Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dişliler ya da dişli çarklar, tork ve hız iletmek veya dönüştürmek üzere başka uyumlu dişli çark parçasıyla birbirine geçen kesilmiş dişlere veya bazı durumlarda sonradan eklenmiş dişlere sahip dairesel bir makine elemanıdır. Dişlilerin çalışmasındaki temel prensip kaldıraçların temel prensibine benzemektedir. Dişli çarklar, bir güç kaynağının hızını, torkunu ve yönünü değiştirebilmektedir. Farklı boyutlardaki dişliler, dişli oranı sayesinde torku etkileyerek mekanik bir avantaj yaratabilmektedir ve bu yüzden de bir basit makine olarak tanımlanmaktadır. Birbirine geçen iki dişlinin dairesel hızları ve torkları, çap ölçüleriyle orantılı olarak farklılık göstermektedir. Birbirine geçen iki dişlinin tüm dişlerinin yapısı birbiriyle aynıdır.
Beraber çalışan iki veya daha fazla birbirine geçen dişlilere dişli takımı veya şanzıman (transmisyon) denir. Şanzımandaki dişliler, çapraz kayışlı kasnak sistemindeki tekerlere benzemektedir. Ayrıca dişlilerin dairesel hareket yerine düz bir hat üzerinde hareket sağladığı türü de bulunmaktadır ve bunlara kremayer dişli denmektedir.
Dişli çarkların bir avantajı, dişlerin kaymayı önlemesidir.
Tarih
Dişlilerin bilinen en eski örnekleri Çin'de bulunmuştur ve MÖ 4. yüzyıldan kalmadır. Bu örnek şu anda Çin'in Henan Bölgesi 'nde sergilenmektedir. Avrupa'da bulunan en eski dişliler ise, astronomik konumları hesaplamaya yarayan Antikythera Düzeneği'nin içinde bulunmuştur. Üretim tarihinin MÖ 100 ila 150 yılları arasında olduğu tahmin edilmektedir. Dişliler MS 50 yılının Roma Mısırı'nda İskenderiyeli Heron'un çalışmalarında da görülmektedir fakat kökenleri MÖ 3. yüzyıldaki Ptolemaios Krallığı'ndaki İskenderiye Kütüphanesi'nin iç mekaniğine kadar izlenebilmektedir ve Yunan matematikçi Arşimet (MÖ 287-212) tarafından büyük ölçüde geliştirilmiştir.
MS 6. yüzyılın başlarında Bizans İmparatorluğu'nda, ayın evrelerini, ayın günlerini ve Güneş ile Ay'ın astrolojik konumlarını gösteren karmaşık bir dişli takvim cihazı icat edilmiştir. Sonsuz dişli, Hindistan alt kıtasında 13-14. yüzyıllarda icat edilmiştir ve silindirli pamuk çırçırlarında kullanılmak üzere geliştirilmiştir. Diferansiyel dişlilerin doğrulanabilir ilk kullanımı, 1720 yılında İngiliz saat yapımcısı Joseph Williamson tarafından gerçekleştirilmiştir. Bazı kaynaklar, diferansiyel dişlilerin Çin'in güneyindeki bazı savaş arabalarında da kullanılmış olabileceğini öne sürmektedir, ancak bu iddia kesin olarak doğrulanmamıştır.
Avantaj ve Dezavantajları
Dişlerin dişlilere kazandırdığı kesin oran, saatler gibi hassas makinelerde diğer tahriklere (örneğin, çekiş tahrikleri ve V kayışları) göre bir avantaj sağlar. Bu avantaj, hassas hız kontrolü gerektiren uygulamalarda önemlidir. Ayrıca, sürücü ve takipçinin yakın olduğu durumlarda dişliler, gerekli parça sayısının azaltılması açısından diğer tahriklere göre avantajlıdır. Ancak, dişlilerin üretiminin daha pahalı olması ve yağlama gereksinimlerinin saat başına daha yüksek bir işletme maliyeti getirebilmesi gibi dezavantajları bulunmaktadır. Bu nedenle, dişli tahrik sistemleri kullanılırken maliyet ve performans dengesi göz önünde bulundurulmalıdır.
Formülü
n2.r2=n1.r1
n = dişlinin devir sayısı
r = dişlinin yarıçapı
örneğin; 4.10=20.n2
40=20n2
n2 = 2 bulunur.
- Profil ölçülerinin belirlenmesinde modül, dp, cp, zincir, gibi formlardan yararlanılır. Modül, dp ve cp formlarında bu amaca ek olarak profil açısı bulunur. Profil açısı düz, 15°, 20°, 30° veya 14°30' gibi.
Ayrıca bakınız
- Krank mili
- Mekanik
- Şanzıman
- ^ Fatih C. Babalık, Kadir Çavdar (30 Ekim 2021). Makine Elemanları ve Konstrüksiyon Örnekleri. Dora Yayınları.
- ^ "Definition of GEAR". www.merriam-webster.com (İngilizce). 13 Temmuz 2023. 23 Nisan 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Temmuz 2023.
- ^ "The Project Gutenberg eBook of On the Origin of Clockwork, Perpetual Motion Devices and the Compass by Derek J. de Solla Price". www.gutenberg.org. 12 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Temmuz 2023.
- ^ "Why Is It So Important". The Antikythera Mechanism Research Project. 17 Temmuz 2008. 21 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Temmuz 2023.
- ^ Norton, Robert L. (2004). Design of machinery: an introduction to the synthesis and analysis of mechanisms and machines. 3. ed., internat. ed. Boston Dubuque, Iowa: McGraw-Hill. ISBN .
- ^ Lewis, M.J.T. (Ocak 1993). "Gearing in the ancient world". Endeavour (İngilizce). 17 (3): 110-115. doi:10.1016/0160-9327(93)90099-O. 15 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Temmuz 2023.
- ^ "vertical dial | British Museum". www.britishmuseum.org (İngilizce). 16 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Şubat 2024.
- ^ Habib, Irfan (2011). Economic History of Medieval India, 1200-1500 (İngilizce). Pearson Education India. ISBN . 22 Eylül 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Şubat 2024.
- ^ Needham, Joseph; Wang, Ling (1991). Science and civilisation in China. Cambridge New York Port Chester: Cambridge university press. ISBN .
- ^ Fatih C. Babalık, Kadir Çavdar (30 Aralık 2021). Makine Elemanları ve Konstrüksiyon Örnekleri. Dora Yayınları.
Dış bağlantılar
Wikimedia Commons'ta Gears ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Disliler ya da disli carklar tork ve hiz iletmek veya donusturmek uzere baska uyumlu disli cark parcasiyla birbirine gecen kesilmis dislere veya bazi durumlarda sonradan eklenmis dislere sahip dairesel bir makine elemanidir Dislilerin calismasindaki temel prensip kaldiraclarin temel prensibine benzemektedir Disli carklar bir guc kaynaginin hizini torkunu ve yonunu degistirebilmektedir Farkli boyutlardaki disliler disli orani sayesinde torku etkileyerek mekanik bir avantaj yaratabilmektedir ve bu yuzden de bir basit makine olarak tanimlanmaktadir Birbirine gecen iki dislinin dairesel hizlari ve torklari cap olculeriyle orantili olarak farklilik gostermektedir Birbirine gecen iki dislinin tum dislerinin yapisi birbiriyle aynidir Bir fabrikada sisteme dahil calisan ve bir mil ile tork saglanan carklar Beraber calisan iki veya daha fazla birbirine gecen dislilere disli takimi veya sanziman transmisyon denir Sanzimandaki disliler capraz kayisli kasnak sistemindeki tekerlere benzemektedir Ayrica dislilerin dairesel hareket yerine duz bir hat uzerinde hareket sagladigi turu de bulunmaktadir ve bunlara kremayer disli denmektedir Disli carklarin bir avantaji dislerin kaymayi onlemesidir TarihDislilerin bilinen en eski ornekleri Cin de bulunmustur ve MO 4 yuzyildan kalmadir Bu ornek su anda Cin in Henan Bolgesi nde sergilenmektedir Avrupa da bulunan en eski disliler ise astronomik konumlari hesaplamaya yarayan Antikythera Duzenegi nin icinde bulunmustur Uretim tarihinin MO 100 ila 150 yillari arasinda oldugu tahmin edilmektedir Disliler MS 50 yilinin Roma Misiri nda Iskenderiyeli Heron un calismalarinda da gorulmektedir fakat kokenleri MO 3 yuzyildaki Ptolemaios Kralligi ndaki Iskenderiye Kutuphanesi nin ic mekanigine kadar izlenebilmektedir ve Yunan matematikci Arsimet MO 287 212 tarafindan buyuk olcude gelistirilmistir MS 6 yuzyilin baslarinda Bizans Imparatorlugu nda ayin evrelerini ayin gunlerini ve Gunes ile Ay in astrolojik konumlarini gosteren karmasik bir disli takvim cihazi icat edilmistir Sonsuz disli Hindistan alt kitasinda 13 14 yuzyillarda icat edilmistir ve silindirli pamuk circirlarinda kullanilmak uzere gelistirilmistir Diferansiyel dislilerin dogrulanabilir ilk kullanimi 1720 yilinda Ingiliz saat yapimcisi Joseph Williamson tarafindan gerceklestirilmistir Bazi kaynaklar diferansiyel dislilerin Cin in guneyindeki bazi savas arabalarinda da kullanilmis olabilecegini one surmektedir ancak bu iddia kesin olarak dogrulanmamistir Avantaj ve DezavantajlariDislerin dislilere kazandirdigi kesin oran saatler gibi hassas makinelerde diger tahriklere ornegin cekis tahrikleri ve V kayislari gore bir avantaj saglar Bu avantaj hassas hiz kontrolu gerektiren uygulamalarda onemlidir Ayrica surucu ve takipcinin yakin oldugu durumlarda disliler gerekli parca sayisinin azaltilmasi acisindan diger tahriklere gore avantajlidir Ancak dislilerin uretiminin daha pahali olmasi ve yaglama gereksinimlerinin saat basina daha yuksek bir isletme maliyeti getirebilmesi gibi dezavantajlari bulunmaktadir Bu nedenle disli tahrik sistemleri kullanilirken maliyet ve performans dengesi goz onunde bulundurulmalidir Formulun2 r2 n1 r1 n dislinin devir sayisi r dislinin yaricapi ornegin 4 10 20 n2 40 20n2 n2 2 bulunur Profil olculerinin belirlenmesinde modul dp cp zincir gibi formlardan yararlanilir Modul dp ve cp formlarinda bu amaca ek olarak profil acisi bulunur Profil acisi duz 15 20 30 veya 14 30 gibi Ayrica bakinizKrank mili Mekanik Sanziman Fatih C Babalik Kadir Cavdar 30 Ekim 2021 Makine Elemanlari ve Konstruksiyon Ornekleri Dora Yayinlari Definition of GEAR www merriam webster com Ingilizce 13 Temmuz 2023 23 Nisan 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Temmuz 2023 The Project Gutenberg eBook of On the Origin of Clockwork Perpetual Motion Devices and the Compass by Derek J de Solla Price www gutenberg org 12 Temmuz 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Temmuz 2023 Why Is It So Important The Antikythera Mechanism Research Project 17 Temmuz 2008 21 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Temmuz 2023 Norton Robert L 2004 Design of machinery an introduction to the synthesis and analysis of mechanisms and machines 3 ed internat ed Boston Dubuque Iowa McGraw Hill ISBN 978 0 07 121496 4 Lewis M J T Ocak 1993 Gearing in the ancient world Endeavour Ingilizce 17 3 110 115 doi 10 1016 0160 9327 93 90099 O 15 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Temmuz 2023 vertical dial British Museum www britishmuseum org Ingilizce 16 Agustos 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Subat 2024 Habib Irfan 2011 Economic History of Medieval India 1200 1500 Ingilizce Pearson Education India ISBN 978 81 317 2791 1 22 Eylul 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Subat 2024 Needham Joseph Wang Ling 1991 Science and civilisation in China Cambridge New York Port Chester Cambridge university press ISBN 978 0 521 05803 2 Fatih C Babalik Kadir Cavdar 30 Aralik 2021 Makine Elemanlari ve Konstruksiyon Ornekleri Dora Yayinlari ol section Dis baglantilarWikimedia Commons ta Gears ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur