Diş taşı ya da tartar dişlerin çevresinde biriken gıda artıklarının dental plak dental plaque uzun süre kalmas

Diş taşı ya da tartar, dişlerin çevresinde biriken gıda artıklarının (dental plak, dental plaque) uzun süre kalması sonucu oluşan sert, mineralize yapılardır. Yetişkinlerin yaklaşık %90'ında diş taşı mevcuttur. İnsanlar dışındaki diğer hayvanlarda da tartar varlığı tespit edilmiştir.

Oluşumu

Dişler üzerindeki gıda artıkları temizlenmediği zaman tükürük teki kalsiyum ve fosfat iyonları ile mineralize olurlar. İnorganik kalsiyum fosfat kristalleri diş plağı matriksinde oluşur ve plak mineralize olana kadar büyürler. Calculus kristalleri mine, dentin ve sement üzerinde büyürler ve diş yüzeyinin düzensizliklerinden mekanik tutuculuk sağlarlar. Calculusun dış yüzeyi, mineralize olmamış bir plakla kaplıdır.

Sınıflandırma

Diş eti üstü diş taşı (Supragingival calculus): Diş etinin üzerinde yer alır. Tükürük kaynaklıdır.
Diş eti altı diş taşı (Subgingival calculus): Diş eti oyuğu içerisinde veya periodonsiyum cebi (periodontal cep) içindedir. Serum kaynaklıdır. Rengi kahverengi-siyahtır.

Arkeolojide kullanımı

Tartar, DNA, protein ve çeşitli mikropartikülleri muhafaza ettiğinden ötürü arkeolojik araştırmalarda önemli bir yere sahiptir. Tartarın analizi ile incelenen canlının yapısının tespit edilmesi veya ağızdaki patojenlerin varlığı bulunabilmektedir. Tartar ayrıca canlının tükettiği besinlerin ne olduğunun belirlenmesinde öneme sahiptir.

Kaynakça

^ İngiltere Erişkin Diş Kayıtları, 1988
^ Gorrel C (December 1998). "Periodontal disease and diet in domestic pets". The Journal of Nutrition. 128 (12 Suppl): 2712S-2714S. doi:10.1093/jn/128.12.2712S . (PMID) 9868248.
^ Metcalf JL, Ursell LK, Knight R (April 2014). "Ancient human oral plaque preserves a wealth of biological data". Nature Genetics. 46 (4): 321-3. doi:10.1038/ng.2930. (PMID) 24675519.
^ Power, Robert C.; Salazar-García, Domingo C.; Wittig, Roman M.; Freiberg, Martin; Henry, Amanda G. (19 Ekim 2015). "Dental calculus evidence of Taï Forest Chimpanzee plant consumption and life history transitions". Scientific Reports (İngilizce). 5 (1): 15161. Bibcode:2015NatSR...515161P. doi:10.1038/srep15161 . ISSN 2045-2322. (PMC) 4611876 $2. (PMID) 26481858.
^ Warinner C, Rodrigues JF, Vyas R, Trachsel C, Shved N, Grossmann J, Radini A, Hancock Y, Tito RY, Fiddyment S, Speller C, Hendy J, Charlton S, Luder HU, Salazar-García DC, Eppler E, Seiler R, Hansen LH, Castruita JA, Barkow-Oesterreicher S, Teoh KY, Kelstrup CD, Olsen JV, Nanni P, Kawai T, Willerslev E, von Mering C, Lewis CM, Collins MJ, Gilbert MT, Rühli F, Cappellini E (April 2014). "Pathogens and host immunity in the ancient human oral cavity". Nature Genetics (İngilizce). 46 (4): 336-44. doi:10.1038/ng.2906. (PMC) 3969750 $2. (PMID) 24562188.
^ Weyrich LS, Duchene S, Soubrier J, Arriola L, Llamas B, Breen J, Morris AG, Alt KW, Caramelli D, Dresely V, Farrell M, Farrer AG, Francken M, Gully N, Haak W, Hardy K, Harvati K, Held P, Holmes EC, Kaidonis J, Lalueza-Fox C, de la Rasilla M, Rosas A, Semal P, Soltysiak A, Townsend G, Usai D, Wahl J, Huson DH, Dobney K, Cooper A (April 2017). "Neanderthal behaviour, diet, and disease inferred from ancient DNA in dental calculus" (PDF). Nature (İngilizce). 544 (7650): 357-361. Bibcode:2017Natur.544..357W. doi:10.1038/nature21674. hdl:10261/152016. (PMID) 28273061. 12 Aralık 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 12 Aralık 2021.

[1] İngiltere Erişkin Diş Kayıtları, 1988

[2] Gorrel C (December 1998). "Periodontal disease and diet in domestic pets". The Journal of Nutrition. 128 (12 Suppl): 2712S-2714S. doi:10.1093/jn/128.12.2712S . (PMID) 9868248.

[3] Metcalf JL, Ursell LK, Knight R (April 2014). "Ancient human oral plaque preserves a wealth of biological data". Nature Genetics. 46 (4): 321-3. doi:10.1038/ng.2930. (PMID) 24675519.

[4] Power, Robert C.; Salazar-García, Domingo C.; Wittig, Roman M.; Freiberg, Martin; Henry, Amanda G. (19 Ekim 2015). "Dental calculus evidence of Taï Forest Chimpanzee plant consumption and life history transitions". Scientific Reports (İngilizce). 5 (1): 15161. Bibcode:2015NatSR...515161P. doi:10.1038/srep15161 . ISSN 2045-2322. (PMC) 4611876 $2. (PMID) 26481858.

[5] Warinner C, Rodrigues JF, Vyas R, Trachsel C, Shved N, Grossmann J, Radini A, Hancock Y, Tito RY, Fiddyment S, Speller C, Hendy J, Charlton S, Luder HU, Salazar-García DC, Eppler E, Seiler R, Hansen LH, Castruita JA, Barkow-Oesterreicher S, Teoh KY, Kelstrup CD, Olsen JV, Nanni P, Kawai T, Willerslev E, von Mering C, Lewis CM, Collins MJ, Gilbert MT, Rühli F, Cappellini E (April 2014). "Pathogens and host immunity in the ancient human oral cavity". Nature Genetics (İngilizce). 46 (4): 336-44. doi:10.1038/ng.2906. (PMC) 3969750 $2. (PMID) 24562188.

[6] Weyrich LS, Duchene S, Soubrier J, Arriola L, Llamas B, Breen J, Morris AG, Alt KW, Caramelli D, Dresely V, Farrell M, Farrer AG, Francken M, Gully N, Haak W, Hardy K, Harvati K, Held P, Holmes EC, Kaidonis J, Lalueza-Fox C, de la Rasilla M, Rosas A, Semal P, Soltysiak A, Townsend G, Usai D, Wahl J, Huson DH, Dobney K, Cooper A (April 2017). "Neanderthal behaviour, diet, and disease inferred from ancient DNA in dental calculus" (PDF). Nature (İngilizce). 544 (7650): 357-361. Bibcode:2017Natur.544..357W. doi:10.1038/nature21674. hdl:10261/152016. (PMID) 28273061. 12 Aralık 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 12 Aralık 2021.