Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Şubat 2017) |
Gazel, Türkçe Divan edebiyatının en yaygın nazım şeklidir. Gazel sözcüğü sözlük tarifi ile "kadınlarla sevgi üzerine konuşmak, söyleşmek" anlamına gelir.[]
Gelişmesi
Gazel Arapça edebiyatta bir nazım şekli değildir bir kasidenin başında bulunan aşktan, sevgiliden söz eden kısımlara verilen addır. Diğer bir adla "nesîb" olarak bilinir. Fakat sonraları bir şairin bahar, aşk, sevgili, şarap vb. coşkulu haller karşısındaki duygularını, kısa veya uzun olarak, ele alan şiirlere gazel denilmiştir. Arap şiirinde nesib anlamında kadın ve aşktan söz eden kaside şeklinde yazılmış şiirlere "tegazzül" denir.
Klasik Arap şiirinde gazel genel olarak üç başlık altında incelenmektedir. Bunlardan en önemlisi saf, temiz ve iffetli duyguların işlenmiş olduğu "'Uzrî Gazel"dir. Diğer ikisi ise "Sarih (Açık) Gazel" ve "Sınaî (Yapay) Gazel"dir. Her ne kadar Cemil b. Ma'mer'in ve Mecnunu Leylâ'nın öncülüğünü üstlendiği "'Uzrî Gazel" 2016 yılında dilimizde detaylı şekilde ele alındıysa da Arap gazelinin diğer iki kolu henüz Türkçede işlenmemiştir.
Islâmiyet’i kabulünden sonra İran’da Arap şiirinin etkisi altında oluşturulan "yeni İran edebiyatı" içinde gazel lirik şiirin en tercih edilen nazim şekillerinden biri olmuştur. Yeni İran şiirinde Arap edebiyatında kasidenin bir bölümü olan gazel Fars edebiyatında nazım şekli haline gelmiştir. Farsça gazel söyleyen ilk "Şehidi Belhi"'dir.
Batı Türkçesi ile ilk gazel 13.yy. ikinci yarısında ve Anadolu'daki ilk menakıbname olan "Menakıbı Evhaduddini Kirmani" adlı eserdeki gazel ile Mevlana'ya ait gazeldir.
Yapısal terimler
Kafiye örgüsü "aa,ba,ca" şeklinde olur. İlk beyite "matla", matladan sonraki beyite "hüsn-i matla"; son beyite "makta", maktadan önceki beyite "hüsn-i makta" denir. En güzel beyite "beyt'ül gazel" ya da "şah beyit" denilir. Şairin "mahlas"ının geçtiği beyite "Taç Beyit" ya da "tahallüs" denir. Matla mısrası gazelin sonunda tekrarlanırsa "reddi matla" denir. Matladan başka mısra tekrarlanırsa "reddi mısra" denir.
Bu uygulama Tanzimat döneminde yapılmıştır. "Sebki hint" şairleri iki matla kullanır. Böyle gazellere "zul metali" denir. Gazeldeki beyitler sadece kafiye, vezin değil anlam bakımından da birbirine bağlanmış ise buna yek ahenk denir. Bütün beyitler aynı güzellikte ise yek avaz denir. Mahlas beyitten sonra birkaç beyit eklenerek biri övülürse ona müzeyyel gazel denir. Arapça, Farsça, Türkçe ile karışık söylenmiş gazellere mülemma gazel denir. İki şairin birlikte veya beyit beyit söyledikleri gazele müşterek gazel denir. Matladan sonra gelen beyitlerin ortalarI ilk beyit ile kafiyeli ise musammat gazel denir.
Kafiyesine de iç "kafiye" denir. Musammat gazeller
mefâ'ilün mefâ'ilün mefâ'ilün mefâ'ilün
ya da
Müstef’ilün / Müstef’ilün / Müstef’ilün / Müstef’ilün
şeklinde yazılır. Her mısrada aks sanatı yapılmış gazellere "mükerrer gazel" denir.
Gazellerde beyit sayısı genellikle 5-15 arası değişir. Ortalama olarak gazel beyit 5-7-9 arası yazılır. Gazeller her aruzun kalıbıyla yazılır.
Bir şairi aynı vezin ve kafiyeyle gazeline başka gazel yazmaya "tanzir" denir. Gazele de "naziri" denir. Eğer nazire ters anlamda yazılmışsa buna "nakize" denir.
Gazelde en çok aşk konusu işlenir. Rindlik, tasavvuf, şarap zevki diğer konulardır. Aşkla ilgili gazellere "aşıkane"; beşeri aşkı anlatan gazellere "şuhane"; yaşamdan zevk almayı anlatan gazellere "rindane"; gazel öğretici gazellere "hakimane" gazel denir.
Özellikleri
- Gazel, beyit denilen ikili dizelerden oluşur.
- Konusu genellikle liriktir.
- Gazelin beyit sayısı 5-15 arasında değişir. Daha fazla beyitten oluşan gazellere mutavvel gazel denilir.
- Gazeller eskiden bestelenerek okunurdu. Özelikle bestelenmek için yazılmış gazeller de vardır. Gazelleri makamla okuyan kişilere "gazelhan", gazel yazan usta şairlere ise "gazelsera" adı verilir.
- Gazel, Türk müziğinde ise şiirin bir hanende tarafından doğaçtan seslendirilmesidir. Sesle taksim olarak da bilinir.
- En güzel beytine beyt'ül gazel denir.
- Gazelin ilk beytine matla, matladan sonraki beytine hüsn-i matla; son beytine makta, maktadan önceki beytine hüsn-i makta, denir.
Klasik Arap Edebiyatında Gazel
Klasik Arap edebiyatında gazel, şiirin en yaygın konularından biridir. el-Abbâs b. el-Ahnef, Kays b. Mulavvah, Ebû Nuvâs gazel söylemiş şairlerdendir.
Konuyla ilgili yayınlar
Ayyıldız, Esat (2019). el-‘Abbâs B. El-Ahnef: İdealize Edilmiş Ask Temalı Gazellerin Abbâsî Dönemindeki Özgün Bir Temsilcisi. Uluslararası Bilim, Teknoloji ve Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler Sempozyumu, 3, 209-216.
Ayyıldız, Esat (2016). Abbasî Dönemine Kadar 'Uzrî Gazel 1 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Kaynakça
- ^ Ayyıldız, Esat, Abbasî Dönemine Kadar 'Uzrî Gazel, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2016.
- ^ İsen, Mustafa et.al. (2002) Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, İstanbul:Grafiker Yayınları
- ^ "Dilbilimi.net" websitesinde Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri ve Türleri Online: [1] 29 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Erişim tarihi: 31 Mayıs 2016
Dış kaynaklar
- Pala, İskender (1999 27.bas. 2016), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul:Kapı Yayınları, , Sayfa
- Dilçin, Cem (1983) Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları
- İpekten, Haluk (1994, 14.bas.2011), Eski Türk Edebiyatı Nazım şekilleri ve Arûz, İstanbul:Dergah Yayınları,
- Muallim Nâci, (haz. M. A. Yekta Saraç), (2004) Edebiyat Terimleri: Istılahât-ı Edebiyye, İstanbul:
- Tural, Sadık Kemal (ed.) (2001, 2003, 2004, 2005, 2006), Türk Dünyası Edebiyat Terimleri ve Kavramları Ansiklopedik Sözlüğü 5 Cilt, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, ISBN 3990000025722
- İsen, Mustafa; Macit, Mahsun; Horata, Osman; Kılıç, Filiz; ve Aksoyak, İ. Hakkı, (2002) Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, İstanbul:Grafiker Yayınları
Dış bağlantılar
- İpekten, Haluk (1996) "Gazel", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c.13 say. 440-442 Online: [2][]
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Subat 2017 Gazel Turkce Divan edebiyatinin en yaygin nazim seklidir Gazel sozcugu sozluk tarifi ile kadinlarla sevgi uzerine konusmak soylesmek anlamina gelir kaynak belirtilmeli 18 yuzyilin ortalarinda bir gazel ve rubai koleksiyonundan resimli bir baslikGelismesiGazel Arapca edebiyatta bir nazim sekli degildir bir kasidenin basinda bulunan asktan sevgiliden soz eden kisimlara verilen addir Diger bir adla nesib olarak bilinir Fakat sonralari bir sairin bahar ask sevgili sarap vb coskulu haller karsisindaki duygularini kisa veya uzun olarak ele alan siirlere gazel denilmistir Arap siirinde nesib anlaminda kadin ve asktan soz eden kaside seklinde yazilmis siirlere tegazzul denir Klasik Arap siirinde gazel genel olarak uc baslik altinda incelenmektedir Bunlardan en onemlisi saf temiz ve iffetli duygularin islenmis oldugu Uzri Gazel dir Diger ikisi ise Sarih Acik Gazel ve Sinai Yapay Gazel dir Her ne kadar Cemil b Ma mer in ve Mecnunu Leyla nin onculugunu ustlendigi Uzri Gazel 2016 yilinda dilimizde detayli sekilde ele alindiysa da Arap gazelinin diger iki kolu henuz Turkcede islenmemistir Islamiyet i kabulunden sonra Iran da Arap siirinin etkisi altinda olusturulan yeni Iran edebiyati icinde gazel lirik siirin en tercih edilen nazim sekillerinden biri olmustur Yeni Iran siirinde Arap edebiyatinda kasidenin bir bolumu olan gazel Fars edebiyatinda nazim sekli haline gelmistir Farsca gazel soyleyen ilk Sehidi Belhi dir Bati Turkcesi ile ilk gazel 13 yy ikinci yarisinda ve Anadolu daki ilk menakibname olan Menakibi Evhaduddini Kirmani adli eserdeki gazel ile Mevlana ya ait gazeldir Yapisal terimlerKafiye orgusu aa ba ca seklinde olur Ilk beyite matla matladan sonraki beyite husn i matla son beyite makta maktadan onceki beyite husn i makta denir En guzel beyite beyt ul gazel ya da sah beyit denilir Sairin mahlas inin gectigi beyite Tac Beyit ya da tahallus denir Matla misrasi gazelin sonunda tekrarlanirsa reddi matla denir Matladan baska misra tekrarlanirsa reddi misra denir Bu uygulama Tanzimat doneminde yapilmistir Sebki hint sairleri iki matla kullanir Boyle gazellere zul metali denir Gazeldeki beyitler sadece kafiye vezin degil anlam bakimindan da birbirine baglanmis ise buna yek ahenk denir Butun beyitler ayni guzellikte ise yek avaz denir Mahlas beyitten sonra birkac beyit eklenerek biri ovulurse ona muzeyyel gazel denir Arapca Farsca Turkce ile karisik soylenmis gazellere mulemma gazel denir Iki sairin birlikte veya beyit beyit soyledikleri gazele musterek gazel denir Matladan sonra gelen beyitlerin ortalarI ilk beyit ile kafiyeli ise musammat gazel denir Kafiyesine de ic kafiye denir Musammat gazeller mefa ilun mefa ilun mefa ilun mefa ilun ya da Mustef ilun Mustef ilun Mustef ilun Mustef ilun seklinde yazilir Her misrada aks sanati yapilmis gazellere mukerrer gazel denir Gazellerde beyit sayisi genellikle 5 15 arasi degisir Ortalama olarak gazel beyit 5 7 9 arasi yazilir Gazeller her aruzun kalibiyla yazilir Bir sairi ayni vezin ve kafiyeyle gazeline baska gazel yazmaya tanzir denir Gazele de naziri denir Eger nazire ters anlamda yazilmissa buna nakize denir Gazelde en cok ask konusu islenir Rindlik tasavvuf sarap zevki diger konulardir Askla ilgili gazellere asikane beseri aski anlatan gazellere suhane yasamdan zevk almayi anlatan gazellere rindane gazel ogretici gazellere hakimane gazel denir OzellikleriGazel beyit denilen ikili dizelerden olusur Konusu genellikle liriktir Gazelin beyit sayisi 5 15 arasinda degisir Daha fazla beyitten olusan gazellere mutavvel gazel denilir Gazeller eskiden bestelenerek okunurdu Ozelikle bestelenmek icin yazilmis gazeller de vardir Gazelleri makamla okuyan kisilere gazelhan gazel yazan usta sairlere ise gazelsera adi verilir Gazel Turk muziginde ise siirin bir hanende tarafindan dogactan seslendirilmesidir Sesle taksim olarak da bilinir En guzel beytine beyt ul gazel denir Gazelin ilk beytine matla matladan sonraki beytine husn i matla son beytine makta maktadan onceki beytine husn i makta denir Klasik Arap Edebiyatinda GazelKlasik Arap edebiyatinda gazel siirin en yaygin konularindan biridir el Abbas b el Ahnef Kays b Mulavvah Ebu Nuvas gazel soylemis sairlerdendir Konuyla ilgili yayinlarAyyildiz Esat 2019 el Abbas B El Ahnef Idealize Edilmis Ask Temali Gazellerin Abbasi Donemindeki Ozgun Bir Temsilcisi Uluslararasi Bilim Teknoloji ve Sosyal Bilimlerde Guncel Gelismeler Sempozyumu 3 209 216 Ayyildiz Esat 2016 Abbasi Donemine Kadar Uzri Gazel 1 Kasim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Yuksek Lisans Tezi Ankara Kaynakca Ayyildiz Esat Abbasi Donemine Kadar Uzri Gazel Yuksek Lisans Tezi Ankara 2016 Isen Mustafa et al 2002 Eski Turk Edebiyati El Kitabi Istanbul Grafiker Yayinlari ISBN 9786054512232 Dilbilimi net websitesinde Divan Edebiyati Nazim Bicimleri ve Turleri Online 1 29 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim tarihi 31 Mayis 2016Dis kaynaklarPala Iskender 1999 27 bas 2016 Ansiklopedik Divan Siiri Sozlugu Istanbul Kapi Yayinlari ISBN 9758950218 Sayfa Dilcin Cem 1983 Orneklerle Turk Siir Bilgisi Ankara Turk Dil Kurumu Yayinlari ISBN 9789751604897 Ipekten Haluk 1994 14 bas 2011 Eski Turk Edebiyati Nazim sekilleri ve Aruz Istanbul Dergah Yayinlari ISBN 9759953539 Muallim Naci haz M A Yekta Sarac 2004 Edebiyat Terimleri Istilahat i Edebiyye Istanbul Tural Sadik Kemal ed 2001 2003 2004 2005 2006 Turk Dunyasi Edebiyat Terimleri ve Kavramlari Ansiklopedik Sozlugu 5 Cilt Ataturk Kultur Merkezi Yayinlari ISBN 3990000025722 Isen Mustafa Macit Mahsun Horata Osman Kilic Filiz ve Aksoyak I Hakki 2002 Eski Turk Edebiyati El Kitabi Istanbul Grafiker Yayinlari ISBN 9786054512232Dis baglantilarIpekten Haluk 1996 Gazel Turkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi c 13 say 440 442 Online 2 olu kirik baglanti