Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Behistun Yazıtı (ayrıca Bisütun Yazıtı; Farsça: بیستون, : Bagastana, "tanrının yeri"), Kirmanşah, İran yakınlarındaki bir uçurumunda yer alan çok dilli bir yazıt ve büyük bir . Ahameniş İmparatoru I. Darius döneminde hazırlanmıştır ve I. Darius'un imparatorluğu genişletişinden bahseder. Eski Farsça, Elamca ve Babilce (bir çeşit Akadca) yazılmış, bilinen en uzun üç dilli çivi yazısı olduğu için çivi yazısının deşifre edilmesi açısından önemlidir.
| UNESCO Dünya Mirası | |
|---|---|
 Yakalanan sahtekârların ve komplocuların cezalandırılması: Büyük Darius'un çizmesi altında yatmaktadır. Geleneksel İskit şapkası ve kostümü giyen sıradaki son kişi olarak tanımlanır. Onun resmi yazıt tamamlandıktan sonra eklenmiş ve metnin bir kısmının çıkarılması gerekmiştir. | |
| Konum | İran |
| (Kriter) | Kültürel: ii, iii |
| Referans | 1222 |
| Tescil | 2006 (30. oturum) |
| Bölge | Asya-Pasifik (İran) |
Büyük Darius tarafından MÖ 522 yazında Pers İmparatorluğu'nun kralı olarak taç giymesi ile MÖ 486 sonbaharında ölümü arasında bir zamanda yazılan yazıt, Darius'un ataları ve soyu da dahil olmak üzere kısa bir otobiyografisiyle başlar. Yazıtın ilerleyen bölümlerinde Darius, Kambyses II'nin ölümünün ardından Pers İmparatorluğu'ndaki birçok isyanı bastırmak için bir yıl içinde (MÖ 521 Aralık'ta sona eren) on dokuz savaşa girdiği uzun bir olaylar dizisi sunar. Yazıtta, Kambyses II'nin ölümünü takip eden isyanların, imparatorluğun çeşitli şehirlerindeki birkaç sahtekâr ve onların işbirlikçileri tarafından düzenlendiği ve her birinin Kambyses II'nin ölümünü takip eden kargaşa sırasında sahte bir şekilde kendini kral ilan ettiği ayrıntılı bir şekilde belirtilmektedir. Büyük Darius bu karışıklık dönemindeki tüm savaşlarda kendisini muzaffer ilan etmiş ve başarısını "Ahura Mazda'nın lütfuna" bağlamıştır.
Yazıt yaklaşık 15 m (49 ft) yüksekliğinde, 25 m (82 ft) genişliğinde ve Babil ile Medya'nın (sırasıyla Babil ve Ecbatana) başkentlerini birbirine bağlayan antik bir yoldan 100 m (330 ft) yükseklikteki kireçtaşı bir uçurumdadır. Eski Farsça metin beş sütunda 414 satır; Elamca metin sekiz sütunda 260 satır ve Babilce metin 112 satırdan oluşmaktadır. Darius II döneminde yazılmış olan Aramice metnin bir kopyası Mısır'da bulunmuştur. Yazıt, Büyük Darius I'in krallığın bir işareti olarak bir yay tuttuğu ve sol ayağını önünde sırt üstü yatan bir figürün göğsüne koyduğu gerçek boyutlu bir kabartma ile resmedilmiştir. Sırtüstü yatan figürün kral adayı Gaumata olduğu düşünülmektedir. Darius'a sol tarafta iki hizmetkâr eşlik etmekte, sağ tarafta ise fethedilen halkları temsil eden, elleri bağlı ve boyunlarında ip bulunan bir metrelik dokuz figür durmaktadır. Bir Faravahar yukarıda süzülmekte ve kralı kutsamaktadır. Darius'un sakalı gibi, demir pimler ve kurşunla tutturulmuş ayrı bir taş blok olan bir figürün de diğerleri tamamlandıktan sonra eklendiği anlaşılmaktadır.
Çeviri çalışmaları
Alman araştırmacı Carsten Niebuhr 1764 yılı civarında için ziyaret ettiği yazıtın bir kopyasını 1778'de seyahatlerinin kitabında yayınladı. Niebuhr'un transkripsiyonları Georg Friedrich Grotefend ve diğerleri tarafından yazısını deşifre etme çabalarında kullanıldı. Grotefend, Sami çivi yazılarının aksine Eski Farsça metnin alfabetik olduğunu ve her kelimenin dikey eğimli bir sembolle ayrıldığını fark ettikten sonra 1802 yılına kadar Eski Farsçanın 37 sembolünden onunu deşifre etmiştir.
Eski Persçe metin, Elam ve Babil yazıtlarının kurtarılması ve kopyalanması henüz denenmeden önce kopyalanmış ve deşifre edilmiştir; bu da iyi bir deşifre stratejisi olduğunu kanıtlamıştır, Eski Farsça yazının alfabetik yapısı nedeniyle incelenmesi daha kolay olduğundan ve temsil ettiği dilin Orta Farsça yoluyla yaşayan modern Fars dili lehçelerine doğal olarak evrilmiş olması ve ayrıca Zerdüşt kitabı Avestada kullanılan diliyle ilişkili olması.
1835 yılında, British East India Company ordusunda İran 'nın kuvvetlerinde görevli bir subay olan yazıtı ciddi bir şekilde incelemeye başladı. Bisotun kasabasının adı bu dönemde "Behistun" olarak değiştirildiğinden, anıt "Behistun Yazıtı" olarak anılmaya başlandı. Görece erişilmez olmasına rağmen Rawlinson, yerel bir çocuğun yardımıyla uçuruma tırmanmayı ve Eski Farsça yazıtı kopyalamayı başardı. Elamca olan bir uçurumun karşısında, Babilce olan ise dört metre yukarısındaydı; her ikisine de ulaşmak kolay değildi ve sonraya bırakıldı. 1847 yılında Avrupa'ya tam ve doğru bir kopya göndermeyi başardı.
Farsça metin ve Georg Friedrich Grotefend'in çalışmasıyla kendisine sunulan 'nin yaklaşık üçte biri ile Rawlinson metni deşifre etmek için çalışmaya başladı. Bu metnin ilk bölümü Herodotos'ta bulunan Pers krallarının bir listesini içeriyordu, ancak Herodotos'un Yunanca transliterasyon'larının aksine orijinal Farsça biçimleriyle; örneğin Darius, Helenleştirilmiş Δαρειος yerine orijinal Dâryavuš olarak verilmiştir. Rawlinson, isimleri ve karakterleri eşleştirerek 1838'de Eski Farsça için kullanılan çivi yazısı türünü deşifre etti ve sonuçlarını Londra'daki ve Paris'teki 'e sundu.
Bu arada Rawlinson Afganistan'da kısa bir görev süresi geçirdi ve 1843'te bölgeye geri döndü. Bu kez Pers ve Elam yazıları arasındaki uçurumu kalaslarla köprü kurarak aştı ve ardından Elam yazısını kopyaladı. Girişimci bir yerel çocuk bularak uçurumdaki bir çatlağa tırmandı ve Babil yazısının üzerine ipler sarkıttı, böylece yazıtların kalıpları alınabildi. Rawlinson, başta , Julius Oppert, William Henry Fox Talbot ve olmak üzere, ayrı ayrı ya da birlikte çalışan diğer birkaç bilim adamıyla birlikte, sonunda bu yazıtları deşifre etti ve sonunda tamamen okunabilmelerini sağladı.
Behistun Yazıtı'nın Eski Farsça bölümlerinin çevirisi, daha sonra metnin Elamca ve Babilce bölümlerinin deşifre edilebilmesinin yolunu açmış, bu da modern Asuroloji'nin gelişimini büyük ölçüde desteklemiştir.
Çivi yazısının çözülmesinde oynadığı rol
Çivi yazı sisteminin çözümü için gerekli anahtar, Bisütun yazıtlarında bulundu. Çünkü aynı metni yan yana üç farklı dilde kaydetmişti: Eski Çağ’da kullanılan Elamca, Babilce, Farsça’nın atası olan Eski Persçe idi. 1802 yılında Alman dilbilimci , bu üç yazıtlardan yapılan kopyalar üzerinde çalışmaya başlayarak ilk başarılarını elde etti. 1835’de İran Şah'ının danışmanı olarak görev yapan Teğmen da Grotefend ile aynı sonuçlara ulaşınca çivi yazısı çözülmüş oldu.
Kaynakça
- Adkins, Lesley, Empires of the Plain: Henry Rawlinson and the Lost Languages of Babylon, St. Martin's Press, New York, 2003.
- Rawlinson, H.C., Archaeologia, 1853, vol. xxxiv, s. 74.
- Thompson, R. Campbell. "The Rock of Behistun". Wonders of the Past. Edited by Sir J. A. Hammerton. Vol. II. New York: Wise and Co., 1937. (ss. 760–767) . Members.ozemail.com.au. 13 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2010.
- Cameron, George G. "Darius Carved History on Ageless Rock". National Geographic Magazine. Vol. XCVIII, Num. 6, Aralık 1950. (ss. 825–844)
- Rubio, Gonzalo. "Writing in another tongue: Alloglottography in the Ancient Near East". In Margins of Writing, Origins of Cultures (ed. Seth Sanders. 2nd printing with postscripts and corrections. Oriental Institute Seminars, 2. Chicago: University of Chicago Press, 2007), pp. 33–70.. Oi.uchicago.edu. 18 Haziran 2009. 4 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2010.
- , Notes on the Old Persian Inscriptions of Behistun, Journal of the American Oriental Society, vol. 23, ss. 56–64, 1902
- A. T. Olmstead, Darius and His Behistun Inscription, The American Journal of Semitic Languages and Literatures, vol. 55, no. 4, ss. 392–416, 1938
- ^ Tavernier, Jan (2021). "A list of the Achaemenid Royal Inscriptions by language". Phoenix (İngilizce). 67: 1. ISSN 0031-8329. 25 Mart 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Ekim 2023.
- ^ Tavernier, Jan (Temmuz 2001). "An Achaemenid Royal Inscription: The Text of Paragraph 13 of the Aramaic Version of the Bisitun Inscription". Journal of Near Eastern Studies. 60 (3): 161-176. doi:10.1086/468914. ISSN 0022-2968.
- ^ Carsten Niebuhr, Reisebeschreibung von Arabien und anderen umliegenden Ländern, 2 cilt, 1774 ve 1778
- ^ "Old Persian". Ancient Scripts. 18 Nisan 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Nisan 2010.
- ^ a b Harari, Y.N. (2015). "15. Bilim ve İmparatorluğun Evliliği". Sapiens: A Brief History of Humankind. HarperCollins. ISBN .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Behistun Yaziti ayrica Bisutun Yaziti Farsca بیستون Bagastana tanrinin yeri Kirmansah Iran yakinlarindaki bir ucurumunda yer alan cok dilli bir yazit ve buyuk bir Ahamenis Imparatoru I Darius doneminde hazirlanmistir ve I Darius un imparatorlugu genisletisinden bahseder Eski Farsca Elamca ve Babilce bir cesit Akadca yazilmis bilinen en uzun uc dilli civi yazisi oldugu icin civi yazisinin desifre edilmesi acisindan onemlidir BisotunUNESCO Dunya MirasiYakalanan sahtekarlarin ve komplocularin cezalandirilmasi Buyuk Darius un cizmesi altinda yatmaktadir Geleneksel Iskit sapkasi ve kostumu giyen siradaki son kisi olarak tanimlanir Onun resmi yazit tamamlandiktan sonra eklenmis ve metnin bir kisminin cikarilmasi gerekmistir KonumIranKriterKulturel ii iiiReferans1222Tescil2006 30 oturum BolgeAsya Pasifik Iran Buyuk Darius tarafindan MO 522 yazinda Pers Imparatorlugu nun krali olarak tac giymesi ile MO 486 sonbaharinda olumu arasinda bir zamanda yazilan yazit Darius un atalari ve soyu da dahil olmak uzere kisa bir otobiyografisiyle baslar Yazitin ilerleyen bolumlerinde Darius Kambyses II nin olumunun ardindan Pers Imparatorlugu ndaki bircok isyani bastirmak icin bir yil icinde MO 521 Aralik ta sona eren on dokuz savasa girdigi uzun bir olaylar dizisi sunar Yazitta Kambyses II nin olumunu takip eden isyanlarin imparatorlugun cesitli sehirlerindeki birkac sahtekar ve onlarin isbirlikcileri tarafindan duzenlendigi ve her birinin Kambyses II nin olumunu takip eden kargasa sirasinda sahte bir sekilde kendini kral ilan ettigi ayrintili bir sekilde belirtilmektedir Buyuk Darius bu karisiklik donemindeki tum savaslarda kendisini muzaffer ilan etmis ve basarisini Ahura Mazda nin lutfuna baglamistir Yazit yaklasik 15 m 49 ft yuksekliginde 25 m 82 ft genisliginde ve Babil ile Medya nin sirasiyla Babil ve Ecbatana baskentlerini birbirine baglayan antik bir yoldan 100 m 330 ft yukseklikteki kirectasi bir ucurumdadir Eski Farsca metin bes sutunda 414 satir Elamca metin sekiz sutunda 260 satir ve Babilce metin 112 satirdan olusmaktadir Darius II doneminde yazilmis olan Aramice metnin bir kopyasi Misir da bulunmustur Yazit Buyuk Darius I in kralligin bir isareti olarak bir yay tuttugu ve sol ayagini onunde sirt ustu yatan bir figurun gogsune koydugu gercek boyutlu bir kabartma ile resmedilmistir Sirtustu yatan figurun kral adayi Gaumata oldugu dusunulmektedir Darius a sol tarafta iki hizmetkar eslik etmekte sag tarafta ise fethedilen halklari temsil eden elleri bagli ve boyunlarinda ip bulunan bir metrelik dokuz figur durmaktadir Bir Faravahar yukarida suzulmekte ve krali kutsamaktadir Darius un sakali gibi demir pimler ve kursunla tutturulmus ayri bir tas blok olan bir figurun de digerleri tamamlandiktan sonra eklendigi anlasilmaktadir Ceviri calismalariBehistun yazitinin TAD C2 1 olarak bilinen metninin Aramice cevirisini iceren Behistun papirusu Sutun 1 DB I 1 15 tarafindan cizilmistir 1881 Alman arastirmaci Carsten Niebuhr 1764 yili civarinda icin ziyaret ettigi yazitin bir kopyasini 1778 de seyahatlerinin kitabinda yayinladi Niebuhr un transkripsiyonlari Georg Friedrich Grotefend ve digerleri tarafindan yazisini desifre etme cabalarinda kullanildi Grotefend Sami civi yazilarinin aksine Eski Farsca metnin alfabetik oldugunu ve her kelimenin dikey egimli bir sembolle ayrildigini fark ettikten sonra 1802 yilina kadar Eski Farscanin 37 sembolunden onunu desifre etmistir Eski Persce metin Elam ve Babil yazitlarinin kurtarilmasi ve kopyalanmasi henuz denenmeden once kopyalanmis ve desifre edilmistir bu da iyi bir desifre stratejisi oldugunu kanitlamistir Eski Farsca yazinin alfabetik yapisi nedeniyle incelenmesi daha kolay oldugundan ve temsil ettigi dilin Orta Farsca yoluyla yasayan modern Fars dili lehcelerine dogal olarak evrilmis olmasi ve ayrica Zerdust kitabi Avestada kullanilan diliyle iliskili olmasi 1835 yilinda British East India Company ordusunda Iran nin kuvvetlerinde gorevli bir subay olan yaziti ciddi bir sekilde incelemeye basladi Bisotun kasabasinin adi bu donemde Behistun olarak degistirildiginden anit Behistun Yaziti olarak anilmaya baslandi Gorece erisilmez olmasina ragmen Rawlinson yerel bir cocugun yardimiyla ucuruma tirmanmayi ve Eski Farsca yaziti kopyalamayi basardi Elamca olan bir ucurumun karsisinda Babilce olan ise dort metre yukarisindaydi her ikisine de ulasmak kolay degildi ve sonraya birakildi 1847 yilinda Avrupa ya tam ve dogru bir kopya gondermeyi basardi Farsca metin ve Georg Friedrich Grotefend in calismasiyla kendisine sunulan nin yaklasik ucte biri ile Rawlinson metni desifre etmek icin calismaya basladi Bu metnin ilk bolumu Herodotos ta bulunan Pers krallarinin bir listesini iceriyordu ancak Herodotos un Yunanca transliterasyon larinin aksine orijinal Farsca bicimleriyle ornegin Darius Helenlestirilmis Dareios yerine orijinal Daryavus olarak verilmistir Rawlinson isimleri ve karakterleri eslestirerek 1838 de Eski Farsca icin kullanilan civi yazisi turunu desifre etti ve sonuclarini Londra daki ve Paris teki e sundu Bu arada Rawlinson Afganistan da kisa bir gorev suresi gecirdi ve 1843 te bolgeye geri dondu Bu kez Pers ve Elam yazilari arasindaki ucurumu kalaslarla kopru kurarak asti ve ardindan Elam yazisini kopyaladi Girisimci bir yerel cocuk bularak ucurumdaki bir catlaga tirmandi ve Babil yazisinin uzerine ipler sarkitti boylece yazitlarin kaliplari alinabildi Rawlinson basta Julius Oppert William Henry Fox Talbot ve olmak uzere ayri ayri ya da birlikte calisan diger birkac bilim adamiyla birlikte sonunda bu yazitlari desifre etti ve sonunda tamamen okunabilmelerini sagladi Behistun Yaziti nin Eski Farsca bolumlerinin cevirisi daha sonra metnin Elamca ve Babilce bolumlerinin desifre edilebilmesinin yolunu acmis bu da modern Asuroloji nin gelisimini buyuk olcude desteklemistir Civi yazisinin cozulmesinde oynadigi rolCivi yazi sisteminin cozumu icin gerekli anahtar Bisutun yazitlarinda bulundu Cunku ayni metni yan yana uc farkli dilde kaydetmisti Eski Cag da kullanilan Elamca Babilce Farsca nin atasi olan Eski Persce idi 1802 yilinda Alman dilbilimci bu uc yazitlardan yapilan kopyalar uzerinde calismaya baslayarak ilk basarilarini elde etti 1835 de Iran Sah inin danismani olarak gorev yapan Tegmen da Grotefend ile ayni sonuclara ulasinca civi yazisi cozulmus oldu KaynakcaAdkins Lesley Empires of the Plain Henry Rawlinson and the Lost Languages of Babylon St Martin s Press New York 2003 Rawlinson H C Archaeologia 1853 vol xxxiv s 74 Thompson R Campbell The Rock of Behistun Wonders of the Past Edited by Sir J A Hammerton Vol II New York Wise and Co 1937 ss 760 767 Members ozemail com au 13 Ocak 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Nisan 2010 Cameron George G Darius Carved History on Ageless Rock National Geographic Magazine Vol XCVIII Num 6 Aralik 1950 ss 825 844 Rubio Gonzalo Writing in another tongue Alloglottography in the Ancient Near East In Margins of Writing Origins of Cultures ed Seth Sanders 2nd printing with postscripts and corrections Oriental Institute Seminars 2 Chicago University of Chicago Press 2007 pp 33 70 Oi uchicago edu 18 Haziran 2009 4 Haziran 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Nisan 2010 Notes on the Old Persian Inscriptions of Behistun Journal of the American Oriental Society vol 23 ss 56 64 1902 A T Olmstead Darius and His Behistun Inscription The American Journal of Semitic Languages and Literatures vol 55 no 4 ss 392 416 1938 Tavernier Jan 2021 A list of the Achaemenid Royal Inscriptions by language Phoenix Ingilizce 67 1 ISSN 0031 8329 25 Mart 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Ekim 2023 Tavernier Jan Temmuz 2001 An Achaemenid Royal Inscription The Text of Paragraph 13 of the Aramaic Version of the Bisitun Inscription Journal of Near Eastern Studies 60 3 161 176 doi 10 1086 468914 ISSN 0022 2968 Carsten Niebuhr Reisebeschreibung von Arabien und anderen umliegenden Landern 2 cilt 1774 ve 1778 Old Persian Ancient Scripts 18 Nisan 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Nisan 2010 a b Harari Y N 2015 15 Bilim ve Imparatorlugun Evliligi Sapiens A Brief History of Humankind HarperCollins ISBN 978 0 06 231610 3