Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tayga (asıl kökeni Altayca: tayγa, ormanla kaplı dağa verilen isim) Yakutça "orman" sözcüğünden gelir. Bu sözcük Ruslar tarafından kuzey yarımkürede, özellikle Sibirya'da tundranın bittiği yerlerde başlayan soğuk, bataklık ve ormanlık bölgeleri tanımlamak için Altay dili Şor lehçesindeki tayγa kökenli taĭgá terimi kullanılmıştır. Avrupa ve Kuzey Amerika'daki buna benzer bölgeler için de tayga ismi kullanılmaya başlanmıştır. Ama tayga günümüz kullanımında artık yalnızca orman anlamına gelmez; Kuzey Yarımkürede tundranın güneyinde oluşmuş bir bitki örtüsü sınırının adıdır.
İklim ve coğrafya
Tayga, dünyanın en uzun biyomunda, sert bir karasal iklimli kuşakta ve yaz ile kış arasında en çok sıcaklık farkı olan, Köppen iklim sınıflandırmasında D grubu iklim bölgeleri içinde sınıflandırılır.
Topraklar
Tayga toprağı çok genç eğilimli ve besin değerince verimsiz; derin olmayan, adı geçen ılıman yaprak döken ormanlarda organik açıdan zenginleşmekte olan toprak cinsidir. Derinliği az olan toprağı geniş ölçüde dondur, bitkilerin bu toprakta gelişmesi çok zordur. Ayrıca dökülen yapraklar ve yosunlar uzun zaman soğuk olan orman tabanında aynen kalırlar.
Bitey
Başlıca iki tür tayga vardır: kapalı ormanlar, çok sık aralıklı ağaçlı yosunlu toprakla örtülü ve likenli ağaçlık yer, ağaçlar aralıklı-mesafede ve likenli taban örtülü. İkincisi daha fazla genelde en kuzeydeki taygadır. En kuzeydeki tayga yalnız ormanla kaplı değil, daha fazla aralıklı (seyrek) yani sık sık bodur büyüme formundadır; bundan başka, buzsuz asimetrik kara ladin (Picea mariana) sıkça görülür, ki rüzgâr yönündeki tarafında azalmış ağaç yaprakları görülür.
Tayga ormanlarında başlıca kozalaklı, iğne yapraklı olan karaçam (melez çamı), ladin (alaçam), köknar ve çam hakimdir. Her dem yeşil ağaç türleri (ladin, köknar ve çam) sert tayga kışlarında hayatta kalabilirler, buna karşın karaçam, tüm diğer ağaçlardan en fazla soğuğa dayanıklı olan yaprak dökenidir. Tayga ağaçları çok derin olmayan toprakta, derin olmayan kökleri, bu arada bir yığın mevsimsi değişiklik yaparak onların biyokimyasal yapısı ile "sertleşme" denilen donmaya dayanıklıdırlar. Bir daralan koni şeklinde biçimli kuzeysel kozalaklı ağaçları ve onların aşağıya doğru-sarkık dalları da, onların üzerindeki karların dökülmesine yardımcı olur.
Yılın çoğunluğunda ufukta kalan güneş yüzünden, bitkilerin ışık etkisi ile sentezleme yoluyla enerji kazanması çok zordur. Çam ve ladinler iğne yapraklarını kaybetmezler, kış sonunda ve ilkbaharda eski yaprakları ile ışık etkisi ile sentezleme yaparlar.
Tayga'da kozalaklı, iğne yapraklı ormanların yanında, huş ağacı, , söğüt ve üvez ağacı gibi bazı yapraklı ağaçlar da görülür. Toprağa yakın yerlerde pek çok otsu bitkiler de yetişir. Belli bir aralıkla çıkan doğal yangınlar (20 ile 200 yıl arasında tekrarlayan) ağaç örtüsünü temizleyerek, güneş ışınlarının orman tabanına ulaşarak yeni filizlenmelerini sağlar. Bazı türlerden Banks çamı (Pinus banksiana) gibi bitkiler, yaşam aşamasında doğal yangınlar zorunludur. Banks çamının kozalakları yalnız bir yangın sonunda açılıp tohumlarını dağıtarak, yeni temizlenmiş toprakta çoğalır. Çimen ve çayırlar güneş gören her yerde, yosun ve likenler (temriye) de nemli zeminde ve ağaçların yan gövdelerinde yetişirler.
Direy
Tayga, bir sürü büyük olan otoburlara, memelilere kemiriciler takımından hayvanlara ev sahipliği yapar. Kuzey Kanada tayga ormanlarında nesli tükenme tehlikesi olan Ren geyiği (Rangifer tarandus), Kutup ayısı (Ursus maritimus), Kuzey Amerika boz ayısı (Ursus arctos horribilis) ve kutup porsuğu (Gulo gulo) gibi hayvan türleri vardır. Ancak yırtıcı, yağmacı kuşlar (baykuş ve kartal gibi) ve diğer daha küçük etobur hayvanlardan, tilki ve gelincik gibileri de kemiricilerden beslenir.
Tehditler
İnsani faaliyetler
Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra Sibirya taygasındaki ağaçların büyük bir bölümü yok edilmiştir. Rusya'nın ormanları bir oranla her yıl 12 milyon hektar yok olmaktadır.
Notlar
- ^ ""taiga" Dictionary.com". 24 Ocak 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ocak 2009.
- ^ Sayre, 19
- ^ Sayre, 12-3.
- ^ C. Michael Hogan, Black Spruce: Picea mariana, GlobalTwitcher.com, ed. Nicklas Stromberg, November, 2008 5 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- ^ a b Sayre, 23
- ^ TED Case Studies Taiga Deforestation 24 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
Dış bağlantılar
- Artikel Boreale Wälder Nordeurasiens: die Taiga 27 Temmuz 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Taiga bei Waldportal.org 30 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tayga asil kokeni Altayca tayga ormanla kapli daga verilen isim Yakutca orman sozcugunden gelir Bu sozcuk Ruslar tarafindan kuzey yarimkurede ozellikle Sibirya da tundranin bittigi yerlerde baslayan soguk bataklik ve ormanlik bolgeleri tanimlamak icin Altay dili Sor lehcesindeki tayga kokenli taĭga terimi kullanilmistir Avrupa ve Kuzey Amerika daki buna benzer bolgeler icin de tayga ismi kullanilmaya baslanmistir Ama tayga gunumuz kullaniminda artik yalnizca orman anlamina gelmez Kuzey Yarimkurede tundranin guneyinde olusmus bir bitki ortusu sinirinin adidir Tayga bitki sinirinin cografyasiIklim ve cografyaTayga da Ak ladin ormanlari Denali karayolu Alaska Tayga dunyanin en uzun biyomunda sert bir karasal iklimli kusakta ve yaz ile kis arasinda en cok sicaklik farki olan Koppen iklim siniflandirmasinda D grubu iklim bolgeleri icinde siniflandirilir TopraklarTayga topragi cok genc egilimli ve besin degerince verimsiz derin olmayan adi gecen iliman yaprak doken ormanlarda organik acidan zenginlesmekte olan toprak cinsidir Derinligi az olan topragi genis olcude dondur bitkilerin bu toprakta gelismesi cok zordur Ayrica dokulen yapraklar ve yosunlar uzun zaman soguk olan orman tabaninda aynen kalirlar BiteyTayga da Kara ladin ormanlari Copper Nehri Alaska Tabani yosun Ptilium crista castrensis ile kapli tayga Baslica iki tur tayga vardir kapali ormanlar cok sik aralikli agacli yosunlu toprakla ortulu ve likenli agaclik yer agaclar aralikli mesafede ve likenli taban ortulu Ikincisi daha fazla genelde en kuzeydeki taygadir En kuzeydeki tayga yalniz ormanla kapli degil daha fazla aralikli seyrek yani sik sik bodur buyume formundadir bundan baska buzsuz asimetrik kara ladin Picea mariana sikca gorulur ki ruzgar yonundeki tarafinda azalmis agac yapraklari gorulur Tayga ormanlarinda baslica kozalakli igne yaprakli olan karacam melez cami ladin alacam koknar ve cam hakimdir Her dem yesil agac turleri ladin koknar ve cam sert tayga kislarinda hayatta kalabilirler buna karsin karacam tum diger agaclardan en fazla soguga dayanikli olan yaprak dokenidir Tayga agaclari cok derin olmayan toprakta derin olmayan kokleri bu arada bir yigin mevsimsi degisiklik yaparak onlarin biyokimyasal yapisi ile sertlesme denilen donmaya dayaniklidirlar Bir daralan koni seklinde bicimli kuzeysel kozalakli agaclari ve onlarin asagiya dogru sarkik dallari da onlarin uzerindeki karlarin dokulmesine yardimci olur Yilin cogunlugunda ufukta kalan gunes yuzunden bitkilerin isik etkisi ile sentezleme yoluyla enerji kazanmasi cok zordur Cam ve ladinler igne yapraklarini kaybetmezler kis sonunda ve ilkbaharda eski yapraklari ile isik etkisi ile sentezleme yaparlar Tayga da kozalakli igne yaprakli ormanlarin yaninda hus agaci sogut ve uvez agaci gibi bazi yaprakli agaclar da gorulur Topraga yakin yerlerde pek cok otsu bitkiler de yetisir Belli bir aralikla cikan dogal yanginlar 20 ile 200 yil arasinda tekrarlayan agac ortusunu temizleyerek gunes isinlarinin orman tabanina ulasarak yeni filizlenmelerini saglar Bazi turlerden Banks cami Pinus banksiana gibi bitkiler yasam asamasinda dogal yanginlar zorunludur Banks caminin kozalaklari yalniz bir yangin sonunda acilip tohumlarini dagitarak yeni temizlenmis toprakta cogalir Cimen ve cayirlar gunes goren her yerde yosun ve likenler temriye de nemli zeminde ve agaclarin yan govdelerinde yetisirler DireyTayga bir suru buyuk olan otoburlara memelilere kemiriciler takimindan hayvanlara ev sahipligi yapar Kuzey Kanada tayga ormanlarinda nesli tukenme tehlikesi olan Ren geyigi Rangifer tarandus Kutup ayisi Ursus maritimus Kuzey Amerika boz ayisi Ursus arctos horribilis ve kutup porsugu Gulo gulo gibi hayvan turleri vardir Ancak yirtici yagmaci kuslar baykus ve kartal gibi ve diger daha kucuk etobur hayvanlardan tilki ve gelincik gibileri de kemiricilerden beslenir TehditlerInsani faaliyetler Sovyetler Birliginin dagilmasindan sonra Sibirya taygasindaki agaclarin buyuk bir bolumu yok edilmistir Rusya nin ormanlari bir oranla her yil 12 milyon hektar yok olmaktadir Notlar taiga Dictionary com 24 Ocak 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ocak 2009 Sayre 19 Sayre 12 3 C Michael Hogan Black Spruce Picea mariana GlobalTwitcher com ed Nicklas Stromberg November 2008 5 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce a b Sayre 23 TED Case Studies Taiga Deforestation 24 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Dis baglantilarArtikel Boreale Walder Nordeurasiens die Taiga 27 Temmuz 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Taiga bei Waldportal org 30 Agustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde