Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Büyük İsyan (İbranice: המרד הגדול) veya Birinci Yahudi-Roma Savaşı (MS 66–73), Yahudiler tarafından Roma İmparatorluğu'na karşı yapılan üç büyük isyanın ilkidir. Yahudi yerleşim yerlerinin yok edilmesine, halkının yerinden edilmesine, toprağın Roma askeri kullanımı için tahsis edilmesine, Kudüs Tapınağı ve yönetiminin tahrip edilmesine yol açan, milattan sonra gerçekleşen ilk büyük savaştı.
| Büyük İsyan | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Yahudi–Roma savaşları | ||||||||
 1. yüzyılda Yahudiye ve Celile | ||||||||
| ||||||||
| Taraflar | ||||||||
 Roma İmparatorluğu |
Destekleyen:
| Radikal grup: | ||||||
| Komutanlar ve liderler | ||||||||
| Vespasian Titus | (ölü) (ölü) Yosef ben Matityahu (esir) (İdam edildi) | (ölü) | ||||||
| Güçler | ||||||||
| Roma muhafızları (başlangıçta 3,000) Beth Horon'daki Suriye Lejyonu (30,000); Kudüs kuşatmasında 5 Lejyon (60,000–80,000) | Ananus'a bağlı 10,000 Bar Giora'ya bağlı 15,000 500 Adiabene savaşçısı | John'a bağlı 6,000 Eleazar'a bağlı 2,400 20,000 Edom Birkaç yüz Esseni | ||||||
| Kayıplar | ||||||||
| 20,000 asker | 25,000-30,000 | 10,000-20,000 | ||||||
İsyan çıkıp gelişmesi
İsyan MS 66 yılında Kudüs'te yaşayan Yunanlar ve Yahudiler arasındaki dinsel gerilim yüzünden çıktı. Çok geçmeden bu rakip gruplar Kudüs'te yaşayan Roma vatandaşlarına da saldırılarda bulunmaya başladılar. Romalılar bu karışıklıklara gayet sert şekilde müdahale edip Yahudi Tapınağı'na saldırıp talan etme ve 6,000 Yahudi'yi idam etme ile karşılık verdiler. Bu da karışıklıkların tam bir Yahudiler ayaklanmasına dönüşmesine neden oldu. Yahudilerin Roma'ya tabi olan Yahudiya Kralı yanında çalışmakta olan Romalı devlet memurları ile Kudüs'ten kaçtı. Yahudiye'de bulunan Romalı garnizon birliklerinin kışla ve komuta merkezleri üzerlerine saldıran Yahudi isyancılar çok geçmeden bu Romalı birliklerini yenip bu kuruluşları ellerine geçirdiler.
Roma'nın Suriye Eyaleti Genel Valisi olan bu ayaklanmanın gittikçe kontrol edilmez bir şekil aldığını görerek Suriye'de konuklanmış olan "XII. Lejyon Fulminata " adli Romalı Lejyonu ile yörel yedek askerlerle takviyeli bir Romalı ordusunu ayaklanmayı bastırıp Yahudiye'ye sulh ve sükunu yeniden geri getirmek görevi ile Kudüs ve Yahudiye'ye gönderdi. Bu Suriye Romalı Lejyonu önce ayaklanmaya karşı başarılı askerî harekât yaptı ve Yafa kalesini tekrar eline geçirdi. Fakat Yahudi ayaklanmacılar ordusu MÖ 66'da Romalı Suriye Lejyonu'nu pusuya düşürdüler ve yapılan 'inde ise takviyeli Suriye Romalı Lejyonu ordusuna karşı büyük bir galibiyet kazandılar. Bu muharebede 6,000 Romalı lejyoner ve asker öldürüldü ve Romalı Lejyonu'na ait olan "Kartal Sancağı" ayaklanmacılar eline geçti. Özellikle Kartal Sancağı'nın kaybedilişi Roma'nın şerefi addedilen bu sancak sembolüne gayet büyük önem veren tüm Romalıları, özellikle Roma'dan imparatorluğu yönetenleri, büyük bir şoka maruz bıraktı.
Sonra Kudüs'te, (Yahudilerin devamlı bir küçük kama taşıdıkları için) "Sicari" adını verdikleri aşırı inançlı isyancı bir grubun başkanı olan "Monahem Ben Yehuda" şehrin kontrolünü kendi isyancı grubunun eline geçirme çabasına girişti. Bu grup Kudüslüler arasında istenmez bir aşarı kanattan olduğu için Kudüs'lu isyancılar tarafından "Monahem Ben Yehuda yakalanıp idam edildi. Bu gruba dahil olan diğer "Sicari" mensupları da şehirden kovuldu. Kudüs'te "Ananus ben Ananus" liderliğinde yeni Yahudiye devleti hükûmeti kuruldu. Halk tarafından gayet popüler olarak sevilen ama radikal tutumlu olan köylü asıllı lider olan "Simon bar Giora" da şehirde kurulan bu yeni Yahudiye hükûmeti tarafından şehirden kovuldu. Yeni Yahudiye hükûmeti Kudüs'ün surlarını pekiştirip takviye ettirmeye başladı. Celile'de bulunan ayaklanmacılara komutan olarak "Yosef ben Matityahu" ve Edom bölgesi için ayaklanma komutanı olarak "Elazar ben Hamaniye" seçildiler.
İsyanın bastırılması
MS 66'da gayet tecrübeli bir asker olan ama devlet iktidarını eline geçirmek için hiç hırslı olmayan Romalı general Vespasian Roma İmparatorluğu tarafından Yahudiye eyaletine genel vali seçilip buradaki isyanı bastırıp sulh ve sükunu yeniden getirmek için görevlendirildi. Büyük oğlu olan Titus'ta onun komutan yardımcısı olarak atandı. Vespesian'ın emrine iki tam tekmil piyade Roma Lejyonu, 8 süvari birliği ve 10 kohort yardımcı birlik ve ek olarak tabi Yahudiya Kralı II. Herrod Agrıppa'nın askerî birlikleri verildi. Vespesian'in büyük oğlu olan Titus İskenderiye'den tam tekmil bir Romalı lejyonu ile gelip babasına katıldı. 67'de Vespesian Yahudiye'yi eyaletini istila etmeye başladı. Önce Romalılar isyancı Yahudiler tarafından pekiştirilmiş gayet çetin surları bulunan ve Yahudilerin en önemli askerî birlikleri tarafından savunulan Kudüs şehri ve kalesine saldırıda bulunmadılar. Yahudiye'nin diğer önemli nüfus merkezlerine ve ayaklanmacıların konsantre oldukları diğer savunma mevkilerine karşı devamlı süren saldırılara geçtiler ve ellerine geçirdikleri şehirlerde ve müstahkem mevkilerde bulunan isyancı Yahudi askerleri ve halkı direnişten vazgeçirmek için gayet sert cezalandırıcı politikalar uygulamaya başladılar. Birkaç ay içinde Vespesian ve Titus komutasındaki Romalılar ordusu Celile'yi ve burada bulunan en önemli müstahkem mevkileri ellerine geçirdiler. Bu arada "Yosef bin Matitiyahu" komutasında direnişte bulunan "Jodapatha" kalesini 47 gün süren bir kuşatmadan sonra fethettiler.
Aşırı inançlı savaşçı olan "Zealot" adı verilen askerler ve binlerce kişilik sivil gruplar Celile'den akın akın Kudüs'e gelmeye başladılar. Bu yeni gelen göçmenlerin aşırı inançları ve bu inançları başkalarına empoze etme girişimleri Kudüs'te bir politik kargaşalık yarattı. Kudüs asıllı olan Sadukiler ile Kuzey'den gelen John Giscalalı ve Eleazar ben Simon komutasındaki aşırı inançlı "Zealot"'lar askerleri arasında kanlı bıçaklı çatışmalar başladı. Bu arada Kudüs'e Edom'dan kaçan ayaklanmacılar da geldi. Bunlar da "Zealot"lara grubu ile anlaşıp bu çatışmalara katıldı. İsyancı Yahudiye devleti hükûmet başkanı olan Ananus ben Ananus bu çatışmalarda öldürüldü ve kendine bağlı olan Yahudiler ayaklanmacılar grubu büyük zayiat verdi. Sadukiler liderleri 15,000 kişilik bir ayaklanmacı ordusuna komuta eden Simon Bar Giora'yı Zealotlar taraftarlarına karşı gelmek üzere Kudüs'e çağırdı. Kudüs'e gelen bu ordu çok geçmeden şehrin hemen hemen hepsini kontrol altına almayı başardı. Fakat MÖ 69'da Simon Bar Giora, John Giscala'lı ve Eleazar ben Simon'a bağlı olan üç ayrı klik grup arasında yeniden açık çatışmalar başlayıp bunlara tüm o yıl devam etti.
Roma'da ortaya çıkan politik karışıklıklar ve bir iç savaş dolayısı ile Vespesian Yahudiye 'de olan askeri harekatına ara vermişti. 69'da Vespesian Roma'ya çağrıldı ve orada Roma İmparatoru olarak imparatorluk tahtına geçirildi. Vespesian'ın Yahudiye'den ayrılması ile büyük oğlu olan Titus Romalıların bu eyalette ayaklanma bastırma görevini üzerine aldı. 70 yılının başında Titus komutasındaki Romalılar birlikleri ayaklanmanın merkezi olan Kudüs'e karşı harekata başladılar. Titus ve Romalılar şehri ve kaleyi kuşatma altına aldılar. Kudüs'ün ilk iki sur duvarları kuşatmanın ilk üç haftası içinde Romalılar eline geçti. Fakat bunlardan daha kalın ve korunaklı olan üçüncü sur duvarı ayaklanmacıların gayet inatçı direnişi nedeniyle Romalılar eline geçmedi. Bundan sonra Romalılar Kudüs şehrini 7 ay gayet sıkı kuşatma ve blokaja aldılar. Bu sırada şehir içindeki ayaklanmacı askerler klikleri arasında, özellikle "Zealot"lar arasında ve onlarla diğer klikler arasında çatışmalardan durmayıp devam etti. Bu sırada Zealot'lar Kudüs kalesinde depo edilmekte olan ve kuşatmaya dayanmak için halka dağıtılmakta olan yiyecek ve erzağının tümünü bir "Zealot" saldırısı ile yaktılar ve böylece şehrin yiyecek ve erzak stoklarını bitirip direnen şehir halkını ve ayaklanmacı orduları askerlerini açlığa maruz bıraktılar.
Kudüs'ün Romalılar eline geçmesi ve isyanın sonu
70 yazında şehirdeki Yahudi orduları ve halk açlıktan bitkin bir hale geldikleri halde, Romalılar tarafından yapılan bir hücumla Kudüs duvarlarında açılan gediklerden şehre giren Romalılar surlardan geçip şehri fethettiler. Şehri eline geçiren Romalı ordusu, tüm dinsel tapınakları dahil, şehri tümüyle yakıp yıktı ve talan etti. Yahudiler için en kutsal olan (Herod Tapınağı) talan edildikten sonra 29/30 Temmuz 70'te yakılıp yerle bir edildi. Sonra şehir tümüyle yakıldı.
Josephus'a göre ortaya çıkan silahlı kargaşalık ve açlık dolayısıyla Kudüs'te asker olmayan 1.1 milyon kişi ölmüştür. Bu ölenlerin büyük kısmı Kudüs'te yaşamayanlar olup bunlar Kudüs'e önemli Yahudi kutsal bayramı olan Hamursuz Bayramı için yapılan ayinler ve kutsal etkinlikleri izlemek için gelen ziyaretçiler olup Romalıların Kudüs'ü gayet kargaşalıklar içinde kuşatması ve ele geçirmesi askerî harekâtı sırasında hayatlarını kaybetmişlerdir. Josephus'e göre bu harekât sırasında 97,000 Yahudi de esir edilip köle olarak satılmışlardır. Bazı modern kaynaklara göre toplam öldürülen sayısı 250,000 Yahudidir.
John Giscala'lı tabi Yahudiya Kralı II. Herrod Agrippa'nın kalesi olan Jotapata'da Romalılara teslim oldu ve müebbet hapse mahkûm edildi. Simon bar Giora ise Kudüs Tapınağı yıkılıp yakıldıktan sonra sığındığı bir mevkiden bir tünel açıp kaçmaya çalıştıktan sonra başarısız kaldığı için Romalılara teslim oldu. Roma'ya götürülüp Titus onuruna tertip edilen Zafer Alayı'nda Titus'un savaş arabası arkasında yürütülerek halka teşhir edildi. Sonra bir yargılamaya tabi tutulup Romalılara isyan ve ihanetten dolayı idam cezası verildi. Roma'da Tarpeia Kayalığı uçurumundan aşağı atılarak bu idam cezası uygulandı.
Bu kuşatma ve Tapınak yıkımdan geri kalan kalıntı taşlar günümüzde bile Kudüs şehrinde görülebilmektedir. Roma'da bu zafer anısına 82'de yaptırılan "Titus Flavius Vespasianus Zafer Takı" üzerinde bulunan kabartma heykellerden birinde Romalı lejyonerlerin Kudüs Tapınağı'ndan ganimet olarak aldıkları kutsal eşyaları, bu arada Yedi Kollu Şamdan (Menora)yı, alıp götürmeleri gösterilmektedir. Bu kutsal eşyalar Roma'da Titus şerefine yapılan Zafer Alayı sırasında da alayda tüm Romalılara gösterilmişlerdir.
Bu olaylar tarihçi Flavius Josephus tarafından yazılan Kudüs'ün yıkılışı (Phlauiou Iôsêpou historia Ioudaïkou polemou pros Rhômaious bibliona) adlı eserde anlatılmaktadır.
Kudüs'un düşmesinden sonra Titus Roma'ya döndü. Suriye Romalı Lejyonu "X. Lejyon Frettensis" Yahudiya eyaletinde 73'e kadar isyancılara ait bulunan birçok kale ve şehri Romalılar adına alarak bu isyanın son kısımlarını ortadan kaldırdı. Birinci Yahudi-Roma savaşının en son muharebesi yüksek bir tepe üzerinde bulunan Masada kalesinin kuşatılması ve direnişçilerinin hepsinin intiharmesinden sonra 74'te Romalılar eline geçinceye kadar sürdü.
Yahudi isyanlarının Roma İmparatorluğu tarafından bastırılması, Yahudilerin çoğunun dağıtılıp köle olarak satılması nedeniyle Yahudi diasporasının dağıldığı coğrafya ve diasporadakilerin sayısı üzerinde etkili olmuştur.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c d e f g h Flavius Josephus, (İng. çev.: William Whinston ) The Wars of the Jews; Or, The History of the Destruction of Jerusalem Wikisource [1] 16 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. dil=İngilizce
- ^ a b White, Matthew (2012), The Great Big Book of Horrible Things, Norton, 2012 s.52,
- ^ Rivka Shpak Lissak, The Roman Policy: Elimination of the Jewish National-Cultural Entity and the Jewish Majority in the Land of Israel. Erişim 15 Ocak 2011.
Bibliyografya
- Josephus, Flavius. "The Wars of the Jews; Or, The History of the Destruction of Jerusalem" (İngilizce). Project Guttenberg 2850. 29 Mart 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Haziran 2015.
- Josephus, Flavius. "The Wars of the Jews" (İngilizce). Libri Vox 2850. Audio kitap Yazar: Flavius Josephus (37 - yak. 100), İng. çev.: William WHISTON (1667 - 1752)
- Josèphe, Flavius. "FLAVIUS JOSÈPHE" (Fransızca). Philippe Remacle Websitesi. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Haziran 2015.
- Poznanski, Lucien (1997). "La chute du Temple de Jérusalem" (Fransızca). Éditions Complexe, "Historiques" Koleksiyonu. ISBN .
- Stern, Menahem (2008). "Zealots and Sicarii". Encyclopedia Judaica, 2.ed. (İngilizce). Jewish Virtual Library.[]
- Vidal-Naquet, Pierre (1976). "Du bon usage de la trahison, préface à la Guerre des Juifs" (Fransızca). Éditions de Minuit. ISBN .
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Büyük İsyan ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Donald D. Binder, Herodium 27 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Buyuk Isyan Ibranice המרד הגדול veya Birinci Yahudi Roma Savasi MS 66 73 Yahudiler tarafindan Roma Imparatorlugu na karsi yapilan uc buyuk isyanin ilkidir Yahudi yerlesim yerlerinin yok edilmesine halkinin yerinden edilmesine topragin Roma askeri kullanimi icin tahsis edilmesine Kudus Tapinagi ve yonetiminin tahrip edilmesine yol acan milattan sonra gerceklesen ilk buyuk savasti Buyuk IsyanYahudi Roma savaslari1 yuzyilda Yahudiye ve CelileTarihMS 66 73BolgeYahudiye LevantSonucRoma Imparatorlugu zaferi Yerusalim sehri yikilip yagmalandi Kudus Tapinagi nin bir bolumu yikildiTaraflarRoma ImparatorluguYahudi isyancilar Sadukiler Ferisiler Destekleyen Adiabene gonulluleriRadikal grup Edom EssenilerKomutanlar ve liderlerVespasian Titus olu olu Yosef ben Matityahu esir Idam edildi esir olu Menahem ben Yehuda olu olu GuclerRoma muhafizlari baslangicta 3 000 Beth Horon daki Suriye Lejyonu 30 000 Kudus kusatmasinda 5 Lejyon 60 000 80 000 Ananus a bagli 10 000 Bar Giora ya bagli 15 000 500 Adiabene savascisiJohn a bagli 6 000 Eleazar a bagli 2 400 20 000 EdomBirkac yuz EsseniKayiplar20 000 asker25 000 30 00010 000 20 000Isyan cikip gelismesiIsyan MS 66 yilinda Kudus te yasayan Yunanlar ve Yahudiler arasindaki dinsel gerilim yuzunden cikti Cok gecmeden bu rakip gruplar Kudus te yasayan Roma vatandaslarina da saldirilarda bulunmaya basladilar Romalilar bu karisikliklara gayet sert sekilde mudahale edip Yahudi Tapinagi na saldirip talan etme ve 6 000 Yahudi yi idam etme ile karsilik verdiler Bu da karisikliklarin tam bir Yahudiler ayaklanmasina donusmesine neden oldu Yahudilerin Roma ya tabi olan Yahudiya Krali yaninda calismakta olan Romali devlet memurlari ile Kudus ten kacti Yahudiye de bulunan Romali garnizon birliklerinin kisla ve komuta merkezleri uzerlerine saldiran Yahudi isyancilar cok gecmeden bu Romali birliklerini yenip bu kuruluslari ellerine gecirdiler Roma nin Suriye Eyaleti Genel Valisi olan bu ayaklanmanin gittikce kontrol edilmez bir sekil aldigini gorerek Suriye de konuklanmis olan XII Lejyon Fulminata adli Romali Lejyonu ile yorel yedek askerlerle takviyeli bir Romali ordusunu ayaklanmayi bastirip Yahudiye ye sulh ve sukunu yeniden geri getirmek gorevi ile Kudus ve Yahudiye ye gonderdi Bu Suriye Romali Lejyonu once ayaklanmaya karsi basarili askeri harekat yapti ve Yafa kalesini tekrar eline gecirdi Fakat Yahudi ayaklanmacilar ordusu MO 66 da Romali Suriye Lejyonu nu pusuya dusurduler ve yapilan inde ise takviyeli Suriye Romali Lejyonu ordusuna karsi buyuk bir galibiyet kazandilar Bu muharebede 6 000 Romali lejyoner ve asker olduruldu ve Romali Lejyonu na ait olan Kartal Sancagi ayaklanmacilar eline gecti Ozellikle Kartal Sancagi nin kaybedilisi Roma nin serefi addedilen bu sancak sembolune gayet buyuk onem veren tum Romalilari ozellikle Roma dan imparatorlugu yonetenleri buyuk bir soka maruz birakti Sonra Kudus te Yahudilerin devamli bir kucuk kama tasidiklari icin Sicari adini verdikleri asiri inancli isyanci bir grubun baskani olan Monahem Ben Yehuda sehrin kontrolunu kendi isyanci grubunun eline gecirme cabasina giristi Bu grup Kudusluler arasinda istenmez bir asari kanattan oldugu icin Kudus lu isyancilar tarafindan Monahem Ben Yehuda yakalanip idam edildi Bu gruba dahil olan diger Sicari mensuplari da sehirden kovuldu Kudus te Ananus ben Ananus liderliginde yeni Yahudiye devleti hukumeti kuruldu Halk tarafindan gayet populer olarak sevilen ama radikal tutumlu olan koylu asilli lider olan Simon bar Giora da sehirde kurulan bu yeni Yahudiye hukumeti tarafindan sehirden kovuldu Yeni Yahudiye hukumeti Kudus un surlarini pekistirip takviye ettirmeye basladi Celile de bulunan ayaklanmacilara komutan olarak Yosef ben Matityahu ve Edom bolgesi icin ayaklanma komutani olarak Elazar ben Hamaniye secildiler Isyanin bastirilmasiMS 66 da gayet tecrubeli bir asker olan ama devlet iktidarini eline gecirmek icin hic hirsli olmayan Romali general Vespasian Roma Imparatorlugu tarafindan Yahudiye eyaletine genel vali secilip buradaki isyani bastirip sulh ve sukunu yeniden getirmek icin gorevlendirildi Buyuk oglu olan Titus ta onun komutan yardimcisi olarak atandi Vespesian in emrine iki tam tekmil piyade Roma Lejyonu 8 suvari birligi ve 10 kohort yardimci birlik ve ek olarak tabi Yahudiya Krali II Herrod Agrippa nin askeri birlikleri verildi Vespesian in buyuk oglu olan Titus Iskenderiye den tam tekmil bir Romali lejyonu ile gelip babasina katildi 67 de Vespesian Yahudiye yi eyaletini istila etmeye basladi Once Romalilar isyanci Yahudiler tarafindan pekistirilmis gayet cetin surlari bulunan ve Yahudilerin en onemli askeri birlikleri tarafindan savunulan Kudus sehri ve kalesine saldirida bulunmadilar Yahudiye nin diger onemli nufus merkezlerine ve ayaklanmacilarin konsantre olduklari diger savunma mevkilerine karsi devamli suren saldirilara gectiler ve ellerine gecirdikleri sehirlerde ve mustahkem mevkilerde bulunan isyanci Yahudi askerleri ve halki direnisten vazgecirmek icin gayet sert cezalandirici politikalar uygulamaya basladilar Birkac ay icinde Vespesian ve Titus komutasindaki Romalilar ordusu Celile yi ve burada bulunan en onemli mustahkem mevkileri ellerine gecirdiler Bu arada Yosef bin Matitiyahu komutasinda direniste bulunan Jodapatha kalesini 47 gun suren bir kusatmadan sonra fethettiler Asiri inancli savasci olan Zealot adi verilen askerler ve binlerce kisilik sivil gruplar Celile den akin akin Kudus e gelmeye basladilar Bu yeni gelen gocmenlerin asiri inanclari ve bu inanclari baskalarina empoze etme girisimleri Kudus te bir politik kargasalik yaratti Kudus asilli olan Sadukiler ile Kuzey den gelen John Giscalali ve Eleazar ben Simon komutasindaki asiri inancli Zealot lar askerleri arasinda kanli bicakli catismalar basladi Bu arada Kudus e Edom dan kacan ayaklanmacilar da geldi Bunlar da Zealot lara grubu ile anlasip bu catismalara katildi Isyanci Yahudiye devleti hukumet baskani olan Ananus ben Ananus bu catismalarda olduruldu ve kendine bagli olan Yahudiler ayaklanmacilar grubu buyuk zayiat verdi Sadukiler liderleri 15 000 kisilik bir ayaklanmaci ordusuna komuta eden Simon Bar Giora yi Zealotlar taraftarlarina karsi gelmek uzere Kudus e cagirdi Kudus e gelen bu ordu cok gecmeden sehrin hemen hemen hepsini kontrol altina almayi basardi Fakat MO 69 da Simon Bar Giora John Giscala li ve Eleazar ben Simon a bagli olan uc ayri klik grup arasinda yeniden acik catismalar baslayip bunlara tum o yil devam etti Roma da ortaya cikan politik karisikliklar ve bir ic savas dolayisi ile Vespesian Yahudiye de olan askeri harekatina ara vermisti 69 da Vespesian Roma ya cagrildi ve orada Roma Imparatoru olarak imparatorluk tahtina gecirildi Vespesian in Yahudiye den ayrilmasi ile buyuk oglu olan Titus Romalilarin bu eyalette ayaklanma bastirma gorevini uzerine aldi 70 yilinin basinda Titus komutasindaki Romalilar birlikleri ayaklanmanin merkezi olan Kudus e karsi harekata basladilar Titus ve Romalilar sehri ve kaleyi kusatma altina aldilar Kudus un ilk iki sur duvarlari kusatmanin ilk uc haftasi icinde Romalilar eline gecti Fakat bunlardan daha kalin ve korunakli olan ucuncu sur duvari ayaklanmacilarin gayet inatci direnisi nedeniyle Romalilar eline gecmedi Bundan sonra Romalilar Kudus sehrini 7 ay gayet siki kusatma ve blokaja aldilar Bu sirada sehir icindeki ayaklanmaci askerler klikleri arasinda ozellikle Zealot lar arasinda ve onlarla diger klikler arasinda catismalardan durmayip devam etti Bu sirada Zealot lar Kudus kalesinde depo edilmekte olan ve kusatmaya dayanmak icin halka dagitilmakta olan yiyecek ve erzaginin tumunu bir Zealot saldirisi ile yaktilar ve boylece sehrin yiyecek ve erzak stoklarini bitirip direnen sehir halkini ve ayaklanmaci ordulari askerlerini acliga maruz biraktilar Kudus un Romalilar eline gecmesi ve isyanin sonuTitus Flavius Vespasianus Zafer Taki nda Kudus Tapinagi talani kabartama heykeliTitus Flavius Vespasianus Zafer Taki 70 yazinda sehirdeki Yahudi ordulari ve halk acliktan bitkin bir hale geldikleri halde Romalilar tarafindan yapilan bir hucumla Kudus duvarlarinda acilan gediklerden sehre giren Romalilar surlardan gecip sehri fethettiler Sehri eline geciren Romali ordusu tum dinsel tapinaklari dahil sehri tumuyle yakip yikti ve talan etti Yahudiler icin en kutsal olan Herod Tapinagi talan edildikten sonra 29 30 Temmuz 70 te yakilip yerle bir edildi Sonra sehir tumuyle yakildi Josephus a gore ortaya cikan silahli kargasalik ve aclik dolayisiyla Kudus te asker olmayan 1 1 milyon kisi olmustur Bu olenlerin buyuk kismi Kudus te yasamayanlar olup bunlar Kudus e onemli Yahudi kutsal bayrami olan Hamursuz Bayrami icin yapilan ayinler ve kutsal etkinlikleri izlemek icin gelen ziyaretciler olup Romalilarin Kudus u gayet kargasaliklar icinde kusatmasi ve ele gecirmesi askeri harekati sirasinda hayatlarini kaybetmislerdir Josephus e gore bu harekat sirasinda 97 000 Yahudi de esir edilip kole olarak satilmislardir Bazi modern kaynaklara gore toplam oldurulen sayisi 250 000 Yahudidir John Giscala li tabi Yahudiya Krali II Herrod Agrippa nin kalesi olan Jotapata da Romalilara teslim oldu ve muebbet hapse mahkum edildi Simon bar Giora ise Kudus Tapinagi yikilip yakildiktan sonra sigindigi bir mevkiden bir tunel acip kacmaya calistiktan sonra basarisiz kaldigi icin Romalilara teslim oldu Roma ya goturulup Titus onuruna tertip edilen Zafer Alayi nda Titus un savas arabasi arkasinda yurutulerek halka teshir edildi Sonra bir yargilamaya tabi tutulup Romalilara isyan ve ihanetten dolayi idam cezasi verildi Roma da Tarpeia Kayaligi ucurumundan asagi atilarak bu idam cezasi uygulandi Bu kusatma ve Tapinak yikimdan geri kalan kalinti taslar gunumuzde bile Kudus sehrinde gorulebilmektedir Roma da bu zafer anisina 82 de yaptirilan Titus Flavius Vespasianus Zafer Taki uzerinde bulunan kabartma heykellerden birinde Romali lejyonerlerin Kudus Tapinagi ndan ganimet olarak aldiklari kutsal esyalari bu arada Yedi Kollu Samdan Menora yi alip goturmeleri gosterilmektedir Bu kutsal esyalar Roma da Titus serefine yapilan Zafer Alayi sirasinda da alayda tum Romalilara gosterilmislerdir Bu olaylar tarihci Flavius Josephus tarafindan yazilan Kudus un yikilisi Phlauiou Iosepou historia Ioudaikou polemou pros Rhomaious bibliona adli eserde anlatilmaktadir Kudus un dusmesinden sonra Titus Roma ya dondu Suriye Romali Lejyonu X Lejyon Frettensis Yahudiya eyaletinde 73 e kadar isyancilara ait bulunan bircok kale ve sehri Romalilar adina alarak bu isyanin son kisimlarini ortadan kaldirdi Birinci Yahudi Roma savasinin en son muharebesi yuksek bir tepe uzerinde bulunan Masada kalesinin kusatilmasi ve direniscilerinin hepsinin intiharmesinden sonra 74 te Romalilar eline gecinceye kadar surdu Yahudi isyanlarinin Roma Imparatorlugu tarafindan bastirilmasi Yahudilerin cogunun dagitilip kole olarak satilmasi nedeniyle Yahudi diasporasinin dagildigi cografya ve diasporadakilerin sayisi uzerinde etkili olmustur Ayrica bakinizKitos savasi Ikinci Yahudi Roma savasiKaynakca a b c d e f g h Flavius Josephus Ing cev William Whinston The Wars of the Jews Or The History of the Destruction of Jerusalem Wikisource 1 16 Mayis 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi dil Ingilizce a b White Matthew 2012 The Great Big Book of Horrible Things Norton 2012 s 52 Rivka Shpak Lissak The Roman Policy Elimination of the Jewish National Cultural Entity and the Jewish Majority in the Land of Israel Erisim 15 Ocak 2011 BibliyografyaJosephus Flavius The Wars of the Jews Or The History of the Destruction of Jerusalem Ingilizce Project Guttenberg 2850 29 Mart 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Haziran 2015 Josephus Flavius The Wars of the Jews Ingilizce Libri Vox 2850 Eksik ya da bos url yardim Audio kitap Yazar Flavius Josephus 37 yak 100 Ing cev William WHISTON 1667 1752 Josephe Flavius FLAVIUS JOSEPHE Fransizca Philippe Remacle Websitesi 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Haziran 2015 Poznanski Lucien 1997 La chute du Temple de Jerusalem Fransizca Editions Complexe Historiques Koleksiyonu ISBN 978 2870273975 Eksik ya da bos url yardim Stern Menahem 2008 Zealots and Sicarii Encyclopedia Judaica 2 ed Ingilizce Jewish Virtual Library olu kirik baglanti Vidal Naquet Pierre 1976 Du bon usage de la trahison preface a la Guerre des Juifs Fransizca Editions de Minuit ISBN 2 7073 0135 3 Eksik ya da bos url yardim Dis baglantilarWikimedia Commons ta Buyuk Isyan ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Donald D Binder Herodium 27 Eylul 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce