duvarlardır. Perde duvarın üzerinde askerlerin siper alabileceği bir barbata bulunurdu. Askerlerin perde duvarın üzerinde mevzilendiği yere denirdi. Bazı kalelerde dış duvar denilen ikincil bir koruyucu duvar vardır. Bu iki duvar arasında kalan toprak şerite şarampa denir. Perde duvarların iç tarafında eskiden kumkuma günümüzdeyse kazamat denilen, bedenin içinde niş oluşturan kemerli gözler bulunabilirdi. Perde duvarın dibine gelen düşmanlara ok, taş vb. şeyleri fırlata bilmek için duvardan cumba halinde uzanan senkendaz veya küluhendaz denilen çıkma mazgallar bulunurdu. Bazen düşmanların kale bedenlerine yaklaşmasını önleme için araziye şev denilen eğimler verilmiştir.
Kapıkule
Kalenin ana giriş kapısının bulunduğu, kenarlarında veya burçlar, üzerinde mazgallı siperlerle korunan yapı. Burada kalenin girişini kapatmak için dikine indirilip kaldırılan, asma kapı olarak adlandırılan kafesli yapıdaki engeller kullanılırdı. Ayrıca kalın ahşaptan yapılan ve dış yüzeyinin demir levhalarla kaplandığı kanatlı kapılar bulunurdu. Kapının iç tarafında etrafı kapalı, kalenin içiyle bağlantıyı kesen bir avlu bulunur, ilk savunmayı aşan düşmanlar burada yok edilirdi. Ek bir savunma olarak hendeğin dış tarafına, köprünün önüne adı verilen bir kule inşa edilirdi.
Hendek
Düşmanların geçişini önlemek için kalenin etrafına hendek denilen bir çukur kazılabilir ve mümkünse içi su ile doldurulurdu. İnsanların hendek üzerinden geçişi zincirlerle indirilip kaldırılabilen bir asma köprüyle sağlanırdı. Kuşatma sırasında düşmanların geçişini önlemek için köprü yukarı çekilirdi.
Mazgallı siper
Surların üzerinde arkasına askerlerin konuşlandığı dişli parapet. Barbata veya dendan olarak da bilinir.
Ok mazgalları
Ok mazgalları surlardaki ok ateş edilebilmesi için dış yani dar, iç yanı geniş aralıklardır.
Poterna
Bazı kalelerde poterna denilen ufak ikincil kaleler bulunurdu. Savaş sırasında bunlar düşmanın girmesini önlemek için örülürdü. Kuşatma birliklerine saldırmak veya dışarıya haberci göndermek için kullanılan küçük kapıları uğrun veya huruç kapısı denirdi.
Tarihçe
Antik Roma
Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor. |
Romalılar antik Batı dünyasında askeri mühendislik konusunda gelişmişlerdi ve çalışmalarının izlerine hala Avrupa ve Orta Doğu'da rastlanmaktadır. Romalılar castra adı verilen askerî garnizon kentleri inşa etmişlerdi. Bu yapılar surlar ve hendeklerle çevriliydi ve lejyonların hızlıca hareket edebilmelerini sağlayan yollarla birbirlerine bağlanırdı.
Bizans İmparatorluğu
Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor. |
Araplar ve İslam
İran ve Orta Asya
İslam'ın Orta Asya'ya yayılmasından önce büyük siyasi ve ekonomik merkezlerden ziyade şato benzeri yapılar yaygındı. Bunlar diz denilen bir kale ve şehristan denilen asıl kasabadan oluşmaktaydı. Araplar İran, Horasan ve daha sonra Maveraünnehir ve Harezm bölgelerinde karşılaştıkları bu yapıları kal'a olarak adlandırdılar. İslamiyet'in ve Araplar'ın bölgeye gelmesiyle birlikte siyasi ve ekonomik refah artınca Feodal yapı aşılmış ve şehirler büyüme evresine girmiştir. Gelişen şehirlerde eski şatovari yapılar şehrin çekirdeğini, yani kuhendizini oluşturmuştur. Kent halkının çoğunun ikamet ettiği, etrafı surlarla çevrili yere şehristan denmiştir. Eğlence ve ibadet amaçlı binaların çoğu şehristanda bulunurdu. Rabat ise kentin büyümesiyle surlarla çevrili şehristanın dışına taşan yerleşim birimidir. Rabatın temel özelliği asıl şehrin dışında gelişmesidir. Rabatta genellikle ticari faaliyetler gerçekleşirdi. Böylelikle kuhendiz, şehristan ve rabatla birlikte üçlü şehir tipolojisini oluşmuştur. Bu üçlü şehir planı sadece Orta Asya şehir tipolojisinde geçerli değildi. İslam coğrafyasının herhangi bir yerindeki benzer şehir tiplerinin anlatımında da kullanılmaktaydı.:145-153
İber Yarımadası
Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor. |
Orta Çağ Avrupası
Orta Çağ'da Avrupa'da şato denilen, bir kral veya lordun konutu olan hisarlar yaygındı. Şatoda hükümdar ile birlikte ailesi, hizmetçileri ve savaşçıları da yaşardı. Avrupa'da kullanılan en yaygın şato türleri mot ve beyli şatosu, kâgir donjonlu şato ve konsentrik şatosuydu.
Batı Avrupa'da şatolar 9. yüzyılda gelişmeye başladı. 10. yüzyıl Fransa'sında motte denilen etrafı hendeklerle çevrili bir tepenin üzerine donjon adı verilen büyük bir ahşap kule inşa edilirdi. İlerleyen dönemde tepenin eteği kazıklı çitle çevrilerek bailey adı verilen bir avlu oluşturuldu. Böylelikle 11. yüzyıl itibarıyla Batı Avrupa'da mot ve beyli şatoları yaygınlaştı. Ahşap malzemeler ateşe karşı dayanıksız olduğu için daha sonraları taştan malzemeler kullanılmaya başlandı ve kâgir şatolar meydana çıktı.
Trace italienne
Topun yaygınlaşmasıyla birlikte 15. yüzyılın sonlarında Orta Çağ kalelerinin önemi azaldı ve trace italienne (İtalyan tarzı) denilen yeni bir savunma mimarisi ortaya çıktı. 16. yüzyıl boyunca İtalyan tarzı istihkâmlar Avrupa devletlerinin neredeyse tamamı tarafından en iyi savunma yöntemi olarak bilindi. Yeni Çağ'da tahkimat mimarisi Leonardo da Vinci, Michelangelo ve Machiavelli gibi Rönesans düşünürlerinin uğraşıydı. 16. yüzyılda ilk örneğini veren bu tahkimatlar 17. yüzyılda Fransız askerî mühendisi Vauban sayesinde tam teşekküllü hudut savunma sistemi hâlini aldı.
Yeni Çağ'da İtalyan mimar Leone Battista Alberti tarafından kalelerin topa karşı daha iyi savunulabilmesi için yıldız şeklinde inşa edilmesi gerektiği ortaya atıldı. Top ateşine karşı dayanıklılığın artması için tahkimatların duvarları kalınlaştırıldı ve yükseklikleri alçaltıldı. Bu, toplara karşı daha etkiliydi ancak surların dibinin gözlemlenememesine ve sürpriz saldırılara açık olmasına sebebiyet verdi. Bunu aşmak için kanat ateşine ihtiyaç vardı ve bu yüzden bir yandan düşmanın, ana savunma hattına saldırmasına engelleyen ve düşman toplarını uzakta tutan bir yandan da komşu burçların çevresindeki kör alanları koruyabilen, surlardan uzanan kuleler inşa ettiler. Sonraysa savunma yapılarına geniş ve derin hendekler eklendi ve hendeği korumak için dış tahkimatlar inşa edildi. Bu yeni tarz kalelerin inşası maliyetliydi.
İnşaat
Tipik bir kale üç ana bölümden oluşurdu: surların dışında kalan varoş, surların çevrelediği alan ve son savunma hattı olan iç kale. Kalelerin yapımında kullanılan malzemeler amacına ve coğrafi şartlara göre değişebilirdi. Toprak, ağaç, kerpiç, tuğla, doğal veya kesme taş kale inşasında kullanılan maddelerdir. Askerlere konaklama imkanı sağlamak için kaleye bir kışla inşa edilirdi.
Toplumsal merkez
Kalelerde yaşan insan sayısı yüzlerden başlayarak binleri bulabilirdi. Kaleler askeri işlevlerinin dışında idari, siyasi ve ekonomik merkezlerdi. Kalelerin bu işlevleri içlerinde bulundukları kültürün özelliklerine göre değişirdi. Örneğin Osmanlı devrindeki kaleler hem askeri hem de idari ve ekonomik merkez işlevi görürdü.
Konum ve arazi
Kalenin inşasında coğrafi koşullardan yüksek mertebede faydalanabilmek için nehir kenarı, tepe, dağ, deniz kenarı, boğaz, ada; yol kavşakları, ana yol veya geçit noktaları tercih edilirdi. Kolayca savunulabilmesi, ihtiyaç olunca içeridekilerin dışarıya çıkabilmesi, uzun süren kuşatmalar için su ihtiyacını karşılayacak olanaklara sahip olması ve mümkünse etrafını çevreleyen engeller olması yer seçiminde etkili olan faktörlerdi.
Savaş
Stratejik önem
Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor. |
Kuşatma
Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor. |
Görseller
-
![image]()
Castel del Monte, İtalya -
![image]()
Himeji Şatosu, Japonya
| Wikimedia Commons'ta Kale ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
Kaynakça
Özel
- ^ a b c . Nişanyan Sözlük. 24 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2021.
- ^ . Nişanyan Sözlük. 24 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2021.
- ^ a b c d e f g h i . TDV İslam Ansiklopedisi. 6 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2021.
- ^ "Nişanyan Yeradları". nisanyanmap.com (İngilizce). 27 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Mart 2021.
- ^ Ersenal 2019, s. 31.
- ^ a b c . Encyclopedia Britannica (İngilizce). 17 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2021.
- ^ . Encyclopedia Britannica (İngilizce). 6 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2021.
- ^ . TDV İslam Ansiklopedisi. 6 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2021.
- ^ Eren 2006, s. 180.
- ^ Göger 2014, s. 63.
- ^ a b Ersenal 2019, ss. 35. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "FOOTNOTEErsenal201935" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: ) - ^ Şahin 2013, s. 51.
- ^ Denis & Lepage 2002, s. 46.
- ^ Denis & Lepage 2002, s. 32.
- ^ Boran, Ali. Osmanlı Dönemi Kale Mimarisi. 5 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ocak 2021.
- ^ . Encyclopedia Britannica (İngilizce). 4 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2021.
- ^ Can, Mesut (2015). IV. Türkiye Lisans Üstü Çalışmalar Kongresi: Bildiriler Kitabı - III (PDF). 14 Ocak 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 24 Ocak 2021.
- ^ Denis & Lepage 2002, s. 37-54.
- ^ Ersenal 2019, ss. 2-3.
- ^ Ersenal 2019, ss. 29.
- ^ Ersenal 2019, s. 36-37.
- ^ Ersenal 2019, s. 37.
Genel
- Özgüven, Burcu (2003). "Characteristics of Turkish and Hungarian Palanka-protected Settlements along the River Danube". Archaeology of the Ottoman Period in Hungary (İngilizce). 30 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Ocak 2021.
- Denis, Jean; Lepage, G. G. (2002). Castles and Fortified Cities of Medieval Europe: An Illustrated History. McFarland & Company.
- Eren, Hasan (2006). "Coğrafi Adların Etimolojik Sözlüğü". 6 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ocak 2021.
- Nicolle, David (2010). Ottoman Fortifications 1300-1710 (İngilizce). Osprey Publishing.
- Şahin, İbrahim (2013). "Türkiye yeradbiliminde terim ve tür sınıflandırması sorunları". Avrasya Terim Dergisi. 1 (1): 46-58. 6 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından .
- Göger, Veysel (2014). "16. Yüzyıl Osmanlı Kale Kuşatmaları (strateji, taktik, kuşatma aşamaları ve teknolojisi)". Basılmamış Doktora Tezi / Ph.D. Thesis: Marmara Üniversitesi 2014. (İngilizce). Erişim tarihi: 24 Ocak 2021.
- Ersenal, Kemal (2019). Kaleden Yıldız Kale’ye: Lefkoşa ve Mağusa Kuşatmaları Örneğinde Kale Mimarisindeki Değişim (PDF) (Tez). 30 Ocak 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 23 Ocak 2021.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kale ya da kermen dusmanin gelisinin beklendigi yollar uzerine stratejik oneme sahip olan sehirlere gecit ve dar bogazlara savunma amacli olarak insa edilen ordusal yapi Bu tur tahkimatlar antik caglardan beri kullanilmistir ve askeri islevlerinin yani sira idari siyasi ve ekonomik merkez olarak is gormustur Kimi kaleler saray halkina konaklama imkani saglardi Kalelerde kuleler ve surlar gibi farkli ozelliklere sahip bolumler bulunurdu 15 yuzyilda toplarin yayginlasmasiyla Orta Cag kaleleri islevlerini yitirdi ve yerini Italyan tarzi kalelere birakti Dogu Sussex te bulunan 1385 yilinda insa edilmis Bodiam Satosunun etrafi ici su dolu bir hendekle cevrilidir TanimEtimoloji Sozcugun kokeni Arapca ḳlˁ kokunden gelen ḳalˁa t قلعة hisar kale mustahkem yer kelimesidir Bunun kokeni ise Akadca ayni anlama sahip olan kalakku sozcugudur Turkcede yer adlarinda kullanilan kestel sozcugu Ingilizce castle sozcuguyle benzerlik gostermektedir Diyanet Islam Ansiklopedisi iki sozcuk arasindaki iliskinin belirsiz oldugunu dile getirse de Nisanyan Yeradlari na gore sozcugun kokeni Yunanca kastellos kelimesidir Terminoloji Kale sozcugunun kapsami farkli sekillerde belirlenebilmektedir Gunumuzde mustahkem pek cok yapiya kale denilmektedir Ingilizcedeki castle sozcugu genellikle bir lordun ikamet ettigi tahkim edilmis mesken olarak ifade edilir Fransizca kokenli sato sozcugu 13 ve 14 yuzyillarda castle sozcuguyle es anlamli olarak kullanilirken 15 yuzyilda feodalizmin zayiflamasiyla birlikte satafatli koskleri ifade etmek icin kullanilmaya baslanmistir Hisar sozcugu aslinda sato gibi hem konut hem tahkimat gorevi goren yapilari ifade etmek icin kullanilmaktadir Kermen ise Tatarca kirmen sozcugunden gelmektedir ve Ruscadaki kremlin sozcugunun kokenini olusturmaktadir Palanka ve kale sozcukleri tahkim edilmis sehirlerin butununu kapsayacak sekilde de kullanilmistir Eger bir kale sehri kapsamaktaysa ona kalekent denir Mustahkem sehir de ayni anlamda kullanilan baska bir terimdir Yer adi bilimi olarak incelendigindeyse hisar sozcugunun Turkiye nin batisindaki yer adlarinda kale sozcugunun Turkiye nin dogusundaki yer adlarinda kermen sozcugunun ise Kirim cografyasindaki yer adlarinda yaygin oldugu gorulmektedir Arapcada kale anlaminda kullanilan hisn kelimesi Turkcede pek kullanilmamistir ancak gunumuzde yer adi olarak Hisnikeyfa da Hasankeyf yasamaktadir Yaygin bolumleriRochester satosunun baskulesi Baskule Baskule veya erk olarak da bilinen kalenin en guclu savunulan buyuk kulesi Icinde hukumdar ve ailesi ile hukumdarin savascilarinin ve hizmetcilerinin ikamet edebilmesi icin kalacak yer bulunurdu Bu buyuk kuleler icinde yasayan hukumdarin gucunu yansitirdi Hatta gorkemli baskuleler kendi basina birer askeri mevki sayilirdi Baskuleler buyuk ve yuksek bir yapiya sahip olur ve binanin agir yukunu dagitabilmek icin guclu temeller bulundururdu Kocbaslarina dayanabilmeleri icin duvarlari cok kalin olur ve kagir payandalarla desteklenirdi Baskulede cok sayida ve cesitli katlar bulunurdu Zemin katta depolama amaciyla kullanilmak uzere bir zindan bulunabilirdi Sozcuk Ingilizcede great tower donjon ve keep ile ifade edilir Carcassone mustahkem sehrinin perde duvarlari Perde duvari Perde duvari veya kale bedeni savunma amaciyla insa edilmis yuksek duvarlardir Perde duvarin uzerinde askerlerin siper alabilecegi bir barbata bulunurdu Askerlerin perde duvarin uzerinde mevzilendigi yere denirdi Bazi kalelerde dis duvar denilen ikincil bir koruyucu duvar vardir Bu iki duvar arasinda kalan toprak serite sarampa denir Perde duvarlarin ic tarafinda eskiden kumkuma gunumuzdeyse kazamat denilen bedenin icinde nis olusturan kemerli gozler bulunabilirdi Perde duvarin dibine gelen dusmanlara ok tas vb seyleri firlata bilmek icin duvardan cumba halinde uzanan senkendaz veya kuluhendaz denilen cikma mazgallar bulunurdu Bazen dusmanlarin kale bedenlerine yaklasmasini onleme icin araziye sev denilen egimler verilmistir Conwy kentinin kapikulesi Kapikule Kalenin ana giris kapisinin bulundugu kenarlarinda veya burclar uzerinde mazgalli siperlerle korunan yapi Burada kalenin girisini kapatmak icin dikine indirilip kaldirilan asma kapi olarak adlandirilan kafesli yapidaki engeller kullanilirdi Ayrica kalin ahsaptan yapilan ve dis yuzeyinin demir levhalarla kaplandigi kanatli kapilar bulunurdu Kapinin ic tarafinda etrafi kapali kalenin iciyle baglantiyi kesen bir avlu bulunur ilk savunmayi asan dusmanlar burada yok edilirdi Ek bir savunma olarak hendegin dis tarafina koprunun onune adi verilen bir kule insa edilirdi Hendek Dusmanlarin gecisini onlemek icin kalenin etrafina hendek denilen bir cukur kazilabilir ve mumkunse ici su ile doldurulurdu Insanlarin hendek uzerinden gecisi zincirlerle indirilip kaldirilabilen bir asma kopruyle saglanirdi Kusatma sirasinda dusmanlarin gecisini onlemek icin kopru yukari cekilirdi Mazgalli siper Surlarin uzerinde arkasina askerlerin konuslandigi disli parapet Barbata veya dendan olarak da bilinir Ok mazgallari Ok mazgallari surlardaki ok ates edilebilmesi icin dis yani dar ic yani genis araliklardir Poterna Bazi kalelerde poterna denilen ufak ikincil kaleler bulunurdu Savas sirasinda bunlar dusmanin girmesini onlemek icin orulurdu Kusatma birliklerine saldirmak veya disariya haberci gondermek icin kullanilan kucuk kapilari ugrun veya huruc kapisi denirdi TarihceAntik Roma Bu alt basligin gelistirilmesi gerekiyor Roma kalesi Arbeia nin modeli Romalilar antik Bati dunyasinda askeri muhendislik konusunda gelismislerdi ve calismalarinin izlerine hala Avrupa ve Orta Dogu da rastlanmaktadir Romalilar castra adi verilen askeri garnizon kentleri insa etmislerdi Bu yapilar surlar ve hendeklerle cevriliydi ve lejyonlarin hizlica hareket edebilmelerini saglayan yollarla birbirlerine baglanirdi Bizans Imparatorlugu Bu alt basligin gelistirilmesi gerekiyor Araplar ve Islam Iran ve Orta Asya Islam in Orta Asya ya yayilmasindan once buyuk siyasi ve ekonomik merkezlerden ziyade sato benzeri yapilar yaygindi Bunlar diz denilen bir kale ve sehristan denilen asil kasabadan olusmaktaydi Araplar Iran Horasan ve daha sonra Maveraunnehir ve Harezm bolgelerinde karsilastiklari bu yapilari kal a olarak adlandirdilar Islamiyet in ve Araplar in bolgeye gelmesiyle birlikte siyasi ve ekonomik refah artinca Feodal yapi asilmis ve sehirler buyume evresine girmistir Gelisen sehirlerde eski satovari yapilar sehrin cekirdegini yani kuhendizini olusturmustur Kent halkinin cogunun ikamet ettigi etrafi surlarla cevrili yere sehristan denmistir Eglence ve ibadet amacli binalarin cogu sehristanda bulunurdu Rabat ise kentin buyumesiyle surlarla cevrili sehristanin disina tasan yerlesim birimidir Rabatin temel ozelligi asil sehrin disinda gelismesidir Rabatta genellikle ticari faaliyetler gerceklesirdi Boylelikle kuhendiz sehristan ve rabatla birlikte uclu sehir tipolojisini olusmustur Bu uclu sehir plani sadece Orta Asya sehir tipolojisinde gecerli degildi Islam cografyasinin herhangi bir yerindeki benzer sehir tiplerinin anlatiminda da kullanilmaktaydi 145 153 Iber Yarimadasi Bu alt basligin gelistirilmesi gerekiyor Orta Cag Avrupasi Montro deki Chillon Satosu Isvicre Orta Cag da Avrupa da sato denilen bir kral veya lordun konutu olan hisarlar yaygindi Satoda hukumdar ile birlikte ailesi hizmetcileri ve savascilari da yasardi Avrupa da kullanilan en yaygin sato turleri mot ve beyli satosu kagir donjonlu sato ve konsentrik satosuydu Bati Avrupa da satolar 9 yuzyilda gelismeye basladi 10 yuzyil Fransa sinda motte denilen etrafi hendeklerle cevrili bir tepenin uzerine donjon adi verilen buyuk bir ahsap kule insa edilirdi Ilerleyen donemde tepenin etegi kazikli citle cevrilerek bailey adi verilen bir avlu olusturuldu Boylelikle 11 yuzyil itibariyla Bati Avrupa da mot ve beyli satolari yayginlasti Ahsap malzemeler atese karsi dayaniksiz oldugu icin daha sonralari tastan malzemeler kullanilmaya baslandi ve kagir satolar meydana cikti Polonya daki Malbork Satosu nun panaromasiTrace italienne Hollanda daki Coevorden Kalesi nin plani Topun yayginlasmasiyla birlikte 15 yuzyilin sonlarinda Orta Cag kalelerinin onemi azaldi ve trace italienne Italyan tarzi denilen yeni bir savunma mimarisi ortaya cikti 16 yuzyil boyunca Italyan tarzi istihkamlar Avrupa devletlerinin neredeyse tamami tarafindan en iyi savunma yontemi olarak bilindi Yeni Cag da tahkimat mimarisi Leonardo da Vinci Michelangelo ve Machiavelli gibi Ronesans dusunurlerinin ugrasiydi 16 yuzyilda ilk ornegini veren bu tahkimatlar 17 yuzyilda Fransiz askeri muhendisi Vauban sayesinde tam tesekkullu hudut savunma sistemi halini aldi Yeni Cag da Italyan mimar Leone Battista Alberti tarafindan kalelerin topa karsi daha iyi savunulabilmesi icin yildiz seklinde insa edilmesi gerektigi ortaya atildi Top atesine karsi dayanikliligin artmasi icin tahkimatlarin duvarlari kalinlastirildi ve yukseklikleri alcaltildi Bu toplara karsi daha etkiliydi ancak surlarin dibinin gozlemlenememesine ve surpriz saldirilara acik olmasina sebebiyet verdi Bunu asmak icin kanat atesine ihtiyac vardi ve bu yuzden bir yandan dusmanin ana savunma hattina saldirmasina engelleyen ve dusman toplarini uzakta tutan bir yandan da komsu burclarin cevresindeki kor alanlari koruyabilen surlardan uzanan kuleler insa ettiler Sonraysa savunma yapilarina genis ve derin hendekler eklendi ve hendegi korumak icin dis tahkimatlar insa edildi Bu yeni tarz kalelerin insasi maliyetliydi InsaatTipik bir kale uc ana bolumden olusurdu surlarin disinda kalan varos surlarin cevreledigi alan ve son savunma hatti olan ic kale Kalelerin yapiminda kullanilan malzemeler amacina ve cografi sartlara gore degisebilirdi Toprak agac kerpic tugla dogal veya kesme tas kale insasinda kullanilan maddelerdir Askerlere konaklama imkani saglamak icin kaleye bir kisla insa edilirdi Toplumsal merkezKalelerde yasan insan sayisi yuzlerden baslayarak binleri bulabilirdi Kaleler askeri islevlerinin disinda idari siyasi ve ekonomik merkezlerdi Kalelerin bu islevleri iclerinde bulunduklari kulturun ozelliklerine gore degisirdi Ornegin Osmanli devrindeki kaleler hem askeri hem de idari ve ekonomik merkez islevi gorurdu Konum ve araziFransa daki Clisson Kalesi Kalenin insasinda cografi kosullardan yuksek mertebede faydalanabilmek icin nehir kenari tepe dag deniz kenari bogaz ada yol kavsaklari ana yol veya gecit noktalari tercih edilirdi Kolayca savunulabilmesi ihtiyac olunca iceridekilerin disariya cikabilmesi uzun suren kusatmalar icin su ihtiyacini karsilayacak olanaklara sahip olmasi ve mumkunse etrafini cevreleyen engeller olmasi yer seciminde etkili olan faktorlerdi SavasStratejik onem Bu alt basligin gelistirilmesi gerekiyor Kusatma Bu alt basligin gelistirilmesi gerekiyor Roque Gameiro tarafindan cizilen Lizbon Kusatmasi Chateau des Baux daki yeniden insa edilmis trebuse Fransa GorsellerCastel del Monte Italya Himeji Satosu JaponyaWikimedia Commons ta Kale ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir KaynakcaOzel a b c Nisanyan Sozluk 24 Haziran 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Ocak 2021 Nisanyan Sozluk 24 Haziran 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Mart 2021 a b c d e f g h i TDV Islam Ansiklopedisi 6 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Ocak 2021 Nisanyan Yeradlari nisanyanmap com Ingilizce 27 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Mart 2021 Ersenal 2019 s 31 a b c Encyclopedia Britannica Ingilizce 17 Agustos 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Ocak 2021 Encyclopedia Britannica Ingilizce 6 Agustos 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Ocak 2021 TDV Islam Ansiklopedisi 6 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Ocak 2021 Eren 2006 s 180 Goger 2014 s 63 a b Ersenal 2019 ss 35 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi FOOTNOTEErsenal201935 adi farkli icerikte birden fazla tanimlanmis Bkz Kaynak gosterme Sahin 2013 s 51 Denis amp Lepage 2002 s 46 Denis amp Lepage 2002 s 32 Boran Ali Osmanli Donemi Kale Mimarisi 5 Subat 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Ocak 2021 Encyclopedia Britannica Ingilizce 4 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Mart 2021 Can Mesut 2015 IV Turkiye Lisans Ustu Calismalar Kongresi Bildiriler Kitabi III PDF 14 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 24 Ocak 2021 Denis amp Lepage 2002 s 37 54 Ersenal 2019 ss 2 3 Ersenal 2019 ss 29 Ersenal 2019 s 36 37 Ersenal 2019 s 37 Genel Ozguven Burcu 2003 Characteristics of Turkish and Hungarian Palanka protected Settlements along the River Danube Archaeology of the Ottoman Period in Hungary Ingilizce 30 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Ocak 2021 Denis Jean Lepage G G 2002 Castles and Fortified Cities of Medieval Europe An Illustrated History McFarland amp Company Eren Hasan 2006 Cografi Adlarin Etimolojik Sozlugu 6 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ocak 2021 Nicolle David 2010 Ottoman Fortifications 1300 1710 Ingilizce Osprey Publishing Sahin Ibrahim 2013 Turkiye yeradbiliminde terim ve tur siniflandirmasi sorunlari Avrasya Terim Dergisi 1 1 46 58 6 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Goger Veysel 2014 16 Yuzyil Osmanli Kale Kusatmalari strateji taktik kusatma asamalari ve teknolojisi Basilmamis Doktora Tezi Ph D Thesis Marmara Universitesi 2014 Ingilizce Erisim tarihi 24 Ocak 2021 Ersenal Kemal 2019 Kaleden Yildiz Kale ye Lefkosa ve Magusa Kusatmalari Orneginde Kale Mimarisindeki Degisim PDF Tez 30 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 23 Ocak 2021