Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dersim ayaklanmaları, Osmanlı Devleti döneminde Dersim bölgesinde 19. yüzyılın ikinci yarısı ile 20. yüzyıl başlarında çıkmış isyanlara verilen ad.
| Dersim Ayaklanmaları | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Osmanlı İmparatorluğu | Dersim aşiretleri | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
 Ahmed Muhtar Paşa İsmail Hakkı Paşa | Aşiret reisleri | ||||||
Tarihçe
Osmanlı döneminde yüzyıllarca yurtluk ve ocaklık biçiminde özerk olarak yönetilen Dersim bölgesinde, Tanzimat döneminde aşiret ve beylerin etkinliğini kırmak için Osmanlı devletinin otoritesi sağlanmaya çalışıldı. Bu amaçla 1847’de merkezi Hozat olan Dersim Sancağı kurulmuştur. Bu amaçla Osmanlı devletince Hozat ve Mazgirt'te kışlalar ilan edilmiş, bunun yanı sıra zorunlu askerlik kapsamında Dersim bölgesinde yaşayanları askere almaya çalışmışlar ancak bunda başarılı olunamamıştır. Ayrıca aşiret liderleri ve yerel beylere bölgede umum müdürlüğü, kaymakamlık, askeri görevler verilmesinin yanı sıra bazı aşiret reislerinin sürgüne gönderilmesi de Osmanlı'nın bölgede otoritesinin tesis etmeye yeterli olmamıştır.
1875'te Ahmed Muhtar Paşa tarafından Dersim ve birçok ile mutlak otoriteyi kabul ettirilmeye çalışılması Dersim aşiretleri tarafından kabul edilmedi. Kafkasya'da Rus tehlikesine karşı yönetim doğudaki gücünü Kafkasya konuşlandırmıştı. ve aşiretleri plan kurarak ayaklanmanın çıkacağı zamanı iyi ayarladılar. 93 Harbi'nin çıktığı 1877 yılında ayaklanmayı başlattılar. Ayaklanmacılar Hozat ve Mazgirt'e girerek kışlaları yakıp, şehirlerde tahribata sebep oldular.
Bölge yine sancak olunca özellikle Koçgiri ve aşiretleri önderliğinde yeni bir ayaklanma patlak verdi. Bu ayaklanma tam olarak bastırılmadığından sonraki sene , ve Kureyşan aşiretlerinin de katılımıyla ayaklanma büyüdü. Uzun süren çatışmalar sonucunda kazanan yine Dersim aşiretleri oldu. Ve 1895 yılında da sürüp gitti.
- 1892 yılında Koçuşağı altkolları birleşerek ayaklanma başlattılar. Ayaklanmayı batırmak üzere Karaballı aşiretinin desteğini alan Ali Şefik Paşa komutasındaki Osmanlı güçleri Amutka mıntıkasına isyancılara zayiat verdirmiş ancak tam olarak yenememiştir. Daha sonra bu aşiretlerle barış yoluna gidilerek isyan sona erdirilmiştir.
1893–1905 yılları arasında Dersim Sancağı'nda küçük çaplı olaylar yaşanmakla birlikte kısmen sakin dönem yaşandı. 1905 yılındaki olaylar üzerine aşiretler üzerine harekete geçilmek istense de sonradan bundan vazgeçilmiştir.
- 1907 yılında aşireti ve Kureyşan aşiretleri birleşerek yeni bir ayaklanma çıkardı. Kureyşan aşiretinden Ali Çavuş Kiğı'nın köylerine, Çemişgezek aşiretlerinden Koçuşağı, Şamuşağı, Resikuşağı aşiretleri de Kemah ve Çemişgezek köylerine baskın yapmıştır. 9 Eylül 1907'de Harput Redif Livası kumandanı Neşet Paşa harekâta geçmiş ve Hozat aşiretlerine destek veren Ferhatuşağı ve Karaballı aşiretleri geri çekilmeye zorlansa da kış şartları nedeniyle bir sonuç alınamadan harekât sonlandırılmıştır.
- 1908 yılında Karaballı ve Ferhatuşağı aşiretlerinin önderliğinde yeni bir isyan hareketine girilmiştir. 19 Mayıs'ta Diyap Ağa komutasındaki isyancılar Çemizgezek ve Pertek köylerini yağmaladı. Osmanlı askerleri ile Cibranlı aşiretine mensup Hamidiye Alayı'nın Dersim bölgesinde toplanması üzerine Koçuşağı aşiretleri(alt kolları) dışındakiler isyandan vazgeçmiş, diğer üç aşirete yapılan seferden de kesin bir sonuç alınamamıştır. İkinci Meşrutiyet'in ilanıyla da genel af ilan edilmesiyle isyancılarla bir sulh yoluna gidilmiştir.
- 1909 yılında 4. Ordu komutanı İbrahim Paşa komutasındaki Osmanlı birlikleri Dersim'de harekâta başlamıştır. Çoğu aşiret reisi İbrahim Paşa'ya gelerek Osmanlı hükûmetine bağlılığını bildirmiş, ancak bağlılık bildirmeyen Haydaranlı aşireti önderliğindeki bazı aşiretler üzerine gidilerek bunlar etkisiz hale getirilmiştir.
- 1911 yılında aşireti önderliğinde Keçeluşağı, Baluşağı, Lolanlı ve Abbasuşağı aşiretlerinin isyanında Pülümür civarı tahrip edilmiş, ancak isyancılara yapılan müdahaleden bir sonuç alınamamıştır.
- 1914 yılında Dersim Belediye Başkanının yeğeninin aşireti mensuplarınca öldürülmesi üzerine Osmanlı güçlerinin harekete geçmesi üzerine Ferhaduşağı aşireti isyan etmiş olup, Karaballı, Aşağı Abbas, Abbasuşağı ve Koçuşağı aşiretleri de isyana katılmışlardır. Ferhatuşağı aşireti reisin öldürülmesiyle isyan sona erdirilmiştir.
Aynı yıl içerisinde Kırgan aşiretinin isyanı yaşanmış, Osmanlı güçleri ile Osmanlı yanında yer alan Kavuşağı, Arslanuşağı, Bezgaruşağı ve Yukarıabbasuşağı aşiretlerinin ortak harekâtında Kırgan aşireti reisi Süleyman Ağa'nın öldürülmesiyle isyan bastırılmıştır.
- 1916 yılında Halit Paşa komutasındaki Osmanlı güçleri Ferhatuşağı aşiretinin isyanını bastırmıştır. Aynı yıl Kureyşan aşireti reisi Ali Ağa,
Dersim'in doğusundaki bazı aşiretlerle Nazımiye'yi işgal ele geçirdi. Daha sonra aşiretler Dersim'in büyük bir bölümüne hakim oldu. Ruslar'ın savaştan çekilmesinden sonra Galatalı Şevket Bey komutasındaki Osmanlı güçleri bölgedeki aşiretleri etkisiz hale getirdi.
Sonrası
Sonraki yıllarda Kürtlerin bağımsızlık ayaklanmalarına katılmayan Dersim aşiretleri, 1937-1938 yıllarında Dersim İsyanı olarak adlandırılan olaylarda yeniden ayaklandı. Bu isyanı Seyit Rıza gerçekleştirdi. Bu ayaklanma bastırıldıktan sonra Türkiye yönetimini kabul eden aşiretler bir daha ayaklanamamıştır.
Dış bağlantılar
- Dersim Sancağının Kurulmasından Sonra Karşılaşılan Güçlükler ve Dersim Sancağı ile İlgili Bu Dönemde Yazılan Raporlar (1875-1918) 2 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Kaynakça
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Dersim ayaklanmalari Osmanli Devleti doneminde Dersim bolgesinde 19 yuzyilin ikinci yarisi ile 20 yuzyil baslarinda cikmis isyanlara verilen ad Dersim AyaklanmalariTarih19 yuzyil ve 20 yuzyilBolgeZara Imranli Refahiye Tercan Kemah Erzincan Merkez Ilce Hozat Mazgirt NazimiyeSonucOsmanli hukumeti bolgede otoritesini tesis edemedi kaynak belirtilmeli Dersim ozerkligini kismen korudu kaynak belirtilmeli Dersim asiretlerinin bolgedeki etkinligi devam etti kaynak belirtilmeli Taraflar Osmanli ImparatorluguDersim asiretleriKomutanlar ve liderlerAhmed Muhtar Pasa Ismail Hakki PasaAsiret reisleriTarihceOsmanli doneminde yuzyillarca yurtluk ve ocaklik biciminde ozerk olarak yonetilen Dersim bolgesinde Tanzimat doneminde asiret ve beylerin etkinligini kirmak icin Osmanli devletinin otoritesi saglanmaya calisildi Bu amacla 1847 de merkezi Hozat olan Dersim Sancagi kurulmustur Bu amacla Osmanli devletince Hozat ve Mazgirt te kislalar ilan edilmis bunun yani sira zorunlu askerlik kapsaminda Dersim bolgesinde yasayanlari askere almaya calismislar ancak bunda basarili olunamamistir Ayrica asiret liderleri ve yerel beylere bolgede umum mudurlugu kaymakamlik askeri gorevler verilmesinin yani sira bazi asiret reislerinin surgune gonderilmesi de Osmanli nin bolgede otoritesinin tesis etmeye yeterli olmamistir 1875 te Ahmed Muhtar Pasa tarafindan Dersim ve bircok ile mutlak otoriteyi kabul ettirilmeye calisilmasi Dersim asiretleri tarafindan kabul edilmedi Kafkasya da Rus tehlikesine karsi yonetim dogudaki gucunu Kafkasya konuslandirmisti ve asiretleri plan kurarak ayaklanmanin cikacagi zamani iyi ayarladilar 93 Harbi nin ciktigi 1877 yilinda ayaklanmayi baslattilar Ayaklanmacilar Hozat ve Mazgirt e girerek kislalari yakip sehirlerde tahribata sebep oldular Bolge yine sancak olunca ozellikle Kocgiri ve asiretleri onderliginde yeni bir ayaklanma patlak verdi Bu ayaklanma tam olarak bastirilmadigindan sonraki sene ve Kureysan asiretlerinin de katilimiyla ayaklanma buyudu Uzun suren catismalar sonucunda kazanan yine Dersim asiretleri oldu Ve 1895 yilinda da surup gitti 1892 yilinda Kocusagi altkollari birleserek ayaklanma baslattilar Ayaklanmayi batirmak uzere Karaballi asiretinin destegini alan Ali Sefik Pasa komutasindaki Osmanli gucleri Amutka mintikasina isyancilara zayiat verdirmis ancak tam olarak yenememistir Daha sonra bu asiretlerle baris yoluna gidilerek isyan sona erdirilmistir 1893 1905 yillari arasinda Dersim Sancagi nda kucuk capli olaylar yasanmakla birlikte kismen sakin donem yasandi 1905 yilindaki olaylar uzerine asiretler uzerine harekete gecilmek istense de sonradan bundan vazgecilmistir 1907 yilinda asireti ve Kureysan asiretleri birleserek yeni bir ayaklanma cikardi Kureysan asiretinden Ali Cavus Kigi nin koylerine Cemisgezek asiretlerinden Kocusagi Samusagi Resikusagi asiretleri de Kemah ve Cemisgezek koylerine baskin yapmistir 9 Eylul 1907 de Harput Redif Livasi kumandani Neset Pasa harekata gecmis ve Hozat asiretlerine destek veren Ferhatusagi ve Karaballi asiretleri geri cekilmeye zorlansa da kis sartlari nedeniyle bir sonuc alinamadan harekat sonlandirilmistir 1908 yilinda Karaballi ve Ferhatusagi asiretlerinin onderliginde yeni bir isyan hareketine girilmistir 19 Mayis ta Diyap Aga komutasindaki isyancilar Cemizgezek ve Pertek koylerini yagmaladi Osmanli askerleri ile Cibranli asiretine mensup Hamidiye Alayi nin Dersim bolgesinde toplanmasi uzerine Kocusagi asiretleri alt kollari disindakiler isyandan vazgecmis diger uc asirete yapilan seferden de kesin bir sonuc alinamamistir Ikinci Mesrutiyet in ilaniyla da genel af ilan edilmesiyle isyancilarla bir sulh yoluna gidilmistir 1909 yilinda 4 Ordu komutani Ibrahim Pasa komutasindaki Osmanli birlikleri Dersim de harekata baslamistir Cogu asiret reisi Ibrahim Pasa ya gelerek Osmanli hukumetine bagliligini bildirmis ancak baglilik bildirmeyen Haydaranli asireti onderligindeki bazi asiretler uzerine gidilerek bunlar etkisiz hale getirilmistir 1911 yilinda asireti onderliginde Kecelusagi Balusagi Lolanli ve Abbasusagi asiretlerinin isyaninda Pulumur civari tahrip edilmis ancak isyancilara yapilan mudahaleden bir sonuc alinamamistir 1914 yilinda Dersim Belediye Baskaninin yegeninin asireti mensuplarinca oldurulmesi uzerine Osmanli guclerinin harekete gecmesi uzerine Ferhadusagi asireti isyan etmis olup Karaballi Asagi Abbas Abbasusagi ve Kocusagi asiretleri de isyana katilmislardir Ferhatusagi asireti reisin oldurulmesiyle isyan sona erdirilmistir Ayni yil icerisinde Kirgan asiretinin isyani yasanmis Osmanli gucleri ile Osmanli yaninda yer alan Kavusagi Arslanusagi Bezgarusagi ve Yukariabbasusagi asiretlerinin ortak harekatinda Kirgan asireti reisi Suleyman Aga nin oldurulmesiyle isyan bastirilmistir 1916 yilinda Halit Pasa komutasindaki Osmanli gucleri Ferhatusagi asiretinin isyanini bastirmistir Ayni yil Kureysan asireti reisi Ali Aga Dersim in dogusundaki bazi asiretlerle Nazimiye yi isgal ele gecirdi Daha sonra asiretler Dersim in buyuk bir bolumune hakim oldu Ruslar in savastan cekilmesinden sonra Galatali Sevket Bey komutasindaki Osmanli gucleri bolgedeki asiretleri etkisiz hale getirdi SonrasiSonraki yillarda Kurtlerin bagimsizlik ayaklanmalarina katilmayan Dersim asiretleri 1937 1938 yillarinda Dersim Isyani olarak adlandirilan olaylarda yeniden ayaklandi Bu isyani Seyit Riza gerceklestirdi Bu ayaklanma bastirildiktan sonra Turkiye yonetimini kabul eden asiretler bir daha ayaklanamamistir Dis baglantilarDersim Sancaginin Kurulmasindan Sonra Karsilasilan Guclukler ve Dersim Sancagi ile Ilgili Bu Donemde Yazilan Raporlar 1875 1918 2 Agustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kaynakca