Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Divanbeyi - Safevi devletindeki en yüksek mevkilerden biri. Divanbeyi, Sadrazam (Vezir-i Azam) ve Vagi'anavis ile birlikte eski zamanlardan beri topluca "Umara-ye cengi" olarak bilinirdi. Jean Chardin'e göre ülkedeki en önemli ikinci pozisyon Divanbeyi'dir. Adaletin ya da yargının başı, başka bir deyişle tüm ülkenin Kazi-ül Kuzzat'ıdır. Divanbeyi, hakimler ve hakemler kurulunun başıdır. "Bey" terimi lider anlamına gelirken, "divan" yargı işlevlerini yerine getirmekten sorumlu meclis veya konsey anlamına gelir.
Divanbeyi tarafından alınan kararlarla ilgili olarak sadece Şah'a itiraz edilebilirdi. Şah en yüksek ceza yargıcı olarak kabul edilirdi. Dini hukuk ise ruhani yargıçların yetkisi altındaydı.
Divanbeyi'nin görev ve sorumlulukları
Mirza Samyan'ın "Tazkirat al-Muluk" adlı eserinde Divanbeyi'nin (başyargıç) görevleri şu şekilde anlatılmaktadır: Sadr (dini liderler) ile birlikte haftada dört gün Divanbeyi'nin nizamiyede toplanırdı. Sadr'ın emirleri doğrultusunda dört büyük suçla ilgili davalara bakardı: cinayet, iffete saldırı, göz oyma ve diş kırma. Divanbeyi ayrıca korunan bölgelerdeki baskılarla ilgili şikayetleri ve kent ve kırsal kesim sakinleri arasında dört ya da beş tümenden fazla meblağları içeren parasal anlaşmazlıkları da soruştururdu. Divanbeyi'nin sorumlulukları arasında şeriat hükümlerinin uygulanması, şehirlerde düzenin sağlanması ve güçlülerin zayıfları ezmesinin önlenmesi yer alıyordu. Hem hukuk hem de ceza mahkemelerinin başı olarak ülkedeki hapishaneleri de denetliyordu. Devletin idari yapısına göre, Sadr-ı Azam (sadrazam) ile Divanbeyi arasındaki ilişki, seyahat günlüklerinden ziyade "Tazkiratü'l-Müluk "ta daha açık bir şekilde resmedilen karşılıklı hukuki ilkeler tarafından yönetiliyordu. Kaynakta, Divanbeyi'nin Sadr-ı Azam'ın varlığı olmadan kendi yetki alanındaki dört büyük suçu karara bağlayamayacağı belirtilmektedir. Ancak Sadr-ı Memalik (bir başka yüksek rütbeli dini lider) de dahil olmak üzere diğer şeriat hakimlerinin Divanbeyi'nin bu suçlarla ilgili çalışmalarına müdahale etme yetkisi yoktu. Bu suçlara ilişkin mahkeme oturumları her Cumartesi ve Pazar günü sarayın nizamiyesinde yapılırdı. "Tazkirat al-Muluk "ta belirtildiği gibi, Divanbeyi "büyük komutanlar" anlamına gelen "Umara-ye Azam" arasında sayılırdı.
Divanbeyi'nin görevleri hakkında ayrıntılı bilgi Safevi devletini ziyaret edenlerin seyahat günlüklerinde de bulunabilir.
Örneğin 17. yüzyıl gezgini Tavernier, Divanbeyi'nin adli konularda devletin baş yetkilisi olduğunu, yasaların uygulanmasını ve suçluların cezalandırılmasını denetlediğini yazar. Ülkedeki tüm şikâyetçiler şikâyetlerini ona iletirdi ve Şah bile onun mahkemesine katılırdı.
Bir diğer XVII. yüzyıl gezgini Jean Chardin ise şöyle yazıyor:
| “ | “Divanbeyi veya Kadı-ül-Kudat, ister ceza ister hukuk olsun, her türlü iddia hakkında kesin hüküm verir. Divan beyinin verdiği kesin hükmün, yüksek mahkeme tarafından yeniden incelenmesi mümkün değildi. Ülke teşkilatlarında şah dışında hiç kimse görev ve makam açısından ondan üstün olmadığı için, şikayetçiler onun muhtemel adaletsizliğinden sadece şaha şikayet edebilirler. Tüm ülkede, zulme uğrayanların hepsi ondan adalet isterler. Herhangi bir yerde suç işlense, suçu inceleme ve sorgulama yetkisi vardır ve suçluları adalet mahkemesinde hazır bulunmaya zorlar. Mahkeme oturumlarını genellikle kendi evinde düzenler. Bazı durumlarda mahkeme oturumunu şah sarayı salonlarında, onun muhafız birliğinde veya başka bir yerde düzenler.” | ” |
Chardin ayrıca başkent İsfahan’da şah sarayının önünde iki yüksek, görkemli bina bulunduğunu bildirir. Bunlardan biri sadrazam (Başbakan), diğeri ise Divanbeyi’nin iş yeridir. Geçmişte şahlardan bazıları, mahkeme oturumlarının gidişatını ve Kadı-ül-Kudat'ın hüküm ve kararlarını denetlemek için tam katılımla tüm önemli konulara iştirak ederlerdi. Ancak Şah Safi ve oğlu Şah II. Abbas dönemlerinde bu iyi gelenek ve uygulama yavaş yavaş ortadan kalktı. Şahların bu mahkeme oturumlarına katıldığını hiç görmedim veya duymadım.
Divanbeyi haftanın dört günü kendisi için belirlenmiş muhafız odasında, iki günü ise kendi evinde olurdu. Dört tür suça (cinayet, tecavüz, göz çıkarma, diş kırma) bakardı. Bunun dışında, devletin tüm bölgelerindeki anlaşmazlık konularına dair kişilerin şikayetlerini incelemek, şeriat hükümlerini uygulamak ve şehirde kurallara uyulmasını denetlemek de Divanbeyi'ne aitti. Bazen eyaletlerden gelenler, beylerbeylerinin, yöneticilerinin ve sultanların adamlarından şikayetle Yüksek Ordugaha gelip büyük vezire değil, Divanbeyine haber verirlerdi, o zaman Divanbeyi bu şikayeti inceler, içeriğini hükümdara iletir ve işi devletin çıkarları ve ülkenin kanunları çerçevesinde çözerdi.
1683 yılında Fransa kralı XIV. Louis tarafından Safevi devletine gönderilen Chanson, tüm adalet icra memurlarının Divanbeyi'nin yetkisi altında olduğunu kaydeder. Şah, Divanbeyine yılda 5000 ekü (15 ekü 1 tümene eşitti) maaş verirdi ki, adaleti bedelsiz ve ücretsiz olarak uygulasın. Tüm imparatorluk topraklarında Divanbeyi'nin hüküm ve kararları saygı duyulur ve uygulanırdı. Vilayet ve eyalet yöneticilerinden şikayetçi olanlar Divanbeyine başvururlardı. Divanbeyi görevi, Safevi devletinde en yüksek ceza kadısı olarak kabul edilirdi.
Professor Zabil Bayramlı yazıyor ki, zulüm, tecavüz ve dört cinayet olayı hakkında Divanbeyine şikayet edildiğinde ve bu olay şehirden on-on iki ağaç mesafesinden uzak bir yerde gerçekleşmemişse, Divanbeyi hizmetçilerinden birine telige yazıp, soruşturmayı ona devrediyordu. Olay belirtilen mesafeden uzakta gerçekleştiğinde ve mevcut kurallara göre bu cinayet meselesiyle ilgili olduğunda, dilekçe veren kişi beş tümene de vermek zorundaydı. Bundan sonra Divanbeyi ve divanhanenin katibi ayrı ayrı telige yazıp, davaya bakılması için hüküm veriyorlardı. Hüküm özel deftere kaydedildikten sonra iltizam (yükümlülük) parası muhassilin hesabına aktarılıyor ve ondan da diğer kaynaklar gibi kullanılıyordu. Haftanın iki günü ise Divanbeyi kendi evinde sıradan hesap şikayetlerine bakıyordu. Divanbeyinin hükümleri, memleketin tüm büyükleri, eyalet hanları, hakimleri tarafından kabul edilip uygulanıyordu. Divanbeyine devlet vergileri, baş vezire tabi memurlar ve kalem ehline ait tartışmalı meselelerle ilgili şikayetler geldiğinde, o bunları baş vezire göndermek zorundaydı. Ayrıca şikayet eden taraflardan biri korçu, gulam ve diğer ordu mensubu ya da büyutat hizmetçisi olduğunda, o zaman divanbeyi her bir idarenin kendi yaşlısına başvururdu. Şehir ve köy halkıyla ilgili olan diğer tartışmalı meseleleri divanbeyi kendi serbestçe çözümlüyordu. Vilayetlerden bir grup insan beylerbeyi, sultanlardan şikayet amacıyla şah sarayına gelip, baş vezire değil, divanbeyine başvurduğunda, divanbeyi onların her birini dinledikten sonra tüm bunları Şah'a arz edip, meseleyi hükûmetin tavsiyesi ve memleketin kanununa uygun yolla çözümlüyordu.
Sarayın ve devletin yüksek rütbeli şahsiyetleri, ayrıca özel haklara sahip, kendilerini “Yüce Hazretlerin konuğu” olarak adlandırabilen kişiler, bu arada İran sarayında ikamet eden elçiler, bu ülkenin yabancı tebaaları, diğer seçkin ve yüksek rütbeli şahıslar yalnız Yüksek Mahkemede, yani divanbeyinin huzurunda hazır olup, onların medeni ve ceza davalarına (ister birbirleri arasında ve isterse başkaları aleyhine davalara) orada bakılması gerekmekteydi.
Safevi Devleti'nin ünlü Divanbeyi'leri
Dönemin kaynaklarında divanbeyi görevine devleti kuran ve onu yaşatan Türk beylerinin tayin edilmesine dair bilgiler verilmişti. Henüz Şah I. İsmail zamanında devletin kurulmasında aktif rol oynamış Hüseyin bey Lele Şamlı bir süre Divanbeyi görevinde bulunmuştu. Sultan Muhammed Hudabende döneminde bu görev Ustaclı emirlerinin elinde bulunuyordu. İskender bey, 1579 yılı olaylarından bahsederken Ustaclı Hamza hanın divanbeyibaşı olduğunu kaydeder. Yazar, 1584 yılında ise yine Ustaclılardan Alikulu bey Kıç oğlunun divanbeyi olması hakkında bilgi verir. Şah I. Abbas iktidara geldikten sonra hakkında konuşulan organda Türk beyleri yine öncü konuma sahip olmuşlardır. 1615 yılında Şamlı elinin Beydili obasından Alikulu bey (han) divanbeyi idi. 1619 yılında ise Şamlu eli beylerinden Kelbeli han divanbeyi tayin edilir. I. Şah Abbas'tan itibaren bu görevi uzun süre Şamlu emirleri ellerinde tutmuşlardı. 1642 yılında Ali meclis çağrılmış, eşikağasıbaşı Murtazakulu han Biçerli Şamlı Divanbeyi tayin edilmişti. 1645 yılında saray defterhanesinin nazırı Şamlı Uğurlu han Divanbeyi olur.
Kaynakça
- ^ Bayramlı 2015, s. 108.
- ^ Vəliyeva 2007, s. 34.
- ^ Bayramlı 2015, s. 168.
- ^ Vəliyeva 2007, s. 12.
- ^ Süleymanov 2021, s. 41.
- ^ a b Məmməd 2015, s. 50-51.
- ^ Sanson 1346, s. 122.
- ^ Bayramlı 2015, s. 110.
- ^ Sümer 1976, s. 241.
- ^ Bayramlı 2015, s. 111.
Kaynak
- Bayramlı, Zabil Həsrət oğlu (2015). Azərbaycan Səfəvi Dövlətinin Quruluşu Və İdarə Olunmasında Türk Qızılbaş Əyanlarının Rolu (Azerice). Bakı: «AVROPA» nəşriyyatı.
- Sanson (1363). Səfərnaməyi Sanson (Farsça). Tahran: Kitapfuruşi-yi İbn-i Sina.
- Vəliyeva, Zülfiyyə (2007). Səfəvi Dövlət Təşkilatı (Təzkirətül-Mülükə əsasən). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Sümer, Faruk (1976). Safevi devletinin kuruluşu və gelişmesinde Anadolu türklerinin rolu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Məmməd, R.Ə (2015). Dəstur ül-Müluk. Hökmdarlar üçün nizamnamə (Azerice). Bakı: Mütərcim.
Ek okuma
- Əfəndiyev, Oqtay (1961). Образавание Азербайджанского государства Сефевидов в начале XVI века (Rusça). Bakı.
- Şirazi, Xacə Zeynalabidin Əli Əbdi bəy (1996). TƏKMİLƏTÜL-ƏXBAR (PDF) (Azerice). Bakı: Elm. ISBN .
- Floor, William (2000). The Sadr Or Head Of The Safavid Religious, Judiciary And Endowments And Other Nembers Of The Religious Instituytian Zeitschrif. 2 (İngilizce). 150. Der Deutschen Morganlandischen Gesellschaft.
- Engelbert, Kaempfer (1363). Səyahətnaməyi Kaempfer (Farsça). Tahran: İntışârât-ı Harezmî.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Divanbeyi Safevi devletindeki en yuksek mevkilerden biri Divanbeyi Sadrazam Vezir i Azam ve Vagi anavis ile birlikte eski zamanlardan beri topluca Umara ye cengi olarak bilinirdi Jean Chardin e gore ulkedeki en onemli ikinci pozisyon Divanbeyi dir Adaletin ya da yarginin basi baska bir deyisle tum ulkenin Kazi ul Kuzzat idir Divanbeyi hakimler ve hakemler kurulunun basidir Bey terimi lider anlamina gelirken divan yargi islevlerini yerine getirmekten sorumlu meclis veya konsey anlamina gelir Divanbeyi tarafindan alinan kararlarla ilgili olarak sadece Sah a itiraz edilebilirdi Sah en yuksek ceza yargici olarak kabul edilirdi Dini hukuk ise ruhani yargiclarin yetkisi altindaydi Divanbeyi nin gorev ve sorumluluklariMirza Samyan in Tazkirat al Muluk adli eserinde Divanbeyi nin basyargic gorevleri su sekilde anlatilmaktadir Sadr dini liderler ile birlikte haftada dort gun Divanbeyi nin nizamiyede toplanirdi Sadr in emirleri dogrultusunda dort buyuk sucla ilgili davalara bakardi cinayet iffete saldiri goz oyma ve dis kirma Divanbeyi ayrica korunan bolgelerdeki baskilarla ilgili sikayetleri ve kent ve kirsal kesim sakinleri arasinda dort ya da bes tumenden fazla meblaglari iceren parasal anlasmazliklari da sorustururdu Divanbeyi nin sorumluluklari arasinda seriat hukumlerinin uygulanmasi sehirlerde duzenin saglanmasi ve guclulerin zayiflari ezmesinin onlenmesi yer aliyordu Hem hukuk hem de ceza mahkemelerinin basi olarak ulkedeki hapishaneleri de denetliyordu Devletin idari yapisina gore Sadr i Azam sadrazam ile Divanbeyi arasindaki iliski seyahat gunluklerinden ziyade Tazkiratu l Muluk ta daha acik bir sekilde resmedilen karsilikli hukuki ilkeler tarafindan yonetiliyordu Kaynakta Divanbeyi nin Sadr i Azam in varligi olmadan kendi yetki alanindaki dort buyuk sucu karara baglayamayacagi belirtilmektedir Ancak Sadr i Memalik bir baska yuksek rutbeli dini lider de dahil olmak uzere diger seriat hakimlerinin Divanbeyi nin bu suclarla ilgili calismalarina mudahale etme yetkisi yoktu Bu suclara iliskin mahkeme oturumlari her Cumartesi ve Pazar gunu sarayin nizamiyesinde yapilirdi Tazkirat al Muluk ta belirtildigi gibi Divanbeyi buyuk komutanlar anlamina gelen Umara ye Azam arasinda sayilirdi Divanbeyi nin gorevleri hakkinda ayrintili bilgi Safevi devletini ziyaret edenlerin seyahat gunluklerinde de bulunabilir Ornegin 17 yuzyil gezgini Tavernier Divanbeyi nin adli konularda devletin bas yetkilisi oldugunu yasalarin uygulanmasini ve suclularin cezalandirilmasini denetledigini yazar Ulkedeki tum sikayetciler sikayetlerini ona iletirdi ve Sah bile onun mahkemesine katilirdi Bir diger XVII yuzyil gezgini Jean Chardin ise soyle yaziyor Divanbeyi veya Kadi ul Kudat ister ceza ister hukuk olsun her turlu iddia hakkinda kesin hukum verir Divan beyinin verdigi kesin hukmun yuksek mahkeme tarafindan yeniden incelenmesi mumkun degildi Ulke teskilatlarinda sah disinda hic kimse gorev ve makam acisindan ondan ustun olmadigi icin sikayetciler onun muhtemel adaletsizliginden sadece saha sikayet edebilirler Tum ulkede zulme ugrayanlarin hepsi ondan adalet isterler Herhangi bir yerde suc islense sucu inceleme ve sorgulama yetkisi vardir ve suclulari adalet mahkemesinde hazir bulunmaya zorlar Mahkeme oturumlarini genellikle kendi evinde duzenler Bazi durumlarda mahkeme oturumunu sah sarayi salonlarinda onun muhafiz birliginde veya baska bir yerde duzenler Chardin ayrica baskent Isfahan da sah sarayinin onunde iki yuksek gorkemli bina bulundugunu bildirir Bunlardan biri sadrazam Basbakan digeri ise Divanbeyi nin is yeridir Gecmiste sahlardan bazilari mahkeme oturumlarinin gidisatini ve Kadi ul Kudat in hukum ve kararlarini denetlemek icin tam katilimla tum onemli konulara istirak ederlerdi Ancak Sah Safi ve oglu Sah II Abbas donemlerinde bu iyi gelenek ve uygulama yavas yavas ortadan kalkti Sahlarin bu mahkeme oturumlarina katildigini hic gormedim veya duymadim Divanbeyi haftanin dort gunu kendisi icin belirlenmis muhafiz odasinda iki gunu ise kendi evinde olurdu Dort tur suca cinayet tecavuz goz cikarma dis kirma bakardi Bunun disinda devletin tum bolgelerindeki anlasmazlik konularina dair kisilerin sikayetlerini incelemek seriat hukumlerini uygulamak ve sehirde kurallara uyulmasini denetlemek de Divanbeyi ne aitti Bazen eyaletlerden gelenler beylerbeylerinin yoneticilerinin ve sultanlarin adamlarindan sikayetle Yuksek Ordugaha gelip buyuk vezire degil Divanbeyine haber verirlerdi o zaman Divanbeyi bu sikayeti inceler icerigini hukumdara iletir ve isi devletin cikarlari ve ulkenin kanunlari cercevesinde cozerdi 1683 yilinda Fransa krali XIV Louis tarafindan Safevi devletine gonderilen Chanson tum adalet icra memurlarinin Divanbeyi nin yetkisi altinda oldugunu kaydeder Sah Divanbeyine yilda 5000 eku 15 eku 1 tumene esitti maas verirdi ki adaleti bedelsiz ve ucretsiz olarak uygulasin Tum imparatorluk topraklarinda Divanbeyi nin hukum ve kararlari saygi duyulur ve uygulanirdi Vilayet ve eyalet yoneticilerinden sikayetci olanlar Divanbeyine basvururlardi Divanbeyi gorevi Safevi devletinde en yuksek ceza kadisi olarak kabul edilirdi Professor Zabil Bayramli yaziyor ki zulum tecavuz ve dort cinayet olayi hakkinda Divanbeyine sikayet edildiginde ve bu olay sehirden on on iki agac mesafesinden uzak bir yerde gerceklesmemisse Divanbeyi hizmetcilerinden birine telige yazip sorusturmayi ona devrediyordu Olay belirtilen mesafeden uzakta gerceklestiginde ve mevcut kurallara gore bu cinayet meselesiyle ilgili oldugunda dilekce veren kisi bes tumene de vermek zorundaydi Bundan sonra Divanbeyi ve divanhanenin katibi ayri ayri telige yazip davaya bakilmasi icin hukum veriyorlardi Hukum ozel deftere kaydedildikten sonra iltizam yukumluluk parasi muhassilin hesabina aktariliyor ve ondan da diger kaynaklar gibi kullaniliyordu Haftanin iki gunu ise Divanbeyi kendi evinde siradan hesap sikayetlerine bakiyordu Divanbeyinin hukumleri memleketin tum buyukleri eyalet hanlari hakimleri tarafindan kabul edilip uygulaniyordu Divanbeyine devlet vergileri bas vezire tabi memurlar ve kalem ehline ait tartismali meselelerle ilgili sikayetler geldiginde o bunlari bas vezire gondermek zorundaydi Ayrica sikayet eden taraflardan biri korcu gulam ve diger ordu mensubu ya da buyutat hizmetcisi oldugunda o zaman divanbeyi her bir idarenin kendi yaslisina basvururdu Sehir ve koy halkiyla ilgili olan diger tartismali meseleleri divanbeyi kendi serbestce cozumluyordu Vilayetlerden bir grup insan beylerbeyi sultanlardan sikayet amaciyla sah sarayina gelip bas vezire degil divanbeyine basvurdugunda divanbeyi onlarin her birini dinledikten sonra tum bunlari Sah a arz edip meseleyi hukumetin tavsiyesi ve memleketin kanununa uygun yolla cozumluyordu Sarayin ve devletin yuksek rutbeli sahsiyetleri ayrica ozel haklara sahip kendilerini Yuce Hazretlerin konugu olarak adlandirabilen kisiler bu arada Iran sarayinda ikamet eden elciler bu ulkenin yabanci tebaalari diger seckin ve yuksek rutbeli sahislar yalniz Yuksek Mahkemede yani divanbeyinin huzurunda hazir olup onlarin medeni ve ceza davalarina ister birbirleri arasinda ve isterse baskalari aleyhine davalara orada bakilmasi gerekmekteydi Safevi Devleti nin unlu Divanbeyi leriDonemin kaynaklarinda divanbeyi gorevine devleti kuran ve onu yasatan Turk beylerinin tayin edilmesine dair bilgiler verilmisti Henuz Sah I Ismail zamaninda devletin kurulmasinda aktif rol oynamis Huseyin bey Lele Samli bir sure Divanbeyi gorevinde bulunmustu Sultan Muhammed Hudabende doneminde bu gorev Ustacli emirlerinin elinde bulunuyordu Iskender bey 1579 yili olaylarindan bahsederken Ustacli Hamza hanin divanbeyibasi oldugunu kaydeder Yazar 1584 yilinda ise yine Ustaclilardan Alikulu bey Kic oglunun divanbeyi olmasi hakkinda bilgi verir Sah I Abbas iktidara geldikten sonra hakkinda konusulan organda Turk beyleri yine oncu konuma sahip olmuslardir 1615 yilinda Samli elinin Beydili obasindan Alikulu bey han divanbeyi idi 1619 yilinda ise Samlu eli beylerinden Kelbeli han divanbeyi tayin edilir I Sah Abbas tan itibaren bu gorevi uzun sure Samlu emirleri ellerinde tutmuslardi 1642 yilinda Ali meclis cagrilmis esikagasibasi Murtazakulu han Bicerli Samli Divanbeyi tayin edilmisti 1645 yilinda saray defterhanesinin naziri Samli Ugurlu han Divanbeyi olur Kaynakca Bayramli 2015 s 108 Veliyeva 2007 s 34 Bayramli 2015 s 168 Veliyeva 2007 s 12 Suleymanov 2021 s 41 a b Memmed 2015 s 50 51 Sanson 1346 s 122 Bayramli 2015 s 110 Sumer 1976 s 241 Bayramli 2015 s 111 KaynakBayramli Zabil Hesret oglu 2015 Azerbaycan Sefevi Dovletinin Qurulusu Ve Idare Olunmasinda Turk Qizilbas Eyanlarinin Rolu Azerice Baki AVROPA nesriyyati Sanson 1363 Sefernameyi Sanson Farsca Tahran Kitapfurusi yi Ibn i Sina Veliyeva Zulfiyye 2007 Sefevi Dovlet Teskilati Tezkiretul Muluke esasen Ankara Ankara Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Sumer Faruk 1976 Safevi devletinin kurulusu ve gelismesinde Anadolu turklerinin rolu Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi Memmed R E 2015 Destur ul Muluk Hokmdarlar ucun nizamname Azerice Baki Mutercim Ek okumaEfendiyev Oqtay 1961 Obrazavanie Azerbajdzhanskogo gosudarstva Sefevidov v nachale XVI veka Rusca Baki Sirazi Xace Zeynalabidin Eli Ebdi bey 1996 TEKMILETUL EXBAR PDF Azerice Baki Elm ISBN 5 8066 0436 5 Floor William 2000 The Sadr Or Head Of The Safavid Religious Judiciary And Endowments And Other Nembers Of The Religious Instituytian Zeitschrif 2 Ingilizce 150 Der Deutschen Morganlandischen Gesellschaft Engelbert Kaempfer 1363 Seyahetnameyi Kaempfer Farsca Tahran Intisarat i Harezmi