Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bulgar direniş hareketi, Bulgaristan'ın müttefiki Nazi Almanyası'nın Sovyetler Birliği'ni işgal etmesine tepki gösteren komünistlerin oluşturduğu direniş hareketi. Bazı bölgelerde Rus göçmenlerde bu harekete katıldı.
| Bulgar direniş hareketi | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| II. Dünya Savaşı | |||||||||
 Bulgaristan'nın kentindeki heykel | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 Bulgar partizanlar |  Bulgaristan Almanya | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
Georgi Dimitrov Tsvyatko Radoynov  Emil Markow (ölü) Kristo Mihailov (ölü) | III. Boris Teodosi Daskalov Nikola Mihov Rusi Rusev Nicolas Geshev | ||||||||
| Güçler | |||||||||
| Aktif olarak 7000 partizan | 100.000 asker | ||||||||
| Kayıplar | |||||||||
| 2740 partizan öldürüldü | |||||||||
Arka planı
Almanların Avrupa'da etkisi arttıkça ülkelerde faşist hükûmetler kuruluyordu. Bunun bir örneği Bulgaristan'da olmuş ve Çar III. Boris, 1940 başlarında faşistlerden oluşan bir hükûmet kurup başkanlığına da Alman hayranı Prof. Bogdan Filov'u getirmiştir. Kurulan yeni hükûmet halka yönelik anti-demokratik önlemler almaya başladı. Nisan’da Sivil Seferberlik Yasası ilan edildi. Ülkede Almanların etkisi yaz aylarında ülkeye gizlice gelen Alman askeri ile artmaya başlıyordu. Etkinin artmasıyla Faşist gençlik örgütleri kurulmuş ve bunlar “Brannik” adı altında toplanmıştı. Bunun yanında 1941 başında toplama kampları kurulmaya başlatılmıştı.
Tepkilerin artması
Bu önlemler aslında anti-faşist hareketin gelişip güçlenmesini önlemeye yönelikti. ise ülkede gizli olarak bulunan Alman faşistlerinin derhal kovulması ve Sovyetler Birliği ile yardımlaşma anlaşmasının imzalanması sloganlarını yükseltiyordu. Yapılan propaganda sonucunda, sanayi ve tarım işçilerini, geniş halk yığınlarını harekete geçirmiş ve binlerce kişinin katıldığı gösteriler ve grevler örgütlemişti. Bu gösteriler o kadar artmıştı ki, 1 Mayıs 1940'ta işçi gösterileri ve grevleri yasaklanmış, greve katılanlara 8 yıla yaklaşan ağır hapis cezaları verilmişti. Bunun yanında Bulgaristan, Almanya ile birlikte Yugoslavya’yı daha sonra da Yunanistan’ı istila etmeye başladı. Bunun sonucunda Bulgaristan, Trakya ve Makedonya'da toprak kazandı. Ancak Bulgar halkı bundan memnun değildi. sosyalistlerin öncülüğünde halk Yugoslav ve Yunan savaş esirlerine yardım ve onları kurtarmaya yönelik çalışmalar organize ediliyordu.
Propaganda
23 Temmuz 1941 tarihinde komünistler yasa dışı olarak bir radyo istasyonu kurdu. Adı da "Hristo Botev"di ("Христо Ботев".) 7 Ekim 1941 yılında ise komünistler yasa dışı olarak ikinci bir radyo istasyonu kurdu. Bunun adı da "Naroden glas" ("Народен глас".)
Direnişçiler ayrıca yasa dışı olarak gazeteler çıkararak propagandayı büyüttüler. Bunlar:
- Rabontnichesko delo (Работническо дело)
- Naroden drugar (Народен другар)
- Naroden glas (Народен глас)
- Istina (Истина)
- Naroden partizanin (Народен партизанин)
- Partizanska borba (Партизанска борба)
- Otechestven front (Отечествен фронт")
Barbarossa Harekatı'ndan sonra
Bütün bunların yanında Almanlar Barbarossa Harekâtı ile Sosyalist Anayurda karşı bir cephe açmış bulunuyordu. Harekâttan 2 gün sonra yani 24 Haziran 1941’de bir oturum düzenledi. Bu oturumda Alman yanlısı hükûmete karşı silahlı mücadele kararı alındı. Mücadele biçimi olarak partizan eylemleri olarak belirlendi. Burada dikkati çeken nokta savaş için hazırlıkların hızlı bir şekilde yapılmasıdır. Sadece iki gün sonra ilk partizan grubu kurulmuştu bile.İlk gerilla grubu "Cheta"dır. Bu grup 'da 26 Haziran 1941 yılında kuruldu. ilk partizan komutanı Nikola Parapunov'dur. İkinci grup Ağustos 1941'de kuruldu. İlk gerilla müfrezeleri nispeten küçük idi. Ve bu müfrezelerin ilk oluştuğu yerler , Rodop ve dağlarıydı. Bulgaristan'da bilinen ilk partizan İvan Kozarev oldu. Partizan grupları üç veya beş, bazen daha fazla kişiden oluşan savaş ve sabotaj grupları ile silahlı faaliyet yürütmeye başladı. Polisin resmi kayıtlarına göre yürütülen silahlı faaliyetler 1941 ortalarından 1942 sonuna kadar beş yüzden fazlaydı. Bunun yanında işçiler, kendi hakları ve talepleri için de eylemler düzenliyor, birçok işyerinde grev ilan ediyorlardı.
Direnişin ilk yılında ağırlıklı olarak silah, giysi ve yakıt depoları, iletişim, fabrikalar ve ulaşım hatlarının kundaklaması ve yıkımı da dahil olmak üzere eylemler, gerçekleştirildi. Partizanlar, faşist Bulgar siyasetçileri, ordu ve polis liderlerini ve Wehrmacht memurları öldürüldü.
Ordu içerisindeki faaliyetler
Silahlı mücadelenin dışında , ordu içerisinde de faaliyet yürütüyordu. Başlangıçta Doğu Cephesi'ne tek bir asker vermeyelim ve Yugoslav partizanlarıyla kardeş olalım sloganlarıyla ordu içerisinde faaliyetlerine başlatıldı. Bu slogandan sonra orduda hükûmet karşıtı propaganda başlatıldı.
Diğer ülkelerdeki partizanlara destekler
Bulgaristan'nın işgal ettiği Yunanistan ve Yugoslavya'daki partizan hareketlerini destekleme çağrısı yapıldı. Yapılan propagandanın pek çok asker üzerinde olumlu etkisi oluyordu. Savaşmak için giden Bulgar askerleri Yugoslav partizanlarına birlikler halinde katılıyor, yine aynı amaçla gönderilen kimi Bulgar askerleri Yunanlarla iş birliği yapıyordu. Hatta Yunan partizanlara katılan bazı askerler Yunan direnişinin en önemli aktörü olan Yunanistan Komünist Partisi'ne katılıyordu.
Emre itaatsizlik olayları
Bunun yanında birçok asker siyasi mültecilerle karşılaştığında görmezlikten geliyor ve emre itaatsizlik ediyordu. Askerlerin dışında astsubaylarda üst kademelerden gelen emirlere itaatsizlik ediyordu.
Ordudan partizanlara katılanlar
Yapılan faaliyetler sonucunda önemli ölçüde ordudan partizanlara katılımını sağladı. Böylece silah konusunda sorun yaşayan partizanlar bu katılımlar ile bu sorunu hafifletti. En önemli asker-partizan komutanlar Ditcho Petrov ve Atanas Rusev'di.
Hükümetin tepkisi
Orduda meydana gelen olaylar hükûmetin tepki vermesine yol açtı. Bu propaganda hareketini yürüten üyelerine operasyonlar düzenliyor ve yakalanan komünistler ağır cezalara çarptırıldı. Bu operasyonlara toplam 100.000 polis katılmasına rağmen bu faaliyetler durmamıştır. Hatta operasyonlara katılanların bir kısmı partizanlara katıldı. Bunun sonucunda Çar Boris, Nisan 1942’de Bogdon Filov’un başkanlık ettiği hükûmeti düşürdü. Bulgar ordusu artık devletin ordusu olmaktan çıkıyordu. Tran, Rodop ve Sredna gora'da partizanlar, hükûmeti daha da tehdit eder duruma geldi.
Vatan Cephesi'nin kuruluşu
Bulgaristan'daki faşist hükûmete karşı mücadeleyi yürüten partiydi. 1941 yılının sonbaharında , bütün anti-faşist gençleri Vatan Cephesi’nde birleşmeye çağırıyordu. Parti bununla yetinmedi. 17 Temmuz 1942’de, kendilerine ait olan ve yurt dışından yayın yapan ‘Hristo Botev’ radyosu cephenin programını ilan ediyordu. Program on iki maddeden oluşuyordu. İlk beş madde; Bulgaristan’ın savaş katılmasına izin verilmemesi ve ülkeye gelen işgalci kuvvetleri çıkarılması; faşist devletlere yiyecek ve ham madde satışının durdurulması ve başta Sovyetler Birliği olmak üzere Balkan halkları ve barış yanlısı devletlerle dostluk ve dayanışma kurulmasına ilişkin konular yer alıyordu. Son yedi maddede ise; faşizme karşı savaşta esir alınanların serbest bırakılmaları, halkın siyasi hak ve özgürlüklerinin geri verilmesi, ordunun faşizmin bir askerî gücü olmaktan çıkarılması, bütün sivil-faşist örgütlerin kapatılması, Bulgaristan’ın ve Bulgar halkının özgürlük ve bağımsızlığının sağlanması gibi maddelere yer veriliyordu.
Hükümetin ele geçirilmesi
2 Eylül 1944 yılında Kızıl Ordu'nun ilerlemesi üzerine Alman yanlısı istifa etti. Bunun üzerine batı yanlısı bir iktidar kuruldu. Hükûmet orduya Kızıl Ordu ile mücadele etmemesini emretti. Ardından Wehrmacht'a ülkeyi terk etmesini istedi. Wehrmacht ise bunu reddetti. Sağcı hükûmet komünistlere bakanlıklar sundu.
Teklifi kabul etmeyen Komünistler eyleme geçti. 6-9 Eylül 1944 yılında partizanlar, 170 köyü ele geçirdi. Partizanların komutanı Terpeshev, sadece dağlarda değil kentlerde hatta bütün iktidarı ele geçirebilmek için emir yolladı. 8/9 Eylül'de ordu içerisindeki devrimciler ile partizanlar hükûmeti ele geçirdi.
Ardından yeni oluşturulan devrimci hükûmet batı ve kuzeybatı sınırında konuşlanan Wehrmacht kuvvetlerine karşı taarruza geçti. Partizanlarda operasyona katıldı. Sonuçta Almanlar ülkeden çıkarıldı. Daha sonra ordu, Almanlarla birlikte işgal edilen topraklardan geri çekildi (Yugoslavya ve Yunanistan.)
Burada direnişin zafere ulaşmasından sonra buradaki bazı partizanlar Slovak partizanların yanında savaşa girmiştir. Bu gruba girmeyenlerin bir kısmı ise Kızıl Ordu'ya yazıldı. Yazılanların 153'ü öldürüldü.
Partizanların verileri
Tarihçilere göre partizanların sayısı nihai sayısı 30.000 di.
Ayrıca toplama kamplarından kaçan insanlarda partizanlara katıldı. 68 Sovyet vatandaşı vardı. Ayrıca birkaç Sırp ve bir Çek partizanda bu harekete dahildi.
Eylül 1944 başında 9 tane partizan tugayı vardı. 37 tane partizan birimleri mevcuttu.
Partizanlar, 1941 ve 1944 yılları arasında Hükûmet ve Alman kuvvetleri ile çarpışmalarında 2 740 partizan, işkence, infaz sonucu ya da çıkan çatışmalarda öldürüldü.
Kaynakça
- ^ Говори радиостанция «Христо Ботев» (23 юли 1941 — 22 септември 1944). т. 1 — 7. София, 1950—1952
- ^ Болгария // Советская историческая энциклопедия / редколл., гл. ред. Е.М. Жуков. том 2. М., Государственное научное издательство «Советская энциклопедия», 1961. ст.522-563
- ^ Л.Н. Бычков. Партизанское движение в годы Великой Отечественной войны в 1941-1945 (краткий очерк). М., "Мысль", 1965. стр.385
- ^ Й. Долежал, Й. Грозиенчик. Международная солидарность в Словацком национальном восстании 1944 года // журнал "", № 7, 1961. стр.73-79
- ^ А.П. Барбасов, В.А. Золотарев. О прошлом во имя грядущего. Традиции российско-болгарского боевого содружества. М., "Мысль", 1990. стр.229
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bulgar direnis hareketi Bulgaristan in muttefiki Nazi Almanyasi nin Sovyetler Birligi ni isgal etmesine tepki gosteren komunistlerin olusturdugu direnis hareketi Bazi bolgelerde Rus gocmenlerde bu harekete katildi Bulgar direnis hareketiII Dunya SavasiBulgaristan nin kentindeki heykelTarih22 Haziran 1941 9 Eylul 1944BolgeBulgaristanSebepAlmanya nin Sovyetler Birligi ne saldirmasi Bulgaristan in Almanya nin muttefiki olmasi SonucBulgar komunistlerin zaferi TaraflarBulgar partizanlarBulgaristan AlmanyaKomutanlar ve liderlerGeorgi Dimitrov Tsvyatko Radoynov Emil Markow olu Kristo Mihailov olu III Boris Teodosi Daskalov Nikola Mihov Rusi Rusev Nicolas GeshevGuclerAktif olarak 7000 partizan100 000 askerKayiplar2740 partizan oldurulduArka planiAlmanlarin Avrupa da etkisi arttikca ulkelerde fasist hukumetler kuruluyordu Bunun bir ornegi Bulgaristan da olmus ve Car III Boris 1940 baslarinda fasistlerden olusan bir hukumet kurup baskanligina da Alman hayrani Prof Bogdan Filov u getirmistir Kurulan yeni hukumet halka yonelik anti demokratik onlemler almaya basladi Nisan da Sivil Seferberlik Yasasi ilan edildi Ulkede Almanlarin etkisi yaz aylarinda ulkeye gizlice gelen Alman askeri ile artmaya basliyordu Etkinin artmasiyla Fasist genclik orgutleri kurulmus ve bunlar Brannik adi altinda toplanmisti Bunun yaninda 1941 basinda toplama kamplari kurulmaya baslatilmisti Tepkilerin artmasiBu onlemler aslinda anti fasist hareketin gelisip guclenmesini onlemeye yonelikti ise ulkede gizli olarak bulunan Alman fasistlerinin derhal kovulmasi ve Sovyetler Birligi ile yardimlasma anlasmasinin imzalanmasi sloganlarini yukseltiyordu Yapilan propaganda sonucunda sanayi ve tarim iscilerini genis halk yiginlarini harekete gecirmis ve binlerce kisinin katildigi gosteriler ve grevler orgutlemisti Bu gosteriler o kadar artmisti ki 1 Mayis 1940 ta isci gosterileri ve grevleri yasaklanmis greve katilanlara 8 yila yaklasan agir hapis cezalari verilmisti Bunun yaninda Bulgaristan Almanya ile birlikte Yugoslavya yi daha sonra da Yunanistan i istila etmeye basladi Bunun sonucunda Bulgaristan Trakya ve Makedonya da toprak kazandi Ancak Bulgar halki bundan memnun degildi sosyalistlerin onculugunde halk Yugoslav ve Yunan savas esirlerine yardim ve onlari kurtarmaya yonelik calismalar organize ediliyordu Propaganda23 Temmuz 1941 tarihinde komunistler yasa disi olarak bir radyo istasyonu kurdu Adi da Hristo Botev di Hristo Botev 7 Ekim 1941 yilinda ise komunistler yasa disi olarak ikinci bir radyo istasyonu kurdu Bunun adi da Naroden glas Naroden glas Direnisciler ayrica yasa disi olarak gazeteler cikararak propagandayi buyuttuler Bunlar Rabontnichesko delo Rabotnichesko delo Naroden drugar Naroden drugar Naroden glas Naroden glas Istina Istina Naroden partizanin Naroden partizanin Partizanska borba Partizanska borba Otechestven front Otechestven front Barbarossa Harekati ndan sonraButun bunlarin yaninda Almanlar Barbarossa Harekati ile Sosyalist Anayurda karsi bir cephe acmis bulunuyordu Harekattan 2 gun sonra yani 24 Haziran 1941 de bir oturum duzenledi Bu oturumda Alman yanlisi hukumete karsi silahli mucadele karari alindi Mucadele bicimi olarak partizan eylemleri olarak belirlendi Burada dikkati ceken nokta savas icin hazirliklarin hizli bir sekilde yapilmasidir Sadece iki gun sonra ilk partizan grubu kurulmustu bile Ilk gerilla grubu Cheta dir Bu grup da 26 Haziran 1941 yilinda kuruldu ilk partizan komutani Nikola Parapunov dur Ikinci grup Agustos 1941 de kuruldu Ilk gerilla mufrezeleri nispeten kucuk idi Ve bu mufrezelerin ilk olustugu yerler Rodop ve daglariydi Bulgaristan da bilinen ilk partizan Ivan Kozarev oldu Partizan gruplari uc veya bes bazen daha fazla kisiden olusan savas ve sabotaj gruplari ile silahli faaliyet yurutmeye basladi Polisin resmi kayitlarina gore yurutulen silahli faaliyetler 1941 ortalarindan 1942 sonuna kadar bes yuzden fazlaydi Bunun yaninda isciler kendi haklari ve talepleri icin de eylemler duzenliyor bircok isyerinde grev ilan ediyorlardi Direnisin ilk yilinda agirlikli olarak silah giysi ve yakit depolari iletisim fabrikalar ve ulasim hatlarinin kundaklamasi ve yikimi da dahil olmak uzere eylemler gerceklestirildi Partizanlar fasist Bulgar siyasetcileri ordu ve polis liderlerini ve Wehrmacht memurlari olduruldu Ordu icerisindeki faaliyetlerSilahli mucadelenin disinda ordu icerisinde de faaliyet yurutuyordu Baslangicta Dogu Cephesi ne tek bir asker vermeyelim ve Yugoslav partizanlariyla kardes olalim sloganlariyla ordu icerisinde faaliyetlerine baslatildi Bu slogandan sonra orduda hukumet karsiti propaganda baslatildi Diger ulkelerdeki partizanlara destekler Bulgaristan nin isgal ettigi Yunanistan ve Yugoslavya daki partizan hareketlerini destekleme cagrisi yapildi Yapilan propagandanin pek cok asker uzerinde olumlu etkisi oluyordu Savasmak icin giden Bulgar askerleri Yugoslav partizanlarina birlikler halinde katiliyor yine ayni amacla gonderilen kimi Bulgar askerleri Yunanlarla is birligi yapiyordu Hatta Yunan partizanlara katilan bazi askerler Yunan direnisinin en onemli aktoru olan Yunanistan Komunist Partisi ne katiliyordu Emre itaatsizlik olaylari Bunun yaninda bircok asker siyasi multecilerle karsilastiginda gormezlikten geliyor ve emre itaatsizlik ediyordu Askerlerin disinda astsubaylarda ust kademelerden gelen emirlere itaatsizlik ediyordu Ordudan partizanlara katilanlar Yapilan faaliyetler sonucunda onemli olcude ordudan partizanlara katilimini sagladi Boylece silah konusunda sorun yasayan partizanlar bu katilimlar ile bu sorunu hafifletti En onemli asker partizan komutanlar Ditcho Petrov ve Atanas Rusev di Hukumetin tepkisi Orduda meydana gelen olaylar hukumetin tepki vermesine yol acti Bu propaganda hareketini yuruten uyelerine operasyonlar duzenliyor ve yakalanan komunistler agir cezalara carptirildi Bu operasyonlara toplam 100 000 polis katilmasina ragmen bu faaliyetler durmamistir Hatta operasyonlara katilanlarin bir kismi partizanlara katildi Bunun sonucunda Car Boris Nisan 1942 de Bogdon Filov un baskanlik ettigi hukumeti dusurdu Bulgar ordusu artik devletin ordusu olmaktan cikiyordu Tran Rodop ve Sredna gora da partizanlar hukumeti daha da tehdit eder duruma geldi Vatan Cephesi nin kurulusuBulgaristan daki fasist hukumete karsi mucadeleyi yuruten partiydi 1941 yilinin sonbaharinda butun anti fasist gencleri Vatan Cephesi nde birlesmeye cagiriyordu Parti bununla yetinmedi 17 Temmuz 1942 de kendilerine ait olan ve yurt disindan yayin yapan Hristo Botev radyosu cephenin programini ilan ediyordu Program on iki maddeden olusuyordu Ilk bes madde Bulgaristan in savas katilmasina izin verilmemesi ve ulkeye gelen isgalci kuvvetleri cikarilmasi fasist devletlere yiyecek ve ham madde satisinin durdurulmasi ve basta Sovyetler Birligi olmak uzere Balkan halklari ve baris yanlisi devletlerle dostluk ve dayanisma kurulmasina iliskin konular yer aliyordu Son yedi maddede ise fasizme karsi savasta esir alinanlarin serbest birakilmalari halkin siyasi hak ve ozgurluklerinin geri verilmesi ordunun fasizmin bir askeri gucu olmaktan cikarilmasi butun sivil fasist orgutlerin kapatilmasi Bulgaristan in ve Bulgar halkinin ozgurluk ve bagimsizliginin saglanmasi gibi maddelere yer veriliyordu Hukumetin ele gecirilmesi2 Eylul 1944 yilinda Kizil Ordu nun ilerlemesi uzerine Alman yanlisi istifa etti Bunun uzerine bati yanlisi bir iktidar kuruldu Hukumet orduya Kizil Ordu ile mucadele etmemesini emretti Ardindan Wehrmacht a ulkeyi terk etmesini istedi Wehrmacht ise bunu reddetti Sagci hukumet komunistlere bakanliklar sundu Teklifi kabul etmeyen Komunistler eyleme gecti 6 9 Eylul 1944 yilinda partizanlar 170 koyu ele gecirdi Partizanlarin komutani Terpeshev sadece daglarda degil kentlerde hatta butun iktidari ele gecirebilmek icin emir yolladi 8 9 Eylul de ordu icerisindeki devrimciler ile partizanlar hukumeti ele gecirdi Ardindan yeni olusturulan devrimci hukumet bati ve kuzeybati sinirinda konuslanan Wehrmacht kuvvetlerine karsi taarruza gecti Partizanlarda operasyona katildi Sonucta Almanlar ulkeden cikarildi Daha sonra ordu Almanlarla birlikte isgal edilen topraklardan geri cekildi Yugoslavya ve Yunanistan Burada direnisin zafere ulasmasindan sonra buradaki bazi partizanlar Slovak partizanlarin yaninda savasa girmistir Bu gruba girmeyenlerin bir kismi ise Kizil Ordu ya yazildi Yazilanlarin 153 u olduruldu Partizanlarin verileriTarihcilere gore partizanlarin sayisi nihai sayisi 30 000 di Ayrica toplama kamplarindan kacan insanlarda partizanlara katildi 68 Sovyet vatandasi vardi Ayrica birkac Sirp ve bir Cek partizanda bu harekete dahildi Eylul 1944 basinda 9 tane partizan tugayi vardi 37 tane partizan birimleri mevcuttu Partizanlar 1941 ve 1944 yillari arasinda Hukumet ve Alman kuvvetleri ile carpismalarinda 2 740 partizan iskence infaz sonucu ya da cikan catismalarda olduruldu Kaynakca Govori radiostanciya Hristo Botev 23 yuli 1941 22 septemvri 1944 t 1 7 Sofiya 1950 1952 Bolgariya Sovetskaya istoricheskaya enciklopediya redkoll gl red E M Zhukov tom 2 M Gosudarstvennoe nauchnoe izdatelstvo Sovetskaya enciklopediya 1961 st 522 563 L N Bychkov Partizanskoe dvizhenie v gody Velikoj Otechestvennoj vojny v 1941 1945 kratkij ocherk M Mysl 1965 str 385 J Dolezhal J Grozienchik Mezhdunarodnaya solidarnost v Slovackom nacionalnom vosstanii 1944 goda zhurnal 7 1961 str 73 79 A P Barbasov V A Zolotarev O proshlom vo imya gryadushego Tradicii rossijsko bolgarskogo boevogo sodruzhestva M Mysl 1990 str 229