Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Doğum kontrolü, geçici veya kalıcı olarak hamileliği engellemek ya da hamile kalma olasılığını azaltmak amacıyla çeşitli yöntemlerin, araç-gereçlerin ya da ilaçların kullanılmasıdır.
Bu yöntemlerden aile planlaması adına herkes faydalanabilir.
Kürtaj gebeliğe son vermeyi amaçlarken doğum kontrolü gebeliği önlemeyi hedef alır.
Doğum kontrol yöntemleri, gebeliği önlemeyi amaçlar ancak bunun için kullanılan yöntemler bazılarınca çocuk düşürme yöntemi olarak eleştirilmektedir.
Doğum kontrolü birçok kültürde ve din açısından siyasi ve etik tartışmalara neden olmaktadır.
Bu muhalefet farklı şekillerde kendini gösterir.
Bazı çevreler cinsellikten kaçınma dışında tüm yöntemlere karşı çıkar.
Bazıları "doğal olmayan" yöntemler diye niteledikleri prezervatif, doğum kontrol hapı gibi teknikleri eleştirir sadece doğal yollardan korunma tekniklerini (geri çekme, takvim) kabul eder.
Yöntemler
| Yöntem | Tipik kullanım (%) | Mükemmel kullanım (%) |
|---|---|---|
| Doğum kontrolü yok | 85 | 85 |
| Kombine hap | 9 | 0.3 |
| Sadece progestin içeren hap | 13 | 1.1 |
| Kısırlaştırma (kadın) | 0.5 | 0.5 |
| Kısırlaştırma (erkek) | 0.15 | 0.1 |
| Kadın kondomu | 21% | 5% |
| Prezervatif (erkek) | 18% | 2% |
| Bakır RİA | 0.8 | 0.6 |
| Hormonal RİA | 0.2 | 0.2 |
| Bant | 9 | 0.3 |
| Vajinal halka | 9 | 0.3% |
| MPA shot | 6% | 0.2% |
| İmplant | 0.05% | 0.05% |
| Diyafram ve spermisit | 12% | 6% |
| Doğurganlık farkındalığı | 24% | 0.4–5% |
| Geri çekilme | 22% | 4% |
| Laktasyonel amenore (6 aylık oran) | 0–7.5% | <2% |
Bariyer Yöntemler
Bariyer yöntemleri, fiziksel olarak spermin rahme ulaşmasını engelleyen aletlerden oluşur. Bunlar arasında prezervatif (kondom), vajinal kondom, spiral, , diyafram ve içeren yer almaktadır.
Bariyer yöntemleri arasında en sık kullanılan penis prezervatifidir ve 2019 verilerine göre dünyada doğum kontrolü kullanan insanların %21'i düzenli olarak bu yönteme başvurmaktadır.Penisinin sertleşmesinin ardından üzerine takılan birer kılıf olan prezervatifler, kişi boşaldığında spermin rahim içeren vücudun içine girmesini fiziksel olarak engeller. Günümüzde prezervatifler genelde lateksten yapılsa da, poliüretan veya kuzu bağırsağı gibi farklı materyallerden yapılmaları da mümkündür.
2-Vajinal Kondom
Bariyer yöntemlerinden biri olan ve sıklıkla kullanılan bu yöntem Türkiye’de henüz yaygınlaşmamıştır. Cinsel birliktelik sırasında bulaşıcı hastalık önleme ve gebelikten korunma yöntemi olarak kullanılan kondomlar, vajinanın iç kısmına yerleştirilerek kullanılır. Kullanılan malzeme olarak genellikle lateks ve poliüretan seçilir. Silindir cebinin içinde daire şeklinde bir çeper ile basit bir yapısı olan bu alet, çember kısmı vajinanın ucuna konumlandırılır ve cebin ucu dışarıda bırakılır. Bu yöntemin temel çalışma prensibi spermin vajinadan içeri girmesini engelleyip blokaj ile gebeliği ve bulaşıcı hastalıkları önlemektir. En büyük avantajlarından biri normal kondomlar gibi bireysel olup penisi olan bireylerin katılımından bağımsızdır.
İUD (Spiral), diğer bariyer yöntemlere göre daha uzun koruma ömrü sağlar. Rahim içine yerleştirilen ve T şeklinde olan bu ufak küçük cihaz tipine bağlı olarak 3 ile 10 yıl arası koruma sağlayabilmektedir. İUD'nin kullanım amacı spermin rahim içerisine ulaşmasını engelleyerek doğal yollardan gebeliği önlemektir.
Spiral (Rahim İçi Araç (İUD)) kuIlanımının avantajları
- Spiral takıldıktan sonra, günlük kullanım için sürekli hatırlanması gereken bir yöntem olmadığından, kullanıcıya zamansal rahatlık sağlar. Gebelikten korunmak için geliştirilmiş günlük yöntemlerden olmadığından, kullanıcının sürekli kendine hatırlatma yapması zorunluluğunu ortadan kaldırır.
- Spiral kullanımı doğurganlık oranını etkilemediğinden, kullanımı bırakıldığında yani cihaz vücuttan çıkarıldığında gebe kalma şansınız etkilenmemektedir. Hamilelik şansınızı düşürmemektedir.
- Spiral çeşitlerinin hepsi hormon içermemektedir. Bu nedenle hormonsal yan etkilerden korunmak isteyen kullanıcılar hormonsuz versiyonlarını seçerek, yan etkilerden korunabilmektedir. Böylece hormon tedavisi almak istemeyen kullanıcılara hitap eden de bir korunma yöntemi çeşidi olmaktadır.
- Spiral kullanımıyla ilgili yapılan bazı araştırmalarda, rahim iç tabakasını incelttiğinden, rahim ağzı kanserinden korunmaya yardımcı olabildiği, kanser riskini azaltabilen etkileri olabiliceği söylenmektedir. Aynı zamanda rahim ağzı enfeksiyonlarına karşı koruma sağlayabilmesi gibi etkilerinden kaynaklı da kanser riskini azaltmaya katkı sağlayabilir.
- Spiral kullanımı ağır ve uzun süren adet kanamalarını engelleyebilme ihtimali olmasından dolayı, anemi riskini de azaltabileceği gözlemlenmektedir.
Spiral (Rahim İçi Araç (İUD)) kullanımının dezavantajları
- Spiral rahim içine yerleştirilen yabancı bir cihaz olmasından dolayı, rahim içi enfeksiyon kapılabilmektedir. Bu tarz durumların görülmesinde veya hisssedilmesinde (ateş, kas ağrıları, vajinal akıntı ve alt karın ağrısı) bir doktora başvurulması önerilmektedir.
- Spiral takılıp, çıkarılırken delinme ve yaralanma riski taşıyabilmesiyle birlikte, bu durum oldukça nadir görülmektedir.
- Bazı kadınlarda Spiral takıldıktan sonra ağrı ve rahatsızlık gözlemlenmektedir. Zamanla hissine alışıldığı durumlar olsa da, çıkarıldığı durumlarda olmaktadır.
- Spiral kullanırken çok nadir görülse de rahim dışında gebelik görülebilir. Acil tıbbi müdahale gerektiren bir durumdur.
- Spiral kullanımının çok yaygın olmamakla birlikte başka yan etkileri de vardır. Baş ağrısı, ruh hali değişiklikleri, bulantı, göğüs hassasiyeti veya kusma gibi etkiler görülebilmektedir.
Hormonal yöntemler
1-Doğum Kontrol Hapı
En sık kullanılan hormonal yöntem doğum kontrol haplarıdır. Ağızdan alınan hem gebelikten korunmayı hem de hormonları dengelemeyi amaçlayan 21 günlük haplardır. Her 21 günlük sirkülden 7 günlük ara verilir bu aralıkta kadın suni olarak regl (aylık kanama) olur.
Bu hormonal yöntemin hem fiziksel hem de mental etkileri farklı kişilerde farklı şekillerde meydana gelebilmektedir. Bu nedenle doğum kontrol yöntemi olarak doğum kontrol haplarını kullanan ve menstural döngüsü olan bireylerin deneyimleri birbirinden farklıdır. Doğum kontrol haplarının fiziksel etkilerine örnek olarak göğüs hassasiyetleri, vajinal akıntılar, menstural düzensizliklerin oluşumu, enfeksiyon tehlikesi, baş ağrısı, bulantı ve kusma, karın ağrısı ve kramplar ve cilt değişiklikleri verilebilir. Hormonal etkilerinden dolayı ciltte çoğunlukla sivilcelenme, yağ bezesi gibi etkileri, göğüs uçlarının gebelik döneminde olduğu gibi hassaslaşıp ağrıya sebep olma gibi sonuçları mevcuttur.
Doğum kontrol haplarının duygusal etkilerine örnek olarak ruhsal durumda ani değişiklikler (anksiyete ve hafif dozda depresyon gibi etkileri de görünmekle beraber), libido değişikliği (bazı insanlarda düşüklüğe sebep olurken bazılarında artışa neden olmaktadır), sinirlilik, asabiyet ve huzursuzluk verilebilir.
Tüm bu etkiler kişiden kişiye değişmekle beraber kullanılan hapın içeriği, markası, dozajı ve kişinin kendi fiziksel ve duygusal durumuna bağlı göre de farklılık göstermektedir.
En sık kullanılan yöntemlerden biri olmasına ve genel inanışa rağmen koruyuculuğu en yüksek oranda olan yöntem değildir.
2-Vajinal Kontraseptif Halka
Vajinaya yerleştirilerek kullanılan bir doğum kontrol türüdür. Etki etme şekli bakımından doğum kontrol haplarına benzemektedir. Yerleştirilen halka 3 hafta vajinada kalır ve bu süreç boyunca çıkartılmasına gerek yoktur. Çıkartıldıktan sonra ise diğer kulllanımı için 1 hafta ara vermek gerekir. Diğer doğum kontrol yöntemlerine göre kullanımı bakımından zahmetli bir yöntem değildir. Ancak bu tür hormonal yöntemlerin CYBH ve HIV hastalıklarına karşı herhangi bir koruyucu özellikleri yoktur. Yan etkileri bakımından doğum kontrol haplarına paralellik göstermektedir. Kişiden kişiye değişmekle birlikte çeşitli fiziksel ve duygusal etkileri mevcuttur.
Vajinal kontraseptif halka kullanımının avantajları
- Bazı araştırmalara göre gebelikten korunma açısından %91-99 gibi bir yüzdeye sahip olduğu için doğru kullanımı sonucunda oldukça etkili bir yöntemdir.
- Diğer doğum kontrol türleri ile kıyaslandığı zaman çok daha zahmetsiz bir doğum kontrol türü olduğu anlaşılmaktadır.
- Bazı insanlar üzerinde adet döngüsü ağrılarını azaltması gibi etkileri vardır.
- Adet döngüsünü stabilize etmek ve düzenli bir döngüye sokmak için de etkilidir.
- Kullanımı bırakıldığı zaman doğurganlığı olumsuz yönde etkileyecek bir özelliği yoktur. Geri dönülebilirlik açısından herhangi bir problemi olmayan bir doğum kontrol yöntemidir.
Vajinal kontraseptif halka kullanımının dezavantajları
- Halkanın yerleştirilmesi bazı insanlar üzerinde rahatsız edici veya acı verici olabilir. Yerleştirilmenin doğru yapılmaması gibi durumlarda halka yerleştirilen yerden kayabilir veya çıkabilir.
- Her insan üzerinde değişebilen baş ağrısı, mide bulantısı, göğüs ağrısı, meme hassasiyeti, vajinal akıntı ve genital bölgede kaşıntı gibi olumsuz yan etkileri vardır.
- Vajinal mantar enfeksiyonları veya bakteriyel vaginozis gibi bazı riskleri içinde barındırır.
- Hormonal bir yöntem olmasından ötürü CYBH ve HIV gibi cinsel yollarla da bulaşabilen hastalıklara karşı herhangi bir koruyucu özelliği bulunmamaktadır.
3-Kontraseptif Bant
Yapışkan bir bandın vücudun karın, kalça, kol,bacak ve sırt gibi bölgelerine yerleştirilmesiyle uygulanan bir doğum kontrol türüdür. Bu bantların toplamda 3 hafta boyunca vücutta kalmasının yanında kullanılan bantlar her hafta yenilenir. 3 haftanın sonunda 1 hafta ara verilir. Bu yöntemin çalışma mekanizması doğum kontrol haplarıyla benzerdir ve CYBH ve HIV hastalıklarına karşı herhangi bir koruyucu özellikleri yoktur.
4-Deri Altı İmplant Çubuğu
Deri altı implant çubuğu, ince bir plastikten yapılmış deri altına yerleştirilerek uygulanan bir kadın doğum kontrol yöntemidir. Bu implant, progesteron hormonu salgılayarak çalışır. Kadın vücuduna belirli aralıklarla sürekli hormon salgılayan bu cihaz, salgıladığı progesteron hormonu sayesinde gebelik görülmesini durdurmak için kadının yumurtlamasını engeller. Genellikle ilk yerleştirildikten sonra 3 ile 5 sene arasında kullanım ömrü olan bir çubuktur. Ancak gebeliğe karşı korusa da cinsel hastalıklara karşı bir koruma yöntemi değildir.
Cerrahi Yöntemler
Vazektomi, penisi olan bireyler üzerinde uygulanan bir doğum kontrol türüdür ve amaç doğurganlığın sonlandırılmasıdır. Bu cerrahi müdahale testislerden iletilen spermleri taşıyan “Vas deferens” kanallarının kesilmesi veya bağlanması şeklinde yapılır. Bu cerrahi müdahale yaklaşık yarım saat sürmektedir ve oldukça basit, güvenli ve etkilidir. Bu yöntemin geri dönüşü yani bireylerin doğurganlığının yeniden kazandırılması teorik olarak mümkündür ancak uygulamanın aksine geri işlemi oldukça uzun ve kesin olmayan bir süreçtir. Maliyeti, kesinliğinin olmaması ve bunun gibi nedenlerden ötürü karar verilmeden önce tüm yönleriyle düşünülmesi gereken bir doğum kontrol türü olduğu söylenebilir.
2-Tubal Sterilizasyon
Tubal Sterilizasyon, vajina üzerinde uygulanan, sürekli koruma sağlayan cerrahi bir yöntemdir. Yumurtalıklardaki fallop tüplerinin kesilmesi veya kapatılması şeklinde uygulanır ve geri dönüşü olmayan bir yöntemdir. Yani bu cerrahi işlemin sonucunda yeniden hamilelik mümkün değildir. Ancak bazı durumlarda bu cerrahi müdahalenin geri döndürülebildiği nadir de olsa görülmüştür.
Doğum kontrolü savunucuları
Doğum kontrolü üzerine çalışmalar yapan bazı aktvistler de vardır. Bunlara örnek olarak Marie Stopes verilebilir. Onun Contraception: Its Theory, History and Practice (1923: Doğum Kontrolü: Kuramı, Tarihi ve Uygulaması) adlı eseri yayımlandığı dönemde doğum kontrolü uzerine yazılmış en kapsamlı kaynak olma özelliğini taşımaktadır. Kendisi dogum kontrolü üzerine çalışma yapılan ilk kliniği ise 1921 yılında eşiyle beraber Londra Holloway'de açmıştır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
| Wikimedia Commons'ta Doğum kontrolü ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- ^ Trussell, James (Mayıs 2011). "Contraceptive failure in the United States". Contraception. 83 (5). ss. 397-404. doi:10.1016/j.contraception.2011.01.021. (PMC) 3638209 $2. (PMID) 21477680.
Trussell, James (2011). "Contraceptive efficacy". Hatcher, Robert A.; Trussell, James; Nelson, Anita L.; Cates, Willard Jr.; Kowal, Deborah; Policar, Michael S. (Ed.). Contraceptive technology (20th revised bas.). New York: Ardent Media. ss. 779-863. ISBN . ISSN 0091-9721. OCLC 781956734. - ^ Division of Reproductive Health, National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Centers for Disease Control and Prevention (CDC) (June 21, 2013). "U.S. Selected practice recommendations for contraceptive use, 2013: adapted from the World Health Organization Selected practice recommendations for contraceptive use, 2nd edition". MMWR Recommendations and Reports. 62 (5). ss. 1-60. (PMID) 23784109. July 10, 2013 tarihinde kaynağından .
- ^ Van der Wijden, C; Manion, C (12 Ekim 2015). "Lactational amenorrhoea method for family planning". The Cochrane Database of Systematic Reviews, 10. ss. CD001329. doi:10.1002/14651858.CD001329.pub2. (PMC) 6823189 $2. (PMID) 26457821.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Blenning2005isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Neinstein, Lawrence (2008). (5.5ölüurl=hayır bas.). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. s. 624. ISBN . June 17, 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 4 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 5 Mart 2020.
- ^ Hamilton, Richard (2012). (8.8ölüurl=hayır bas.). St. Louis, MO: Elsevier/Saunders. s. 799. ISBN . June 3, 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b "Planned Parenthood: A Practical Guide to Birth-Control Methods". JAMA: The Journal of the American Medical Association. 148 (12): 1068. 22 Mart 1952. doi:10.1001/jama.1952.02930120090036. ISSN 0098-7484.
- ^ . www.cdc.gov (İngilizce). 10 Şubat 2022. 12 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023.
- ^ Hill, Brandon J.; Amick, Erick E.; Sanders, Stephanie A. (2011). "Condoms and US college-aged men and women: briefly assessing attitudes toward condoms and general condom use behaviours". Sexual Health. 8 (3): 372. doi:10.1071/sh10058. ISSN 1448-5028.
- ^ Print, Mayo Clinic Staff. . Mayo Clinic (İngilizce). 4 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2023.
- ^ a b c . www.acog.org (İngilizce). 21 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2023.
- ^ a b . www.plannedparenthood.org (İngilizce). 28 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2023.
- ^ Kraetschmer, Kurt (13 Kasım 2017). "Birth Control and Family Planning: Low-Cost Methods of Contraception Acknowledged by Updated Research""Birth Control and Family Planning: Low-Cost Methods of Contraception Acknowledged by Updated Research". Research in Medical & Engineering Sciences. 2 (3). doi:10.31031/rmes.2017.02.000537. ISSN 2576-8816.
- ^ . www.who.int (İngilizce). 6 Aralık 1998 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2023.
- ^ . Mayo Clinic (İngilizce). 27 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023.
- ^ . www.plannedparenthood.org (İngilizce). 28 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023.
- ^ Öztürk,H.(2004)."Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi": DOĞUM KONTROL YÖNTEMLERİNDE YENİLİKLER, s86-87. https://icproxy.khas.edu.tr:4851/tr/download/article-file/983333
- ^ Baker, Meghan; Yokoe, Deborah S.; Stelling, John; Kaganov, Rebecca E.; Letourneau, Alyssa R.; O'Brien, Thomas; Kulldorff, Martin; Babalola, Damilola; Barrett, Craig; Drees, Marci; Platt, Richard (2015). "Automated Outbreak Detection of Hospital-Associated Infections". Open Forum Infectious Diseases. 2 (suppl_1). doi:10.1093/ofid/ofv131.60. ISSN 2328-8957.
- ^ Lee, Raymond A. (Haziran 1990). "Vaginal Surgery". Mayo Clinic Proceedings. 65 (6): 919-920. doi:10.1016/s0025-6196(12)62600-7. ISSN 0025-6196.
- ^ Mena, Gabriela P.; McLindon, Lucas A. (31 Mayıs 2023). "Fertility awareness education improves fertility cycle knowledge and may reduce time-to-pregnancy in subfertile women". Human Fertility: 1-8. doi:10.1080/14647273.2023.2214952. ISSN 1464-7273.
- ^ Öztürk,H.(2004)."Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi": DOĞUM KONTROL YÖNTEMLERİNDE YENİLİKLER, s87-88. https://icproxy.khas.edu.tr:4851/tr/download/article-file/983333
- ^ Mayo Clinic. (n.d.). (2023) https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/vasectomy/about/pac-20384580 21 Mayıs 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Planned Parenthood. (n.d.). Vasectomy. https://www.plannedparenthood.org/learn/birth-control/vasectomy 29 Mayıs 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ American College of Obstetricians and Gynecologists. (2017). Sterilization of Women: Ethical Issues and Considerations. Ethics Committee Opinion No. 695. Obstetrics & Gynecology, 130(5), e275–e281. https://doi.org/10.1097/AOG.0000000000002408
- ^ Centers for Disease Control and Prevention. (2016). Sterilization. In U.S. Medical Eligibility Criteria for Contraceptive Use, 2016 (pp. 59–61). https://www.cdc.gov/reproductivehealth/contraception/mmwr/mec/appendixb.html 15 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ (PDF). muvs.org. 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2016.
- ^ Marie Charlotte Carmichael Stopes (Ana Yayıncılık bas.). AnaBritannica - 20. Cilt. s. 97.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Dogum kontrolu gecici veya kalici olarak hamileligi engellemek ya da hamile kalma olasiligini azaltmak amaciyla cesitli yontemlerin arac gereclerin ya da ilaclarin kullanilmasidir Bu yontemlerden aile planlamasi adina herkes faydalanabilir Kurtaj gebelige son vermeyi amaclarken dogum kontrolu gebeligi onlemeyi hedef alir Dogum kontrol yontemleri gebeligi onlemeyi amaclar ancak bunun icin kullanilan yontemler bazilarinca cocuk dusurme yontemi olarak elestirilmektedir Dogum kontrolu bircok kulturde ve din acisindan siyasi ve etik tartismalara neden olmaktadir Bu muhalefet farkli sekillerde kendini gosterir Bazi cevreler cinsellikten kacinma disinda tum yontemlere karsi cikar Bazilari dogal olmayan yontemler diye niteledikleri prezervatif dogum kontrol hapi gibi teknikleri elestirir sadece dogal yollardan korunma tekniklerini geri cekme takvim kabul eder YontemlerKullanimin ilk yilinda hamilelik sansi Yontem Tipik kullanim Mukemmel kullanim Dogum kontrolu yok 85 85Kombine hap 9 0 3Sadece progestin iceren hap 13 1 1Kisirlastirma kadin 0 5 0 5Kisirlastirma erkek 0 15 0 1Kadin kondomu 21 5 Prezervatif erkek 18 2 Bakir RIA 0 8 0 6Hormonal RIA 0 2 0 2Bant 9 0 3Vajinal halka 9 0 3 MPA shot 6 0 2 Implant 0 05 0 05 Diyafram ve spermisit 12 6 Dogurganlik farkindaligi 24 0 4 5 Geri cekilme 22 4 Laktasyonel amenore 6 aylik oran 0 7 5 lt 2 Bariyer Yontemler Condom rolled up Bariyer yontemleri fiziksel olarak spermin rahme ulasmasini engelleyen aletlerden olusur Bunlar arasinda prezervatif kondom vajinal kondom spiral diyafram ve iceren yer almaktadir 1 Penis Kondomu Bariyer yontemleri arasinda en sik kullanilan penis prezervatifidir ve 2019 verilerine gore dunyada dogum kontrolu kullanan insanlarin 21 i duzenli olarak bu yonteme basvurmaktadir Penisinin sertlesmesinin ardindan uzerine takilan birer kilif olan prezervatifler kisi bosaldiginda spermin rahim iceren vucudun icine girmesini fiziksel olarak engeller Gunumuzde prezervatifler genelde lateksten yapilsa da poliuretan veya kuzu bagirsagi gibi farkli materyallerden yapilmalari da mumkundur 2 Vajinal Kondom Bariyer yontemlerinden biri olan ve siklikla kullanilan bu yontem Turkiye de henuz yayginlasmamistir Cinsel birliktelik sirasinda bulasici hastalik onleme ve gebelikten korunma yontemi olarak kullanilan kondomlar vajinanin ic kismina yerlestirilerek kullanilir Kullanilan malzeme olarak genellikle lateks ve poliuretan secilir Silindir cebinin icinde daire seklinde bir ceper ile basit bir yapisi olan bu alet cember kismi vajinanin ucuna konumlandirilir ve cebin ucu disarida birakilir Bu yontemin temel calisma prensibi spermin vajinadan iceri girmesini engelleyip blokaj ile gebeligi ve bulasici hastaliklari onlemektir En buyuk avantajlarindan biri normal kondomlar gibi bireysel olup penisi olan bireylerin katilimindan bagimsizdir 3 Spiral Rahim Ici Arac IUD IUD Spiral diger bariyer yontemlere gore daha uzun koruma omru saglar Rahim icine yerlestirilen ve T seklinde olan bu ufak kucuk cihaz tipine bagli olarak 3 ile 10 yil arasi koruma saglayabilmektedir IUD nin kullanim amaci spermin rahim icerisine ulasmasini engelleyerek dogal yollardan gebeligi onlemektir Spiral Rahim Ici Arac IUD kuIlaniminin avantajlari Spiral takildiktan sonra gunluk kullanim icin surekli hatirlanmasi gereken bir yontem olmadigindan kullaniciya zamansal rahatlik saglar Gebelikten korunmak icin gelistirilmis gunluk yontemlerden olmadigindan kullanicinin surekli kendine hatirlatma yapmasi zorunlulugunu ortadan kaldirir Spiral kullanimi dogurganlik oranini etkilemediginden kullanimi birakildiginda yani cihaz vucuttan cikarildiginda gebe kalma sansiniz etkilenmemektedir Hamilelik sansinizi dusurmemektedir Spiral cesitlerinin hepsi hormon icermemektedir Bu nedenle hormonsal yan etkilerden korunmak isteyen kullanicilar hormonsuz versiyonlarini secerek yan etkilerden korunabilmektedir Boylece hormon tedavisi almak istemeyen kullanicilara hitap eden de bir korunma yontemi cesidi olmaktadir Spiral kullanimiyla ilgili yapilan bazi arastirmalarda rahim ic tabakasini incelttiginden rahim agzi kanserinden korunmaya yardimci olabildigi kanser riskini azaltabilen etkileri olabilicegi soylenmektedir Ayni zamanda rahim agzi enfeksiyonlarina karsi koruma saglayabilmesi gibi etkilerinden kaynakli da kanser riskini azaltmaya katki saglayabilir Spiral kullanimi agir ve uzun suren adet kanamalarini engelleyebilme ihtimali olmasindan dolayi anemi riskini de azaltabilecegi gozlemlenmektedir Spiral Rahim Ici Arac IUD kullaniminin dezavantajlari Spiral rahim icine yerlestirilen yabanci bir cihaz olmasindan dolayi rahim ici enfeksiyon kapilabilmektedir Bu tarz durumlarin gorulmesinde veya hisssedilmesinde ates kas agrilari vajinal akinti ve alt karin agrisi bir doktora basvurulmasi onerilmektedir Spiral takilip cikarilirken delinme ve yaralanma riski tasiyabilmesiyle birlikte bu durum oldukca nadir gorulmektedir Bazi kadinlarda Spiral takildiktan sonra agri ve rahatsizlik gozlemlenmektedir Zamanla hissine alisildigi durumlar olsa da cikarildigi durumlarda olmaktadir Spiral kullanirken cok nadir gorulse de rahim disinda gebelik gorulebilir Acil tibbi mudahale gerektiren bir durumdur Spiral kullaniminin cok yaygin olmamakla birlikte baska yan etkileri de vardir Bas agrisi ruh hali degisiklikleri bulanti gogus hassasiyeti veya kusma gibi etkiler gorulebilmektedir Hormonal yontemler Ortho Tri cyclen oral kontraseptif1 Dogum Kontrol Hapi En sik kullanilan hormonal yontem dogum kontrol haplaridir Agizdan alinan hem gebelikten korunmayi hem de hormonlari dengelemeyi amaclayan 21 gunluk haplardir Her 21 gunluk sirkulden 7 gunluk ara verilir bu aralikta kadin suni olarak regl aylik kanama olur Bu hormonal yontemin hem fiziksel hem de mental etkileri farkli kisilerde farkli sekillerde meydana gelebilmektedir Bu nedenle dogum kontrol yontemi olarak dogum kontrol haplarini kullanan ve menstural dongusu olan bireylerin deneyimleri birbirinden farklidir Dogum kontrol haplarinin fiziksel etkilerine ornek olarak gogus hassasiyetleri vajinal akintilar menstural duzensizliklerin olusumu enfeksiyon tehlikesi bas agrisi bulanti ve kusma karin agrisi ve kramplar ve cilt degisiklikleri verilebilir Hormonal etkilerinden dolayi ciltte cogunlukla sivilcelenme yag bezesi gibi etkileri gogus uclarinin gebelik doneminde oldugu gibi hassaslasip agriya sebep olma gibi sonuclari mevcuttur Dogum kontrol haplarinin duygusal etkilerine ornek olarak ruhsal durumda ani degisiklikler anksiyete ve hafif dozda depresyon gibi etkileri de gorunmekle beraber libido degisikligi bazi insanlarda dusukluge sebep olurken bazilarinda artisa neden olmaktadir sinirlilik asabiyet ve huzursuzluk verilebilir Tum bu etkiler kisiden kisiye degismekle beraber kullanilan hapin icerigi markasi dozaji ve kisinin kendi fiziksel ve duygusal durumuna bagli gore de farklilik gostermektedir En sik kullanilan yontemlerden biri olmasina ve genel inanisa ragmen koruyuculugu en yuksek oranda olan yontem degildir 2 Vajinal Kontraseptif Halka Vajinaya yerlestirilerek kullanilan bir dogum kontrol turudur Etki etme sekli bakimindan dogum kontrol haplarina benzemektedir Yerlestirilen halka 3 hafta vajinada kalir ve bu surec boyunca cikartilmasina gerek yoktur Cikartildiktan sonra ise diger kulllanimi icin 1 hafta ara vermek gerekir Diger dogum kontrol yontemlerine gore kullanimi bakimindan zahmetli bir yontem degildir Ancak bu tur hormonal yontemlerin CYBH ve HIV hastaliklarina karsi herhangi bir koruyucu ozellikleri yoktur Yan etkileri bakimindan dogum kontrol haplarina paralellik gostermektedir Kisiden kisiye degismekle birlikte cesitli fiziksel ve duygusal etkileri mevcuttur Vajinal kontraseptif halka kullaniminin avantajlari Bazi arastirmalara gore gebelikten korunma acisindan 91 99 gibi bir yuzdeye sahip oldugu icin dogru kullanimi sonucunda oldukca etkili bir yontemdir Diger dogum kontrol turleri ile kiyaslandigi zaman cok daha zahmetsiz bir dogum kontrol turu oldugu anlasilmaktadir Bazi insanlar uzerinde adet dongusu agrilarini azaltmasi gibi etkileri vardir Adet dongusunu stabilize etmek ve duzenli bir donguye sokmak icin de etkilidir Kullanimi birakildigi zaman dogurganligi olumsuz yonde etkileyecek bir ozelligi yoktur Geri donulebilirlik acisindan herhangi bir problemi olmayan bir dogum kontrol yontemidir Vajinal kontraseptif halka kullaniminin dezavantajlari Halkanin yerlestirilmesi bazi insanlar uzerinde rahatsiz edici veya aci verici olabilir Yerlestirilmenin dogru yapilmamasi gibi durumlarda halka yerlestirilen yerden kayabilir veya cikabilir Her insan uzerinde degisebilen bas agrisi mide bulantisi gogus agrisi meme hassasiyeti vajinal akinti ve genital bolgede kasinti gibi olumsuz yan etkileri vardir Vajinal mantar enfeksiyonlari veya bakteriyel vaginozis gibi bazi riskleri icinde barindirir Hormonal bir yontem olmasindan oturu CYBH ve HIV gibi cinsel yollarla da bulasabilen hastaliklara karsi herhangi bir koruyucu ozelligi bulunmamaktadir 3 Kontraseptif Bant Yapiskan bir bandin vucudun karin kalca kol bacak ve sirt gibi bolgelerine yerlestirilmesiyle uygulanan bir dogum kontrol turudur Bu bantlarin toplamda 3 hafta boyunca vucutta kalmasinin yaninda kullanilan bantlar her hafta yenilenir 3 haftanin sonunda 1 hafta ara verilir Bu yontemin calisma mekanizmasi dogum kontrol haplariyla benzerdir ve CYBH ve HIV hastaliklarina karsi herhangi bir koruyucu ozellikleri yoktur 4 Deri Alti Implant Cubugu Deri alti implant cubugu ince bir plastikten yapilmis deri altina yerlestirilerek uygulanan bir kadin dogum kontrol yontemidir Bu implant progesteron hormonu salgilayarak calisir Kadin vucuduna belirli araliklarla surekli hormon salgilayan bu cihaz salgiladigi progesteron hormonu sayesinde gebelik gorulmesini durdurmak icin kadinin yumurtlamasini engeller Genellikle ilk yerlestirildikten sonra 3 ile 5 sene arasinda kullanim omru olan bir cubuktur Ancak gebelige karsi korusa da cinsel hastaliklara karsi bir koruma yontemi degildir Cerrahi Yontemler 1 Vazektomi Vazektomi penisi olan bireyler uzerinde uygulanan bir dogum kontrol turudur ve amac dogurganligin sonlandirilmasidir Bu cerrahi mudahale testislerden iletilen spermleri tasiyan Vas deferens kanallarinin kesilmesi veya baglanmasi seklinde yapilir Bu cerrahi mudahale yaklasik yarim saat surmektedir ve oldukca basit guvenli ve etkilidir Bu yontemin geri donusu yani bireylerin dogurganliginin yeniden kazandirilmasi teorik olarak mumkundur ancak uygulamanin aksine geri islemi oldukca uzun ve kesin olmayan bir surectir Maliyeti kesinliginin olmamasi ve bunun gibi nedenlerden oturu karar verilmeden once tum yonleriyle dusunulmesi gereken bir dogum kontrol turu oldugu soylenebilir 2 Tubal Sterilizasyon Tubal Sterilizasyon vajina uzerinde uygulanan surekli koruma saglayan cerrahi bir yontemdir Yumurtaliklardaki fallop tuplerinin kesilmesi veya kapatilmasi seklinde uygulanir ve geri donusu olmayan bir yontemdir Yani bu cerrahi islemin sonucunda yeniden hamilelik mumkun degildir Ancak bazi durumlarda bu cerrahi mudahalenin geri dondurulebildigi nadir de olsa gorulmustur Dogum kontrolu savunuculariDogum kontrolu uzerine calismalar yapan bazi aktvistler de vardir Bunlara ornek olarak Marie Stopes verilebilir Onun Contraception Its Theory History and Practice 1923 Dogum Kontrolu Kurami Tarihi ve Uygulamasi adli eseri yayimlandigi donemde dogum kontrolu uzerine yazilmis en kapsamli kaynak olma ozelligini tasimaktadir Kendisi dogum kontrolu uzerine calisma yapilan ilk klinigi ise 1921 yilinda esiyle beraber Londra Holloway de acmistir Ayrica bakinizAile planlamasi PrezervatifKaynakcaWikimedia Commons ta Dogum kontrolu ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Trussell James Mayis 2011 Contraceptive failure in the United States Contraception 83 5 ss 397 404 doi 10 1016 j contraception 2011 01 021 PMC 3638209 2 PMID 21477680 Trussell James 2011 Contraceptive efficacy Hatcher Robert A Trussell James Nelson Anita L Cates Willard Jr Kowal Deborah Policar Michael S Ed Contraceptive technology 20th revised bas New York Ardent Media ss 779 863 ISBN 978 1 59708 004 0 ISSN 0091 9721 OCLC 781956734 Division of Reproductive Health National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion Centers for Disease Control and Prevention CDC June 21 2013 U S Selected practice recommendations for contraceptive use 2013 adapted from the World Health Organization Selected practice recommendations for contraceptive use 2nd edition MMWR Recommendations and Reports 62 5 ss 1 60 PMID 23784109 July 10 2013 tarihinde kaynagindan Van der Wijden C Manion C 12 Ekim 2015 Lactational amenorrhoea method for family planning The Cochrane Database of Systematic Reviews 10 ss CD001329 doi 10 1002 14651858 CD001329 pub2 PMC 6823189 2 PMID 26457821 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Blenning2005 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Neinstein Lawrence 2008 5 5oluurl hayir bas Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins s 624 ISBN 978 0 7817 9256 1 June 17 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Arsivlenmis kopya PDF 4 Subat 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 5 Mart 2020 Hamilton Richard 2012 8 8oluurl hayir bas St Louis MO Elsevier Saunders s 799 ISBN 978 1 4377 3582 6 June 3 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b Planned Parenthood A Practical Guide to Birth Control Methods JAMA The Journal of the American Medical Association 148 12 1068 22 Mart 1952 doi 10 1001 jama 1952 02930120090036 ISSN 0098 7484 www cdc gov Ingilizce 10 Subat 2022 12 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Mayis 2023 Hill Brandon J Amick Erick E Sanders Stephanie A 2011 Condoms and US college aged men and women briefly assessing attitudes toward condoms and general condom use behaviours Sexual Health 8 3 372 doi 10 1071 sh10058 ISSN 1448 5028 Print Mayo Clinic Staff Mayo Clinic Ingilizce 4 Haziran 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Haziran 2023 a b c www acog org Ingilizce 21 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Haziran 2023 a b www plannedparenthood org Ingilizce 28 Mart 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Haziran 2023 Kraetschmer Kurt 13 Kasim 2017 Birth Control and Family Planning Low Cost Methods of Contraception Acknowledged by Updated Research Birth Control and Family Planning Low Cost Methods of Contraception Acknowledged by Updated Research Research in Medical amp Engineering Sciences 2 3 doi 10 31031 rmes 2017 02 000537 ISSN 2576 8816 www who int Ingilizce 6 Aralik 1998 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Haziran 2023 Mayo Clinic Ingilizce 27 Subat 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Mayis 2023 www plannedparenthood org Ingilizce 28 Mart 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Mayis 2023 Ozturk H 2004 Hemsirelikte Arastirma Gelistirme Dergisi DOGUM KONTROL YONTEMLERINDE YENILIKLER s86 87 https icproxy khas edu tr 4851 tr download article file 983333 Baker Meghan Yokoe Deborah S Stelling John Kaganov Rebecca E Letourneau Alyssa R O Brien Thomas Kulldorff Martin Babalola Damilola Barrett Craig Drees Marci Platt Richard 2015 Automated Outbreak Detection of Hospital Associated Infections Open Forum Infectious Diseases 2 suppl 1 doi 10 1093 ofid ofv131 60 ISSN 2328 8957 Lee Raymond A Haziran 1990 Vaginal Surgery Mayo Clinic Proceedings 65 6 919 920 doi 10 1016 s0025 6196 12 62600 7 ISSN 0025 6196 Mena Gabriela P McLindon Lucas A 31 Mayis 2023 Fertility awareness education improves fertility cycle knowledge and may reduce time to pregnancy in subfertile women Human Fertility 1 8 doi 10 1080 14647273 2023 2214952 ISSN 1464 7273 Ozturk H 2004 Hemsirelikte Arastirma Gelistirme Dergisi DOGUM KONTROL YONTEMLERINDE YENILIKLER s87 88 https icproxy khas edu tr 4851 tr download article file 983333 Mayo Clinic n d 2023 https www mayoclinic org tests procedures vasectomy about pac 20384580 21 Mayis 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde Planned Parenthood n d Vasectomy https www plannedparenthood org learn birth control vasectomy 29 Mayis 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde American College of Obstetricians and Gynecologists 2017 Sterilization of Women Ethical Issues and Considerations Ethics Committee Opinion No 695 Obstetrics amp Gynecology 130 5 e275 e281 https doi org 10 1097 AOG 0000000000002408 Centers for Disease Control and Prevention 2016 Sterilization In U S Medical Eligibility Criteria for Contraceptive Use 2016 pp 59 61 https www cdc gov reproductivehealth contraception mmwr mec appendixb html 15 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde PDF muvs org 20 Aralik 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 7 Aralik 2016 Marie Charlotte Carmichael Stopes Ana Yayincilik bas AnaBritannica 20 Cilt s 97