Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Aydın Sayılı (2 Mayıs 1913, İstanbul - 15 Ekim 1993, Ankara), Türk bilim insanı.
Aydın Sayılı | |
|---|---|
| Doğum | 2 Mayıs 1913 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 15 Ekim 1993 (80 yaşında) Ankara, Türkiye |
| Defin yeri | Cebeci Asri Mezarlığı, Ankara |
| Eğitim | Harvard Üniversitesi |
| Tanınma nedeni | Osmanlı Astronomisi |
| Kariyeri | |
| Doktora danışmanı | George Sarton |
| Doktora öğrencileri | Sevim Tekeli |
Türkiye’de bilim tarihçiliğinin yerleşmesini sağlamış bilim insanıdır. Ordinaryüs Profesör Doktor unvanı taşır. 1942 yılında Harvard Üniversitesi’nde bilim tarihi alanında doktorasını tamamlamış olan Sayılı, dünyada bilim tarihi alanında bilinen ilk doktora derecesinin sahibidir. 2009 yılında tedavüle sürülen 5 Türk Lirası banknotlarının arka yüzünde portresi bulunur.
Yaşamı
2 Mayıs 1913’te İstanbul’da dünyaya geldi. Babası Abdurrahman Bey, annesi Suat Hanım’dır. Ailesinin üçüncü çocuğu idi. Babasının İran'da görev yapması nedeniyle çocukluğunun bir kısmı İran'da geçti.
İlköğrenimini İstanbul'da orta öğrenimini Ankara’da tamamladı. 1933 yılında Ankara Atatürk Lisesindeki mezuniyet sınavları sırasında sınav heyeti içinde cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk de yer alıyordu. Cumhurbaşkanı, gösterdiği üstün başarı üzerine bu öğrenci ile ilgilenilmesini istemişti. Millî Eğitim Bakanı Reşit Galip Bey, kendisini bilim tarihi ile ilgilenmeye yönlendirdi. Liseyi bitirdiği yıl, Millî Eğitim Bakanlığı’nın yurtdışına öğrenci göndermek için açtığı sınavı kazandı ve Harvard Üniversitesi’nde bilim tarihi okumak üzere Amerika Birleşik Devletleri’ne gönderildi. George Sarton onun yetişmesinde çok etkili oldu. 1942 yılında George Sarton’un yönettiği “İslam Dünyasında Bilim Kurumları” başlıklı tezi ile Harvard Üniversitesi’nden doktora derecesi aldı. Bu doktora, dünyada bilim tarihi alanında verilen ilk doktora derecesi olarak bilinir.
1943 yılında yurda döndüğünde Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Felsefe Bölümü’nde göreve başladı. Onun göreve başlamasıyla bölüm programına tarih dersleri konuldu. 1946’da felsefe kürsüsüne Bilim Tarihi Doçenti olarak atandı. 1952 yılında Bilim Tarihi Profesörü oldu. 1952-53 ve 1956-57 yıllarında ABD hükûmeti ve Fords Vakfı'ndan aldığı burslarla 10-11 ay süreli olarak ABD'de kaldı ve araştırma yaptı. Çeşitli Amerikan üniversitelerinden aldığı teklifleri, Ankara'ya karşı sorumluluklarını yerine getirmek için reddetti. 1958 yılında Ordinaryüs Profesör unvanını aldı. Başyapıtı olan “İslam Dünyasında Rasathane ve Genel Rasathane Tarihi İçindeki Yeri” adlı eserini 1960'ta yayımladı. 1974 yılında fakültenin Felsefe Bölümü Başkanlığına seçildi; 1983’te emekli oluncaya kadar bölüm başkanlığını sürdürdü.
Sayılı, Ankara Üniversitesi’nde hizmet verdiği uzun yıllar boyunca sadece 3 doktora öğrencisi yetiştirdi. Sevim Tekeli astronomi tarihi, doğa bilimleri ve tıp tarihi, ise matematik tarihi alanında doktoralarını yaptı.
Üniversitedeki görevinin yanı sıra 1947’de Türk Tarih Kurumu tam üyeliğine seçilerek bu kurumda çalışmalar yürüten Sayılı, Orta Çağ Türk Tarih Kol Başkanı olarak yıllarca hizmet etti.
1961’de ’nin tam üyesi oldu ve 1962’den itibaren 3 yıl boyunca bu kurumda as-başkanlık yaptı.
Üniversitedeki görevinden emekli olduktan sonra 1984 yılında Atatürk Kültür Merkezi ve Atatürk Araştırma Merkezi adlı iki yeni kurum kurulmuş, bu kurumlar Türk Tarih Kurumu ve Türk Dil Kurumu ile birleştirilmişti. Böylece meydana gelmiş Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu adlı kurumun dört biriminden birisi olan Atatürk Kültür Merkezi'ne başkan olarak atandı. Atatürk Kültür Merkezi adına "Erdem" adlı derginin çıkarılmasında büyük emek harcadı. 1993 yılında bu görevden emekli oldu. Henüz emekliliğinin ilk ayında iken 15 Ekim 1993 günü sokakta kalp krizi geçirerek hayatını yitirdi. Ankara Cebeci Asri Mezarlığı’nda toprağa verildi.
Ödülleri
Sayılı, Nicolaus Copernicus üzerine çalışmaları nedeniyle 1973 yılında Polonya hükûmeti tarafından Copernicus Madalyası ile ödüllendirildi. 1977’de Tübitak Hizmet Ödülü, 1981’de İstanbul Üniversitesi Üstün Hizmet Ödülü’ne değer görüldü. 1980’de UNESCO Uluslararası Yazar Editör Komitesi’ne seçilen Sayılı, yaşamboyu verdiği hizmetlerden ötürü 1990’da UNESCO Ödülü’nü aldı
Çalışmaları Hakkında
Sayılı, çalışmalarıyla Türklerin, İslam Dünyasının, Mısırlıların, Mezopotamyalıların ve diğer çeşitli medeniyetlerin bilime ve batı medeniyetinin oluşumuna yaptığı katkıyı ortaya koymuş bir bilim insanıdır.
Bilimsel çalışmaları sırasında Türkçeye ilgi göstermiş, emek vermiştir. Aydın Sayılı, karşılıkları hiç bulunmamış yabancı sözcüklere ve anlam karışıklıklarına yol açabilen terimlere Türkçe yeni karşılıklar bulup, bunların açıklamalarını yapmıştır. Editörü olduğu “Bilim Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe” isimli yayındaki aynı adlı makalesinde Türkçenin gelişimini açıklayan Sayılı, matematik, fizik, felsefe gibi değişik bilgi dallarını ilgilendiren bu çalışmasında, eş anlamlı, yakın anlamlı Türkçe sözcükler türetmiştir.
Sayılı, İslam Dünyasındaki gözlemevlerine ilişkin eseri ile belli başlı gözlemevlerini; bu kurumlarda hizmet vermiş belli başlı astronomları; kullanılan aletler ve söz konusu dönemdeki astronomi çalışmalarını tanıttı. Kahire'de varolduğu kabul edilen el-Mukasem adlı gözlemevinin aslında var olmadığını kanıtladı. Şam'daki Kasiyun Gözlemevi'nin yerini belirledi. İslam'ın dini ibadetleri yerine getirmede astronomiye olan ihtiyacından ötürü gözlemevinin İslam dünyasında ortaya çıkmış bir kurum olduğunu ve Batı dünyasındaki ilk gözlemevlerinin İslam dünyasındaki gözlemevlerini örnek alarak oluşturulduğunu ortaya koydu.
Sayılı, "İslam Dünyasında Hastaneler" başlıklı çalışmasıyla İslam dünyasındaki ilk yedi hastaneyi bilim dünyasına tanıttı. "Hayatta En Hakiki Mürşit İilimdir" adlı eseriyle bilim, bilimsel yöntem, bilim ve teknoloji arasındaki farklar gibi konulara tarihten örnekler vererek değindi. Atatürk'e ait "Hayatta en hakiki mürşit ilimdir" vecizesinin ölümsüzlüğünü kanıtlamaya çalıştı. Pek çok eserinde Batı ile Osmanlı arasındaki bilimsel ilişkileri ele aldı; İslam dünyasındaki bilimsel gerilemenin nedenlerini tartıştı. "Mısır ve Mezopotamyalılarda Matematik, Astronomi, Matematik" adlı eserinde söz konusu uygarlıkların bu konulardaki bilgilerini Klasik Yunan'daki bilgilerle karşılaştırdı. Son çalışmalarında İslam dünyasında Türklerin bilimsel faaliyetinin yeri ve önemi konusuna yoğunlaştı. Ebu Reyhan el Beyruni adlı bilim insanının Türk olduğunu ortaya koydu. Kopernik'în çalışmaları hakkında bir kitap yayımladı. Aristo ve el-Karafi'nin gökkuşağı konusundaki çalışmalarını karşılaştırmalı olarak inceledi. İbn-i Sina ve Newton'un hareket konusundaki açıklamalarının paralelliğini gösterdi. Farabi'nin boşluk hakkında görüşlerinin Batı'ya etkilerini inceledi.
Sayılı, tarih ve edebiyatla da yakından ilgilendi. Bu alanda çalışmalarına örnek olarak 14. yüzyılda kaleme alınmış ve içinde medreseler, dünyevi bilimlerle ilgili bilgiler yer alan Gülşehri'nin Leylek ve Bülbül adlı şiirini Türkçede ilk defa yayınlaması gösterilebilir. Ayrıca 16. yüzyılda yaşamış el-Mensuri'nin İstanbul Gözlemevi hakkındaki şiirleri üzerine bir makale yazmıştır. Osmanlı Sultanı III. Murat zamanında inşa edilmiş ve aynı padişah döneminde yıkılmış olan İstanbul Gözlemevi'nde hiçbir bilimsel çalışma gerçekleştirilmemiş olduğu görüşü kabul görmekte idi ancak Sayılı, bu makalesinde el-Mansuri'nin İstanbul Gözlemevinde 16 gözlemcinin yaşadığı, bir de kütüphanesinin bulunduğuna dair bilgileri ortaya çıkarmıştır.
Türk Lirası üzerindeki portresi
1 Ocak 2009'dan itibaren dolaşıma girmiş olan ₺5 banknotlarının arka yüzünde, Aydın Sayılı'nın bir portresi yer almaktadır. Portre, tarafından sağlandı. Portrenin sol tarafındaki alanda DNA ve atom sembolleri, güneş sistemi ve el figürleri bulunmaktadır. ₺5 ön yüzünde Atatürk resmi vardır.
Kaynakça
- ^ a b c "Esin Kahya, Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı'nın Ardından, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisİ, 1995, Sayı:6" (PDF). 17 Haziran 2012 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 21 Eylül 2010.
- ^ a b "Biyografi.net sitesi Aydın Sayılı maddesi". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Ağustos 2010.
- ^ . 14 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2011.
- ^ a b c Aydın Sayılı Özgeçmişi, TC. Merkez Bankası web sitesi, Türk Lirası ₺ 14 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .₺ Tanıtımı Kampanya Sayfası
- ^ Hülya Semiz, Türk lirası 'aydın'landı İletim Gazetesi, Mart 2009, Sayı 101
| Akademik görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Yeni makam | Atatürk Kültür Merkezi Başkanı 17 Ekim 1983 - 16 Eylül 1993 | Sonra gelen: |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Aydin Sayili 2 Mayis 1913 Istanbul 15 Ekim 1993 Ankara Turk bilim insani Aydin SayiliDogum2 Mayis 1913 Istanbul Osmanli ImparatorluguOlum15 Ekim 1993 80 yasinda Ankara TurkiyeDefin yeriCebeci Asri Mezarligi AnkaraEgitimHarvard UniversitesiTaninma nedeniOsmanli AstronomisiKariyeriDoktora danismaniGeorge SartonDoktora ogrencileriSevim Tekeli Turkiye de bilim tarihciliginin yerlesmesini saglamis bilim insanidir Ordinaryus Profesor Doktor unvani tasir 1942 yilinda Harvard Universitesi nde bilim tarihi alaninda doktorasini tamamlamis olan Sayili dunyada bilim tarihi alaninda bilinen ilk doktora derecesinin sahibidir 2009 yilinda tedavule surulen 5 Turk Lirasi banknotlarinin arka yuzunde portresi bulunur Yasami2 Mayis 1913 te Istanbul da dunyaya geldi Babasi Abdurrahman Bey annesi Suat Hanim dir Ailesinin ucuncu cocugu idi Babasinin Iran da gorev yapmasi nedeniyle cocuklugunun bir kismi Iran da gecti Ilkogrenimini Istanbul da orta ogrenimini Ankara da tamamladi 1933 yilinda Ankara Ataturk Lisesindeki mezuniyet sinavlari sirasinda sinav heyeti icinde cumhurbaskani Mustafa Kemal Ataturk de yer aliyordu Cumhurbaskani gosterdigi ustun basari uzerine bu ogrenci ile ilgilenilmesini istemisti Milli Egitim Bakani Resit Galip Bey kendisini bilim tarihi ile ilgilenmeye yonlendirdi Liseyi bitirdigi yil Milli Egitim Bakanligi nin yurtdisina ogrenci gondermek icin actigi sinavi kazandi ve Harvard Universitesi nde bilim tarihi okumak uzere Amerika Birlesik Devletleri ne gonderildi George Sarton onun yetismesinde cok etkili oldu 1942 yilinda George Sarton un yonettigi Islam Dunyasinda Bilim Kurumlari baslikli tezi ile Harvard Universitesi nden doktora derecesi aldi Bu doktora dunyada bilim tarihi alaninda verilen ilk doktora derecesi olarak bilinir 1943 yilinda yurda dondugunde Ankara Universitesi Dil ve Tarih Cografya Fakultesi Felsefe Bolumu nde goreve basladi Onun goreve baslamasiyla bolum programina tarih dersleri konuldu 1946 da felsefe kursusune Bilim Tarihi Docenti olarak atandi 1952 yilinda Bilim Tarihi Profesoru oldu 1952 53 ve 1956 57 yillarinda ABD hukumeti ve Fords Vakfi ndan aldigi burslarla 10 11 ay sureli olarak ABD de kaldi ve arastirma yapti Cesitli Amerikan universitelerinden aldigi teklifleri Ankara ya karsi sorumluluklarini yerine getirmek icin reddetti 1958 yilinda Ordinaryus Profesor unvanini aldi Basyapiti olan Islam Dunyasinda Rasathane ve Genel Rasathane Tarihi Icindeki Yeri adli eserini 1960 ta yayimladi 1974 yilinda fakultenin Felsefe Bolumu Baskanligina secildi 1983 te emekli oluncaya kadar bolum baskanligini surdurdu Sayili Ankara Universitesi nde hizmet verdigi uzun yillar boyunca sadece 3 doktora ogrencisi yetistirdi Sevim Tekeli astronomi tarihi doga bilimleri ve tip tarihi ise matematik tarihi alaninda doktoralarini yapti Universitedeki gorevinin yani sira 1947 de Turk Tarih Kurumu tam uyeligine secilerek bu kurumda calismalar yuruten Sayili Orta Cag Turk Tarih Kol Baskani olarak yillarca hizmet etti 1961 de nin tam uyesi oldu ve 1962 den itibaren 3 yil boyunca bu kurumda as baskanlik yapti Aydin Sayili nin sag Cebeci Asri Mezarligi nda bulunan mezari Ankara Universitedeki gorevinden emekli olduktan sonra 1984 yilinda Ataturk Kultur Merkezi ve Ataturk Arastirma Merkezi adli iki yeni kurum kurulmus bu kurumlar Turk Tarih Kurumu ve Turk Dil Kurumu ile birlestirilmisti Boylece meydana gelmis Ataturk Kultur Dil ve Tarih Yuksek Kurumu adli kurumun dort biriminden birisi olan Ataturk Kultur Merkezi ne baskan olarak atandi Ataturk Kultur Merkezi adina Erdem adli derginin cikarilmasinda buyuk emek harcadi 1993 yilinda bu gorevden emekli oldu Henuz emekliliginin ilk ayinda iken 15 Ekim 1993 gunu sokakta kalp krizi gecirerek hayatini yitirdi Ankara Cebeci Asri Mezarligi nda topraga verildi OdulleriSayili Nicolaus Copernicus uzerine calismalari nedeniyle 1973 yilinda Polonya hukumeti tarafindan Copernicus Madalyasi ile odullendirildi 1977 de Tubitak Hizmet Odulu 1981 de Istanbul Universitesi Ustun Hizmet Odulu ne deger goruldu 1980 de UNESCO Uluslararasi Yazar Editor Komitesi ne secilen Sayili yasamboyu verdigi hizmetlerden oturu 1990 da UNESCO Odulu nu aldiCalismalari HakkindaSayili calismalariyla Turklerin Islam Dunyasinin Misirlilarin Mezopotamyalilarin ve diger cesitli medeniyetlerin bilime ve bati medeniyetinin olusumuna yaptigi katkiyi ortaya koymus bir bilim insanidir Bilimsel calismalari sirasinda Turkceye ilgi gostermis emek vermistir Aydin Sayili karsiliklari hic bulunmamis yabanci sozcuklere ve anlam karisikliklarina yol acabilen terimlere Turkce yeni karsiliklar bulup bunlarin aciklamalarini yapmistir Editoru oldugu Bilim Kultur ve Ogretim Dili Olarak Turkce isimli yayindaki ayni adli makalesinde Turkcenin gelisimini aciklayan Sayili matematik fizik felsefe gibi degisik bilgi dallarini ilgilendiren bu calismasinda es anlamli yakin anlamli Turkce sozcukler turetmistir Sayili Islam Dunyasindaki gozlemevlerine iliskin eseri ile belli basli gozlemevlerini bu kurumlarda hizmet vermis belli basli astronomlari kullanilan aletler ve soz konusu donemdeki astronomi calismalarini tanitti Kahire de varoldugu kabul edilen el Mukasem adli gozlemevinin aslinda var olmadigini kanitladi Sam daki Kasiyun Gozlemevi nin yerini belirledi Islam in dini ibadetleri yerine getirmede astronomiye olan ihtiyacindan oturu gozlemevinin Islam dunyasinda ortaya cikmis bir kurum oldugunu ve Bati dunyasindaki ilk gozlemevlerinin Islam dunyasindaki gozlemevlerini ornek alarak olusturuldugunu ortaya koydu Sayili Islam Dunyasinda Hastaneler baslikli calismasiyla Islam dunyasindaki ilk yedi hastaneyi bilim dunyasina tanitti Hayatta En Hakiki Mursit Iilimdir adli eseriyle bilim bilimsel yontem bilim ve teknoloji arasindaki farklar gibi konulara tarihten ornekler vererek degindi Ataturk e ait Hayatta en hakiki mursit ilimdir vecizesinin olumsuzlugunu kanitlamaya calisti Pek cok eserinde Bati ile Osmanli arasindaki bilimsel iliskileri ele aldi Islam dunyasindaki bilimsel gerilemenin nedenlerini tartisti Misir ve Mezopotamyalilarda Matematik Astronomi Matematik adli eserinde soz konusu uygarliklarin bu konulardaki bilgilerini Klasik Yunan daki bilgilerle karsilastirdi Son calismalarinda Islam dunyasinda Turklerin bilimsel faaliyetinin yeri ve onemi konusuna yogunlasti Ebu Reyhan el Beyruni adli bilim insaninin Turk oldugunu ortaya koydu Kopernik in calismalari hakkinda bir kitap yayimladi Aristo ve el Karafi nin gokkusagi konusundaki calismalarini karsilastirmali olarak inceledi Ibn i Sina ve Newton un hareket konusundaki aciklamalarinin paralelligini gosterdi Farabi nin bosluk hakkinda goruslerinin Bati ya etkilerini inceledi Sayili tarih ve edebiyatla da yakindan ilgilendi Bu alanda calismalarina ornek olarak 14 yuzyilda kaleme alinmis ve icinde medreseler dunyevi bilimlerle ilgili bilgiler yer alan Gulsehri nin Leylek ve Bulbul adli siirini Turkcede ilk defa yayinlamasi gosterilebilir Ayrica 16 yuzyilda yasamis el Mensuri nin Istanbul Gozlemevi hakkindaki siirleri uzerine bir makale yazmistir Osmanli Sultani III Murat zamaninda insa edilmis ve ayni padisah doneminde yikilmis olan Istanbul Gozlemevi nde hicbir bilimsel calisma gerceklestirilmemis oldugu gorusu kabul gormekte idi ancak Sayili bu makalesinde el Mansuri nin Istanbul Gozlemevinde 16 gozlemcinin yasadigi bir de kutuphanesinin bulunduguna dair bilgileri ortaya cikarmistir 5 TL banknotu uzerinde Aydin Sayili nin portresiTurk Lirasi uzerindeki portresi1 Ocak 2009 dan itibaren dolasima girmis olan 5 banknotlarinin arka yuzunde Aydin Sayili nin bir portresi yer almaktadir Portre tarafindan saglandi Portrenin sol tarafindaki alanda DNA ve atom sembolleri gunes sistemi ve el figurleri bulunmaktadir 5 on yuzunde Ataturk resmi vardir Kaynakca a b c Esin Kahya Ord Prof Dr Aydin Sayili nin Ardindan Ankara Universitesi Osmanli Tarihi Arastirma ve Uygulama Merkezi DergisI 1995 Sayi 6 PDF 17 Haziran 2012 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 21 Eylul 2010 a b Biyografi net sitesi Aydin Sayili maddesi 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Agustos 2010 14 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Mayis 2011 a b c Aydin Sayili Ozgecmisi TC Merkez Bankasi web sitesi Turk Lirasi 14 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Tanitimi Kampanya Sayfasi Hulya Semiz Turk lirasi aydin landi Iletim Gazetesi Mart 2009 Sayi 101 Akademik goreviOnce gelen Yeni makam Ataturk Kultur Merkezi Baskani 17 Ekim 1983 16 Eylul 1993 Sonra gelen