Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Abdulhalûk Uygur (Uygurca: ئابدۇخالىق ئۇيغۇر; 9 Şubat 1901 – 13 Mart 1933), Çin'in Sincan Eyaleti'nde 9 Şubat 1901 yılında günümüz Şincañ Uygur Özerk Bölgesi Turfan şehrinin Bağrı köyünde bir tüccar ailesinde dünyaya gelen bir demokratik Çağdaş Uygur Edebiyatı’nı eserleriyle zenginleştiren bir Uygur devrim savaşçısı ve şairdir.
| Abdulhalûk Uygur | |
|---|---|
 | |
| Kendi dilinde adı | ئابدۇخالىق ئۇيغۇر |
| Doğum | 9 Şubat 1901 Turfan, Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Çing Hanedanlığı |
| Ölüm | 13 Mart 1933 (32 yaşında) Turfan, Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Çin |
| Meslek | Şair |
| Dil | Uygurca |
| Tür | Şiir |
| Önemli eserler | Oyàan (Uyan) |
Hayatı
Abdulhalûk Uygur, daha küçük yaşlarından itibaren ailesinin yanında dini ilimleri ve Arapça, Farsça öğrenir. Abdulhalûk, daha sonra Turfan şehrinde, Çin eğitim veren okulda Çince öğrenir. Burada Çin edebiyatının klasik eserlerinden "Su Boyida" (Su Boyunda) ve "Kizil Ravaktiki Çüş" (Kızıl Çadırdaki Rüya) gibi romanları okur, Sun Yat-sen (孙逸仙, Sūn Yìxiān) ve Lu Sin (鲁迅; Lǔ Xùn) gibi Çinli yazarların eserleriyle tanışır.
1923 yılında birkaç genç arkadaşıyla beraber Sovyetler Birliği'ne giderek burada üç yıl boyunca eğitim ve öğretim görür. Şair, orada Tolstoy, Maksim Gorki, Michail Jurjewitsch Lermontow gibi ünlü Sovyet şair ve yazarlarının eserlerini okur. Sovyetlerde üç yıl kalan şair 1926 yılında tekrar vatana dönünce halkının fakirlik, cahillik ve baskı altında olduğunu görmeye dayanamaz. Şair, Uygur halkını fakirlik, cahillik ve baskısı altında tutan güçlerle mücadele etmeye başlar.
Kısa zaman içinde 1927 yılında "Akartiş Birleşmesi" (Medenileştirme Derneği) adı altında eğitim ve öğretim derneğini kurarak okul açar. Onun açmış olduğu bu okulda okuyan gençlerin bir kısmı Sovyetler Birliği’ne giderek, eğitim ve öğretim görüp, halkının medeniyet seviyesini yükseltmede önemli rol oynarlar. Abdulhalûk, Çin Gomindañ (中國國民黨; Zhōngguó Guómíndǎng) Partisi (Çin Ulusal Partisi) ile amansızca savaşır ve halkını Gomindañ’a karşı teşkilatlandırarak mücadele etmeye davet eder. Onun bu amansızca mücadelesi karşısında Gomindañ Partisi, çareyi Abdulhalûk Uygur’u ortadan kaldırmakta bulur. 1933 yılında Sheng Shicai (Çince: 盛世才; Shèng Shìcái) Turfan şehrine gelerek şairi ve arkadaşlarını tutuklayarak hapse atar. Şair, hapiste iken 13 Mart 1933 tarihinde idam edilir.
Eserleri
Şiirleri
- “Oyàan” (Uyan),
- “Gezep ve Zar” (Öfke ve Çığlık),
- “Zulumga Karşi” (Zulme Karşı),
- “Körüngen Tag Yirak Emes” (Görünen Dağ Uzak Değil),
- “Köñül Hahişi” (Gönül Arzusu) ve
- “Gezep ve Zar” (Öfke ve çığlık) gibi geriye 200'e yakın şiir bırakmıştır.
"Gezep ve Zar" (Öfke ve çığlık) adlı şiirinde;
- Penge mañsaú köz ėçip kapir-cedit dep karġişur,
- Bu hamaúet devride ateş bolup yanarmen.
- Bilime yönelsek uyanıp kafir "cedit" diye beddua ederler.
- Bu cahil devrinde ateş olup yanıyorum.
mısralarıyla, Abdulhalûk Uygur vatanının ve halkının erkince nefes alabilmesi ve çağdaş uygarlık seviyesini yakalayan milletlerden olabilmesi için mücadele eden bir vatan şairidir.
Abdülhalûk'in ünlü "Oyàan" (Uyan) şiirinden bir örnek;
- Hey, péqir Uyghur, oyghan, uyqung yéter,
- Sende mal yoq, emdi ketse jan kéter.
- Bu ölümdin özengni qutqazmisang,
- Ah, séning haling xeter, haling xeter.
- Ey fakir Uygur uyan, uykun yeter.
- Sende mal yok, şimdi gitse can gider.
- Bu ölümden kendini kurtaramazsan,
- Ah, senin halin beter, halin beter.
Notlar
Kaynakça
- Aliyeva, Minara (1999) Abdulhalûk Uygur’un Şiirlerinin Dili, Yayımlanmamış YL Tezi, (Danışmanı: Alimcan İnayet), Ege Üniversitesi Merkez Ktp. Tezler Bl. SBE, 1999 Ali, sayfa 315. (Türkçe)
- Mehmut Zeydi, Mehmut Ekber, İsmail Tömüriler, "Abduxaliq Uyghur Shirliri", Shinjang Xelq Neshriyati, 1986 [undefined] error: {{lang-xx}}: no text ()
- Sultan Mahmut Kaşgarlı, Çağdaş Uygur Türkleri'nin edebiyatı, T.C. Kültür Bakanlığı, 1998, , 9789751719461 (Türkçe)
Dış bağlantılar
- Abdülhalik Uygur'un Yaşam öyküsü2 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . [undefined] error: {{lang-xx}}: no text ()
- Abdülhalik Uygur'un şiirleri2 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . [undefined] error: {{lang-xx}}: no text ()
- (İngilizce)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Abdulhaluk Uygur Uygurca ئابدۇخالىق ئۇيغۇر 9 Subat 1901 13 Mart 1933 Cin in Sincan Eyaleti nde 9 Subat 1901 yilinda gunumuz Sincan Uygur Ozerk Bolgesi Turfan sehrinin Bagri koyunde bir tuccar ailesinde dunyaya gelen bir demokratik Cagdas Uygur Edebiyati ni eserleriyle zenginlestiren bir Uygur devrim savascisi ve sairdir Abdulhaluk UygurKendi dilinde adiئابدۇخالىق ئۇيغۇرDogum9 Subat 1901 Turfan Sincan Uygur Ozerk Bolgesi Cing HanedanligiOlum13 Mart 1933 32 yasinda Turfan Sincan Uygur Ozerk Bolgesi CinMeslekSairDilUygurcaTurSiirOnemli eserlerOyaan Uyan HayatiAbdulhaluk Uygur daha kucuk yaslarindan itibaren ailesinin yaninda dini ilimleri ve Arapca Farsca ogrenir Abdulhaluk daha sonra Turfan sehrinde Cin egitim veren okulda Cince ogrenir Burada Cin edebiyatinin klasik eserlerinden Su Boyida Su Boyunda ve Kizil Ravaktiki Cus Kizil Cadirdaki Ruya gibi romanlari okur Sun Yat sen 孙逸仙 Sun Yixian ve Lu Sin 鲁迅 Lǔ Xun gibi Cinli yazarlarin eserleriyle tanisir 1923 yilinda birkac genc arkadasiyla beraber Sovyetler Birligi ne giderek burada uc yil boyunca egitim ve ogretim gorur Sair orada Tolstoy Maksim Gorki Michail Jurjewitsch Lermontow gibi unlu Sovyet sair ve yazarlarinin eserlerini okur Sovyetlerde uc yil kalan sair 1926 yilinda tekrar vatana donunce halkinin fakirlik cahillik ve baski altinda oldugunu gormeye dayanamaz Sair Uygur halkini fakirlik cahillik ve baskisi altinda tutan guclerle mucadele etmeye baslar Kisa zaman icinde 1927 yilinda Akartis Birlesmesi Medenilestirme Dernegi adi altinda egitim ve ogretim dernegini kurarak okul acar Onun acmis oldugu bu okulda okuyan genclerin bir kismi Sovyetler Birligi ne giderek egitim ve ogretim gorup halkinin medeniyet seviyesini yukseltmede onemli rol oynarlar Abdulhaluk Cin Gomindan 中國國民黨 Zhōngguo Guomindǎng Partisi Cin Ulusal Partisi ile amansizca savasir ve halkini Gomindan a karsi teskilatlandirarak mucadele etmeye davet eder Onun bu amansizca mucadelesi karsisinda Gomindan Partisi careyi Abdulhaluk Uygur u ortadan kaldirmakta bulur 1933 yilinda Sheng Shicai Cince 盛世才 Sheng Shicai Turfan sehrine gelerek sairi ve arkadaslarini tutuklayarak hapse atar Sair hapiste iken 13 Mart 1933 tarihinde idam edilir EserleriSiirleri Oyaan Uyan Gezep ve Zar Ofke ve Ciglik Zulumga Karsi Zulme Karsi Korungen Tag Yirak Emes Gorunen Dag Uzak Degil Konul Hahisi Gonul Arzusu ve Gezep ve Zar Ofke ve ciglik gibi geriye 200 e yakin siir birakmistir Gezep ve Zar Ofke ve ciglik adli siirinde Penge mansau koz ecip kapir cedit dep karġisur Bu hamauet devride ates bolup yanarmen Bilime yonelsek uyanip kafir cedit diye beddua ederler Bu cahil devrinde ates olup yaniyorum misralariyla Abdulhaluk Uygur vataninin ve halkinin erkince nefes alabilmesi ve cagdas uygarlik seviyesini yakalayan milletlerden olabilmesi icin mucadele eden bir vatan sairidir Abdulhaluk in unlu Oyaan Uyan siirinden bir ornek Hey peqir Uyghur oyghan uyqung yeter Sende mal yoq emdi ketse jan keter Bu olumdin ozengni qutqazmisang Ah sening haling xeter haling xeter Ey fakir Uygur uyan uykun yeter Sende mal yok simdi gitse can gider Bu olumden kendini kurtaramazsan Ah senin halin beter halin beter Notlar Sultan Mahmut Kasgarli Cagdas Uygur Turklerinin Edebiyati Ankara 1998 sayfa 52 Nurmehemmet Zaman Uygur Edebiyati Tarihi Uygur Hazirki Zaman Edebiyati Kismi Urumci 1995 sayfa 41 51 KaynakcaAliyeva Minara 1999 Abdulhaluk Uygur un Siirlerinin Dili Yayimlanmamis YL Tezi Danismani Alimcan Inayet Ege Universitesi Merkez Ktp Tezler Bl SBE 1999 Ali sayfa 315 Turkce Mehmut Zeydi Mehmut Ekber Ismail Tomuriler Abduxaliq Uyghur Shirliri Shinjang Xelq Neshriyati 1986 undefined error lang xx no text Sultan Mahmut Kasgarli Cagdas Uygur Turkleri nin edebiyati T C Kultur Bakanligi 1998 ISBN 975 17 1946 1 9789751719461 Turkce Dis baglantilarAbdulhalik Uygur un Yasam oykusu2 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde undefined error lang xx no text Abdulhalik Uygur un siirleri2 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde undefined error lang xx no text Ingilizce