Mustafa Kemal Atatürk

Mustafa Kemal Atatürk (1881,Selanik, Osmanlı İmparatorluğu - 10 Kasım 1938, İstanbul, Türkiye), Türk mareşal, devlet adamı, yazar, Türk Kurtuluş Savaşı'nın başkomutanı, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanıdır. Türkiye'yi laik, sanayileşen bir ulusa dönüştüren kapsamlı ilerici reformlar üstlenmiştir. İdeolojik olarak sekülarist ve milliyetçi politikaları ve sosyo-politik teorileri Kemalizm olarak tanınmıştır.

Halaskâr· Gazi · Mareşal · Kurucu baba · Başöğretmen · Ebedi Şef Mustafa Kemal Atatürk 1317-P.8
1930'larda Atatürk
1. Türkiye cumhurbaşkanı
Görev süresi 29 Ekim 1923 - 10 Kasım 1938 (15 yıl ve 12 gün)
Başbakan	İsmet İnönü (1923-24, 25-37) Fethi Okyar (1924-25) Celâl Bayar (1937-38)
Yerine geldiği	Makam oluşturuldu
Yerine gelen	İsmet İnönü
1. İcra Vekilleri Heyeti reisi
Görev süresi 3 Mayıs 1920 - 24 Ocak 1921
Yerine geldiği	Makam oluşturuldu
Yerine gelen	Fevzi Paşa (Çakmak)
Türk Ordusu başkumandanı
Görev süresi 5 Ağustos 1921 - 29 Ekim 1923
Atayan	Türkiye Büyük Millet Meclisi
1. Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanı
Görev süresi 24 Nisan 1920 - 29 Ekim 1923
Yerine geldiği	Makam oluşturuldu
Yerine gelen	Fethi Okyar
1. Cumhuriyet Halk Partisi genel başkanı
Görev süresi 9 Eylül 1923 - 10 Kasım 1938
Yerine geldiği	Makam oluşturuldu
Yerine gelen	İsmet İnönü
Türkiye Büyük Millet Meclisi 1, 2, 3, 4 ve 5. dönem milletvekili
Görev süresi 23 Nisan 1920 - 10 Kasım 1938
Seçim bölgesi	1920-35 - Ankara (1920) - Ankara 1923 - Ankara 1927 - Ankara 1931 - Ankara 1935 - Ankara
Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti umumî reisi
Görev süresi 7 Eylül 1919 - 9 Eylül 1923
Heyet-i Temsiliye reisi
Görev süresi 24 Ağustos 1919 - 9 Eylül 1923
Fahri yaverân-ı hazret-i şehriyâri
Görev süresi 20 Eylül 1918 - 9 Temmuz 1919
Hükümdar	VI. Mehmed
9. Ordu kıtaatı müfettişi (sonradan 3. Ordu müfettişi)
Görev süresi 16 Mayıs 1919 - 9 Temmuz 1919
Yıldırım Ordular Grubu kumandanı
Görev süresi 31 Ekim 1918 - 7 Kasım 1918
Yerine geldiği	Otto Liman von Sanders
7. Ordu kumandanı
Görev süresi 7 Ağustos 1918 - 7 Kasım 1918
Yerine geldiği	Fevzi Paşa
2. Ordu kumandanı
Görev süresi 7 Ağustos 1918 - 7 Kasım 1918
Yerine geldiği	Ahmed İzzet Paşa
Kişisel bilgiler
Doğum	Ali Rıza oğlu Mustafa 1881 Selanik, Selanik Vilayeti, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	10 Kasım 1938 (57 yaşında) Dolmabahçe Sarayı, İstanbul, Türkiye
Ölüm nedeni	Siroz
Defin yeri	Etnografya Müzesi, Ankara (21 Kasım 1938 - 10 Kasım 1953) Anıtkabir, Ankara (10 Kasım 1953'ten beri) 39°55′30″K 32°50′13″D / 39.92500°K 32.83694°D / 39.92500; 32.83694
Milliyeti	Türk
Partisi	Cumhuriyet Halk Partisi
Diğer siyasi bağlantıları	Vatan ve Hürriyet Cemiyeti İttihat ve Terakki Cemiyeti Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti
Evlilik(ler)	Latife Hanım (e. 1923; b. 1925)
Bitirdiği okul	Mekteb-i Harbiye-i Şahâne Mekteb-i Erkân-ı Harbiye-i Şahâne
Mesleği	Asker · Siyasetçi
Hükûmeti	I. İcra Vekilleri Heyeti
Ödülleri	Liste (24 madalya)
İmzası
Askerî hizmeti
Takma adı	Mustafa Şerif Bey(Trablusgarp Savaşı'nda)
Bağlılığı	Osmanlı İmparatorluğu Ankara Hükûmeti Türkiye Cumhuriyeti
Branşı	Piyade
Hizmet yılları	: 1902-1919 : 1920-1923 : 1923-1927
Rütbesi	Mirliva (Osmanlı Ordusu) Mareşal (Türk Ordusu)
Komutası	19. Tümen 16. Kolordu 2. Ordu 7. Ordu Yıldırım Orduları Grubu TBMM Orduları
Çatışma/savaşları	Makedonya Mücadelesi Jön Türk Devrimi 31 Mart Ayaklanması Trablusgarp Savaşı Derne Muharebeleri Tobruk Muharebeleri I. Balkan Savaşı Bolayır Muharebesi II. Balkan Savaşı Edirne'nin Kurtuluşu I. Dünya Savaşı Çanakkale Cephesi Sarı Bayır Harekâtı Arıburnu Cephesi Anafartalar Cephesi Birinci Anafartalar Muharebesi Tekketepe Muharebesi İkinci Anafartalar Muharebesi Kılıçbayır Muharebesi Conk Bayırı Muharebesi Kafkasya Cephesi Muş Muharebesi Bitlis Muharebesi Çapakçur Muharebeleri Sina ve Filistin Cephesi Megiddo Muharebesi Katma Muharebesi Türk Kurtuluş Savaşı Batı Cephesi Sakarya Savaşı Büyük Taarruz Başkomutanlık Meydan Muharebesi Barış zamanında her devletin ticaret gemileri serbestçe geçebilecek, ancak savaşta ve barışta asker ve sivil hava kuvvetlerinin geçmesine izin verilmeyecektir. Savaş zamanında eğer Türkiye tarafsız kalmışsa ticaret gemileri geçebilecektir. Barış zamanında denizaltı gemileri müstesna olmak şartıyla savaş gemileri on beş gün evvel Türkiye Hükûmeti'ne haber verecek, gidecekleri yer, isim, tip ve adetleri bildirilecek ve uçak kullanmamak şartıyla Boğazlardan geçebileceklerdir. Eğer Türkiye savaşa girmişse yalnız tarafsız devletlere mensup ticaret gemileri, düşmana hiçbir surette yardımda bulunmamak şartıyla gündüzün serbestçe geçebileceklerdir. Montreux Sözleşmesi 20 yıl yürürlükte kalacaktı. Ancak bu sürenin dolmasından 2 yıl önce antlaşmanın taraflarından hiçbiri sözleşmenin iptalini istemezse, sözleşme yürürlükte kalmaya devam edecekti. Montreux Sözleşmesi'nin 1956'da süresi dolduğu hâlde böyle bir iptal isteği hiçbir ülke tarafından yapılmadığı için hâlen yürürlüktedir. Sadabat Paktı İtalya'nın doğu ülkelerini hedef alan istila politikası nedeniyle Türkiye, İran, Irak ve Afganistan arasında, 8 Temmuz 1937'de İran'da Sadabat Sarayı'nda imzalanmıştır. Devletler antlaşma ile dostluk ilişkilerini sürdüreceklerini, Milletler Cemiyeti Paktı ve Briand-Kellog Paktı'na bağlı kalacaklarını, birbirinin iç işlerine karışmayacaklarını, birbirlerine saldırmayacaklarını, ortak çıkarlarıyla ilgili konularda birbirlerine danışacaklarını ve sınırlarının korunmasına saygı göstereceklerini belirtmişlerdir. Hatay Sorunu Yerel yasama meclisi Atatürk tarafından önerilen Hatay Devleti bayrağını kabul ettikten sonra Atatürk'ün gönderdiği telgraf. Mondros Ateşkes Antlaşması'ndan sonra İskenderun Sancağı, Suriye'den Anadolu'ya ilerleyen Fransızlarca işgal edilmiştir. Böylece, birçok yerde olduğu gibi, Hatay'da da bir Millî Mücadele cephesi oluşmuştur. 20 Ekim 1921'de, Fransa ile imzalanan, Ankara Antlaşması'nın 7. maddesine göre İskenderun, Suriye sınırları içerisinde kalacak; burada özel bir idare kurulup Türk kültürünü geliştirmek için her türlü kolaylıktan yararlanılacaktır, resmî dil Türkçe olacak ve Türk parası geçerli olacaktır.Lozan Antlaşması'nda ise Suriye ile Türkiye arasında çizilen sınıra göre Hatay, Türk sınırları dışında kaldı. Şükrü Kanatlı komutasında İskenderun Sancağı'na giriş yapan Türk Ordusu, 5 Temmuz 1938. 1936 yılında Suriye'ye bağımsızlık veren ve Suriye ile Fransa arasında ittifak kuran anlaşmada İskenderun Sancağı hakkında hiçbir hüküm yer almıyordu. Fransa, Suriye'den çekilirken, sancak üzerindeki yetkilerini Suriye'ye terk etmekteydi. Türk hükûmeti durumu kabul etmedi. Cenevre'deki Milletler Cemiyeti toplantısında Fransa ile yapılan görüşmeler netice vermeyince 9 Ekim 1936'da Fransa'ya resmî bir nota vererek Suriye'ye yapıldığı gibi İskenderun Sancağı'na da bağımsızlık verilmesini istedi. Atatürk, 1 Kasım 1936 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi'ni açış konuşmasında, "... Bu sırada, milletimizi gece gündüz meşgul eden başlıca büyük bir mesele, hakiki sahibi öz Türk olan, İskenderun — Antakya ve çevresinin mukadderatıdır. Bunun üzerinde ciddiyet ve kesinlikle durmaya mecburuz. Daima kendi ile dostluğa çok ehemmiyet verdiğimiz Fransa ile aramızda, tek ve büyük mesele budur. Bu işin hakikatini bilenler ve hakkı sevenler, alâkamızın şiddetini ve samimiyetini iyi anlarlar ve tabii görürler," diyordu. Fransız büyükelçisi ile olan bir konuşmasında ise "Hatay benim şahsî davamdır. Şakaya gelmeyeceğini bilmelisiniz," dedi. 27 Ocak 1937'de Cenevre'de toplanan Milletler Cemiyeti, Hatay'ın bağımsızlığını kabul etmiş ve bir seçimle nüfus çoğunluğunun tespit edilmesine karar verdi. Atatürk'ün Hatay'ı silah zoruyla alabileceğini düşünen Fransızlar askerî bir anlaşma yapmayı istediler; bu anlaşma yapıldı. Anlaşma ile Hatay'da tarafsız bir seçim kabul edilerek bunun için de bir kısım asker gücünün Hatay'a girmesine karar verildi. Kurmay Albay, Şükrü Kanatlı komutasındaki Türk birlikleri, Hatay'a girdi. 13 Ağustos'ta seçimler yapıldı ve Meclis çoğunluğunu Türkler kazandı. Böylece bağımsız Hatay Cumhuriyeti 12 Eylül 1938'de kuruldu. Bu cumhuriyet 30 Haziran 1939'da Türkiye'ye katılma kararı aldı. Trakya Manevraları İtalya'da Benito Mussolini'nin, Almanya'da ise Adolf Hitler'in iktidara geldikten sonra saldırgan bir şekilde silahlanmaları ve Avrupa kıtasında yeniden toprak paylaşımı peşinde koşmaları İkinci Dünya Savaşı'nın yaklaşması şeklinde değerlendiriliyordu. Bunu üzerine Atatürk hem silahlı kuvvetleri savaş durumuna hazırlamak hem de olası tehditlere bir gözdağı vermek için 1937 yılında Trakya Manevraları'nı düzenlemeye karar vermiştir. Kırklareli, Tekirdağ ve Edirne illerini kapsayan tatbikata 200 bin asker katılmıştır. Senaryoya göre Meriç boyunca saldıran hayali düşman kuvvetleri Kıyıköy, Vize'den çıkartma yapan birliklerce desteklenmiş ve Türk birliklerine saldırmıştır. Tatbikata Bulgaristan, Fransa, Irak, İngiltere, İran, Romanya, Yunanistan ve Yugoslavya askeri temsilcileri katılmıştır. Ölümü Cenaze töreni (21 Kasım 1938) Atatürk'ün sağlık durumu 1937 yılından itibaren bozulmaya başladı. 1938 başlarında kendine siroz teşhisi konuldu. Avrupa'dan doktorlar getirildi. Mehmet Kâmil Berk 15 Ekim 1938 tarihinden onun ölümüne değin hekimliğini yapanlardan biriydi. Kötüleşen sağlığı Türk ve yabancı doktorların tedavilerine sonuç vermedi. Atatürk 10 Kasım 1938 günü saat 09.05'te İstanbul Dolmabahçe Sarayı'nda öldü. Cenazesi, gerçekleştirilen törenle Ankara'ya uğurlandı ve naaşı, 21 Kasım 1938'de burada yapılan bir törenle Ankara Etnografya Müzesi'ndeki geçici kabrine konuldu. Bundan 15 yıl sonra da 10 Kasım 1953'te kendi için yaptırılan Anıtkabir'deki ebedi istirahatgâhında toprağa verildi. Vasiyetinde mal varlığını Türk Tarih Kurumuna ve Türk Dil Kurumuna bıraktı; Makbule Atadan'ın Çankaya'da oturmasını, Makbule Atadan'a ve manevi kızlarına maaş verilmesini ve İsmet İnönü'nün çocuklarına yükseköğrenimleri için gerekli olan desteğin verilmesini istedi. Anıtkabir'in panoramik bir görünümü Özel hayatı Doğum tarihi 1940 yılında Türkiye Cumhuriyeti Posta İdaresince bastırılan ve Atatürk'ün doğum tarihinin 1880 olarak verildiği posta pulu Atatürk'ün kesin doğum tarihi bilinmemektedir. Kendi de bilmiyordu. Miladi takvim 26 Aralık 1925'ten sonra Türkiye'de kullanılmaya başlanmıştır, doğum tarihi konusundaki karışıklık ise Osmanlı döneminde kullanılan iki takvimden doğmuştur. Bu dönemde kullanılan Hicri takvim ve Rumi takvimin ortak noktaları, Atatürk'ün kaydedilen doğum yılı olan 1296'nın yanında hicri veya rumi olduğunun belirtilmemesi, miladi takvimde ay ve yıla bağlı olarak 1880 veya 1881 yılından hangisine denk geldiğinin kesin olarak bulunmasını zor hâle getirmiştir.Faik Reşit Unat araştırmaları sırasında Zübeyde Hanım'ın Selanik'teki komşularını ziyaret etmiş ve bu konuda sorular sormuştur. Aldığı cevaplar çelişmektedir, bazı komşular Atatürk'ün bir ilkbahar gününde doğduğunu söylerken bazı komşular ise kış günü (Ocak veya Şubat) olduğunu iddia etmişlerdir. Atatürk'ün kendi, annesinin ona bir bahar gününde doğduğunu söylediğini, kız kardeşi Makbule Atadan ise annesinin ona Mustafa Kemal'in fırtınalı bir gecede doğduğunu söylediğini ifade etmişlerdir. Enver Behnan Şapolyo Zübeyde Hanım'ın 23 Kânunievvel 1296'da doğduğunu söylediğini belirterek Atatürk'ün 23 Aralık 1880'de doğduğunu öne sürmüş, Şevket Süreyya Aydemir ise bu tarihin 4 Ocak 1881 olduğunu iddia etmiştir. Şişli Atatürk Müzesi'nde gösterimde bulunan Atatürk'ün son nüfus cüzdanının üzerinde doğum tarihi kısmında 1881 görülebilir hâldedir. 1882 doğumlu olan Ali Fuat Cebesoy Şişli'deki evinde kendinin "Rauf Bey'le ben senin ağabeyin sayılırız. Çünkü ikimiz de senden birer yaş büyüğüz." diye konuşmasını kaynak göstererek "1881 tevellütlü" olduğunu yazmıştır. Kurtuluş Savaşı'nın başlangıcı kabul edilen 19 Mayıs tarihinin Atatürk'ün doğum günü olarak kabulü tarihçi Reşit Saffet Atabinen'in bir jestinin sonucudur. Atabinen'in ulusun doğuşu üzerine yaptığı bir jest 19 Mayıs'ın önemini iyi şekilde yansıttığı için Atatürk'ün takdirini kazanmıştır. İzleyen günlerde bir öğretmenin, planladıkları "Gazi Günü" için Atatürk'ün doğum gününü sorması üzerine Atatürk tam tarihi bilmediğini söylemiş ve Gazi Günü için 19 Mayıs'ı önermiştir. Tevfik Rüştü Aras, Atatürk ile yaptıkları günler süren bir araştırmadan sonra doğum tarihi aralığını 10 Mayıs ve 20 Mayıs arasına daralttıklarını söyler. Atatürk bu araştırmadan sonra "Neden 19 Mayıs olmasın?" demiştir. Bu tarih resmî olarak halka ve diplomatik kanallarca diğer ülkelere bildirilmiştir. Ancak bu tarih ilginç bir durum yaratmıştır, 1881 yılının 19 Mayıs günü, Rumi takvimde 1297 yılına denk gelmektedir ancak kaydedilmiş doğum tarihi Rumi 1296 yılıdır. Rumi 1296 yılı 13 Mart 1880 ile 12 Mart 1881 arasında sürmüştür, bu sebeple alternatif olarak Atatürk'ün doğum tarihi 19 Mayıs 1880 olabilir. Bu sebeplerle ne tarih ne de yıl genel kabul görmemiştir. Mustafa Kemal Derneği eski başkanı Muhtar Kumral 13 Mart 1958'deki bir basın konferansında Atatürk'ün doğum tarihini Atatürk'ün kız kardeşi Makbule Atadan'ın sözlerine dayanarak 13 Mart 1881 olarak belirlediklerini söylemiştir. Ancak Miladi 13 Mart 1881, Rumi 1 Mart 1297'ye denktir, Atatürk'ün doğum yılı ise 1296 olarak kayda geçmiştir, bu sebeple geçerlilik iddiası zan altındadır. Dönemin Birleşik Krallık kralı VIII. Edward, Atatürk'e yollayacağı bir kutlama telinde doğum gününü istemiş, bunun üzerine Hasan Rıza Soyak, bir bahar mevsiminde doğduğunu bilen Atatürk'ün "Bu bir 19 Mayıs günü niçin olmasın?" sözlerini anımsayarak onun doğum gününü 19 Mayıs olarak belirtmiştir. Nüfus cüzdanı Soyadı Kanunu'ndan sonra Atatürk'ün nüfus hüviyet cüzdanları 993.814-B seri ve 51 sıra numaralı nüfus hüviyet cüzdanı 993.815-B seri ve 51 sıra numaralı nüfus hüviyet cüzdanı 27 Mart 1923 tarihinde Ankara Nüfus Müdürlüğünce verilen nüfus cüzdanına göre, Boy: Orta, Saç: Sarı, Kaş: Sarı, Göz: Mavi, Burun: Adeta, Ağız: Adeta, Bıyık: Sarı, kesik, Sakal: Tıraş, Çene: Uzunca, Çehre: Uzunca, Renk: Beyaz, Alamet-i farika-i tabiiye: Tam, İsim ve şöhreti: Müşir Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretleri, Tarih ve mahall-i veladeti: Selanik, 1296, Pederinin ismiyle mahall-i ikameti: Tüccardan müteveffa Ali Rıza Efendi, Validesinin ismiyle mahall-i ikameti: Müteveffiye Zübeyde Hanımefendi, Sanat ve sıfat ve hizmet ve intihab selahiyeti: TBMM Reisi ve Başkumandan, Müteehhil ve zevcesi müteaddid olup olmadığı: Bir zevcesi vardır, Derecat ve sunuf-ı askeriyesi: Müşir, İkametgâh ise Hacı Bayram Mahallesi 161/1 idi. 24 Kasım 1934 tarih ve 2587 sayılı Kemal öz adlı Cümhur Reisimize verilen soyadı hakkında kanun ile Gazi'ye, Atatürk soyadının verilmesinden sonra yenilenmiş nüfus cüzdanlarından "993.814-B seri ve 51 sıra numaralı" cüzdanda Adı: Kemal, Soyadı: Atatürk; "993.815-B seri ve 51 sıra numaralı" cüzdanda Adı: Kamâl, Soyadı: Atatürk, Meslek ve İçtimai vaziyeti: Reisicumhur, Medeni hâli: Evli değildir, nüfus kütüğüne yazılı olduğu yeri ise Ankara Vilâyeti Çankaya Mahallesi Hane No. 139, Cilt: No. 56 ve Sahile No. 49 olarak yazılmıştır. Ayrıca Atatürk'ün nüfus kaydı 27 Ocak 1933 tarihinde "Gaziantep Bey Mahallesi" olarak değiştirilmiştir. Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü'nün websitesinde yapılan sorgulamada, TC kimlik no: 10000000146, kayıtlı olduğu il: Gaziantep, ilçe: Şahinbey, mahalle: Bey, cilt no: 10, aile sıra no: 44, birey sıra no: 1, adı: Gazi Mustafa Kemal, soyadı: Atatürk, baba adı: Ali Rıza Bey, anne adı: Zübeyde Hanım, doğum yılı: 1881, cinsiyeti: Erkek olarak gözükmektedir. Doğum yeri Atatürk evi; Apostolu Pavlu Cad. No: 71, Aya Dimitriya Mah., Selanik, Yunanistan Atatürk; Islahhane Caddesi, Koca Kasım Paşa Mahallesi, Selanik, Osmanlı Devleti'nde (Bugünkü Apostolu Pavlu Caddesi No: 75, Aya Dimitriya Mahallesi, Selanik, Yunanistan) bugün müze olan 3 katlı, 3 odalı ve pembe boyalı evde doğdu. Şerafettin Turan'ın kitabında "Ahmet Subaşı ya da Hatuniye Koca Kasımpaşa Semti" olarak geçmektedir. Atatürk'ün üvey kız kardeşi Ruhiye Hanım'ın torunu Ferhat Babür, Atatürk'ün doğduğu ev olarak bilinen evin gerçekte Atatürk'ün doğduğu ev olmadığını; bu evin, Zübeyde Hanım'ın ikinci kocası, yani Atatürk'ün üvey babası Ragıp Bey'in evi olduğunu öne sürer. İlgi alanları Atatürk Çankaya Köşkü'ndeki kütüphanede, 16 Temmuz 1929. Mersin Deniz Müzesi'nde sergilenmekte olan, Atatürk'ün kendi el yazısıyla aldığı jeoloji notları. Kitap okumayı, müzik dinlemeyi, dans etmeyi, ata binmeyi ve yüzmeyi severdi. Tavla ve bilardo oynamak hoşuna giderdi. Zeybek oyunlarına, güreşe, Rumeli türkülerine ilgi duyuyordu. Sakarya adını verdiği atına ve köpeği Foks'a çok değer verirdi. Bir yaveri zengin bir kitaplık oluşturan Atatürk'ü boş zamanlarında elinden tarihle ilgili kitapları düşürmeyen biri olarak anlatır. Başka meselelerle ilgilenmek yerine gereğinden fazla tarihi kitap okuyor olmasına bozulan bir politikacının ona "Kitap okuyarak mı Samsun'a çıktın?" demesi üzerine Atatürk şu yanıtı verir: "Ben çocukken fakirdim. İki kuruş elime geçince bunun bir kuruşunu kitaba verirdim. Eğer böyle olmasaydı, bu yaptıklarımın hiçbirini yapamazdım."Çankaya Köşkü'nde sık sık devlet adamlarının, sanatçıların, bilim adamlarının, dostların davet edildiği, ülke sorunlarının da konuşulduğu akşam yemekleri verilirdi. Temiz ve düzenli giyinmeye önem verirdi. Doğayı çok severdi. Sıkça Orman Çiftliği'ne gider, modern tarıma geçiş amacıyla yürütülen çalışmalara bizzat katılırdı. İleri derecede Fransızca ve yeterli derecedeAlmanca biliyordu. Afet İnan; öğretmeni olan İsviçreli antropolog Profesör Eugène Pittard'ın, kendine doktora tezi olarak verdiği "Türk Milletinin Özellikleri" konusunda Atatürk'ten yardım istedi. Atatürk; Afet İnan'ın önce kendi görüşlerini yazmasını ve fikirlerini daha sonra belirteceğini söyledi. Afet İnan'ın uzun çalışmasına karşılık, Atatürk kurşun kalemle, iki küçük not kâğıdı üzerine kendi tanımını yaptı. 1939'da dönemin antropoloji alanında en saygın akademik yayın organlarından Revue anthropologique'de Pittard'ın Atatürk hakkındaki uzun bir makalesi çıktı. Derginin bu sayısı böylece Atatürk'ün anısına ayrılmış ve makale kapakta yer etmişti. Fransızca yazının başlığı "Antropolojiyi ve Tarihöncesini Canlandıran Devlet Adamı: Kemal Atatürk" idi. Bu makale Eugene Pittard'ın yıllarca Türkiye'de gözlemlediği bilimin evrimi ve Atatürk'ün bilime olan derin tutkusu üzerineydi. Atatürk Hitit uygarlığı hakkındaki kazıların tutkulu bir takipçisiydi. Eugene Pittard, Atatürk'ün direktifleri ile Anadolu'nun birçok yerinde kazılara başlandığını ve çok önemli bulgular ortaya konulduğunu kaydediyordu. Tarihçi İlber Ortaylı'ya göre her ne kadar zaman zaman Mustafa Necati gibi eğitimci kimseler çıksa da millî eğitim konusuyla CHP'de ilgilenen tek kişi Mustafa Kemal idi. Atatürk giyim kuşama son derece önem verir, modaya ilgi duyardı. Giysilerinin, gömleklerinin modellerini kendi çizerdi. Atatürk, gençlik dönemlerinde sanata ilgi duymuş, idâdi dönemlerinde "Hakikat" adlı bir şiir yazmıştır. Şahsi ilişkileri Ali Rıza Bey ve Zübeyde Hanım'ın Fatma (1872-1875), Ahmet (1874-1883), Ömer (1875-1883), Mustafa (Kemal Atatürk) (1881-1938), Makbule (Boysan, Atadan) (1885-1956) ve Naciye (1889-1901) adında altı çocukları oldu. Fatma dört, Ahmet dokuz, Ömer sekiz yaşlarında iken o senelerde salgın olan difteri, o zamanki adıyla kuşpalazı hastalığından öldüler. En küçük kardeş Naciye, Mustafa Kemal'in Harp Okulu'nu bitirdiği sene, on iki yaşındayken verem hastalığına yakalanıp öldü. Makbule Hanım 1956 yılına kadar yaşadı. Makbule Atadan ve Salih Bozok'a göre, küçük Mustafa 12 yaşındayken Binbaşı Rüknettin'in 8 yaşındaki kızı Müjgân'a âşık olmuştur. Makbule Atadan'a göre ikinci aşkı Hatice olmuş ve Hatice'nin annesi müdahale ederek ilişkisini kesmiştir. Ardından Selanik Askeri komutanı Şevki Paşa'nın 12 yaşındaki kızı Emine (Emine Arık)'ye matematik dersi verirken âşık olmuştur. Bunun dışında Selanik'teyken Rum asıllı tüccar Eftim Karinte'nin kızı Eleni Kriyas'a âşık olduğu söylendiyse de kanıtlanmamıştır. Mustafa Kemal genç bir asker olarak Çanakkale Savaşı'ndan sonra Osmanlı İmparatorluğu'nun son padişahı Vahdettin'in kızı Sabiha Sultan'a üçüncü taraflar aracılığı ile evlenme teklifinde bulundu. Sabiha Sultan, Mustafa Kemal Paşa'nın evlilik talebinden yakın dostlarına sonraki senelerde bahsederken hadiseyi doğrulayarak amcası Abdülmecid Efendi'nin oğlu şehzade Ömer Faruk Efendi'ye âşık olduğu için izdivaç teklifini geri çevirdiğini açıkladı. Sabiha Sultan o günlerden 40 yıl sonra, Türkiye Cumhuriyeti başbakanlığı yapan ve ortanca kızı Hanzade Sultan'ın dünürü olan Suat Hayri Ürgüplü'ye yazdırdığı hatıratta şu ifadeleri kullandı: "Evet, istemiş. Benimle konuşmuş değildir ama ben çekindim ve istemedim. Zira, önümde hiç de iyi örnek olmayan Enver Paşa ile Naciye Sultan'ın hayatı vardı. Sonra, tanınmış bir kumandanla aile hayatı kurabileceğime inancım yoktu." Atatürk ve eşi Latife Hanım, 1923 Millî Mücadele döneminde Ankara İstasyon Binası'nda ve eski Çankaya Köşkü'nde Zübeyde Hanım'ın ikinci eşi Ragıp Bey'in yeğeni Fikriye Hanım ile birlikte yaşıyordu.Verem hastası olan Fikriye Hanım tedavi olması için Almanya'ya gittikten sonra 29 Ocak 1923'te İzmir'in sayılı zenginlerinden Uşakizade Muammer Bey'in kızı Latife Hanım ile evlendi. Mustafa Kemal'e âşık olan Fikriye Hanım, onun Latife Hanım'la evliliğini öğrenince Türkiye'ye geri dönmüştür ve ilk işi köşke gitmek olmuştur. Ancak Latife Hanım onun geldiğini görünce Atatürk'e haber vermeden yavere emir verir ve onu köşkten yaka paça attırır. Bunun üzerine Fikriye Hanım'ın Çankaya Köşkü'nde tabanca ile intihar ettiği söylenir. 1924'te yapılan Sonbahar Seyahati sırasında Latife Hanım'la kavga eden Mustafa Kemal Paşa Erzurum'dan İsmet Paşa'ya telgraf çekerek boşanacağını bildirdi. Ancak az sonra yaverleri Salih Bey (Bozok) ve Kılıç Ali Bey'in aracılığıyla boşanmasından vazgeçti. Bu evlilik 5 Ağustos 1925 tarihine dek sürdü. Atatürk manevi kızı Ülkü ile gül bahçesinde, 12 Eylül 1936. Atatürk'ün manevi evlatları Abdurrahim Tuncak, Afife, Zehra Aylin, Rukiye Erkin, Nebile İrdelp, Sabiha Gökçen, Afet İnan, Sığırtmaç Mustafa ve Ülkü Adatepe'dir. 1916 yılında Bitlis Rus işgalinden kurtarıldığı yıllarda 16. Kolordu Komutanı Mirliva (Tuğgeneral) Mustafa Kemal Paşa, savaşta bütün aile fertlerini kaybeden ve kimsesi kalmayan Abdurrahim'i evlatlık edindi. Abdurrahim bakılması için İstanbul'a annesi Zübeyde Hanım ve kız kardeşi Makbule'nin yanına gönderildi.Zehra Aylin veya Zehra Mehmet; (Amasyalı Mehmet'in kızı), 1936 yılında Londra'dan ekspres treniyle Paris'e yolculuk ederken Amiens yakınlarında trenden düşerek öldü. Sabiha Gökçen ise ilk Türk kadın pilot ve dünyanın ilk kadın savaş pilotu oldu. Dinî inancı Atatürk: "Türkiye Cumhuriyeti'nde herkes Allah'a istediği gibi ibadet eder. Hiç kimseye dinî fikirlerinden dolayı bir şey yapılmaz. Türk Cumhuriyeti'nin resmî dini yoktur. Türkiye'de, bir kimsenin fikirlerini zorla başkalarına kabul ettirmeye kalkışacak kimse yoktur ve buna müsaade edilmez. Artık samîmî mutekitler, derin iman sahipleri, hürriyetin icaplarını öğren." Atatürk'ün dinî inancı tartışmalı bir konudur. Kimi araştırmacılar onun dine ilişkin söylemlerinin dönemsel olduğunu vurgulamakta ve bu konuyla alakalı olumlu görüşlerinin 1920'lerin başlarıyla kısıtlı olduğunu belirtmektedirler. Atatürk'ün dinî inancı hakkında farklı kaynaklar, farklı çıkarımlarda bulunmuştur. Bazı kaynaklar Müslüman olduğunu iddia ederken, diğer kaynaklar deist veya ateist olduğunu iddia etmektedir. Bir sözünde dini "lüzumlu bir müessese" olarak gördüğünü ifade eden Atatürk, başka sözlerinde de İslam için "bizim dinimiz" ve "büyük dinimiz" gibi ifadeler kullanmıştır. Ayrıca Kur'an için "şanı büyük" ve "en eksiksiz kitap", Muhammed için "peygamberimiz efendimiz hazretleri" ve "Allah'ın birinci ve en büyük kulu" demiştir. 1922 ve 1923'te yaptığı iki konuşmada "Allah birdir, büyüktür." demiştir. Atatürk'ün, dini "lüzumlu bir müessese" olarak gördüğünü belirttiğine ilişkin sözüne karşın "dini olanların fakir kalmaya mahkûm oldukları" ve bu nedenle "öncelikle din anlayışını kaldırmak" gerektiğine inandığına ilişkin görüşleri için de kaynaklar mevcuttur. Kâzım Karabekir'in belirttiğine göre, Atatürk ona din ile ilgili olarak dini olanların kazanamayacağını ve fakir kalmaya mahkûm olduklarını söyleyip netice olarak önce din anlayışını kaldırmak gerektiğini söylemiş ve bu sebeple Kur'an'ın anlaşılarak okunmasına önem verip Türkçeye çevrilmesini emretmiştir. Ayrıca İslam'a ilişkin olumsuz sözleri de bulunmaktadır. Karabekir'in anlattığı üzere, Atatürk Balıkesir'de hutbe okumasına karşın daha sonra Kur'an ve Muhammed ile ilgili olumsuz sözler etmiştir. Kaynaklar, Atatürk'ün din konusunda şüpheci ve özgür düşünen biri olduğuna işaret ediyor. 1933'te ABD büyükelçisi Charles H. Sherrill onunla röportaj yaptı. Röportajda; dininin sadece Kâinat'ın Mucidi ve Hâkimi tek Tanrı'ya inanmak olduğunu, insanlığın böyle bir Tanrı'ya inanmaya ihtiyacı olduğunu ve dualarla bu Tanrı'ya seslenmenin iyi olduğunu söyledi. Atatürk'e göre Türk halkı İslam'ın gerçekte ne olduğunu bilmiyor ve Kur'an'ı okumuyor. İnsanlar anlamadıkları Arapça cümlelerden etkilenirler ve âdetleri gereği camilere giderler. Türkler Kur'an'ı okuyup üzerinde düşündüklerinde İslam'ı terk edecekler. Öte yandan Atatürk 21 Aralık 1937'de Hatay sorunuyla ilgili konuştuğu sırada, Suriye Başbakanı Cemil Merdam Bey'e "hepimiz Müslümanız" demiştir: “ Yapamam! Hepimiz Müslümanız! Yemin ederim ki, namusum üzerine söylerim ki (Hatay'ı) bırakmam! Çok temenni ederim ki, Fransız hükümeti aklını başına toplasın. Namusum üzerine söylüyorum bırakmam. „ Mason olduğu iddiası Bazı ansiklopedilerde Atatürk'ün mason olduğu iddia edilir. Tarihçi ve Atatürk biyografisi yazarı Andrew Mango'ya göre üyeliği tam olarak kanıtlanamasa da 1907-1909 yılları arası en azından muhtemeldir. H. C. Armstrong Grey Wolf: Mustafa Kemal adlı kitabında, Atatürk'ün, toplantılarının gizliliğini korumak amacıyla muhalif İttihat ve Terakki siyasi örgütlenmesinin basamak olarak kullandığı Vedata Locası'nda bir birader olarak inisiye olduğunu ancak kendini hoşlanmadığı bir atmosferde bulduğunu ve masonların ritüelleriyle alay ettiğini belirtir. Mahmut Esat Bozkurt, 1932 yılında Akşam'da yayımlanan bir yazıda Atatürk'ün hayatı boyunca Farmason olmadığını belirtir. Yine Atatürk, Masonlardan gelen bir teklife karşılık "Ben bu cemiyete girmem!" diyerek karşı çıkmıştır. Zaman dizini Hatırası Atatürk'e dair ilk belgesel olan The Incredible Turk Başöğretmen Atatürk Anıtı, Kadıköy Atatürk'ün günümüz kültürüne sinema, televizyon, müzik ve şiir gibi alanlarda etkileri olmuştur. Türkiye genelinde anısının yaşatılması için kimi yapılara, adreslere ve kurumlara kendinin ismi ve unvanlarını içeren isimler verilmiştir. Bunlardan bazıları; Atatürk Havalimanı, Atatürk Olimpiyat Stadyumu, Atatürk Barajı, Atatürk Köprüsü, Atatürk Orman Çiftliği, Atatürk Üniversitesi, Gazi Üniversitesi, İzmir Atatürk Lisesi, Mustafa Kemal Üniversitesi şeklindedir. Bunun yanı sıra Atatürk'ün Samsun'a çıkışına ithafen Ondokuz Mayıs Üniversitesi ve 100. doğum yıl dönümüne ithafen Yüzüncü Yıl Üniversitesi gibi hatırlatıcı isimler de kullanılmıştır. Türkiye'nin her il ve ilçe merkezinde Atatürk anıtları ve resmî kurumlarının girişinde Atatürk heykeli, büstü veya maskı vardır. Bunun yanı sıra bütün resmî makam odalarında ve birçok resmî çalışma ofisinde Atatürk büstü, maskı, portreleri veya fotoğrafları, takvimleri, kalemlikleri vb. süs eşyaları vardır. Ayrıca Türkiye'de Atatürk rozeti, Atatürk imzası bulunan etiket, kravat iğnesi, yüzüğü vb. Atatürk temalı süs eşyası taşıyan birçok vatandaş görmek mümkündür. 31 Temmuz 1951 tarihinde Demokrat Parti hükûmeti döneminde yürürlüğe giren ve kamuoyunda Atatürk'ü Koruma Kanunu olarak anılan Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun ile Atatürk'ün hatırasına alenen hakaret etmek ve Atatürk'ü temsil eden heykel, büst, abide vb. objeleri tahrip etmek veya kirletmek suç sayılmıştır. Bu kanun aynı zamanda ifade özgürlüğü konusunda eleştirilere de maruz kalmıştır. Türkiye'deki bütün resmî ve özel okullarda bir Atatürk köşesi bulundurulması zorunludur. Ayrıca ilköğretim ve lise kitaplarının başında ve her sınıfta da Atatürk portresi bulunmalıdır. Bunun yanı sıra örgün eğitimin bütün aşamasında Atatürk sevgisi ve inkılapları ayrı bir ders olarak ya da bazı derslerin bir bölümü olarak işlenir. 19 Mayıs tarihi Türkiye Cumhuriyeti, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ile Türkiye'nin yurt dışı temsilciliklerinde Atatürk'ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı olarak her yıl kutlanan bir millî bayramdır. Atatürk'ün ölüm yıl dönümü olan 10 Kasım tarihinde ölüm saati olan sabah 09.05'te Türkiye Cumhuriyeti, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Türkiye'nin yurt dışı temsilciliklerinde bir dakika boyunca halkın büyük bölümü saygı duruşunda bulunur, araçlar durur ve kesintisiz korna çalarlar. Artvin yöresine ait olan 1936 yılında Atatürk'ün karşısında oynanan halk oyunu Artvin barı, Atatürk'ün çok beğenmesi üzerine atabarı olarak yeniden adlandırılmıştır. Cumhuriyet dönemindeki ilk kâğıt paralar Türkiye'nin kendi merkez bankası henüz olmadığından 1927'de İngiltere'de basılmıştır. Bu yılda basılan 1, 5 ve 10 lirada Atatürk'ün portresi filigranda gözükmekteydi. Diğer paralarda ise Atatürk hem filigranda hem de ön yüzdeki portre yerleştirmeye uygun alanda gözükmektedir. 1937'de tedavüle giren ilk Latin harfli paraların hepsinde ise Atatürk portreleri bulunmaktaydı. 1925'te çıkarılan yasa gereği mevcut reis-i cumhur portreleri paralarda yer alıyordu. Atatürk'ün ölümünden sonra paralarda yer alan portreler yeni reis-i cumhur İsmet İnönü'nün portreleri ile değiştirildi. İnönü'nün bu icraatı bazı kesimler tarafından Atatürk'e saygısızlık olarak yorumlandı. 1952 yılında yürürlüğe giren 5. emisyon banknotlarında yaşayan kişilerin paraya portrelerinin basılması durdurulmuş ve tekrar bütün Türk paralarının ön yüzüne Atatürk portresi basılmaya başlanmıştır. Bunun yanı sıra Cumhuriyet altınlarının ön yüzünde Atatürk kabartması bulunur. Meksika'daki Atatürk heykeli Tunus'ta Mustafa Kemal Atatürk Caddesi'ni gösteren levha. Dünyanın çeşitli ülkelerinde Atatürk anısına anıtlar dikilmiştir. Avustralya'nın başkenti Canberra'da, Guatemala'nın aynı adı taşıyan başkentinde, Meksika'nın başkenti Meksiko'da, Venezuela'nın başkenti Caracas'ta, Küba'nın başkenti Havana'da, Şili'nin başkenti Santiago'da, Romanya'nın başkenti Bükreş'te, Kazakistan'ın başkenti Astana'da, Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de, Kuzey Makedonya'nın batısındaki Merkez Jupa köyünde, Japonya'nın Kuşimoto kasabasında ve İsrail'de Osmanlılardan kalma bir tren istasyonunun bulunduğu Beerşeba'da bu anıtlardan bazıları görülebilmektedir. Atatürk'ün adının verildiği meydan, bulvar, cadde ve yolların birkaçı Tunus'un aynı adı taşıyan başkentinde, Pakistan'ın başkenti İslamabad'da, Bangladeş'in başkenti Dakka'da, Hindistan'ın başkenti Yeni Delhi'de, Özbekistan'ın başkenti Taşkent'te, Belçika'nın Visé şehrinde ve Dominik Cumhuriyeti'nin başkenti Santo Domingo'dadır. Atatürk'ü Ahmed eş-Şerif es-Senusi (sol) ve Selahaddin Eyyubi (sağ) ile bir Müslüman kahraman olarak tasvir eden kartpostal. 1963 Afganistan posta pulunda Atatürk. Radikal seküler reformlarına rağmen, Atatürk İslam dünyasında geniş çapta popülerliğini sürdürdü. Hristiyan güçlerin işgaline karşı yeni, tamamen bağımsız bir Müslüman ülkenin kurucusu olduğu ve Batı emperyalizmine karşı mücadelede galip geldiği için hatırlanıyor. Öldüğünde, Tüm Hindistan Müslüman Birliği onu "İslam dünyasında gerçekten büyük bir kişilik, büyük bir general ve büyük bir devlet adamı" olarak övdü, hatırasının "tüm dünyadaki Müslümanlara cesaret, azim ve mertlik ile ilham vereceğini" açıkladı. Atatürk'ün hayranları, onun I. Dünya Savaşı'ndaki düşmanı Britanyalı devlet adamı Winston Churchill ve II. Dünya Savaşı'nda Türkiye ile ittifak aramış Alman nasyonal sosyalist diktatör Adolf Hitler'denAmerika Birleşik Devletleri başkanları Franklin D. Roosevelt ve John F. Kennedy'ye kadar geniş bir yelpazeyi oluşturur. Hitler, Atatürk için "Mussolini onun ilk, ben ikinci öğrencisiydim" dedi. 4 Mayıs 1941'de Reichstag'taki nutkunda onu "genç Türkiye'nin kurucusu olan büyük ve zeki lider" olarak tanımladı.Weimar Cumhuriyeti'nde Alman medyası, Anadolu'daki savaşı geniş bir şekilde ele aldı. Stefan Ihrig, Türk Kurtuluş Savaşı'nın Birahane Darbesi üzerinde İtalyan faşist diktatör Mussolini'nin Roma'ya Yürüyüşü'nden daha kesin bir etkisi olduğunu savunuyor. Adolf Hitler de dahil olmak üzere Almanlar, tıpkı Sevr Antlaşması geçersiz kılındığı gibi Versay Antlaşması'nı geçersiz kılmak istedi. Bu nedenle Hitler, Atatürk'ü "karanlıkta parlayan yıldız" olarak adlandırdı. Mussolini, iktidarı ele geçirme girişiminde bulunduğunda kendini "Milanolu Mustafa Kemal" olarak adlandırdı. Türk liderin bir diğer hayranı, haftalık La Conquista del Estado gazetesinde bir sayfanın tamamını hem Türk devrimine hem de Atatürk'e ayıran falanjist lider Ramiro Ledesma Ramos'tu. İspanyol faşizminin ana teorisyenlerinden Ledesma, Atatürk'ü zamanının başlıca milliyetçi devrimcilerinden biri olarak gördü. Anadolu Hareketi'ne muhalefet etmiş ve İtilaf Devletleri'yle iş birliği yapmış gazeteci Ali Kemal, Atatürk'ü "çete reisi, haydut" olarak niteledi, Britanyalı devlet adamı Lord Balfour ise Atatürk için "tüm korkunç Türklerin en korkuncu" (most terrible of all the terrible Turks) yorumunda bulundu. Kurtuluş Savaşı'ndan sonra ülkenin geleceği için yaşanan iç siyasal mücadelede General Kâzım Karabekir ve entelektüel Halide Edib Adıvar gibi kimseler Atatürk ile yollarını ayırarak onun radikal reform programını ve otoriter liderliğini eleştirdi. Tekkeleri kapatılmış tarikat şeyhleri ve genel olarak din adamlarından bazıları, Said Nursî dahil, onu Deccal ile kıyasladı. İlk baskısı 1932 yılında yapılan ve Atatürk'ün sağlığında yayımlanan ilk biyografisi olan Grey Wolf'un son sözünde H. C. Armstrong şunları yazdı: "O, steplerde yaşayan Tatarların bir geri dönüşü, bir anakronizm, ilkel ve vahşi güce sahip biri, dünyaya gelmesi gerektiği çağdan çok geç doğmuş bir liderdir. Tüm Orta Asya'nın göçü sırasında doğmuş olsaydı, Bozkurt sancağı altında ve bir Bozkurt'un yüreği ve içgüdüleriyle Süleyman Şah'ın yanında at koşturuyor olurdu. Askerî dehâsı ile duyguların, bağlılık ve ahlâkî değerlerin zayıflatamadığı acımasız kararlarıyla; ülkeleri fetheden, kentleri yakıp yıkan ve seferleri arasındaki barış dönemlerini zevk ve safâ âlemleriyle dolduran, vahşî akıncıların başında bir Timurlenk veya Cengiz Han olabilirdi." Atatürk sömürgeci güçlerin egemenliğinde kalmış üçüncü dünya ülkelerinde çeşitli liderlerce bağımsızlığın öncüsü olarak saygı gördü ve rol model alındı. İranlı çağdaşı Rıza Şah Pehlevi, Hindistan Başbakanı Cevahirlal Nehru, Tunus Cumhurbaşkanı Habib Burgiba ve Mısır Cumhurbaşkanı Enver Sedat bunlardan birkaçıydı. Pakistanlı şair ve filozof Muhammed İkbal ve Bangladeş'in ulusal şairi Kadı Nazrul İslam Atatürk'ün onuruna şiirler yazdı. 1935 yılında İstanbul'da düzenlenen Uluslararası Kadınlar Birliği Kongresi'ne katılan Mısırlı milliyetçi-feminist lider Hüda Şaravi, Atatürk'e şunları söyledi: "Türkler size Atatürk yani Türklerin babası ismini verdiler. Ben ise size 'Ataşark' yani 'Şarkın Babası' demek istiyorum." Birleşmiş Milletler'in UNESCO örgütü, "olağanüstü bir reformcu olduğunu göz önünde tutarak, özellikle sömürgecilik ve emperyalizme karşı en önce açılan savaşların ilk liderlerinden biri olduğunu kabul ederek, dünya ulusları arasında karşılıklı anlayışın, sürekli barışın kurulması için çalışmalarının olağanüstü bir örnek olduğunu ve tüm yaşamı boyunca insanlar arasında hiçbir renk, din ve ırk ayrımını gözetmeden, bir uyum ve iş birliği çağının doğacağına olan inancını anımsatarak, eylemlerini her zaman barış, uluslararası anlayış ve insan haklarına saygı yönünden yapmış" Atatürk'ü, 100. doğum yılı olan 1981'i tüm ülkelerin oy birliğiyle "Atatürk Yılı" olarak kabul ederek onurlandırdı.12 Eylül Darbesi ile yönetime gelen Millî Güvenlik Konseyi de çıkardığı kanunla 1981 yılını Atatürk Yılı kabul ve ilan etti. Atatürk Yılı, 5 Ocak 1981 günü kutlamalara açıldı. 5 Ocak 1981 günü saat 08.45'te Anıtkabir'de saygı duruşunda bulunulduktan sonra saat 11.00'de Türkiye Büyük Millet Meclisinde tören başladı. Törende eski cumhurbaşkanları Celâl Bayar, Cevdet Sunay ve Fahri Korutürk de yer aldı. Kenan Evren'in yaptığı uzun bir konuşmayla Atatürk Yılı kutlamalara açıldı. Yıl boyunca yapılan etkinliklerle Atatürk'ün doğumunun yüzüncü yılı kutlandı. Yeni Atatürk anıtları, Atatürk'ün adının verildiği kültür merkezleri ve tatbikatlar yapıldı. Birinci ve ikinci meclis binaları müze olarak faaliyet göstermeye başladı. Atatürk ile ilgili kitap ve belgeler Millî Kütüphane'de toplanırken il ve ilçelere de Atatürk kitaplıkları kuruldu. Atatürk'ün kaldığı evler restore edilerek müze hâline getirildi. "Atatürk 100 Yaşında" sloganı ile 73 adet ilkokul yapıldı. Bu dönemde imam hatip açılmadı. Atatürk'ün çeşitli illere yaptığı ilk ziyaretlerin yıl dönümlerinde kutlamalar gerçekleşti. Ülkenin tanınmış sanatçılarına 100. yılı simgeleyen plaketler verildi. Ünlü ressamlardan ısmarlanan Atatürk ve Atatürk Devrimleri konulu resimler, düzenlenen sergilerde ziyarete açıldı. Tanınmış müzisyenlere Atatürk hakkında marşlar besteletildi. TRT, Atatürk'ün görüşlerini yansıtan programlara yer verdi. Ülkedeki okur yazar oranının artırılması için seferberlik başlatıldı. Ağaçlandırma çalışmaları yapıldı. Açılan birçok kurum ve kuruluş "Yüzüncü Yıl" adını aldı. 23 Nisan'daki bayramın adı "Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı" olarak değiştirildi. 19 Mayıs'taki Gençlik ve Spor Bayramı'nın adı "Atatürk'ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı" olarak değiştirildi ve 19 Mayıs 1981 günü stadyumlarda coşkulu şekilde kutlandı. Atatürk'ün başöğretmen olduğu 24 Kasım günü "Öğretmenler Günü" olarak kutlandı. Üniversitelere zorunlu "Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi" dersi getirildi.Kara Harp Okulu ve diğer askerî okullar için üç ciltlik "Atatürkçülük - Atatürk'ün Görüş ve Direktifleri" adlı kitap bastırıldı ve öğrencilere dağıtıldı. Yapıtları Atatürk'ün 1916'da 16. Kolordu Kumandanı iken yazdığı Taʼlîm ve Terbiye-i Askeriyye Hakkında Nokta-i Nazarlar Takımın Muharebe Tâlimi, Selanik Asır Matbaası, Selanik, 1908 (Almancadan çeviri). Cumalı Ordugâhı - Süvâri: Bölük, Alay, Liva Tâlim ve Manevraları, Selanik, 1909. Ta’biye ve Tatbîkat Seyahati, Selanik Askeri Matbaası, 1911. Bölüğün Muharebe Tâlimi, 1912 (Almancadan çeviri). Ta’biye Mes’elesinin Halli ve Emirlerin Sûret-i Tahrîrine Dâir Nasâyih, Edirne Sanayi Mektebi Matbaası, 1916. Taʼlîm ve Terbiye-i Askeriyye Hakkında Nokta-i Nazarlar, Edirne Sanayi Mektebi Matbaası, 1916. Zâbit ve Kumandan ile Hasb-ı Hâl, Minber Matbaası, 1918. Nutuk, Türk Tayyare Cemiyeti, Ankara, 1927. Vatandaş için Medeni Bilgiler, Milliyet Matbaası, İstanbul, 1930. Geometri, 1937. Atatürk'ün ayrıca, 1915-1918 yılları arasında Anafartalar, Doğu Cephesi ve Karlsbad'daki hatıralarını yazdığı günlükleri de bulunmaktadır. Bunlardan Anafartalar Muharebatı'na Ait Tarihçe, Türk Tarih Kurumu tarafından kitap olarak yayımlanmıştır. 1908-1938 yılları arasında Atatürk'ün imza attığı, yazdığı, söylediği kişisel notları dâhil her şeyin toplandığı Atatürk'ün Bütün Eserleri adlı bir ansiklopedi de Kaynak Yayınları tarafından hazırlanmaktadır. Atatürk'ün başarılarının ve kaleme aldığı eserlerin en önemli dayanaklarından biri de kitap okuma tutkusudur. Örneğin, sonraları dünya barışı ve insan hakları konularında önderler arasında yer alacak bir kimse olan H. G. Wells, 1921 yılında İngilizce olarak 1208 sayfalık İnsanlık Tarihi adlı bir kitap yayımlar. Bu kitap Atatürk tarafından kısa sürede okunur, değerlendirilir ve Türkiye'de yayımlandıktan sonra Nutuk'ta yer alır. Yine 1756 yılında toplam 5 cilt olarak Fransızca basılan Hunlar, Türkler ve Moğollar kitabı da onun okuduğu kitaplar arasındadır. Atatürk tarafından kurulan kurumlar   Kapatılan ya da ismi değiştirilen kurumları gösterir. Kurum Adı Kuruluş Tarihi Konum Anadolu Ajansı 6 Nisan 1920 Ankara Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti 2 Mayıs 1920 Ankara Çocuk Esirgeme Kurumu 30 Haziran 1921 Ankara İzmir Enternasyonal Fuarı 17 Şubat 1923 İzmir Diyanet İşleri Başkanlığı 3 Mart 1924 Ankara Türkiye İş Bankası 26 Ağustos 1924 İstanbul Orman Çiftliği 1925 Ankara Ankara Hukuk Fakültesi 5 Kasım 1925 Ankara Anadolu Sigorta 1 Nisan 1925 İstanbul Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası 1 Mayıs 1925 - Devlet İstatistik Enstitüsü 26 Nisan 1926 Ankara Devlet Demiryolları ve Limanları İdare-i Umumiyesi 1927 Ankara Merkez Hıfzıssıhha Enstitüsü 27 Mayıs 1928 Ankara Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti 12 Nisan 1931 Ankara Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 3 Ekim 1931 Ankara Halkevleri 19 Şubat 1932 Ankara Türk Dili Tetkik Cemiyeti 12 Temmuz 1932 Ankara Ziraat Okulları ve Yüksek Ziraat Enstitüsü 1933 Ankara Devlet Havayolları 20 Mayıs 1933 İstanbul Sümerbank 11 Temmuz 1933 - Türkkuşu 3 Mayıs 1935 Ankara Etibank 14 Haziran 1935 - Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü 14 Haziran 1935 Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi 14 Haziran 1935 Ankara Elektrik İşleri Etüd İdaresi 24 Haziran 1935 Ankara Türkiye Şeker Fabrikaları 6 Temmuz 1935 Ankara Bursa Merinos Fabrikası 2 Şubat 1938 Bursa Popüler kültürdeki yeri 1994 yapımı Kurtuluş dizisi ve 1998 yapımı Cumhuriyet filminde Rutkay Aziz tarafından canlandırılmıştır. 2010 yapımı Veda filminde , , Sinan Tuzcu ve tarafından canlandırılmıştır. 2013 yapımı dizisinde Yavuz Sepetçi tarafından canlandırılmıştır. 2016 yapımı Seddülbahir 32 Saat dizisinde Serdar Yeğin tarafından canlandırılmıştır. 2020 yapımı Ya İstiklal Ya Ölüm dizisinde İlker Kızmaz tarafından canlandırılmıştır. 2022 yapımı Pera Palas'ta Gece Yarısı dizisinde tarafından canlandırılmıştır. 2023 yapımı Mahsusa: Trablusgarb dizisinde canlandırılmaktadır. 2023 yapımı Akif dizisinde Berke Üzrek tarafından canlandırıldı. 2023 yapımı Son Akşam Yemeği filminde Onur Tuna tarafından canlandırılmıştır. 2023 yapımı Atatürk filminde Aras Bulut İynemli tarafından canlandırılmıştır. 2024'te vizyona giren Zaferin Rengi filminde Yiğit Özşener tarafından canlandırılmıştır. Ayrıca bakınız Gençliğe Hitabe Notlar ^ Millî Mücadele'nin önde gelen 14 paşasına verilmiş sandır. Halaskâr "kurtarıcı" anlamına gelir. ^ CHP 1. Olağanüstü Kurultayı, Atatürk'ün ölümünden sonra, 26 Aralık 1938'de toplandı. Bu kurultayda Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, "değişmez genel başkanlığa" seçildi. Kurultay ayrıca, Atatürk'ü "Ebedi Şef" ilan etti. ^ 1935'e kadar "müşîr". ^ Doğum: Ali Rıza oğlu Mustafa; 1890'lardan 1911'e dek: Mustafa Kemal; 1911'den 1916'ya dek: Mustafa Kemal Bey; 1916'dan 1921'e dek: Mustafa Kemal Paşa; 1921'den 1934'e kadar: Gazi Mustafa Kemal; 1934-1935'te: Kemal Atatürk; 1935'ten 1937'ye dek: Kamâl Atatürk; 1937'den ölümüne dek: Kemal Atatürk. Ömrünün çok büyük bir kısmında taşıdığı Mustafa Kemal adıyla tanınır ve anılır. Time dergisi 19 Mayıs 1941 tarihli sayısında şunu yazdı: "Yedi Adlı Adam. Bu sarışın, mavi gözlü, şen külhanbeyinin Kamâl Atatürk olarak ölmeden önce yedi adı vardı." Ancak Atatürk, 1937 yılının mayıs ayından sonra adının eski yazılışına (Kemal) geri döndü. ^ Atatürk'ün doğum günü bilinmemektedir. Kendi isteğiyle 19 Mayıs (Samsun'da Millî Mücadele'nin başlatıldığı gün olması nedeniyle) onun simgesel doğum günüdür. Ayrıca, Atatürk'ün 1880 yılında doğduğu da öne sürülmüştür. ^ Detaylı bilgi için Doğum tarihi başlığına bakınız. ^ Andrew Mango'ya göre "Bu tarih (15 Ekim 1911) Mustafa Kemal'in İzmir yakınındaki Urla karantina istasyonundan Salih'e (Bozok) gönderdiği 17 Ekim 1911 tarihli mektubunda belirtiliyor. Ayrıca 22 Mayıs 1912 tarihinde Ayn Mansur, Bingazi'den (Abdül) Kerim'e gönderilen başka bir mektupta tekrarlanıyor, (ATASE, 1911-1912 Osmanlı-İtalyan Harbi, s. 134)." George W. Gawrych ise ayrılma tarihini 4 Ekim 1911 olarak belirtmiştir. ^ Mango dört, Gawrych ise altı kez padişah huzuruna çıktığını belirtmektedir. ^ 1941 yılındaki 1. Coğrafya Kurultayında Ege ismi, coğrafi adlandırmalarda standartlaşmayı sağlamak için resmi olarak seçilmiş ve bu sayede yaygınlaşmıştır. ^ 30 Haziran 1930 tarihinde Resmî Gazete'de 1715 sayılı Merkez Bankası Kanunu yayımlanmış, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 3 Ekim 1931 tarihinde faaliyete geçmiştir. Kaynakça Özel ^ ^a ^b "Atatürk'ün Künye Bilgileri". kho.edu.tr. Kara Harp Okulu. 12 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Kasım 2016.  ^ ^a ^b ^c ^d Ortaylı 2018, s. 86. ^ . Time. 19 Mayıs 1941. ^ ^a ^b Enis Dinç (2020). Atatürk on Screen: Documentary Film and the Making of a Leader. s. 180.  ^ Webster, The Turkey of Atatürk: Social Process in the Turkish Reformation, 260 ^ Doğan, Formation of factory settlements within Turkish industrialization and modernization in 1930s: Nazilli printing factory ^ Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı. "Aydın – Historical Ruins". T.C. Hükûmeti. 7 Eylül 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ağustos 2020. Nazilli cotton print factory was established over an area of 65.000 m2 on the Nazilli Bozdoğan highway. It is the "first Turkish cotton print factory" the foundation of which was laid on August 25th, 1935 and which was opened by Atatürk with great ceremony. (Nazilli Basma Fabrikası Nazilli-Bozdoğan kara yolu üzerinde 65.000 m²lik alana kuruldu. 25 Ağustos 1935 tarihinde temeli atılan ve Atatürk'ün büyük bir törenle açtığı "ilk Türk basma fabrikası"dır.)  ^ . 19 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2020.  ^ "Skylife". 24 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ağustos 2020.  ^ . Nuridemirag.com. 21 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2020.  ^ Stone, Norman „Talking Turkey“. National Interest, Güz 2000, sayı 61. ^ Eastham 1964, s. 132-136. ^ Afyoncu, Erhan (19 Şubat 2017). "Atatürk'ün aile kayıtları ilk kez yayınlandı". Sabah. 19 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Şubat 2017.  ^ Afet İnan, Atatürk hakkında hâtıralar ve belgeler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1959, s. 8 21 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . ^ Ali Fuat Cebesoy, Sınıf arkadaşım Atatürk: Okul ve genç subaylık hâtıraları, İnkılâp ve Aka Kitabevleri, 1967, s. 6 21 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .: "Benim adım Mustafa. Senin adın da Mustafa. Arada bir fark olmalı, ne dersin, senin adının sonuna bir de Kemal koyalım." ^ Mango, Andrew (2004). Atatürk. Londra: John Murray. , s. 37. ^ ^a ^b "Kemal öz adlı Cümhur Reisimize verilen soyadı hakkında kanun" (PDF). 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 12 Ağustos 2020.  ^ ^a ^b "27.11.1934 tarihli T.C. Resmî Gazete" (PDF). 19 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 13 Ağustos 2020.  ^ "Vikikaynak, Atatürk soyisminin alınamayacağına dair kanun". 27 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2010.  ^ "Yeni Umumi Merkez Heyeti". İkinci Türk Dili Kurultayı. Türk Dili Tetkik Cemiyeti Bülteni. Eylül 1934. s. 106.  ^ Baha Arıkan (26 Kasım 1949). ""Atatürk" Soyadı ve Arıkan". Ulus Gazetesi. s. 2. 26 Haziran 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Temmuz 2023.  ^ "Saffet Beyin Konferansı". Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi. 27 Eylül 1934. s. 1. 26 Haziran 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Temmuz 2023. Büyük önderimiz ata türk  ^ Naim Hâzım Onat (3 Aralık 1949). ""Atatürk" Soyadı Üzerine Bir Kaç Hatıra". Ulus Gazetesi. s. 2. 26 Haziran 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Temmuz 2023. Atatürk mü, Türkata mı? Hangisini daha iyi bulursunuz? Ben birincisinin daha güzel olduğunu sebepleriyle arza çalışmıştım... Bir akşam gene ATATÜRK'ün sofrasında yan yana oturuyorduk. ATATÜRK'ün soyadı üzerine konuşuluyordu. Bunun çok güzel bir buluş olduğundan bahsedilirken Büyük Önder, Arıkan'ı göstererek: "Beyefendinin armağanlarıdır" demişlerdi. O sırada kendinden öğrenmek istemiştim: Arıkan, bunu siz mi buldunuz? Gülümseyerek cevap verdi: "İltifat buyuruyorlar.  ^ Murat Belge, Tanıl Bora, Murat Gültekingil. Milliyetçilik (2002), İletişim Yayınları, s. 254 4 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . ^ Türklük araştırmaları dergisi, 17-18. sayılar (2005), Marmara Üniversitesi. Fen-Edebiyat Fakültesi, s. 152 ^ Niyazi Ahmet Banoğlu, Atatürk'ün İstanbul'daki Hayatı, 2. cilt, Millî Eğitim Matbaası, 1974, s. 131 ^ Osmanlıcadan Türkçeye Söz Karşılıkları Tarama Dergisi (1934), 2. cilt, s. 1064 16 Nisan 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde . ^ . 10 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2018.  ^ . 10 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2018.  ^ ^a ^b Cunbur, Müjgân (2004). Türk dünyası edebiyatçıları ansiklopedisi. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı. ISBN . Babası Ali Rıza Efendi (doğ. 1839), annesi Zübeyde Hanımdır. Baba dedesi Hafız Ahmet Efendi, 14-15. yüzyılda Anadolu'dan göç ederek Makedonya'ya yerleşen Kocacık Yörüklerindendir.  ^ ^a ^b Kartal, Numan (2002). Atatürk ve Kocacık Türkleri. T.C. Kültür Bakanlığı. Aile Selânik'e Manastır ilinin Debrei Bâlâ sancağına bağlı Kocacık bucağından gelmişti. Ali Rıza Efendi'nin doğum yeri olan Kocacık bucağı halkı da Anadolu'dan gitme ve tamamıyla Türk, Müslüman Oğuzların Türkmen boylarındandırlar.  ^ Dinamo, Hasan İzzettin (1986). Kutsal İsyan: Millî Kurtuluş Savaşı'nın Gerçek Hikâyesi, 2. cilt. Tekin Yayınevi.  ^ Itzkowitz, Norman; Volkan, Vamık D. (1998). Ölümsüz Atatürk. Bağlam Yayınları. s. 37. ISBN . dipnot no. 6 (Atay, 1980, s. 17)  ^ ^a ^b Mango 1999, ss. 31-32. ^ Ernest Jackh, The Rising Crescent, Goemaere Press, 2007, s. 31, Turkish mother and Albanian father 31 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . ^ Isaac Frederick Marcosson, Turbulent years, Ayer Publishing, 1969, s. 144. 13 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . ^ ^a ^b . Time Magazine. 12 Ekim 1953. 22 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2024.  ^ ^a ^b ^c ^d ^e "Atatürk, Kemal." Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2011. ^ Mango 1999, s. 31. ^ Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi, 493-498. sayılar (1993), Türk Dil Kurumu, s. 135 ^ Şevket Süreyya Aydemir, Tek Adam: Mustafa Kemal, Birinci Cilt: 1881–1919, 14. baskı, Remzi Kitabevi, 1997, , s. 31 ^ Fodor, Marcel William (1939). South of Hitler (İngilizce). United States, University of Wisconsin - Madison: Houghton Mifflin. s. 73. 9 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Haziran 2024. His mother, Subeida, was the daughter of a small tenant of a farm in Southern Albania. According to such reliable evidence as I was able to collect, this blonde-haired, blue-eyed, robust woman was an Albanian whose mother, in turn, was a Macedonian. Mustapha Kemal with his blue eyes and blond hair resembled his...  ^ Mango 1999, s. 32. ^ Cunbur, Müjgân (2004). Türk dünyası edebiyatçıları ansiklopedisi. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı. s. 1. ISBN . Anne Zübeyde Hanım, Sangüllü Hacı Sofu soyundan Varyemezoğlu İbrahim Feyzullah Efendinin kızıydı. 1857 yılında doğan Zübeyde, henüz on dört yaşında iken evlendi. Ailesi, Selânik civarındaki Langaza beldesine gelip yerleşen Anadolu Türk Zübeyde Hanım'la evlenmişti.  ^ Kutay, Cemal. Atatürk'ün Beraberinde Götürdüğü Hasret: Türkçe İbadet: Ana Dilimizle Kulluk Hakkı, 1. cilt (1998), Aksoy Yayıncılık, s. 130 ^ "19 Mayıs: Ata'nın doğum günüm dediği tarih". ntvmsnbc. 18 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ağustos 2011.  ^ Tuğlacı, Pars. Çağdaş Türkiye, 1. cilt (1987), Cem Yayınevi, s. 2 ^ Aydemir, Şevket Süreyya (Mart 2011). "Zübeyde". Tek Adam (1963), Cilt I (32. özel bas.). Ankara: Remzi Kitabevi. s. 30. 978-975-14-0670-5.  ^ . Milliyet. 8 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2022.  ^ Atatürkçü düşünce (1992), Atatürk Araştırma Merkezi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, s. 696 4 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . ^ Baba, İmran. Културните взаимодействия на Балканите и турската архитектура. Международен симпозиум 17-19 май 2000, Шумен-България (2001), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, s. 24 4 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . ^ Mango 1999, s. 36. ^ Aydemir, Şevket Süreyya. Tek adam (1963), Remzi Kitabevi, s. 44 ^ Bayhan, Fatih. Gölgesinde Mustafa Kemal büyüten kadın Zübeyde Hanım (2008), Pegasus Yayınları, s. 78 ^ İzmir Ticaret Odası, Atatürk'ün Evi - Bir ulusun geleceğinin doğduğu yer, y.y, t.y.: ^ Mango 1999, ss. 36-37. ^ "Atatürk'ün Hayatı Öğrenim Hayatı". Kara Harp Okulu. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ağustos 2011.  ^ ^a ^b Mango 1999, s. 43. ^ Cebesoy 2000, s. 27. ^ Mango 1999, s. 44. ^ Mango 1999, ss. 45-46. ^ Mango 1999, s. 46. ^ ^a ^b Celâl Erikan, Komutan Atatürk, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1972, s. 72. ^ "KRONOLOJİ 1881 - 1912 Yılları". ataturk.net. 9 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ağustos 2011.  ^ Erikan, Celal (Mayıs 2006). "Ek IV - Notlar". Komutan Atatürk (1964) (IV. Baskı bas.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. s. 782. 975-458-288-2. Okullardan kışın çıkışının nedeni Yunan Savaşı'ndan başlanarak kısa öğretim yılları uygulanmasındandır.  ^ Mango 1999, s. 48. ^ ^a ^b Mango 1999, s. 52. ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17. ^ Erikan, Celal (Mayıs 2006). "IV. Suriye'de Başlayan Görev". Komutan Atatürk (1964) (IV. Baskı bas.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. ss. 61-67. 975-458-288-2.  ^ Cebesoy 2000, ss. 117-119. ^ Kâzım Karabekir (Haz: Faruk Özerengin), İttihat ve Terakki Cemiyeti 1896-1909, Emre Yayınları, İstanbul, 1994, s. 322. ^ ^a ^b ^c Erikan, Celal (Mayıs 2006). "V. Mustafa Kemal Selanik'te". Komutan Atatürk (1964) (IV. Baskı bas.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. ss. 69-82. 975-458-288-2.  ^ Rachel Simon (1999). 'Reformlara Başlangıç: Mustafa Kemal Libya'da.' Jacob M. Landau (Yay. Haz.) (1999).Atatürk ve Türkiye'nin Modernleşmesi, İstanbul: Sarmal, (s. 39-48) içinde. s. 40. ^ Rachel Simon, a.g.e., s. 46. ^ Türker, Şule (16 Ocak 2003). "Tek korkusu uçağa binmekti". Gazetevatan. 5 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Temmuz 2015.  ^ Akın, Sunay (2009). Ay Hırsızı. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları. s. 120. ISBN . 9 Şubat 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Temmuz 2015.  ^ . 5 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2015.  ^ Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi, 31. cilt (2006), Türkiye Diyanet Vakfı, s. 340 4 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . ^ ^a ^b ^c Ortaylı 2018, s. 79. ^ ^a ^b Roux 2018, s. 439. ^ ^a ^b ^c Ortaylı 2018, s. 80. ^ ^a ^b Mango 1999, s. 101. ^ ^a ^b Zürcher 2010, s. 127. ^ Mango 1999, s. 103. ^ Ortaylı 2018, s. 84. ^ Ortaylı 2014, s. 128. ^ ^a ^b ^c Ekinci 2014, s. 235. ^ ^a ^b ^c ^d Gawrych 2013, s. 25. ^ Tuğlacı, Pars. Çağdaş Türkiye, 1. cilt (1987), Cem Yayınevi, s. 14 ^ Mango 1999, s. 104. ^ ^a ^b Mango 1999, ss. 104-105. ^ Bozok, Salih (Nisan 2001). Dündar, Can (Ed.). Yaveri Atatürk'ü Anlatıyor. İstanbul: Doğan Kitapçılık. 21 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Mart 2020.  ^ ^a ^b Mango 1999, s. 105. ^ ^a ^b Ortaylı 2014, s. 129. ^ Turco-Italian War 1911-12, The Encyclopedia Americana (1954). cilt 27, s. 175-177. ^ Mango 1999, s. 106. ^ ^a ^b Mango 1999, s. 107. ^ Gawrych 2013, s. 26. ^ ^a ^b ^c Mango 1999, s. 109. ^ ^a ^b ^c Gawrych 2013, s. 28. ^ ^a ^b Gawrych 2013, ss. 27-29. ^ ^a ^b ^c ^d Ortaylı 2018, s. 87. ^ Roux 2018, s. 448. ^ ^a ^b Mango 1999, s. 111. ^ ^a ^b Ortaylı 2014, s. 127. ^ Zürcher 2010, s. 128. ^ ^a ^b Şıvgın, Hale. . Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. IV (10). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. 4 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2015.  ^ Mango 1999, s. 110. ^ Ortaylı 2014, s. 130. ^ Mango 1999, ss. 111-114. ^ Mango 1999, s. 114. ^ Mango 1999, s. 116. ^ Zürcher 2010, ss. 128-129. ^ Mango 1999, ss. 116-117. ^ ^a ^b ^c ^d ^e Zürcher 2010, s. 129. ^ ^a ^b Gawrych 2013, s. 31. ^ Mango 1999, s. 117. ^ ^a ^b Gawrych 2013, s. 32. ^ ^a ^b ^c Mango 1999, s. 118. ^ ^a ^b ^c ^d Mango 1999, s. 119. ^ ^a ^b Mango 1999, ss. 119-120. ^ ^a ^b ^c Zürcher 2010, s. 131. ^ Mango 1999, s. 121. ^ ^a ^b ^c Mango 1999, s. 122. ^ ^a ^b ^c Ortaylı, İlber (27 Ekim 2013). "Başkomutanın Sofya yılları". Milliyet. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Temmuz 2015.  ^ ^a ^b ^c Mango 1999, s. 126. ^ ^a ^b Ortaylı 2014, s. 146. ^ ^a ^b Mango 1999, s. 129. ^ ^a ^b Gawrych 2013, s. 36. ^ Gawrych 2013, ss. 36-37. ^ Ortaylı 2014, ss. 146-147. ^ Gawrych 2013, s. 37. ^ ^a ^b Mango 1999, s. 133. ^ Mango 1999, s. 134. ^ ^a ^b Gawrych 2013, s. 40. ^ Ortaylı 2018, s. 120. ^ ^a ^b ^c Mango 1999, s. 137. ^ ^a ^b Ortaylı 2018, s. 123. ^ ^a ^b ^c Mango 1999, s. 141. ^ Mango 1999, s. 142. ^ Ortaylı 2018, s. 126. ^ ^a ^b Mango 1999, s. 143. ^ ^a ^b ^c ^d ^e Mango 1999, s. 144. ^ Gawrych 2013, ss. 43-44. ^ Gawrych 2013, s. 44. ^ Mango 1999, s. 146. ^ E. Semih Yalçın; Salim Koca (2005). Mustafa Kemal Paşa'nın Anadolu'ya geçişi. Berikan Yayınevi. 21 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ocak 2020.  ^ ^a ^b Mango 1999, s. 149. ^ Gawrych 2013, s. 45. ^ Mango 1999, s. 150. ^ Esenkaya, Ahmet. "Çanakkale Savaşları Sırasında Türk Basınında Mustafa Kemal". www.comu.edu.tr. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Mart 2020.  ^ Görgülü, İsmet (1995). "Çanakkale Zaferi ve Atatürk". Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. 4 (16). s. 498. 19 Mart 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Mart 2020.  ^ Birinci, Necat (1988). Ruşen Eşref Ünaydın (PDF) (1988 bas.). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. s. 5. 21 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 15 Mart 2020.  ^ Arıkan, Zeki. "YENİ GÜNÜN MÜSABAKASINDA MUSTAFA KEMAL PAŞA". Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. 3 (11). s. 255. 19 Mart 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Mart 2020.  ^ Zürcher 2010, s. 132. ^ Mango 1999, s. 151. ^ Mango 1999. ^ Gawrych 2013, s. 49. ^ Mango 1999, s. 153. ^ Gawrych 2013, s. 48. ^ Mustafa Kemal (2011) [1916]. Taktik Meselesinin Çözümü ve Emirlerin Yazılmasına İlişkin Öğütler (PDF) (3 bas.). Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığı Yayınları. ISBN . 17 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.  ^ Gawrych 2013, s. 50. ^ Mango 1999, s. 157. ^ "Tanzimat Sonrası Hakkari". hakkari.ktb.gov.tr. 31 Aralık