Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Nisan 2020) () |
Buzdolabı; yaygın olarak buhar sıkıştırma çevrimine göre çalışan, gıdaların soğuk tutularak uzun zaman muhafaza edilmesini sağlayan soğutma makinesidir. Bu bağlamda absorpsiyonlu soğutma ve ayrıca Peltier soğutma sistemleri ile çalışan buzdolapları da mevcuttur.
Soğutmanın amacı kapalı bir mahâlde, çevre sıcaklığının altında sıcaklıklar elde etmek ve bu düşük sıcaklığı sürekli olarak muhafaza etmektir. Ancak ısı sıcaktan soğuğa kendiliğinden akarken, tersine akış kendi kendine olmaz. İki sistem arasındaki dengeyi bozabilmek için enerji gereklidir. Günümüzde bu iş soğutucu makineler tarafından gerçekleştirilir. Soğutucu makineler çalışma prensiplerine ve çalıştıkları sıcaklık aralığına göre sınıflandırılırlar. Buzdolapları ise soğutucu makinelerin evlerde kullanılan tipidir.
İlk buzdolabı
Evde kullanılmak amacıyla 1913 yılında Chicago'da yapıldı. Domelre marka bu buzdolabı, elektrikle çalışıyordu. Ahşap gövdesinin üzerinde kompresör tipi bir soğutucu vardı. Ev tipi ilk buzdolabı, 1913 yılında ABD'nin Chicago kentinde üretildi. Gövdesi ahşaptan yapılan bu buzdolabının soğutucu mekanizması, dolabın tavanına konmuştu ve neredeyse yarısı kadardı.
Bir maddenin veya ortamın sıcaklığını onu çevreleyen hacim sıcaklığının altına indirmek ve orada muhafaza etmek üzere ısının alınması işlemine "soğutma" denir. En basit ve eski soğutma şekli, soğuk yörelerde tabiatın meydana getirdiği buzları muhafaza edip bunları sıcak veya ısısı alınmak istenen yerlere koyarak soğumanın sağlanmasıdır. Kışın meydana gelen kar ve buzu muhafaza ederek sıcak mevsimlerde bunu soğutma için kullanma usulünün M.Ö. 1000 yıllarında uygulanmakta olduğu bilinmektedir. Bu uygulamanın, bugün bile yurdumuzun bazı yörelerinde geçerli bir soğutma şekli olduğu görülmektedir. Diğer yandan, eski mısırlılardan beri geceleri açık gökyüzünü görecek tarzda yerleştirilen suyun soğutulabileceği bilinmektedir. Bu soğutma şekli, gece karanlıktaki sıcaklığın mutlak sıfır (-273) derece seviyesinde olmasından ve ışıma (radyasyon) yolu ile ısının gökyüzüne iletilmesinden ortaya çıkmaktadır.
Ticari amaç ile ilk büyük buz satışı, 1806 yılında Frederic Tudor tarafından yapılmıştır. Tudor, 130 tonluk bir buz kütlesini Favorite adlı teknesiyle Antil Adaları' na götürmüştür. Daha sonraları “Buz Kralı” adı ile tanınan Tudor, ilk macerasından 3500 dolar para kaybetmesine rağmen bu zararın depolama olanaklarının bulunmayışından meydana geldiğini, gerçekte ise buz işinde büyük kazançlar bulunduğunu görebilmiş ve buz ticaretine devam ederek 1850 yıllarında senede 150.000 ton'a ulaşan bir buz ticareti hacmi geliştirmiştir. 1864'te ise buz sattığı ülkeler arasında Antiller, İran, Hindistan, Güney Amerika ülkeleri bulunuyor ve gemilerinin uğradığı limanlarının sayısı 53'ü buluyordu. Tabiatın bahşettiği buz ile soğutma şeklinden 1800'lü yılların sonuna kadar geniş ölçüde yararlanılmıştır.
Buz ile elde edilen soğutma şeklinin, gerek zaman ve gerekse bulunduğu yer bakımından çoğu kez pratik ve ucuz bir soğutma sağlayamayacağı bellidir. Bunun yerine mekanik araç ve cihazlarla soğutma sağlanması tercih edilir ki soğutma yöntemleri bilimi de bu ikincisi ile ilgilenir. Mekanik soğutma ile ilgili bilinen ilk patent 1790 yılında İngiliz Thomas Harris ile John Long' a aittir. 1834 yılında da Amerikalı Jacop Perkins, eter ile çalışan pistonlu bir cihazın patentini almıştır. Bu makine, bir emme basma tulumbaya benzer. Bir tıp doktoru olan John Gorrie (1803-1855) ilk defa, ticari gaye ile çalışan bir soğutma makinası yapmış (1844-Apalachicola, Florida, ABD) ve “Klima Sistemleri – Soğutma - Ticari buz imali” konularının babası olarak tarihe geçmiştir.
Uygulama alanında ilk defa 1860 yılında Dr. James Harrison (Avustralya) üretim işlemi sırasında birayı soğutmak maksadıyla mekanik soğutmayı başarıyla kullanmıştır. Sistemde soğutucu akışkan olarak Sülfirik Eter kullanılmıştır.
1861 yılında Dr. Alexander Kirk, kömür ısısı ile çalışan ilk absorbsiyonlu soğutma cihazını geliştirmiştir. Mekanik soğutma vasıtasıyla buz imalinin ticari sahaya girmesi ise 1800'lü yılların sonunda olmuştur.
Klima olarak büyük çapta ilk uygulama, 1904 yılında New York Ticaret Borsasına 450 ton/frigo'luk bir makine konularak gerçekleştirilmiştir.
Otomatik olarak çalışan buz dolapları 1918 yılında Kelvinatör Company tarafından imal edilmeye başlandı ve ilk sene 67 dolap satıldı. 1918-1920 yılları arasında toplam 200 dolap yapılarak satıldı. Absorpsiyon prensibiyle çalışan otomatik bir buz dolabı da (Electrolux) 1927 yılında Amerika'da satışa çıktı.
Soğutma devresi elemanları
Kompresör
Kompresörler soğutucu sistemin kalbini oluşturmaktadır ve çalışma prensipleri ne olursa olsun buharlaştırıcıdan çıkan gazı yoğuşma basıncına kadar sıkıştırılması işlevini yerine getirmektedir. Bu işlevi yerine getirebilecek başka kompresör çeşitleri ve tasarımları mevcut olmakla birlikte ev tipi buzdolaplarında hermetik pistonlu kompresörler kullanılmaktadır. Hermetik kompresörlerde tek fazlı, iki kutuplu asenkron indüksiyon motorları bulunmaktadır. Değişken hızlı kompresör uygulamalarında, hız kontrolü frekansın değiştirilmesi yoluyla gerçekleştirilmektedir. Hız kontrolü yapılan kompresörlerde doğru akım motorları, indüksiyon motorları ve senkron motorlar kullanılmaktadır.
Kompresör silindir hacmi, buzdolabı hacmi ve kullanılan soğutkana bağlı olarak 2 cm3 ve 10 cm3 arasında değişmektedir.
Yoğuşturucu (kondenser)
Kondenser kompresörden emdiği basıncı yüksek akışkanı (soğutucu gaz) içerisinde dolaştırarak dışarıya ısı vermesini sağlar.Bu olay buz dolaplarında doğal klimalarda ise fan yardımıyla olur. Burada gaz soğumuş olarak filtreye (drayer) gider.
Buharlaştırıcı (evaporatör)
Buharlaştırıcı, kısılma vanasından gelen düşük sıcaklık ve düşük basınçtaki sıvının, kabin ısısını alarak buharlaştığı bölümdür. Bu nedenle demir, çelik, pirinç, bakır ve alüminyum gibi malzemelerden imal edilir. Kabin içinde saklı veya kabin yüzeyinden yaklaşık 30 mm uzaklıkta harici olarak monte edilmektedir. Harici olarak yerleştirmede toplam ısı geçiş katsayısı daha yüksek olmaktadır. Hava ile buharlaştırıcı yüzeyi arasındaki ısı geçişi, doğal ya da zorlanmış taşınım ile gerçekleşir. Doğal ısı taşınımı, ufak dirençlerle karşılaştığında bile sorun yaratmaktadır. Bu nedenle bir fan kullanılarak, hava dolaşımının zorlanmış ısı taşınımıyla elde edilmesi tercih edilmektedir. Zorlanmış ısı taşınımında daha çok kanatlı buharlaştırıcılar kullanılmaktadır. Buzdolabında, tek buharlaştırıcı kullanılabileceği gibi, birden fazla buharlaştırıcı da kullanılabilmektedir. İki buharlaştırıcı kullanıldığında, bunlardan biri donmuş gıda depolama bölümüne, diğeri de taze gıda depolama bölümüne konulmaktadır. Tek buharlaştırıcılı sistemlerde, fanlar yardımıyla hava hareketi sağlanarak, değişik bölmelerin istenilen oranlarda soğutulması sağlanmaktadır.
Filtre (Drayer)
Drayer filtre kurutucu;Soğutma sistemlerinde montaj sırasında kalabilecek kaynak artıklarını kompresörün zamanla aşınıp soğutucu akışkanla sisteme yayılan metal tozlarını süzer nem ve oluşabilecek asidi tutar. Kondenser çıkışına varsa likit deposundan sonra monte edilir. Kompesör yanması,gaz kaçağı gibi arızalar ve büyük tadilatlarda drayerin değişimi gerekir.
Termostat
Termostat soğutma sıcaklığını ayarlayan devre elemanıdır. İç yapısında yine soğutma sistemlerinde kullanılan gazlardan biri bulunur (R 12, R134 a v.b) Buzdolaplarında evaporatöre monteli olur içi gaz dolu bulpun ucu (yaklaşık termostatın 1,5 metre uzunluğunda kılcal borusu bulunur) evaporatöre monteli olup evaporatördeki soğutma arttıkça bulp içindeki gaz termostat gödesindeki körüğün şişerek kontağı açmasına ve bu kontağa bağlı kompresörün devre dışı kalmasına sıcaklık yükseldiği zaman körüğün sönerek tekrar kontağı kapamasıyla kompresörün çalışmasına sebep olur. Bu şekilde soğutma sıcaklığı termostatda ayarlanan değerde kalır aynı zamanda kompresörün dinlenmesi sağlanır. Klima sistemlerinde termostat ortam sıcaklığına göre kompresörü devreye alıp çıkarır.
Kılcal boru
Soğutkanın kılcal borudan gaz halde geçişi zordur (buhar tıkacı), sıvı haldeki soğutkan daha kolay geçer, kılcal borunun bu özelliğiyle soğutkanın akışı kontrol edilerek kondanserde yüksek basınç evaporatörde alçak basınç alanı oluşturulur. Küçük kapasiteli soğutma, klima sistemleri için basit ve ucuz bir çözümdür. Kompresör durduğunda akış soğutma devresindeki basınç farklılığı dengeleninceye kadar devam eder. Bu olay kompresörün bir sonraki çalışması için kalkış kolaylığı sağlar. Kullanılacak kılcal borunun boy ve çap ölçüleri soğutma kapasitesi, soğutkanın cinsi, evaporasyon ve kondanzasyon durumuna göre değişir.
Soğutucu gaz
Buzdolabının içindeki ısıyı dışarı taşımak ve soğutma sağlamak için kullanılan akışkan maddelerdir. Soğutkanlarda bulunması gereken bazı özellikler şunlardır:
- Çevresel uyum
- Yanıcı, patlayıcı, zehirli olmaması
- Sistemin hiçbir yerinde kimyasal değişikliğe uğramaması
- Düşük maliyet
- Yüksek verimlilik (COP) sağlaması
Isı değiştirici
Buzdolabı soğutma devresinde, yüksek basınçlı soğutkanın dolaştığı borulara basma boruları, alçak basınçlı soğutkanın dolaştığı borulara da emme boruları denilmektedir. Emme ve basma borularının bir bölümü birleştirilerek bir ısı değiştirici meydana getirilir. Isı değiştirici; basma borusu, emme borusunun içinden geçecek şekilde yapılabileceği gibi, basma ve emme borularının ayrı ve açıkta birleştirilmesiyle de elde edilebilmektedir. Isı değiştiricisinde, buharlaştırıcıdan gelen soğutkan bir miktar ısınma yoğuşturucudan gelen soğutkan bir miktar soğuma imkânı bulur. Yoğuşturucudan gelen soğutkanın soğuması, kısılma vanasında başlayan buharlaşmayı azaltıcı yönde etki yapmaktadır. Kısılma vanasında buharlaşamayan soğutkan, buharlaştırıcıda buharlaştığından soğutma kapasitesi artmaktadır. Buharlaştırıcıdan gelen soğutkanın ısınması, kompresöre sıvı soğutkan ulaşmamasını garanti altına alırken, soğutkanın kızgın buhar haline geçmesini de sağlamaktadır. Bu yöntem soğutma sisteminin verimini artırmaktadır.
Soğutma çevrimi
İdeal çevrimde, soğutucu akışkan kompresöre doymuş buhar halinde girer. Uygulamada ise soğutucu akışkanın hal değişimi hassas bir şekilde kontrol edilemediğinden, soğutucu akışkanın kompresöre kızgın buhar halinde girmesi sağlanacak şekilde sistem tasarlanır. Kompresör (1), buharlaştırıcıdan (5) gelen kızgın buhar halindeki soğutkanı, emme vanasının açılmasıyla emer. Soğutkan silindire girmeden kompresör içinde basınç kaybına uğramaktadır.
 |
Soğutkan, kompresör içinde bulunan silindir hacmindeki bir piston aracılığıyla sıkıştırılır. Sıkıştırılan soğutkanın basıncı yükselir. Soğutkanın silindiri terk edebilmesi için basma vanasındaki basınç kayıplarını yenmesi gerekmektedir. Basma vanasının açılmasıyla soğutkan yüksek basınç ve sıcaklıkta pompalanır.
Basma borusu boyunca ilerleyerek yoğuşturucuya (2) gelen yüksek basınç ve sıcaklıktaki soğutkan, ortama ısı atarak önce yoğuşmakta, sonrasında aşırı soğutularak yine yüksek basınçta sıvı soğutkan haline geçmektedir. Soğutkan yoğuşturucuda da basınç kaybına uğramaktadır.
Daha sonra soğutkan kısılma vanası (3) girişine gelir. Soğutucu akışkanın kılcal boruda kısılması esnasında entalpisi sabit kalır. Kısılma sürecinde sistem basıncı yoğuşturucu basıncından (yüksek basınç), buharlaştırıcı basıncına (alçak basınç) düşer. Isı değiştiricide (4) bir miktar ısı kaybeden soğutkan buharlaştırıcıya (5) ulaşır.
Buharlaştırıcıda da bir miktar basınç kaybına uğrayan soğutkan, soğutma ortamından ısı çekerek buharlaşır. Ardından emme borusu boyunca ilerleyerek tekrar ısı değiştiriciye gelir. Bu sefer ısı kazanır ve kompresöre kızgın buhar halinde döner.
Soğutma çevrimlerinin analizinde, genellikle ideal bir referans çevrim kullanılır. Sıkıştırma sürecinin izentropik olduğu varsayılmaktadır. Kısılma süreci de ısı değiştiricideki ısı geçişi göz önünde bulundurulmayarak adyabatik olarak kabul edilmektedir. Buharlaştırıcı ve yoğuşturucudaki basınç kayıpları dikkate alınmamaktadır.
Kuntiz soğutma
Bazı buzdolaplarında hareket eden bir kısım yoktur. Buharlaşma ve yoğunlaşma işlemlerinde ısı (ekseriya bir gaz alevi) kullanılır. soğutucular elektriğin olmadığı veya pahalı olduğu uzak köşelerde kullanılır.
No frost buzdolabı
No frost buzdolaplarında gazlı, kompresörlü soğutma sistemi devre elemanlarının her biri mevcuttur, farklı olarak, evaporatör etrafında bulunan ısıtıcı rezistanslar, bu rezistansları devreye alan ve çıkaran zaman rölesi (timer) ve evaporatör üzerinden hava akışı ile hızlı soğutma sağlayan fan(lar) bulunur. Gün içerisinde belli aralıklarla rezistanslar evaporatör üzerinde biriken karı eriterek hem buzdolabının daha verimli çalışmasını sağlar hem de hiçbir zaman kullanıcının buzları eritmesine ihtiyaç kalmaz. Kullanıcı bu işlemin farkında olmaz. Buzdolaplarında eriyen buzların suları genelde kompresör üzerindeki hazneye giderek kompresörün sıcaklığı ile buharlaşır veya dolabın altına kadar uzatılan kondenser borularının içinden geçtiği bir su toplama kabında kondenser borusunun sıcaklığı ile buharlaşır.
Diğer Buzdolapları
Mevcut seri üretimde olmayan buhar sıkıştırma döngüsüne alternatifler şunları içerir:
Kaynakça
- ^ . 18 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2017.
- ^ ""Improved process for the artificial production of ice", U.S. Patent Office, Patent 8080, 1851". 28 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Kasım 2017.
- ^ James, Stephen J. (2003). (PDF). Bulletin of the IIR. 5. 19 Mart 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
Literatür
- Ana Britannica Cilt 19, Ana Yayıncılık
- Ayber, R. (1983). Soğutma Tekniği Ders Notları, İTÜ Makine Fakültesi Ofset Atölyesi, İstanbul
- Zorkun, M. E., Ardıç, A. R. (1980). Soğutma Tekniği ve Klima, MEB, Ankara
- Yavuz T. (2001). Kesintili ve Sürekli Çalışmanın Buzdolabı Performansı Üzerindeki Etkisi
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Buzdolabi haber gazete kitap akademik JSTOR Nisan 2020 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Buzdolabi yaygin olarak buhar sikistirma cevrimine gore calisan gidalarin soguk tutularak uzun zaman muhafaza edilmesini saglayan sogutma makinesidir Bu baglamda absorpsiyonlu sogutma ve ayrica Peltier sogutma sistemleri ile calisan buzdolaplari da mevcuttur Buzdolabi Sogutmanin amaci kapali bir mahalde cevre sicakliginin altinda sicakliklar elde etmek ve bu dusuk sicakligi surekli olarak muhafaza etmektir Ancak isi sicaktan soguga kendiliginden akarken tersine akis kendi kendine olmaz Iki sistem arasindaki dengeyi bozabilmek icin enerji gereklidir Gunumuzde bu is sogutucu makineler tarafindan gerceklestirilir Sogutucu makineler calisma prensiplerine ve calistiklari sicaklik araligina gore siniflandirilirlar Buzdolaplari ise sogutucu makinelerin evlerde kullanilan tipidir Ilk buzdolabiUzerinde silindirik bir esanjor bulunan ilk elektrikli buzdolaplarindan biri Su anda Thinktank Birmingham Bilim Muzesi ndedir Evde kullanilmak amaciyla 1913 yilinda Chicago da yapildi Domelre marka bu buzdolabi elektrikle calisiyordu Ahsap govdesinin uzerinde kompresor tipi bir sogutucu vardi Ev tipi ilk buzdolabi 1913 yilinda ABD nin Chicago kentinde uretildi Govdesi ahsaptan yapilan bu buzdolabinin sogutucu mekanizmasi dolabin tavanina konmustu ve neredeyse yarisi kadardi Bir maddenin veya ortamin sicakligini onu cevreleyen hacim sicakliginin altina indirmek ve orada muhafaza etmek uzere isinin alinmasi islemine sogutma denir En basit ve eski sogutma sekli soguk yorelerde tabiatin meydana getirdigi buzlari muhafaza edip bunlari sicak veya isisi alinmak istenen yerlere koyarak sogumanin saglanmasidir Kisin meydana gelen kar ve buzu muhafaza ederek sicak mevsimlerde bunu sogutma icin kullanma usulunun M O 1000 yillarinda uygulanmakta oldugu bilinmektedir Bu uygulamanin bugun bile yurdumuzun bazi yorelerinde gecerli bir sogutma sekli oldugu gorulmektedir Diger yandan eski misirlilardan beri geceleri acik gokyuzunu gorecek tarzda yerlestirilen suyun sogutulabilecegi bilinmektedir Bu sogutma sekli gece karanliktaki sicakligin mutlak sifir 273 derece seviyesinde olmasindan ve isima radyasyon yolu ile isinin gokyuzune iletilmesinden ortaya cikmaktadir Ticari amac ile ilk buyuk buz satisi 1806 yilinda Frederic Tudor tarafindan yapilmistir Tudor 130 tonluk bir buz kutlesini Favorite adli teknesiyle Antil Adalari na goturmustur Daha sonralari Buz Krali adi ile taninan Tudor ilk macerasindan 3500 dolar para kaybetmesine ragmen bu zararin depolama olanaklarinin bulunmayisindan meydana geldigini gercekte ise buz isinde buyuk kazanclar bulundugunu gorebilmis ve buz ticaretine devam ederek 1850 yillarinda senede 150 000 ton a ulasan bir buz ticareti hacmi gelistirmistir 1864 te ise buz sattigi ulkeler arasinda Antiller Iran Hindistan Guney Amerika ulkeleri bulunuyor ve gemilerinin ugradigi limanlarinin sayisi 53 u buluyordu Tabiatin bahsettigi buz ile sogutma seklinden 1800 lu yillarin sonuna kadar genis olcude yararlanilmistir Buz ile elde edilen sogutma seklinin gerek zaman ve gerekse bulundugu yer bakimindan cogu kez pratik ve ucuz bir sogutma saglayamayacagi bellidir Bunun yerine mekanik arac ve cihazlarla sogutma saglanmasi tercih edilir ki sogutma yontemleri bilimi de bu ikincisi ile ilgilenir Mekanik sogutma ile ilgili bilinen ilk patent 1790 yilinda Ingiliz Thomas Harris ile John Long a aittir 1834 yilinda da Amerikali Jacop Perkins eter ile calisan pistonlu bir cihazin patentini almistir Bu makine bir emme basma tulumbaya benzer Bir tip doktoru olan John Gorrie 1803 1855 ilk defa ticari gaye ile calisan bir sogutma makinasi yapmis 1844 Apalachicola Florida ABD ve Klima Sistemleri Sogutma Ticari buz imali konularinin babasi olarak tarihe gecmistir Uygulama alaninda ilk defa 1860 yilinda Dr James Harrison Avustralya uretim islemi sirasinda birayi sogutmak maksadiyla mekanik sogutmayi basariyla kullanmistir Sistemde sogutucu akiskan olarak Sulfirik Eter kullanilmistir 1861 yilinda Dr Alexander Kirk komur isisi ile calisan ilk absorbsiyonlu sogutma cihazini gelistirmistir Mekanik sogutma vasitasiyla buz imalinin ticari sahaya girmesi ise 1800 lu yillarin sonunda olmustur Klima olarak buyuk capta ilk uygulama 1904 yilinda New York Ticaret Borsasina 450 ton frigo luk bir makine konularak gerceklestirilmistir Otomatik olarak calisan buz dolaplari 1918 yilinda Kelvinator Company tarafindan imal edilmeye baslandi ve ilk sene 67 dolap satildi 1918 1920 yillari arasinda toplam 200 dolap yapilarak satildi Absorpsiyon prensibiyle calisan otomatik bir buz dolabi da Electrolux 1927 yilinda Amerika da satisa cikti Sogutma devresi elemanlariKompresor Kompresorler sogutucu sistemin kalbini olusturmaktadir ve calisma prensipleri ne olursa olsun buharlastiricidan cikan gazi yogusma basincina kadar sikistirilmasi islevini yerine getirmektedir Bu islevi yerine getirebilecek baska kompresor cesitleri ve tasarimlari mevcut olmakla birlikte ev tipi buzdolaplarinda hermetik pistonlu kompresorler kullanilmaktadir Hermetik kompresorlerde tek fazli iki kutuplu asenkron induksiyon motorlari bulunmaktadir Degisken hizli kompresor uygulamalarinda hiz kontrolu frekansin degistirilmesi yoluyla gerceklestirilmektedir Hiz kontrolu yapilan kompresorlerde dogru akim motorlari induksiyon motorlari ve senkron motorlar kullanilmaktadir Kompresor silindir hacmi buzdolabi hacmi ve kullanilan sogutkana bagli olarak 2 cm3 ve 10 cm3 arasinda degismektedir Yogusturucu kondenser Kondenser kompresorden emdigi basinci yuksek akiskani sogutucu gaz icerisinde dolastirarak disariya isi vermesini saglar Bu olay buz dolaplarinda dogal klimalarda ise fan yardimiyla olur Burada gaz sogumus olarak filtreye drayer gider Buharlastirici evaporator Buharlastirici kisilma vanasindan gelen dusuk sicaklik ve dusuk basinctaki sivinin kabin isisini alarak buharlastigi bolumdur Bu nedenle demir celik pirinc bakir ve aluminyum gibi malzemelerden imal edilir Kabin icinde sakli veya kabin yuzeyinden yaklasik 30 mm uzaklikta harici olarak monte edilmektedir Harici olarak yerlestirmede toplam isi gecis katsayisi daha yuksek olmaktadir Hava ile buharlastirici yuzeyi arasindaki isi gecisi dogal ya da zorlanmis tasinim ile gerceklesir Dogal isi tasinimi ufak direnclerle karsilastiginda bile sorun yaratmaktadir Bu nedenle bir fan kullanilarak hava dolasiminin zorlanmis isi tasinimiyla elde edilmesi tercih edilmektedir Zorlanmis isi tasiniminda daha cok kanatli buharlastiricilar kullanilmaktadir Buzdolabinda tek buharlastirici kullanilabilecegi gibi birden fazla buharlastirici da kullanilabilmektedir Iki buharlastirici kullanildiginda bunlardan biri donmus gida depolama bolumune digeri de taze gida depolama bolumune konulmaktadir Tek buharlastiricili sistemlerde fanlar yardimiyla hava hareketi saglanarak degisik bolmelerin istenilen oranlarda sogutulmasi saglanmaktadir Filtre Drayer Drayer filtre kurutucu Sogutma sistemlerinde montaj sirasinda kalabilecek kaynak artiklarini kompresorun zamanla asinip sogutucu akiskanla sisteme yayilan metal tozlarini suzer nem ve olusabilecek asidi tutar Kondenser cikisina varsa likit deposundan sonra monte edilir Kompesor yanmasi gaz kacagi gibi arizalar ve buyuk tadilatlarda drayerin degisimi gerekir Termostat Termostat sogutma sicakligini ayarlayan devre elemanidir Ic yapisinda yine sogutma sistemlerinde kullanilan gazlardan biri bulunur R 12 R134 a v b Buzdolaplarinda evaporatore monteli olur ici gaz dolu bulpun ucu yaklasik termostatin 1 5 metre uzunlugunda kilcal borusu bulunur evaporatore monteli olup evaporatordeki sogutma arttikca bulp icindeki gaz termostat godesindeki korugun siserek kontagi acmasina ve bu kontaga bagli kompresorun devre disi kalmasina sicaklik yukseldigi zaman korugun sonerek tekrar kontagi kapamasiyla kompresorun calismasina sebep olur Bu sekilde sogutma sicakligi termostatda ayarlanan degerde kalir ayni zamanda kompresorun dinlenmesi saglanir Klima sistemlerinde termostat ortam sicakligina gore kompresoru devreye alip cikarir Kilcal boru Sogutkanin kilcal borudan gaz halde gecisi zordur buhar tikaci sivi haldeki sogutkan daha kolay gecer kilcal borunun bu ozelligiyle sogutkanin akisi kontrol edilerek kondanserde yuksek basinc evaporatorde alcak basinc alani olusturulur Kucuk kapasiteli sogutma klima sistemleri icin basit ve ucuz bir cozumdur Kompresor durdugunda akis sogutma devresindeki basinc farkliligi dengeleninceye kadar devam eder Bu olay kompresorun bir sonraki calismasi icin kalkis kolayligi saglar Kullanilacak kilcal borunun boy ve cap olculeri sogutma kapasitesi sogutkanin cinsi evaporasyon ve kondanzasyon durumuna gore degisir Sogutucu gaz Buzdolabinin icindeki isiyi disari tasimak ve sogutma saglamak icin kullanilan akiskan maddelerdir Sogutkanlarda bulunmasi gereken bazi ozellikler sunlardir Cevresel uyum Yanici patlayici zehirli olmamasi Sistemin hicbir yerinde kimyasal degisiklige ugramamasi Dusuk maliyet Yuksek verimlilik COP saglamasiIsi degistirici Buzdolabi sogutma devresinde yuksek basincli sogutkanin dolastigi borulara basma borulari alcak basincli sogutkanin dolastigi borulara da emme borulari denilmektedir Emme ve basma borularinin bir bolumu birlestirilerek bir isi degistirici meydana getirilir Isi degistirici basma borusu emme borusunun icinden gececek sekilde yapilabilecegi gibi basma ve emme borularinin ayri ve acikta birlestirilmesiyle de elde edilebilmektedir Isi degistiricisinde buharlastiricidan gelen sogutkan bir miktar isinma yogusturucudan gelen sogutkan bir miktar soguma imkani bulur Yogusturucudan gelen sogutkanin sogumasi kisilma vanasinda baslayan buharlasmayi azaltici yonde etki yapmaktadir Kisilma vanasinda buharlasamayan sogutkan buharlastiricida buharlastigindan sogutma kapasitesi artmaktadir Buharlastiricidan gelen sogutkanin isinmasi kompresore sivi sogutkan ulasmamasini garanti altina alirken sogutkanin kizgin buhar haline gecmesini de saglamaktadir Bu yontem sogutma sisteminin verimini artirmaktadir Sogutma cevrimiIdeal cevrimde sogutucu akiskan kompresore doymus buhar halinde girer Uygulamada ise sogutucu akiskanin hal degisimi hassas bir sekilde kontrol edilemediginden sogutucu akiskanin kompresore kizgin buhar halinde girmesi saglanacak sekilde sistem tasarlanir Kompresor 1 buharlastiricidan 5 gelen kizgin buhar halindeki sogutkani emme vanasinin acilmasiyla emer Sogutkan silindire girmeden kompresor icinde basinc kaybina ugramaktadir Sogutma Cevrimi Sogutkan kompresor icinde bulunan silindir hacmindeki bir piston araciligiyla sikistirilir Sikistirilan sogutkanin basinci yukselir Sogutkanin silindiri terk edebilmesi icin basma vanasindaki basinc kayiplarini yenmesi gerekmektedir Basma vanasinin acilmasiyla sogutkan yuksek basinc ve sicaklikta pompalanir Basma borusu boyunca ilerleyerek yogusturucuya 2 gelen yuksek basinc ve sicakliktaki sogutkan ortama isi atarak once yogusmakta sonrasinda asiri sogutularak yine yuksek basincta sivi sogutkan haline gecmektedir Sogutkan yogusturucuda da basinc kaybina ugramaktadir Daha sonra sogutkan kisilma vanasi 3 girisine gelir Sogutucu akiskanin kilcal boruda kisilmasi esnasinda entalpisi sabit kalir Kisilma surecinde sistem basinci yogusturucu basincindan yuksek basinc buharlastirici basincina alcak basinc duser Isi degistiricide 4 bir miktar isi kaybeden sogutkan buharlastiriciya 5 ulasir Buharlastiricida da bir miktar basinc kaybina ugrayan sogutkan sogutma ortamindan isi cekerek buharlasir Ardindan emme borusu boyunca ilerleyerek tekrar isi degistiriciye gelir Bu sefer isi kazanir ve kompresore kizgin buhar halinde doner Sogutma cevrimlerinin analizinde genellikle ideal bir referans cevrim kullanilir Sikistirma surecinin izentropik oldugu varsayilmaktadir Kisilma sureci de isi degistiricideki isi gecisi goz onunde bulundurulmayarak adyabatik olarak kabul edilmektedir Buharlastirici ve yogusturucudaki basinc kayiplari dikkate alinmamaktadir Kuntiz sogutmaBazi buzdolaplarinda hareket eden bir kisim yoktur Buharlasma ve yogunlasma islemlerinde isi ekseriya bir gaz alevi kullanilir sogutucular elektrigin olmadigi veya pahali oldugu uzak koselerde kullanilir No frost buzdolabiNo frost buzdolaplarinda gazli kompresorlu sogutma sistemi devre elemanlarinin her biri mevcuttur farkli olarak evaporator etrafinda bulunan isitici rezistanslar bu rezistanslari devreye alan ve cikaran zaman rolesi timer ve evaporator uzerinden hava akisi ile hizli sogutma saglayan fan lar bulunur Gun icerisinde belli araliklarla rezistanslar evaporator uzerinde biriken kari eriterek hem buzdolabinin daha verimli calismasini saglar hem de hicbir zaman kullanicinin buzlari eritmesine ihtiyac kalmaz Kullanici bu islemin farkinda olmaz Buzdolaplarinda eriyen buzlarin sulari genelde kompresor uzerindeki hazneye giderek kompresorun sicakligi ile buharlasir veya dolabin altina kadar uzatilan kondenser borularinin icinden gectigi bir su toplama kabinda kondenser borusunun sicakligi ile buharlasir Diger Buzdolaplari Mevcut seri uretimde olmayan buhar sikistirma dongusune alternatifler sunlari icerir Manyetik sogutma Stirling cevrimi Termoelektrik sogutma Termiyonik sogutma Gunes enerjili buzdolabiKaynakca 18 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Kasim 2017 Improved process for the artificial production of ice U S Patent Office Patent 8080 1851 28 Temmuz 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Kasim 2017 James Stephen J 2003 PDF Bulletin of the IIR 5 19 Mart 2009 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi LiteraturAna Britannica Cilt 19 Ana Yayincilik Ayber R 1983 Sogutma Teknigi Ders Notlari ITU Makine Fakultesi Ofset Atolyesi Istanbul Zorkun M E Ardic A R 1980 Sogutma Teknigi ve Klima MEB Ankara Yavuz T 2001 Kesintili ve Surekli Calismanin Buzdolabi Performansi Uzerindeki Etkisi