Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Brezilya'da askerî diktatörlük dönemi, Brezilya'da 1 Nisan 1964 ile 15 Mart 1985 tarihleri arasında birbirini izleyen askeri hükûmetlerin sürdürdüğü baskıcı rejimi anlatır. Askerî diktatörlük dönemi demokratik olarak seçimle başa gelmiş olan Devlet Başkanı João Goulart'ın devrilmesiyle başlamıştır. Rejim José Sarney'in 15 Mart 1985'te Devlet Başkanı seçilmesiyle sona ermiştir. Askeri diktatörlük rejimi ilk başlarda kısa süreli olacağı belirtilmesine rağmen 21 yıl sürmüştür. Rejim Atos Institucionais adı verilen kararnâmeler yayınlamış ve bunlar aracılığıyla çeşitli hukuksal düzenlemeler getirmiştir. 1946 Anayasasının yerine 1967 Anayasası getirilmiş, Ulusal Kongre kapatılmıştır. Sivil özgürlükler baskılanmış ve Brezilya ordu ve emniyet teşkilatlarının "şüpheli" gördükleri herkesi yakaladığı ve hapse attığı uygulamalar yaygınlaşmıştır.
Rejim, milliyetçi, kalkınmacı ve anti-komünist bir çizgiyi benimsemiştir. 1970'li yıllarda yaşanan "ekonomik mucize" dönemi aynı zamanda basın kuruluşlarında sansürün, toplumsal hayatta işkencenin en yoğun yaşandığı, insanların sürgüne gönderildiği bir dönem olmuştur. 1980'li yılların başında Latin Amerika'daki diğer askerî diktatörlük rejimlerinde olduğu gibi Brezilya'daki rejim de çöküşe geçmiş, gelir adaletsizliği ve derin yoksullukla beraber ekonomik kriz büyük toplumsal sorunların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Rejim bu dönemde çıkardığı genel af uygulamasıyla hem rejim tarafından işlenen suçları örtbas etmeye çalışmış, hem de çöküşün eşiğindeki rejime direnen unsurlara şirin gözükmeye çalışmıştır. 1985 yılında demokratik rejime geçen ülkede kabul edilen 1988 Anayasası bu kazanımı kalıcı hale getirmiştir.
Rejime karşı mücadele veren kesimler çoğunlukla işkence ve yargısız infazlarla karşı karşıya kalmış olsa da Brezilya Silahlı Kuvvetleri 2014 yılına kadar sürekli olarak reddetmiştir. Bu tarihte Milli Savunma Bakanı Celso Amorim, resmi olarak yaşanan insan hakları ihlallerini kabul etmiştir. Ayrıca 2018 yılında kamuoyuna açıklanan ABD Dışişleri Bakanlığı gizli arşivindeki belgelere göre Brezilya askerî diktatörlük rejiminin yaşanan tüm işkence ve yargısız infazlara dair bilgi sahibi olduğu ortaya çıkmıştır. Bu dönemde rejimin en büyük destekçileri arasında ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger ve CIA de yeralmaktaydı.
Arka planı
Brezilya Silahlı Kuvvetleri, Paraguay'a karşı verilen ve 1870 yılında sona eren Üçlü İttifak Savaşı'nın ardından önemli bir siyasi aktör olarak çıkmıştır. Bu dönemi izleyen yıllarda özellikle 20. yüzyılın başlarında askeri kurumların siyasallaştığı açıkça görülür. Brezilya İmparatorluğu'nun 1889 yılında tasfiye edilmesi ve cumhuriyetin ilanı, , gibi önemli toplumsal olaylarda ordu yönetimi ve mensupları aktif olarak öne çıkmıştır. 1950'li yıllara gelindiğinde ordu yönetiminin sağa kaydığı görülür. Ordu komuta heyeti kendilerine göre komünist ideolojiye eğilimli olan Juscelino Kubitschek ve João Goulart gibi Devlet Başkanı adaylarının göreve gelmesine engel olur.
1961 yılında Goulart'ın göreve gelmesine izin verilse de hareket alanı ve yetkileri oldukça sınırlandırılmış durumdaydı. Ancak yeniden Devlet Başkanı yetkilerini almaya başlayınca egemen çevreleri kızdıracak siyasetlere adım atmaya başlar. Toprak reformu ve bazı önemli ekonomik kurumların kamulaştırılması gibi hamleler kapitalist çevrelerin tepkisini çeker. Latin Amerika'da başarılı olmuş Küba Devrimi ve küresel ölçekte siyasi atmosfere hakim olan Soğuk Savaş gündemiyle beraber değerlendirildiğinde Goulart'ın faaliyetleri medya sahiplerinde, fabrika işveren çevrelerinde, Kilise hiyerarşisinde, büyük toprak sahiplerinde tepki ortaya çıkartmıştır. Bu çevreler silahlı kuvvetlere giderek artan şiddette telkinde bulunarak bu uygulamaların tersine çevrilmesi için askerî darbe yapılmasını savunmuştur. 31 Mart 1964 tarihinde başlayan askerî darbe başarılı olmuş, Devlet Başkanı Goulart ise 1 Nisan günü Uruguay'a kaçmıştır.
Kronoloji
31 Mart 1964 günü askerî birlikler General komutasında Goluart hükûmetini devirmek için yola çıktı. Goulart, istifasını talep eden bildiriyi aldığında Rio de Janeiro'daydı. Devlet Başkanlığına bağlı Casa Militar adı verilen güvenlik kurumunun başındaki General Argemiro de Assis, bu tür durumlar için uygulanması gereken protokolü yerine getirmeyerek darbenin durdurulmasına engel olmuştur. Goulart, önce Porto Alegre'ye oradan da 4 Nisan günü Uruguay'a kaçmıştır.
Brezilya'nın öne çıkan kentlerinde meydanlar ve ana caddeler ordu birlikleri ve zırhlı araçlar tarafından işgal edilmiştir. Devrik hükûmet yanlısı siyasal partilerin, derneklerin, sendikaların, öğrenci birliklerinin vb. şube ve merkezleri tahrip edilmiş ve ordu denetimine alınmıştır.
Darbe büyük işletme sahipleri, medya patronları, büyük toprak sahipleri, Kilise yönetimi ve orta sınıflar tarafından coşkuyla karşılanmış ve desteklenmiştir.
Goulart rejimine karşı olan hareketleri ve örgütlenmeleri destekleyen ABD ise sürece Brezilya'daki elçisi ve askerî ataşe aracılığıyla dahil olmuştur. Darbecilerin dirençle karşılaşması durumda verilecek silahlı ve lojistik destek için planlamalar yapılmış, Santos ve Rio de Janeiro arasındaki kıyı bölgesine destek amacıyla aralarında uçak gemisi olmak üzere çok sayıda savaş gemisi Brother Sam adlı harekât planı çerçevesinde konuşlandırılmıştır.
Goulart'ın devrilmesinden sonra başa geçen askerî diktatörlük uygulamaya koyacağı siyasal açılımlara yasal bir gerekçe ortaya koyabilmek ve yürürlükteki 1946 Anayasasıyla çelişkiye düşmemek için Anayasal kararnameler (Portekizce: Atos Institucionais, AI) ile yönetim tarzını benimsemiştir.
Darbeyi destekleyen parlamenterler 2 Nisan 1964 günü Devlet Başkanlık makamının boş olduğunu öne sürerek Meclis Başkanı Ranieri Mazzilli'nin bu göreve gelmesini sağlayarak askeri darbenin meclis ayağını da tamamlamışlardır. 15 Nisana kadar görevde kalan Mazzilli sembolik bir isim olmaktan öteye geçmemiş, iktidar ordunun elinde kalmaya devam etmiştir.
Askerî diktatörlük dönemi devlet başkanları
- 1964-1964Ranieri Mazzilli
- 1964–1967Humberto de Alencar Castelo Branco
- 1967–1969
- 1969–1974
- 1974–1979Ernesto Geisel
- 1979–1985João Figueiredo
İşleyiş
Rejim Atos Institucionais adı verilen kararnâmelerle ülkeyi yöneterek kendi ayağını bağlayan yasal sınırları aşmasını bilmiştir. Toplamda iktidarları boyunca 17 kararname ve bunlarla ilgili 104 yan karar çıkartmışlardır. Yasaların çiğnenmesiyle beraber temelde en çok hasar gören hak yurttaşların özgürlükleri ve haklarıydı. Rejim ilk dört yılında kendisini sağlamlaştırmıştır. Kararnameler sayesinde olağanüstü hal tanımlaması yapılarak Anayasa'nın bazı hükümleri yürüklükten kaldırılmış, demokrasiye özgün kurumlar ve uygulamalar tasfiye edilmiştir. Çıkan ilk kararnamelerle cuntanın zaten güdümlerinde olan Parlamentoyu veto etme hakkı tanınmıştır. Cunta aldığı kararlarla önceden alınmış rafineri ve toprak kamulaştırma kararlarını geriye çevirmiş, temel haklarda kısıntılar yapmış, kamu çalışanlarını gerekçe göstermeden işten çıkarmış ve Küba ile diplomatik ilişkileri kopartmıştır. Cunta varlığının gerekçesi olarak ülkenin sosyalizme kaymasına engel olmak için tanımladığı için Çin ve Küba'nın ülkedeki silahlı direnişi ve komünist partileri desteklediği ve silah yardımı yaptığı yönünde propaganda yapmıştır. Rejim aldığı tek yönlü kararla içlerinde eski devlet başkanları, bakanlar, başta komünistler olmak üzere siyasetçilerden oluşan 100 kişinin 10 yıl boyunca siyaset yapmasına yasak getirir. Cunta beğenmediği milletvekillerinin vekilliklerini iptal eder. Cunta işbaşına gelir gelmez tüm toplumu fişlemeye başlar. İstihbarat teşkilatı Serviço Nacional de Informações (SNI) kurulur ve yurttaşlar devlet yanlısı/karşıtı olarak kaydedilir. Özellikle sol eğilimli vatandaşların telefonları dinlenir, izlenirler, fotoğrafları çekilir ve izinsiz kaydedilir.
Baskıcı uygulamalar
Diktatörlük döneminde çeşitli baskıcı uygulamalar gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda:
- Temel insan hakları ihlal edilmiş, yargısız infazlar ve işkenceler gerçekleştirilmiştir.
- Kitle iletişim organları ve basın üzerinde ağır bir sansür sistemi inşa edilmiştir.
- Gençlere ve özellikle öğrencilere yönelik baskı uygulanmış, aktivistler tutuklanmış, işkence görmüş ve katledilmiştir.
- Siyasi parti faaliyetleri yasaklanmıştır. Bu kapsamda özellikle sol ve sosyalist örgütlere karşı acımasız tedbirler uygulanmıştır. Silahlı mücadele yolunu seçen örgütlere karşı kirli savaş yöntemleri açıktan kullanılmıştır.
- İşçi örgütlerine ve sendikalara karşı tavır alınmış, grev başta olmak üzere tüm işçi hareketlerine müdahale edilmiştir.
- Brezilya'da bulunan etnik yerli halka karşı açıktan katliam gerçekleştirilmiştir. Özellikle Roraima bölgesinde Amazon Ormanlarındaki yerli topraklarında ve korunma altındaki bölgelerde inşa edilen yol inşaatlarına muhalefet eden binlerce yerli katledilmiştir.
Popüler kültüre etkileri
- , 1981 yapımı sinema filmi
- Örümcek Kadının Öpücüğü 1985 yapımı sinema filmi
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Levine, Robert M. (2019). Historical dictionary of Brazil. Metuchen, N.J.: Scarecrow Press. ISBN .
- ^ a b Brezilya'daki darbeye ABD'nin verdiği desteği gösterir yazışmalar 4 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce) 17 Mart 2021 tarihinde erişilmiştir
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Brezilya da askeri diktatorluk donemi Brezilya da 1 Nisan 1964 ile 15 Mart 1985 tarihleri arasinda birbirini izleyen askeri hukumetlerin surdurdugu baskici rejimi anlatir Askeri diktatorluk donemi demokratik olarak secimle basa gelmis olan Devlet Baskani Joao Goulart in devrilmesiyle baslamistir Rejim Jose Sarney in 15 Mart 1985 te Devlet Baskani secilmesiyle sona ermistir Askeri diktatorluk rejimi ilk baslarda kisa sureli olacagi belirtilmesine ragmen 21 yil surmustur Rejim Atos Institucionais adi verilen kararnameler yayinlamis ve bunlar araciligiyla cesitli hukuksal duzenlemeler getirmistir 1946 Anayasasinin yerine 1967 Anayasasi getirilmis Ulusal Kongre kapatilmistir Sivil ozgurlukler baskilanmis ve Brezilya ordu ve emniyet teskilatlarinin supheli gordukleri herkesi yakaladigi ve hapse attigi uygulamalar yayginlasmistir Rejim milliyetci kalkinmaci ve anti komunist bir cizgiyi benimsemistir 1970 li yillarda yasanan ekonomik mucize donemi ayni zamanda basin kuruluslarinda sansurun toplumsal hayatta iskencenin en yogun yasandigi insanlarin surgune gonderildigi bir donem olmustur 1980 li yillarin basinda Latin Amerika daki diger askeri diktatorluk rejimlerinde oldugu gibi Brezilya daki rejim de cokuse gecmis gelir adaletsizligi ve derin yoksullukla beraber ekonomik kriz buyuk toplumsal sorunlarin ortaya cikmasina yol acmistir Rejim bu donemde cikardigi genel af uygulamasiyla hem rejim tarafindan islenen suclari ortbas etmeye calismis hem de cokusun esigindeki rejime direnen unsurlara sirin gozukmeye calismistir 1985 yilinda demokratik rejime gecen ulkede kabul edilen 1988 Anayasasi bu kazanimi kalici hale getirmistir Rejime karsi mucadele veren kesimler cogunlukla iskence ve yargisiz infazlarla karsi karsiya kalmis olsa da Brezilya Silahli Kuvvetleri 2014 yilina kadar surekli olarak reddetmistir Bu tarihte Milli Savunma Bakani Celso Amorim resmi olarak yasanan insan haklari ihlallerini kabul etmistir Ayrica 2018 yilinda kamuoyuna aciklanan ABD Disisleri Bakanligi gizli arsivindeki belgelere gore Brezilya askeri diktatorluk rejiminin yasanan tum iskence ve yargisiz infazlara dair bilgi sahibi oldugu ortaya cikmistir Bu donemde rejimin en buyuk destekcileri arasinda ABD Disisleri Bakani Henry Kissinger ve CIA de yeralmaktaydi Arka planiBrezilya Silahli Kuvvetleri Paraguay a karsi verilen ve 1870 yilinda sona eren Uclu Ittifak Savasi nin ardindan onemli bir siyasi aktor olarak cikmistir Bu donemi izleyen yillarda ozellikle 20 yuzyilin baslarinda askeri kurumlarin siyasallastigi acikca gorulur Brezilya Imparatorlugu nun 1889 yilinda tasfiye edilmesi ve cumhuriyetin ilani gibi onemli toplumsal olaylarda ordu yonetimi ve mensuplari aktif olarak one cikmistir 1950 li yillara gelindiginde ordu yonetiminin saga kaydigi gorulur Ordu komuta heyeti kendilerine gore komunist ideolojiye egilimli olan Juscelino Kubitschek ve Joao Goulart gibi Devlet Baskani adaylarinin goreve gelmesine engel olur 1961 yilinda Goulart in goreve gelmesine izin verilse de hareket alani ve yetkileri oldukca sinirlandirilmis durumdaydi Ancak yeniden Devlet Baskani yetkilerini almaya baslayinca egemen cevreleri kizdiracak siyasetlere adim atmaya baslar Toprak reformu ve bazi onemli ekonomik kurumlarin kamulastirilmasi gibi hamleler kapitalist cevrelerin tepkisini ceker Latin Amerika da basarili olmus Kuba Devrimi ve kuresel olcekte siyasi atmosfere hakim olan Soguk Savas gundemiyle beraber degerlendirildiginde Goulart in faaliyetleri medya sahiplerinde fabrika isveren cevrelerinde Kilise hiyerarsisinde buyuk toprak sahiplerinde tepki ortaya cikartmistir Bu cevreler silahli kuvvetlere giderek artan siddette telkinde bulunarak bu uygulamalarin tersine cevrilmesi icin askeri darbe yapilmasini savunmustur 31 Mart 1964 tarihinde baslayan askeri darbe basarili olmus Devlet Baskani Goulart ise 1 Nisan gunu Uruguay a kacmistir Kronoloji31 Mart 1964 gunu askeri birlikler General komutasinda Goluart hukumetini devirmek icin yola cikti Goulart istifasini talep eden bildiriyi aldiginda Rio de Janeiro daydi Devlet Baskanligina bagli Casa Militar adi verilen guvenlik kurumunun basindaki General Argemiro de Assis bu tur durumlar icin uygulanmasi gereken protokolu yerine getirmeyerek darbenin durdurulmasina engel olmustur Goulart once Porto Alegre ye oradan da 4 Nisan gunu Uruguay a kacmistir Brezilya nin one cikan kentlerinde meydanlar ve ana caddeler ordu birlikleri ve zirhli araclar tarafindan isgal edilmistir Devrik hukumet yanlisi siyasal partilerin derneklerin sendikalarin ogrenci birliklerinin vb sube ve merkezleri tahrip edilmis ve ordu denetimine alinmistir Darbe buyuk isletme sahipleri medya patronlari buyuk toprak sahipleri Kilise yonetimi ve orta siniflar tarafindan coskuyla karsilanmis ve desteklenmistir Goulart rejimine karsi olan hareketleri ve orgutlenmeleri destekleyen ABD ise surece Brezilya daki elcisi ve askeri atase araciligiyla dahil olmustur Darbecilerin direncle karsilasmasi durumda verilecek silahli ve lojistik destek icin planlamalar yapilmis Santos ve Rio de Janeiro arasindaki kiyi bolgesine destek amaciyla aralarinda ucak gemisi olmak uzere cok sayida savas gemisi Brother Sam adli harekat plani cercevesinde konuslandirilmistir Goulart in devrilmesinden sonra basa gecen askeri diktatorluk uygulamaya koyacagi siyasal acilimlara yasal bir gerekce ortaya koyabilmek ve yururlukteki 1946 Anayasasiyla celiskiye dusmemek icin Anayasal kararnameler Portekizce Atos Institucionais AI ile yonetim tarzini benimsemistir Darbeyi destekleyen parlamenterler 2 Nisan 1964 gunu Devlet Baskanlik makaminin bos oldugunu one surerek Meclis Baskani Ranieri Mazzilli nin bu goreve gelmesini saglayarak askeri darbenin meclis ayagini da tamamlamislardir 15 Nisana kadar gorevde kalan Mazzilli sembolik bir isim olmaktan oteye gecmemis iktidar ordunun elinde kalmaya devam etmistir Askeri diktatorluk donemi devlet baskanlari 1964 1964Ranieri Mazzilli 1964 1967Humberto de Alencar Castelo Branco 1967 1969 1969 1974 1974 1979Ernesto Geisel 1979 1985Joao FigueiredoIsleyisRejim Atos Institucionais adi verilen kararnamelerle ulkeyi yoneterek kendi ayagini baglayan yasal sinirlari asmasini bilmistir Toplamda iktidarlari boyunca 17 kararname ve bunlarla ilgili 104 yan karar cikartmislardir Yasalarin cignenmesiyle beraber temelde en cok hasar goren hak yurttaslarin ozgurlukleri ve haklariydi Rejim ilk dort yilinda kendisini saglamlastirmistir Kararnameler sayesinde olaganustu hal tanimlamasi yapilarak Anayasa nin bazi hukumleri yuruklukten kaldirilmis demokrasiye ozgun kurumlar ve uygulamalar tasfiye edilmistir Cikan ilk kararnamelerle cuntanin zaten gudumlerinde olan Parlamentoyu veto etme hakki taninmistir Cunta aldigi kararlarla onceden alinmis rafineri ve toprak kamulastirma kararlarini geriye cevirmis temel haklarda kisintilar yapmis kamu calisanlarini gerekce gostermeden isten cikarmis ve Kuba ile diplomatik iliskileri kopartmistir Cunta varliginin gerekcesi olarak ulkenin sosyalizme kaymasina engel olmak icin tanimladigi icin Cin ve Kuba nin ulkedeki silahli direnisi ve komunist partileri destekledigi ve silah yardimi yaptigi yonunde propaganda yapmistir Rejim aldigi tek yonlu kararla iclerinde eski devlet baskanlari bakanlar basta komunistler olmak uzere siyasetcilerden olusan 100 kisinin 10 yil boyunca siyaset yapmasina yasak getirir Cunta begenmedigi milletvekillerinin vekilliklerini iptal eder Cunta isbasina gelir gelmez tum toplumu fislemeye baslar Istihbarat teskilati Servico Nacional de Informacoes SNI kurulur ve yurttaslar devlet yanlisi karsiti olarak kaydedilir Ozellikle sol egilimli vatandaslarin telefonlari dinlenir izlenirler fotograflari cekilir ve izinsiz kaydedilir Baskici uygulamalarDiktatorluk doneminde cesitli baskici uygulamalar gerceklestirilmistir Bu kapsamda Temel insan haklari ihlal edilmis yargisiz infazlar ve iskenceler gerceklestirilmistir Kitle iletisim organlari ve basin uzerinde agir bir sansur sistemi insa edilmistir Genclere ve ozellikle ogrencilere yonelik baski uygulanmis aktivistler tutuklanmis iskence gormus ve katledilmistir Siyasi parti faaliyetleri yasaklanmistir Bu kapsamda ozellikle sol ve sosyalist orgutlere karsi acimasiz tedbirler uygulanmistir Silahli mucadele yolunu secen orgutlere karsi kirli savas yontemleri aciktan kullanilmistir Isci orgutlerine ve sendikalara karsi tavir alinmis grev basta olmak uzere tum isci hareketlerine mudahale edilmistir Brezilya da bulunan etnik yerli halka karsi aciktan katliam gerceklestirilmistir Ozellikle Roraima bolgesinde Amazon Ormanlarindaki yerli topraklarinda ve korunma altindaki bolgelerde insa edilen yol insaatlarina muhalefet eden binlerce yerli katledilmistir Populer kulture etkileri 1981 yapimi sinema filmi Orumcek Kadinin Opucugu 1985 yapimi sinema filmiAyrica bakinizCondor PlaniKaynakca Levine Robert M 2019 Historical dictionary of Brazil Metuchen N J Scarecrow Press ISBN 978 0810811782 a b Brezilya daki darbeye ABD nin verdigi destegi gosterir yazismalar 4 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce 17 Mart 2021 tarihinde erisilmistir