Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dağ İyesi (Tatarca: Тау́ иясе veya Taw İyäse) - Türk, Altay ve Moğol mitolojisinde dağın koruyucu ruhudur. Değişik Türk dillerinde Tav (Tağ, Tak, Dak) İyesi / Eğesi / Ezi / Issı / İççisi ve Moğolcada Uğul (Ula) Ezen olarak bilinir.
Özellikleri
Her dağ için farklı bir İye vardır. Türklerde kutsal dağların Dünya’nın merkezinde olduğu kabul edilir. Ortadoğu mitolojilerinin etkisiyle yerleşen Kaf Dağları da yine Dünyanın merkezi olarak ele alınır. Kaf Dağları büyük olasılıkla Kafkas Dağlarıyla bağlantılıdır. Ancak Türklerdeki en kutsal dağ Altay’dır. "Altay iyesi" (Altay Ezi, Altay Eyezi) en önemli dağ ruhlarından birisidir. Komşu kavimlerin diğer bir kutsal dağı da Ural’dır. Özellikle Macar ve Ugor kökenli kavimler için Ural Dağları öne çıkar. Dağ ruhu birinin adını söylediğinde dönüp bakmamak gerekir. Aksi takdirde o insanı alır götürür veya canını alır. Bir görüşe göre dağlar canlıdırlar. Yıldan yıla büyürler. Yer değiştirebilirler. Hatta kendi aralarında vuruşabilirler. Sarı saçlı bir kız görünümüne bürünebilir. Müziği çok sever. olarak da adlandırılır. Uçurumluk dağlara ise Yar adı verilir.
- Kaya (Kayah, Hayah, Heyeh) İyesi: Kayalık bölgelerin koruyucu ruhu.
- Yara (Yar, Yarah, Carah, Yere) İyesi: Uçurumların koruyucu ruhu.
Dağların daha küçük olanlarının koruyucu ruhları ise Tepe İyeleridir. Dağların insan biçimli veya insansı vasıflarla düşünülmesi Türklerde her zaman bir biçimde kendisini gösterir. Örneğin modern müzüik yaklaşımları içerisinde tartışılmaz bir yere sahip olan Barış Manço’nun Dağlar Dağlar adlı yapıtında “Dağlar Dağlar! Kurban olam yol ver geçem, / Sevdiğimi son bir olsun yakından görem.” diye seslenilmektedir. Dağ iyeleri bazen ördek bazen kaz şeklinde uçar ve göllerde yüzerler, onlar öldürülürse dağlar sahipsiz kalır ve günden güne çöker. Köroğlu da dağlara şöyle seslenir:
- Yüce yüce tepesinden yol aşan
- Gitmez oldu gönlümüzden endişen
- Mürrüvetsiz beyden yeğdir dört köşen
- Arkam sensin, kalam sensin dağlar hey
Tayga iyesi
- Altaylara özgü bir bitki örtüsü ve ova türü olan Tayga’nın koruyucu ruhudur. Dağ iyesi ile bağlantılı ve benzer bir varlıktır. Tayga, kuzey yarımküreye özgü bir bitki örtüsüdür; yayılmış yer, dışarıda bulunan alan anlamı vardır. Dağ sözcüğü ile de bağlantılı olduğu da söylenir. Yakut dilinde ormanlık arazi demektir.
Dağ Hanları
Türk söylencelerinde adı geçen ve dağlarda yaşayan efsanevi hanlar şu şekildedir.
Kil Han
Türk ve Altay mitolojisinde söylencesel hakandır. Gil Han olarak da söylenir. Kildağ’da yaşar. Kendisine dağın etrafını çeviren balçıktan dolayı ulaşılamaz. Balçık sözcüğü ile yaklaşık aynı anlamlar taşır.
Kur Han
Kurdağ’da yaşayan bir hakan olduğu söylenir. Kürhan, Gurhan veya Gürhan olarak da tanınır. Oğuz Kağan’ın amcasıdır. Sümerlerde yer altı tanrısının adı Kür olarak geçer ve onun koruduğu ırmağın adı da Kur’dur. Yer altı dünyasına da bu ad verilir. Kür/Kur/Gur sözcüğü; güç, kuvvet, dayanıklılık, bağımsızlık anlamlarına gelir.
Kuz Han
Türk ve Altay mitolojisinde Kuzdağ'da yaşayan efsanevi hakandır. Küz Han veya Guz Han olarak da bilinir. Yaşadığı dağa varmak isteyenler soğuktan ve rüzgardan dolayı ulaşamazlar. Kuz/Guz kelimesi; soğuk, kuytu, karanlık demektir. Kuzey kelimesiyle aynı kökten gelir.
Buz Han
Musdağ (Buzdağ)’da yaşayan bir hakandır. Bus Han, Mus Han, Büs Han veya Müs Han olarak da söylenir. Moğollar Mös Kan derler. Buzullar nedeniyle kendisine ulaşılamaz.
Or Han
Ordağ’da yaşayan hakandır. Soğuktan ve rüzgardan dolayı ulaşılamaz. Ur Han olarak da söylenir. Oğuz Han’ın amcasıdır. Ordu (Ordo) şeklinde askeri örgütlenmeyi ilk gerçekleştiren kişi olarak kabul edilir. Or sözcüğü güç, kuvvet, ordu, yıkılmazlık anlamlarına gelir. Ordu (askeriye), orda (halk) bu kökten türemiş sözlerdir. Yerleşmek, mevki, makam anlamları vardır. Yücelik ifade eder.
Taş Han
Türk ve Altay mitolojisinde Daş Han olarak da anılan ve Taşdağ’da yaşayan bir hakan. Kayalık bölgeler kendisini korur.
Etimoloji
(Dağ/Tağ/Tav). Büyük bir yükselti oluşturan toprak ve/veya kaya kitlesi. Yayılmak, genişlemek anlamı içerir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Dış bağlantılar
- (Taw İyäse)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Dag Iyesi Tatarca Tau iyase veya Taw Iyase Turk Altay ve Mogol mitolojisinde dagin koruyucu ruhudur Degisik Turk dillerinde Tav Tag Tak Dak Iyesi Egesi Ezi Issi Iccisi ve Mogolcada Ugul Ula Ezen olarak bilinir OzellikleriHer dag icin farkli bir Iye vardir Turklerde kutsal daglarin Dunya nin merkezinde oldugu kabul edilir Ortadogu mitolojilerinin etkisiyle yerlesen Kaf Daglari da yine Dunyanin merkezi olarak ele alinir Kaf Daglari buyuk olasilikla Kafkas Daglariyla baglantilidir Ancak Turklerdeki en kutsal dag Altay dir Altay iyesi Altay Ezi Altay Eyezi en onemli dag ruhlarindan birisidir Komsu kavimlerin diger bir kutsal dagi da Ural dir Ozellikle Macar ve Ugor kokenli kavimler icin Ural Daglari one cikar Dag ruhu birinin adini soylediginde donup bakmamak gerekir Aksi takdirde o insani alir goturur veya canini alir Bir goruse gore daglar canlidirlar Yildan yila buyurler Yer degistirebilirler Hatta kendi aralarinda vurusabilirler Sari sacli bir kiz gorunumune burunebilir Muzigi cok sever olarak da adlandirilir Ucurumluk daglara ise Yar adi verilir Kaya Kayah Hayah Heyeh Iyesi Kayalik bolgelerin koruyucu ruhu Yara Yar Yarah Carah Yere Iyesi Ucurumlarin koruyucu ruhu Daglarin daha kucuk olanlarinin koruyucu ruhlari ise Tepe Iyeleridir Daglarin insan bicimli veya insansi vasiflarla dusunulmesi Turklerde her zaman bir bicimde kendisini gosterir Ornegin modern muzuik yaklasimlari icerisinde tartisilmaz bir yere sahip olan Baris Manco nun Daglar Daglar adli yapitinda Daglar Daglar Kurban olam yol ver gecem Sevdigimi son bir olsun yakindan gorem diye seslenilmektedir Dag iyeleri bazen ordek bazen kaz seklinde ucar ve gollerde yuzerler onlar oldurulurse daglar sahipsiz kalir ve gunden gune coker Koroglu da daglara soyle seslenir Yuce yuce tepesinden yol asan Gitmez oldu gonlumuzden endisen Murruvetsiz beyden yegdir dort kosen Arkam sensin kalam sensin daglar heyTayga iyesi Altaylara ozgu bir bitki ortusu ve ova turu olan Tayga nin koruyucu ruhudur Dag iyesi ile baglantili ve benzer bir varliktir Tayga kuzey yarimkureye ozgu bir bitki ortusudur yayilmis yer disarida bulunan alan anlami vardir Dag sozcugu ile de baglantili oldugu da soylenir Yakut dilinde ormanlik arazi demektir Dag HanlariTurk soylencelerinde adi gecen ve daglarda yasayan efsanevi hanlar su sekildedir Kil Han Turk ve Altay mitolojisinde soylencesel hakandir Gil Han olarak da soylenir Kildag da yasar Kendisine dagin etrafini ceviren balciktan dolayi ulasilamaz Balcik sozcugu ile yaklasik ayni anlamlar tasir Kur Han Kurdag da yasayan bir hakan oldugu soylenir Kurhan Gurhan veya Gurhan olarak da taninir Oguz Kagan in amcasidir Sumerlerde yer alti tanrisinin adi Kur olarak gecer ve onun korudugu irmagin adi da Kur dur Yer alti dunyasina da bu ad verilir Kur Kur Gur sozcugu guc kuvvet dayaniklilik bagimsizlik anlamlarina gelir Kuz Han Turk ve Altay mitolojisinde Kuzdag da yasayan efsanevi hakandir Kuz Han veya Guz Han olarak da bilinir Yasadigi daga varmak isteyenler soguktan ve ruzgardan dolayi ulasamazlar Kuz Guz kelimesi soguk kuytu karanlik demektir Kuzey kelimesiyle ayni kokten gelir Buz Han Musdag Buzdag da yasayan bir hakandir Bus Han Mus Han Bus Han veya Mus Han olarak da soylenir Mogollar Mos Kan derler Buzullar nedeniyle kendisine ulasilamaz Or Han Ordag da yasayan hakandir Soguktan ve ruzgardan dolayi ulasilamaz Ur Han olarak da soylenir Oguz Han in amcasidir Ordu Ordo seklinde askeri orgutlenmeyi ilk gerceklestiren kisi olarak kabul edilir Or sozcugu guc kuvvet ordu yikilmazlik anlamlarina gelir Ordu askeriye orda halk bu kokten turemis sozlerdir Yerlesmek mevki makam anlamlari vardir Yucelik ifade eder Tas Han Turk ve Altay mitolojisinde Das Han olarak da anilan ve Tasdag da yasayan bir hakan Kayalik bolgeler kendisini korur Etimoloji Dag Tag Tav Buyuk bir yukselti olusturan toprak ve veya kaya kitlesi Yayilmak genislemek anlami icerir Ayrica bakinizYer Su Dag HanKaynakcaTurk Soylence Sozlugu Deniz Karakurt Turkiye 2011 OTRS CC BY SA 3 0 27 Aralik 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Dis baglantilar Taw Iyase