Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Commodore 64, tüm zamanların en çok satan kişisel bilgisayar (Home Computer) modeli. Ocak 1982'de Commodore Business Machines tarafından ilk olarak tanıtıldı. İsmindeki 64, 64 kilobyte'lık RAM'inden gelmektedir. Genellikle C64 olarak ifade edilir ve bazen Commodore şirket logosuna benzetmek için C=64 olarak yazılır. CBM 64 (Commodore Business Machines Model number 64) ya da VIC-64 (bu isim bazı kullanıcılar, dergi yazarları, 3. parti reklamlar ve İsveç'teki Commodore tarafından kullanılır) olarak da bilinir. Ağustos 1982'de 595$ fiyat ile piyasaya sunuldu. Fiyatı 1983'ün sonlarında 200$'a kadar indirildi. 64 KB RAM belleğiyle, ses ve görüntü performansıyla o zamanların IBM uyumlu bilgisayarlarına göre daha üstün bir sistem sunuyordu. Commodore 64'ün yaşam süresi boyunca (1982'den 1994'e) toplamda yaklaşık olarak 17 milyon cihaz satıldı.
 | |
 Commodore 64 "Ekmek kasa" | |
| Diğer adı | C64 |
|---|---|
| Geliştirici(ler) | Commodore International |
| (ler) | Commodore International |
| Tip | Ev bilgisayarı, Mikrobilgisayar |
| Çıkış tarihi | Ağustos 1982) |
| Tanıtım fiyatı | 595 USD |
| Son üretim | Nisan 1994) |
| Satış adedi | 17 milyon adet |
| Ortam | Kaset (datasette) 5.25" disket |
| İşletim sistemi | Commodore BASIC v2.0 Ek kartuşlar ile: (CP/M) GEOS |
| Enerji | 9V AC, 5V DC |
| CPU | MOS 6510 @ NTSC: 1.023 MHz PAL: 0.985 MHz |
| Depolama kapasitesi | 20 kB ROM (Commodore BASIC) |
| Hafıza | 64 kB |
| Grafik | VIC-II (320 × 200, 16 renk) |
| Ses | SID 6581/8580 |
| Bağlantı(lar) | 2x Atari Joystick, kartuş, "Datasette" portu, Commodore bus (CBM-488), Kullanıcı portu (User port) |
| Çevrimiçi hizmetler | Compunet, CompuServe, QuantumLink, Minitel |
| Önceli | |
| Ardılı | Commodore 128 |
Commodore 64 için geliştirme araçları, ofis uygulamaları ve oyunları dahil yaklaşık 10.000 tane ticari yazılım hazırlandı. Ayrıca demoscene'in popüler olmasında önemli rol oynamıştır. C64, bugün hâlâ bazı bilgisayar meraklıları tarafından kullanılıyor; ve emülatörler (fonksiyonelliği ve taklit başarı derecesi değişmekle beraber) sayesinde modern bilgisayarlarda (hatta akıllı telefonlarda) bu uygulamaların çalıştırılması sağlıyor.
Genellikle C64, 1980'li yılların bir simgesi olarak görülür. Örneğin Grand Theft Auto: Vice City adlı oyunun tanıtım görüntüsünde C64 ekranı belirir.
Tarihi
Ocak 1981'de MOS Technology Inc. (C64'ün çip tasarımı yapan yan kuruluşu) yeni nesil video oyun konsollarında kullanılacak görüntü ve ses çipleri tasarlamak için bir proje başlattı. Görüntü için MOS Technology VIC-II isimli, ses için MOS Technology isimli çiplerin tasarım işlemleri Kasım 1981'de tamamlandı.
Daha sonra Commodore, tarafından tasarlanan yeni çipleri (Ultimax, Commodore Max Machine) kullanan bir oyun konsolu projesi başlattı. Sonunda, Japon piyasası için üretilen birkaç makineden sonra bu proje iptal edildi.
O sıralarda (VIC-20'nin sistem programcısı ve mimarı) ve (SID'in tasarımcısı) bir ürün üzerinde çalışıyorlardı. VIC-20'nin devamı olan bu ürün, Al Charpentier'ın (VIC-II'nin tasarımcısı) ve Charles Winterble'ın (MOS Technology'nin yöneticisi) desteğiyle Commodore CEO'suna (Jack Tramiel) sunuldu. Tramiel, makinenin 64 KB RAM belleğinin olması gerektiği söyledi. Bu büyüklükteki DRAM'in o sıralar 100$ olmasına rağmen, O zamanla bu fiyatın kabul edilebilir bir seviyeye düşüceğini biliyordu. Kasım ayında Tramiel, 1982 elektronik fuarı (Consumer Electronics Show) ile aynı zamana rastlasın diye Ocak'ın ilk haftası için bir teslim tarihi koydu.
VIC-40 kod adlı bu ürün VIC-20'nin varisiydi. Bu çipi yapan takımda Robert Russell, Robert Yannes and David A. Ziembicki vardı. Takım, Noel ve Şükran Günü'nde bile bıkmadan çalıştıktan sonra dizayn, prototipler ve örnek yazılımlar fuar için zamanında bitirilmişti.
VIC-40 sunulacağı zaman ismi, o zamanki Commodore iş ürünleri ailesinde kullanılan isimlere (P128, B256) uyması için C64 olarak değiştirildi.
C64 etkileyici bir başlangıç yaptı. Üretim mühendisi David A. Ziembicki şöyle diyor : " Atari'ciler standımızda ağızları açık vaziyette duruyorlardı ve bunu 595$'a nasıl yapabildiniz diyorlardı". Cevap, Commodore'un MOS Technology'nin çip üretim tesislerine sahip olmasında saklıydı. Her bir C64'ün tahmini üretim maliyeti 135$ idi. Fakat ucuz üretim teknikleri üretim sorunlarıyla sonuçlandı. İlk zamanlardaki ürünlerin çoğunda bulanıklığa sebep olan görüntü sorunları vardı. Bu, alfanümerik karakterlerin okunmasını zorlaştırıyordu.
Pazar savaşını kazanması
Ağustos 1982’de rakiplerinin karşısına çıktı. Düşük ücreti ve gelişmiş donanımıyla kısa sürede birçok rakibini geride bıraktı. ABD'deki en büyük rakipleri Atari 8bit 400/800, IBM PC ve Apple II idi. Atari 400 ve 800 donanım bakımından C64'e bayağı benziyordu ama üretimi pahalıydı. IBM PC ve Apple II ailesinin en yeni ürünleri C64'ten daha yüksek çözünürlük modlarına sahiptiler. Ama renk desteğinin zayıflığından dolayı nadiren kullanılıyorlardı. Sonuçta, uygulamada C64'ün 16 renkli grafik ve ses yetenekleri diğerlerini geride bıraktı. Ama IBM PC ve Apple II, C64'te olmayan dahili genişletme slotlarına sahiptiler.
1982/83 yıllarında 4 makine de benzer hafıza konfigürasyonuna sahiptiler. Apple II+ 48K, IBM PC 64K, Atari 800 48K hafızaya sahipti. IBM PC ve Apple II 1200$'ın üzerinde, Atari 800 ise 900$ civarındaydı. Commodore'un başarısının anahtarlarından biri de pazarlama taktikleridir.
Commodore, C64'ü sadece yetkili satıcılar üzerinden değil, büyük mağazalarda, indirimli satış mağazalarında, oyuncakçı dükkânlarında da sattı. Kompozit video çıkışına sahip olduğu için özel bir monitöre gereksinim duymuyordu ve doğrudan televizyona bağlanabiliyordu. Bu özellik, Atari 2600 gibi oyun konsollarıyla da yarışabilmesine imkân sağlıyordu.
1984'te Commodore Commodore Plus/4 adlı modeli piyasaya sürdü. Plus/4 daha fazla rengi destekleyen bir görüntü ve BASIC'in daha yeni sürümünü (sürüm 3.5) sunuyordu. Ama Commodore, Plus/4'ü C64 ile uyumsuz yaparak büyük bir stratejik hata yapmıştı.
Birleşik Krallık'ta (UK), C64'ün en büyük rakipleri Sinclair ZX Spectrum ve idi. C64'ten birkaç ay önce üretilen Spectrum, düşük ücretiyle kısa sürede pazar lideri oldu. 1983'ün başlarında Spectrum 175£ iken C64 399£ idi. C64'ün Spectrum karşında işi zordu. Ama C64, 1980'lerin ikinci yarısında popülerlikte Spectrum ile rekabet edecekti ve Kasım 1990'da üretimine son verilen Spectrum'dan daha fazla yaşayacaktı.
Commodore birkaç kere C64’ün üretimine son vermeyi düşündü. Ama talepler yüzünden sonlandıramadı. 1988’de dünya çapında 1,5 milyon C64 satıyordu. 1990’da ABD’de taleplerin düşmesine rağmen İngiltere ve diğer Avrupa ülkelerinde popülerliğini korudu. Mart 1994 CeBIT (Hanover, Almanya) fuarında C64’ün üretiminin 1995'te durdurulacağı duyuruldu. Commodore, C64’ün disket sürücünü üretmenin C64’ün kendisini üretmekten daha pahalıya mal olduğunu söylüyordu. Tarihin 1995 olarak planlanmasına rağmen şirket 1 ay sonra Nisan 1994'te iflas etti.
C64 ailesi
1982’de Commodore, Commodore MAX Machine’i Japonya’da üretti. ABD’de buna Ultimax, Almanya’da ise VC-10 dendi. Max, sınırlı hesaplama kapasiteli bir oyun konsolu olarak tasarlanmıştı. Tutulmadığı için piyasaya çıkışından birkaç ay sonra üretimine son verildi.
1984'te C64’ün taşınabilir sürümü SX-64 üretildi. SX-64, ilk tam renkli taşınabilir bilgisayardı. 5 inçlik (127 mm) bir CRT ekrana ve 1541 disket sürücüsüne sahipti. Kaset konnektörü yoktu.
1986 : Commodore 64C (C64C) üretildi. İşlevsellik bakımından C64’ün aynısıydı. Ama kasası yeniden tasarlanmıştı. SID, VIC ve I/O çiplerinin çekirdek voltajı 12’den 5’e düşürülmüş yeni sürümleri kullanılmıştı. Daha sonra daha ufak olan 1541-II ve 800KB 3,5” lik 1581 disket sürücüleri üretildi.
1990 : C64, C64 Games System (C64GS) denen oyun konsolu şeklinde üretildi. C64C’nin anakartına yapılan ufak bir modifikasyonla kartuşları yukarıdan takılabilecek hale getirildi. ROM’da da değişiklik yapılmıştı. Böylece cihaz açıldığında BASIC yorumlayıcısı yerine kullanıcının kartuş takmasını söyleyen uyarı geliyordu. C64GS, Commodore için diğer bir ticari başarısızlıktı. Avrupa’nın dışında hiç piyasa sürülmedi.
C64’ün gelişmiş varisi Commodore 65 (C64DX) projesi başlatıldı. Ama 1991’de Commodore’un yönetici Irving Gould tarafından proje iptal edildi. C65’in teknik özellikleri 8 bitlik bir bilgisayara göre gayet iyiydi. Örneğin OCS tabanlı Amiga’lar sadece 64 renk gösterebilirken, C65 256 renk gösterebiliyordu.
C64 klonları
C64’ün piyasadan çekilmesinden 10 yıl sonra 2004’ün ortalarında PC üreticisi Tulip Computers BV, C64 Direct-to-TV (C64DTV) isimli cihazı duyurdu. ROM’unda 30 oyun bulunan joystick'li bir C64 idi. Jeri Ellsworth tarafından tasarlandı. ABD’de QVC’de 2004 tatil sezonu için tanıtıldı. Bazı kullanıcılar bu ürüne, 1541 disket sürücü, ikinci bir joystick ve klavye takarak C64’e benzettiler.
C64 hayrnaları hâlâ Ethernet kartları, Flash kart arabirimleri gibi yeni donanımlar geliştiriyor.
C64 ve demoscene
C64 üretildiğinde onun grafik ve ses yetenekleriyle boy ölçüşebilecek tek bilgisayar 8 bitlik Atari ailesiydi. O zamanlar IBM bilgisayarlar sadece yazı tabanlı yeşil ekran monitörlere ve biplerden oluşan seslere sahipti.
Dönemin ünlü oyun firmaları ardı arkasına Commodore 64 için oyunlar piyasaya sürmekteyken bazı yetenekli gençler bu büyük firmaların yayınladığı oyun ve programları "crack" edip piyasa sürmeyi başarıyordu. Bu gençler zamanla bir araya gelip gruplar oluşturdular. Oluşturdukları gruplar oyun ve programları kopyalamak dışında programcılık yeteneklerini ve yaratıcılıklarını "demo" denilen kendi yazdıkları görsel işitsel öğeler barındıran programlarla insanlarla paylaşmaya başladılar. Günümüzde Fairlight, Crest, TRSI, Triad gibi demo grupları hâlen aktif olarak C64 platformunda demo yapan gruplar arasındadır. Türkiye'de ise Bronx, Clique gibi gruplar Türkiye'de "demoscene" alt kültürünün oluşmasına yardımcı olmuşlardır.
Gelişmiş grafik ve sesinden dolayı Demoscene isimli bilgisayar alt kültürünün yaratıcısı olarak görülür. 16 bitlik Atari ST ve Commodore Amiga 1985'te çıktığında, C64, demo programcıları arasında zirvedeki yerini kaybetti. Ama 1990’ların başına kadar popülerliğini sürdürdü.
2000'li yıllarda C64 hâlâ bir demo makinesi olarak kullanılıyor. Özellikle müzik için (ses çipi PC’ler için özel ses kartlarında bile kullanıldı). Ne yazık ki PAL ve NTSC modlu C64'ler arasındaki farklar uyumluluk problemi yarattı. Demo'ların büyük çoğunluğu yalnız PAL makinelerde çalışır.
Donanım
Grafik ve ses
C64, 8 bitlik 6510 mikroişlemcisini kullanır. Bu işlemci 6502’den temel farkı 6 bitlik dahili I/O portu eklenmiş olmasıydı.
64KB RAM’e sahiptir. Bunun 38 KB’ını Commodore BASIC 2.0 kullanır. Ancak, istenildiğinde Commodore BASIC 2.0 'ın kullandığı RAM alanını da kullanmak mümkündür.
Grafik çipi VIC-II 16 renk, 8 sprite desteği (yazılım teknikleriyle arttırmak mümkün) ve 2 bitmap grafik modu sunuyordu. Standart text modunda 40 kolon destekleniyordu.
Ses çipi SID, her biri kendi ADSR envelope üreticisine ve çeşitli dalga formları, ring modülasyonu, filtre özelliklerine sahip 3 kanal içeriyordu. Zamanına göre oldukça gelişmiş bir model olan bu çip Bob Yannes tarafından tasarlanmıştı. Yannes diğer bilgisayar ses çiplerini “ilkel...belli ki müzik hakkında hiçbir şey bilmeyenler tarafından tasarlanmış” diyerek eleştiriyordu.
SID çipinin 2 sürümü vardır. İlk sürüm tüm orijinal breadbox C64’lerde, C64C’nin ilk sürümlerinde ve Commodore 128’de bulunan 6581 çipidir. Daha sonra 1987’de 8580 çipiyle değiştirildi. 6581’deki ses daha temizdi. Bu yüzden birçok C64 fanı hâlâ onun sesini tercih ediyor. 6581 ve 8580 arasındaki ana fark voltaj beslemesiydi. 6581 12v kullanırken 8580 9v kullanıyordu.
SID çipinin meraklıları tarafından unutulamayan kendine has bir sesi vardır. 1999’da İsveçli firma Elektron, 6581 çipini kullanan SidStation isimli synthesizer modülünü üretti. Birkaç grup bu cihazı müziklerinde kullanıyor.
Donanımda değişiklikler
Üretim maliyetinin düşürülmesi Commodore’un sıkı rekabet içinde hayatta kalabilmesi için çok önemliydi. C64’ün orijinal anakartında önemli değişiklikler yapıldı. VIC-II, SID ve PLA çiplerinin yerleri değişti. Diyot, direnç gibi devre elemanlarının sayısı azaltılarak maliyet düşürüldü. Böylece devrenin boyutları da ufaldı.
C64 harici bir güç kaynağı kullanıyordu. Bu sayede kasanın ufak olmasını sağlayan güç kaynağı C64’ün güç gereksinimlerini ancak karşılıyordu. Aşırı ısınmadan zarar görebilen bu güç kaynağının yerine bazı kullanıcılar daha güçlü, daha iyi soğutmalı üçüncü parti güç kaynakları satın alıyorlardı. 1541-II ve 1581 disk sürücüleri kendi güç kaynaklarıyla geliyorlardı. Sonraki yıllarda ek RAM üniteleri eklendiğinde üçüncü parti güç kaynakları daha önemli hale geldi.
Teknik özellikler
- Mikroişlemci :
- MOS Technology 6510/8500
- Saat hızı : 1.023 MHz (NTSC), 0.985 MHz (PAL)
- Video :
- MOS Technology VIC-II 6567/8567 (NTSC), 6569/8569 (PAL)
- 16 renk
- Yazı modu : 40 sütun 25 satır. 256 kullanıcı tanımlı karakter (8×8 piksel ya da çoklu renk modunda 4×8 piksel)
- Bitmap modu : 320×200 ve 160×200 (Çok renkli modda yatay çözünürlük yarıya düşer)
- 8 tane 24×21 piksellik sprite desteği (çoklu renk modunda 12×21 piksellik)
- Ses :
- MOS Technology 6581/8580 SID
- Programlanabilir ADSR üreticili 3 kanal ses sentezleyici
- 8 oktav
- 4 dalga formu : üçgen, testere dişi, darbe, gürültü.
- Osilatör senkronizasyonu, ring modülasyonu
- Programlanabilir filtreler : Yüksek geçiren, alçak geçiren, ara geçiren, ara durduran
- Giriş/Çıkış :
- 2 tane 6526 Kompleks arabirim adaptörü
- 16 bit paralel giriş/çıkış
- 8 bit seri giriş/çıkış
- RAM :
- 38 KB’ı gömülü BASIC için kullanılan 64 KB bellek
- 1000 byte renk belleği
- Commodore 1764 256 KB RAM Expansion Unit (REU) ile 320 KB’a kadar genişleme özelliği
- ROM:
- 20 KB (8 KB BASIC 2.0; 8 KB KERNAL; 4 KB karakter üretici)
- Giriş/Çıkış portları :
- 8 pinli DIN konnektörü : Kompozit video çıkışı, ayrı Y/C çıkışları ve ses giriş/çıkışları içindir. (Bazı eski C64’lerde 5 pinlik DIN konnektörü bulunur. Bunlarda Y/C çıkışları yoktur)
- Tümleşik RF modülatör, RCA konnektörü üzerinden anten çıkışı
- 2 tane DE9M oyun kontrolcü portu. Atari 2600 kontrolcüleriyle uyumludur. Bu port için kullanılan diğer aygıtlar: dijital joystick, analog paddle, light pen, Commodore 1351 mouse.
- Kartuş slotu.
- Teyp ünitesi için PET-type Datassette arabirimi.
- Kullanıcı portu
- CBM yazıcılar ve disket sürücüleri için 6 pinli DIN konnektörü
- Güç Kaynağı :
- Makineye 7 pinlik DIN konnektörü ile bağlanan harici 5V DC ve 9V AC güç kaynağı
C64 Yazılımıyla ilgili notlar
C64’e gömülü olarak gelen BASIC V2 bazı durumlarda çökebiliyordu : PRINT””+-x (x herhangi bir tam sayı) komutunun çalıştırılması, başlangıç satır numarası 350720, 353279 sayıları arasında olan BASIC programlarını yaratma denemeleri.
C64'te sürpriz yumurta (Easter Egg) ya da ekran koruyucu denebilecek bir durum vardı. RUN/STOP ve RESTORE tuşlarına birlikte bastıktan ve POKE781,96:SYS58251 satırını girdikten sonra aktif oluyor.
VIC çipinin ekranın üst,alt ve yanlarında kenarlık göstermesini engellemek donanım register’larında yapılacak değişiklik ile mümkün.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Commodore 64 ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- C64.COM23 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Commodore sitesi(Türkçe)12 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- C64 Music 24 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- gamebase 64 1 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Commodore 64 Scene Database 11 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Teleteknik Commodore Dergisi Arşivi 9 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Commodore 64 tum zamanlarin en cok satan kisisel bilgisayar Home Computer modeli Ocak 1982 de Commodore Business Machines tarafindan ilk olarak tanitildi Ismindeki 64 64 kilobyte lik RAM inden gelmektedir Genellikle C64 olarak ifade edilir ve bazen Commodore sirket logosuna benzetmek icin C 64 olarak yazilir CBM 64 Commodore Business Machines Model number 64 ya da VIC 64 bu isim bazi kullanicilar dergi yazarlari 3 parti reklamlar ve Isvec teki Commodore tarafindan kullanilir olarak da bilinir Agustos 1982 de 595 fiyat ile piyasaya sunuldu Fiyati 1983 un sonlarinda 200 a kadar indirildi 64 KB RAM bellegiyle ses ve goruntu performansiyla o zamanlarin IBM uyumlu bilgisayarlarina gore daha ustun bir sistem sunuyordu Commodore 64 un yasam suresi boyunca 1982 den 1994 e toplamda yaklasik olarak 17 milyon cihaz satildi Commodore 64Commodore 64 Ekmek kasa Diger adiC64Gelistirici ler Commodore InternationalUretici ler Commodore InternationalTipEv bilgisayari MikrobilgisayarCikis tarihiAgustos 1982 41 yil once 1982 08 Tanitim fiyati595 USDSon uretimNisan 1994 30 yil once 1994 04 Satis adedi17 milyon adetOrtamKaset datasette 5 25 disketIsletim sistemiCommodore BASIC v2 0 Ek kartuslar ile CP M GEOSEnerji9V AC 5V DCCPUMOS 6510 NTSC 1 023 MHz PAL 0 985 MHzDepolama kapasitesi20 kB ROM Commodore BASIC Hafiza64 kBGrafikVIC II 320 200 16 renk SesSID 6581 8580Baglanti lar 2x Atari Joystick kartus Datasette portu Commodore bus CBM 488 Kullanici portu User port Cevrimici hizmetlerCompunet CompuServe QuantumLink MinitelOnceliArdiliCommodore 128 Commodore 64 icin gelistirme araclari ofis uygulamalari ve oyunlari dahil yaklasik 10 000 tane ticari yazilim hazirlandi Ayrica demoscene in populer olmasinda onemli rol oynamistir C64 bugun hala bazi bilgisayar meraklilari tarafindan kullaniliyor ve emulatorler fonksiyonelligi ve taklit basari derecesi degismekle beraber sayesinde modern bilgisayarlarda hatta akilli telefonlarda bu uygulamalarin calistirilmasi sagliyor Genellikle C64 1980 li yillarin bir simgesi olarak gorulur Ornegin Grand Theft Auto Vice City adli oyunun tanitim goruntusunde C64 ekrani belirir TarihiCommodore BASIC V2 0 Ocak 1981 de MOS Technology Inc C64 un cip tasarimi yapan yan kurulusu yeni nesil video oyun konsollarinda kullanilacak goruntu ve ses cipleri tasarlamak icin bir proje baslatti Goruntu icin MOS Technology VIC II isimli ses icin MOS Technology isimli ciplerin tasarim islemleri Kasim 1981 de tamamlandi Daha sonra Commodore tarafindan tasarlanan yeni cipleri Ultimax Commodore Max Machine kullanan bir oyun konsolu projesi baslatti Sonunda Japon piyasasi icin uretilen birkac makineden sonra bu proje iptal edildi O siralarda VIC 20 nin sistem programcisi ve mimari ve SID in tasarimcisi bir urun uzerinde calisiyorlardi VIC 20 nin devami olan bu urun Al Charpentier in VIC II nin tasarimcisi ve Charles Winterble in MOS Technology nin yoneticisi destegiyle Commodore CEO suna Jack Tramiel sunuldu Tramiel makinenin 64 KB RAM belleginin olmasi gerektigi soyledi Bu buyuklukteki DRAM in o siralar 100 olmasina ragmen O zamanla bu fiyatin kabul edilebilir bir seviyeye dusucegini biliyordu Kasim ayinda Tramiel 1982 elektronik fuari Consumer Electronics Show ile ayni zamana rastlasin diye Ocak in ilk haftasi icin bir teslim tarihi koydu VIC 40 kod adli bu urun VIC 20 nin varisiydi Bu cipi yapan takimda Robert Russell Robert Yannes and David A Ziembicki vardi Takim Noel ve Sukran Gunu nde bile bikmadan calistiktan sonra dizayn prototipler ve ornek yazilimlar fuar icin zamaninda bitirilmisti VIC 40 sunulacagi zaman ismi o zamanki Commodore is urunleri ailesinde kullanilan isimlere P128 B256 uymasi icin C64 olarak degistirildi C64 etkileyici bir baslangic yapti Uretim muhendisi David A Ziembicki soyle diyor Atari ciler standimizda agizlari acik vaziyette duruyorlardi ve bunu 595 a nasil yapabildiniz diyorlardi Cevap Commodore un MOS Technology nin cip uretim tesislerine sahip olmasinda sakliydi Her bir C64 un tahmini uretim maliyeti 135 idi Fakat ucuz uretim teknikleri uretim sorunlariyla sonuclandi Ilk zamanlardaki urunlerin cogunda bulanikliga sebep olan goruntu sorunlari vardi Bu alfanumerik karakterlerin okunmasini zorlastiriyordu Pazar savasini kazanmasi Agustos 1982 de rakiplerinin karsisina cikti Dusuk ucreti ve gelismis donanimiyla kisa surede bircok rakibini geride birakti ABD deki en buyuk rakipleri Atari 8bit 400 800 IBM PC ve Apple II idi Atari 400 ve 800 donanim bakimindan C64 e bayagi benziyordu ama uretimi pahaliydi IBM PC ve Apple II ailesinin en yeni urunleri C64 ten daha yuksek cozunurluk modlarina sahiptiler Ama renk desteginin zayifligindan dolayi nadiren kullaniliyorlardi Sonucta uygulamada C64 un 16 renkli grafik ve ses yetenekleri digerlerini geride birakti Ama IBM PC ve Apple II C64 te olmayan dahili genisletme slotlarina sahiptiler 1982 83 yillarinda 4 makine de benzer hafiza konfigurasyonuna sahiptiler Apple II 48K IBM PC 64K Atari 800 48K hafizaya sahipti IBM PC ve Apple II 1200 in uzerinde Atari 800 ise 900 civarindaydi Commodore un basarisinin anahtarlarindan biri de pazarlama taktikleridir Commodore C64 u sadece yetkili saticilar uzerinden degil buyuk magazalarda indirimli satis magazalarinda oyuncakci dukkanlarinda da satti Kompozit video cikisina sahip oldugu icin ozel bir monitore gereksinim duymuyordu ve dogrudan televizyona baglanabiliyordu Bu ozellik Atari 2600 gibi oyun konsollariyla da yarisabilmesine imkan sagliyordu 1984 te Commodore Commodore Plus 4 adli modeli piyasaya surdu Plus 4 daha fazla rengi destekleyen bir goruntu ve BASIC in daha yeni surumunu surum 3 5 sunuyordu Ama Commodore Plus 4 u C64 ile uyumsuz yaparak buyuk bir stratejik hata yapmisti Birlesik Krallik ta UK C64 un en buyuk rakipleri Sinclair ZX Spectrum ve idi C64 ten birkac ay once uretilen Spectrum dusuk ucretiyle kisa surede pazar lideri oldu 1983 un baslarinda Spectrum 175 iken C64 399 idi C64 un Spectrum karsinda isi zordu Ama C64 1980 lerin ikinci yarisinda populerlikte Spectrum ile rekabet edecekti ve Kasim 1990 da uretimine son verilen Spectrum dan daha fazla yasayacakti Commodore birkac kere C64 un uretimine son vermeyi dusundu Ama talepler yuzunden sonlandiramadi 1988 de dunya capinda 1 5 milyon C64 satiyordu 1990 da ABD de taleplerin dusmesine ragmen Ingiltere ve diger Avrupa ulkelerinde populerligini korudu Mart 1994 CeBIT Hanover Almanya fuarinda C64 un uretiminin 1995 te durdurulacagi duyuruldu Commodore C64 un disket surucunu uretmenin C64 un kendisini uretmekten daha pahaliya mal oldugunu soyluyordu Tarihin 1995 olarak planlanmasina ragmen sirket 1 ay sonra Nisan 1994 te iflas etti C64 ailesi Commodore SX 64 sag ve Commodore Games System sol 1982 de Commodore Commodore MAX Machine i Japonya da uretti ABD de buna Ultimax Almanya da ise VC 10 dendi Max sinirli hesaplama kapasiteli bir oyun konsolu olarak tasarlanmisti Tutulmadigi icin piyasaya cikisindan birkac ay sonra uretimine son verildi 1984 te C64 un tasinabilir surumu SX 64 uretildi SX 64 ilk tam renkli tasinabilir bilgisayardi 5 inclik 127 mm bir CRT ekrana ve 1541 disket surucusune sahipti Kaset konnektoru yoktu Commodore 64C 1541 II disket surucu ve 1084S RGB monitor 1986 1986 Commodore 64C C64C uretildi Islevsellik bakimindan C64 un aynisiydi Ama kasasi yeniden tasarlanmisti SID VIC ve I O ciplerinin cekirdek voltaji 12 den 5 e dusurulmus yeni surumleri kullanilmisti Daha sonra daha ufak olan 1541 II ve 800KB 3 5 lik 1581 disket suruculeri uretildi 1990 C64 C64 Games System C64GS denen oyun konsolu seklinde uretildi C64C nin anakartina yapilan ufak bir modifikasyonla kartuslari yukaridan takilabilecek hale getirildi ROM da da degisiklik yapilmisti Boylece cihaz acildiginda BASIC yorumlayicisi yerine kullanicinin kartus takmasini soyleyen uyari geliyordu C64GS Commodore icin diger bir ticari basarisizlikti Avrupa nin disinda hic piyasa surulmedi C64 un gelismis varisi Commodore 65 C64DX projesi baslatildi Ama 1991 de Commodore un yonetici Irving Gould tarafindan proje iptal edildi C65 in teknik ozellikleri 8 bitlik bir bilgisayara gore gayet iyiydi Ornegin OCS tabanli Amiga lar sadece 64 renk gosterebilirken C65 256 renk gosterebiliyordu C64 klonlari C64 un piyasadan cekilmesinden 10 yil sonra 2004 un ortalarinda PC ureticisi Tulip Computers BV C64 Direct to TV C64DTV isimli cihazi duyurdu ROM unda 30 oyun bulunan joystick li bir C64 idi Jeri Ellsworth tarafindan tasarlandi ABD de QVC de 2004 tatil sezonu icin tanitildi Bazi kullanicilar bu urune 1541 disket surucu ikinci bir joystick ve klavye takarak C64 e benzettiler C64 hayrnalari hala Ethernet kartlari Flash kart arabirimleri gibi yeni donanimlar gelistiriyor C64 ve demosceneC64 uretildiginde onun grafik ve ses yetenekleriyle boy olcusebilecek tek bilgisayar 8 bitlik Atari ailesiydi O zamanlar IBM bilgisayarlar sadece yazi tabanli yesil ekran monitorlere ve biplerden olusan seslere sahipti Donemin unlu oyun firmalari ardi arkasina Commodore 64 icin oyunlar piyasaya surmekteyken bazi yetenekli gencler bu buyuk firmalarin yayinladigi oyun ve programlari crack edip piyasa surmeyi basariyordu Bu gencler zamanla bir araya gelip gruplar olusturdular Olusturduklari gruplar oyun ve programlari kopyalamak disinda programcilik yeteneklerini ve yaraticiliklarini demo denilen kendi yazdiklari gorsel isitsel ogeler barindiran programlarla insanlarla paylasmaya basladilar Gunumuzde Fairlight Crest TRSI Triad gibi demo gruplari halen aktif olarak C64 platformunda demo yapan gruplar arasindadir Turkiye de ise Bronx Clique gibi gruplar Turkiye de demoscene alt kulturunun olusmasina yardimci olmuslardir Gelismis grafik ve sesinden dolayi Demoscene isimli bilgisayar alt kulturunun yaraticisi olarak gorulur 16 bitlik Atari ST ve Commodore Amiga 1985 te ciktiginda C64 demo programcilari arasinda zirvedeki yerini kaybetti Ama 1990 larin basina kadar populerligini surdurdu 2000 li yillarda C64 hala bir demo makinesi olarak kullaniliyor Ozellikle muzik icin ses cipi PC ler icin ozel ses kartlarinda bile kullanildi Ne yazik ki PAL ve NTSC modlu C64 ler arasindaki farklar uyumluluk problemi yaratti Demo larin buyuk cogunlugu yalniz PAL makinelerde calisir DonanimGrafik ve ses C64 8 bitlik 6510 mikroislemcisini kullanir Bu islemci 6502 den temel farki 6 bitlik dahili I O portu eklenmis olmasiydi 64KB RAM e sahiptir Bunun 38 KB ini Commodore BASIC 2 0 kullanir Ancak istenildiginde Commodore BASIC 2 0 in kullandigi RAM alanini da kullanmak mumkundur Grafik cipi VIC II 16 renk 8 sprite destegi yazilim teknikleriyle arttirmak mumkun ve 2 bitmap grafik modu sunuyordu Standart text modunda 40 kolon destekleniyordu Ses cipi SID her biri kendi ADSR envelope ureticisine ve cesitli dalga formlari ring modulasyonu filtre ozelliklerine sahip 3 kanal iceriyordu Zamanina gore oldukca gelismis bir model olan bu cip Bob Yannes tarafindan tasarlanmisti Yannes diger bilgisayar ses ciplerini ilkel belli ki muzik hakkinda hicbir sey bilmeyenler tarafindan tasarlanmis diyerek elestiriyordu SID cipinin 2 surumu vardir Ilk surum tum orijinal breadbox C64 lerde C64C nin ilk surumlerinde ve Commodore 128 de bulunan 6581 cipidir Daha sonra 1987 de 8580 cipiyle degistirildi 6581 deki ses daha temizdi Bu yuzden bircok C64 fani hala onun sesini tercih ediyor 6581 ve 8580 arasindaki ana fark voltaj beslemesiydi 6581 12v kullanirken 8580 9v kullaniyordu SID cipinin meraklilari tarafindan unutulamayan kendine has bir sesi vardir 1999 da Isvecli firma Elektron 6581 cipini kullanan SidStation isimli synthesizer modulunu uretti Birkac grup bu cihazi muziklerinde kullaniyor Donanimda degisiklikler Uretim maliyetinin dusurulmesi Commodore un siki rekabet icinde hayatta kalabilmesi icin cok onemliydi C64 un orijinal anakartinda onemli degisiklikler yapildi VIC II SID ve PLA ciplerinin yerleri degisti Diyot direnc gibi devre elemanlarinin sayisi azaltilarak maliyet dusuruldu Boylece devrenin boyutlari da ufaldi C64 harici bir guc kaynagi kullaniyordu Bu sayede kasanin ufak olmasini saglayan guc kaynagi C64 un guc gereksinimlerini ancak karsiliyordu Asiri isinmadan zarar gorebilen bu guc kaynaginin yerine bazi kullanicilar daha guclu daha iyi sogutmali ucuncu parti guc kaynaklari satin aliyorlardi 1541 II ve 1581 disk suruculeri kendi guc kaynaklariyla geliyorlardi Sonraki yillarda ek RAM uniteleri eklendiginde ucuncu parti guc kaynaklari daha onemli hale geldi Teknik ozellikler Mikroislemci MOS Technology 6510 8500 Saat hizi 1 023 MHz NTSC 0 985 MHz PAL Video MOS Technology VIC II 6567 8567 NTSC 6569 8569 PAL 16 renk Yazi modu 40 sutun 25 satir 256 kullanici tanimli karakter 8 8 piksel ya da coklu renk modunda 4 8 piksel Bitmap modu 320 200 ve 160 200 Cok renkli modda yatay cozunurluk yariya duser 8 tane 24 21 piksellik sprite destegi coklu renk modunda 12 21 piksellik Ses MOS Technology 6581 8580 SID Programlanabilir ADSR ureticili 3 kanal ses sentezleyici 8 oktav 4 dalga formu ucgen testere disi darbe gurultu Osilator senkronizasyonu ring modulasyonu Programlanabilir filtreler Yuksek geciren alcak geciren ara geciren ara durduran Giris Cikis 2 tane 6526 Kompleks arabirim adaptoru 16 bit paralel giris cikis 8 bit seri giris cikis RAM 38 KB i gomulu BASIC icin kullanilan 64 KB bellek 1000 byte renk bellegi Commodore 1764 256 KB RAM Expansion Unit REU ile 320 KB a kadar genisleme ozelligi ROM 20 KB 8 KB BASIC 2 0 8 KB KERNAL 4 KB karakter uretici Giris Cikis portlari 8 pinli DIN konnektoru Kompozit video cikisi ayri Y C cikislari ve ses giris cikislari icindir Bazi eski C64 lerde 5 pinlik DIN konnektoru bulunur Bunlarda Y C cikislari yoktur Tumlesik RF modulator RCA konnektoru uzerinden anten cikisi 2 tane DE9M oyun kontrolcu portu Atari 2600 kontrolculeriyle uyumludur Bu port icin kullanilan diger aygitlar dijital joystick analog paddle light pen Commodore 1351 mouse Kartus slotu Teyp unitesi icin PET type Datassette arabirimi Kullanici portu CBM yazicilar ve disket suruculeri icin 6 pinli DIN konnektoru Guc Kaynagi Makineye 7 pinlik DIN konnektoru ile baglanan harici 5V DC ve 9V AC guc kaynagiC64 Yazilimiyla ilgili notlarC64 ekran koruyucu C64 e gomulu olarak gelen BASIC V2 bazi durumlarda cokebiliyordu PRINT x x herhangi bir tam sayi komutunun calistirilmasi baslangic satir numarasi 350720 353279 sayilari arasinda olan BASIC programlarini yaratma denemeleri C64 te surpriz yumurta Easter Egg ya da ekran koruyucu denebilecek bir durum vardi RUN STOP ve RESTORE tuslarina birlikte bastiktan ve POKE781 96 SYS58251 satirini girdikten sonra aktif oluyor VIC cipinin ekranin ust alt ve yanlarinda kenarlik gostermesini engellemek donanim register larinda yapilacak degisiklik ile mumkun Ayrica bakinizCommodore 64 oyunlari listesiDis baglantilarWikimedia Commons ta Commodore 64 ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir C64 COM23 Subat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Commodore sitesi Turkce 12 Agustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde C64 Music 24 Kasim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde gamebase 64 1 Kasim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Commodore 64 Scene Database 11 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Teleteknik Commodore Dergisi Arsivi 9 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde