Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde veya bölüm Yer'in Yapısı adlı maddeye çok benzemektedir ve bu iki maddenin önerilmektedir. Birleştirme işlemi yapıldıktan sonra sayfaya {{}} şablonunu ekleyiniz. |
Dünya'nın iç yapısı: bir dış silikat katı kabuk, oldukça viskoz bir astenosfer ve manto, mantodan çok daha az viskoz olan sıvı bir dış çekirdek ve katı bir iç çekirdek olmak üzere küresel kabuklarda katmanlıdır. Dünya'nın iç yapısının bilimsel olarak anlaşılması, topografya ve batimetri gözlemlerine, dışa doğru kaya gözlemlerine, volkanlar veya volkanik aktiviteyle yüzeye getirilen örneklere, Dünya'dan geçen sismik dalgaların analizine, Dünya'nın yerçekimi ve manyetik alanlarına, Dünya'nın derin iç kısmının karakteristiği basınç ve sıcaklıklardaki kristal katılarla deneyler.
Kütlesi
Dünya'nın yerçekimi tarafından uygulanan kuvvet kütlesini hesaplamak için kullanılabilir. Gökbilimciler, yörüngedeki uyduların hareketini gözlemleyerek Dünya'nın kütlesini de hesaplayabilirler. Dünya'nın ortalama yoğunluğu, tarihsel olarak sarkaçları içeren gravimetrik deneylerle belirlenebilir.
Yapısı
Dünya'nın yapısı iki şekilde tanımlanabilir: reoloji gibi mekanik özelliklerle veya kimyasal olarak. Mekanik olarak litosfer, astenosfer, mezosferik manto, dış çekirdek ve iç çekirdeğe ayrılabilir. Kimyasal olarak, Dünya kabuk, üst manto, alt manto, dış çekirdek ve iç çekirdeğe ayrılabilir. Dünya'nın jeolojik bileşen katmanları yüzeyin aşağıdaki derinliklerinde bulunur:
Dünya'nın katmanlanması dolaylı olarak depremlerin yarattığı kırılmış ve yansıtılmış sismik dalgaların yolculuk süresi kullanılarak çıkarılmıştır. Çekirdek, kesme
dalgalarının içinden geçmesine izin vermezken, seyahat hızı (sismik hız) diğer katmanlarda farklıdır. Farklı katmanlar arasındaki sismik hızdaki değişiklikler Snell yasası nedeniyle bir prizmadan geçerken hafif bükülme gibi kırılmaya neden olur. Benzer şekilde, yansımalara sismik hızda büyük bir artış neden olur ve bir aynadan yansıyan ışığa benzer.
Kabuk
Yerkabuğunun derinliği 5-70 kilometre (3.1-43.5 mi) arasındadır ve en dıştaki tabakadır. İnce kısımlar, okyanus havzalarının (5–10 km) altında yatan ve bazalt gibi yoğun (mafik) demir magnezyum silikat magmatik kayalardan oluşan okyanus kabuğudur. Daha kalın kabuk, daha az yoğun olan ve granit gibi (felsik) sodyum potasyum alüminyum silikat kayalarından oluşan kıtasal kabuktur. Kabuğun kayaları iki ana kategoriye ayrılır - sial ve sima (Suess, 1831-1914). Sima'nın Conrad süreksizliğinin (ikinci dereceden süreksizlik) yaklaşık 11 km altında başladığı tahmin edilmektedir. Kabuk ile birlikte en üstteki manto litosferi oluşturur. Kabuk-manto sınırı, fiziksel olarak farklı iki olay olarak ortaya çıkar. Birincisi, en yaygın olarak Mohorovičić süreksizliği veya Moho olarak bilinen sismik hızda bir süreksizlik vardır. Moho'nun nedeninin, plajiyoklaz feldspat (yukarıda) içeren kayalardan feldspat içermeyen kayalara (aşağıda) kaya bileşiminde bir değişiklik olduğu düşünülmektedir. İkincisi, okyanus kabuğunda, kıtasal kabuğa konulmuş ve ofiyolit dizileri olarak korunmuş, ultrasifik kümülatlar ile tektonize harzburgitler arasında kimyasal bir süreksizlik vardır.
Şu anda Dünya'nın kabuğunu oluşturan birçok kaya 100 yıl (1 × 108) yıl önce oluştu; bununla birlikte, bilinen en eski mineral taneleri yaklaşık 4.4 milyar (4.4 × 109) yaşında olup, Dünya'nın en az 4.4 milyar yıldır sağlam bir kabuğa sahip olduğunu göstermektedir.
Manto
Dünya'nın mantosu 2.890 km derinliğe kadar uzanır ve onu dünyanın en kalın tabakası yapar.Manto, geçiş bölgesi ile ayrılan üst ve alt mantoya bölünmüştür. Mantonun çekirdek-manto sınırının yanındaki en alt kısmı, D (belirgin dee-double-prime) katmanı olarak bilinir. Mantonun altındaki basınç ≈140 GPa'dır (1,4 Matm). Manto, üstteki kabuğa göre demir ve magnezyum açısından zengin silikat kayalarından oluşur. Katı olmasına rağmen, manto içindeki yüksek sıcaklıklar silikat malzemenin çok uzun zaman aralıklarında akabileceği kadar yumuşak olmasına neden olur. Mantonun konveksiyonu, yüzeyde tektonik plakaların hareketleri ile ifade edilir. Mantoya daha derine inerken yoğun ve artan basınç olduğundan, mantonun alt kısmı üst mantodan daha az akar (mantodaki kimyasal değişiklikler de önemli olabilir). Mantonun viskozitesi, derinliğe bağlı olarak 1021 ila 1024 Pa · s arasında değişmektedir. Buna karşılık, suyun viskozitesi yaklaşık 10−3 Pa · s ve ziftin viskozitesi 107 Pa · s'dir. Plaka tektoniğini yönlendiren ısı kaynağı, gezegenin oluşumundan kalan ilkel ısı ve ayrıca Dünya'nın kabuğundaki ve mantosundaki uranyum, toryum ve potasyumun radyoaktif bozunmasıdır.
Çekirdek
Dünya'nın ortalama yoğunluğu 5.515 g / cm3'tür. Yüzey malzemesinin ortalama yoğunluğu sadece 3.0 g / cm3 olduğu için, Dünya'nın çekirdeğinde daha yoğun malzemelerin bulunduğu sonucuna varmalıyız. Bu sonuç, 1770'lerde yapılan Schiehallion deneyinden beri bilinmektedir. Charles Hutton, 1778 raporunda, Dünya'nın ortalama yoğunluğunun, iç kayaya göre {\ displaystyle {\ tfrac {9} {5}}} {\ tfrac {9} {5}} olması gerektiği sonucuna vardı. Dünya'nın metalik olması gerekir. Hutton bu metalik kısmın Dünya çapının yaklaşık% 65'ini işgal ettiğini tahmin ediyordu. Hutton'un Dünya'nın ortalama yoğunluğuna ilişkin tahmini, 4.5 g / cm3'te hala yaklaşık% 20 çok düşüktü. Henry Cavendish, 1798 burulma dengesi deneyinde, modern değerin% 1'i içinde 5.45 g / cm3 değerinde bir değer buldu. Sismik ölçümler, çekirdeğin iki parçaya ayrıldığını, yarıçapı ≈1,220 km ve bunun ötesinde,43,400 km'lik bir yarıçapa uzanan sıvı bir dış çekirdek olduğunu göstermektedir. Yoğunluklar dış çekirdekte 9.900-12.200 kg / m3 ve iç çekirdekte 12.600-13.000 kg / m3 arasındadır.
İç çekirdek 1936'da Inge Lehmann tarafından keşfedildi ve genellikle esas olarak demir ve bir miktar nikelden oluştuğuna inanılıyor. Bu katman, kesme dalgalarını (enine sismik dalgalar) iletebildiğinden, katı olmalıdır. Deneysel kanıtlar bazen çekirdeğin kristal modellerini eleştirdi. Diğer deneysel çalışmalar yüksek basınç altında tutarsızlık göstermektedir: çekirdek basınçlardaki elmas örs (statik) çalışmaları şok lazer (dinamik) çalışmalarından yaklaşık 2000 K daha düşük erime sıcaklıkları vermektedir. Lazer çalışmaları plazma yaratır ve sonuçlar, iç çekirdek koşullarının sınırlandırılmasının, iç çekirdeğin katı mı yoksa katı yoğunluğuna sahip bir plazma mı olduğuna bağlı olacağını düşündürmektedir. Bu aktif bir araştırma alanıdır.
Yaklaşık 4.6 milyar yıl önce Dünya'nın oluşumunun ilk aşamalarında erime, yoğun maddelerin gezegensel farklılaşma (bkz. Demir felaketi) adı verilen bir süreçte merkeze doğru batmasına neden olurken, daha az yoğun malzemeler kabuğa göç ederdi. Bu nedenle çekirdeğin büyük ölçüde demirden (% 80), nikel ve bir veya daha fazla ışık elementinden oluştuğuna inanılırken, kurşun ve uranyum gibi diğer yoğun elementler önemli olmak için çok nadirdir veya daha hafif olana bağlanma eğilimindedir böylece kabukta kalır (felsik maddelere bakınız). Bazıları iç çekirdeğin tek bir demir kristali şeklinde olabileceğini öne sürdü.
Laboratuvar koşulları altında bir demir-nikel alaşımı numunesi, 2 elmas ucu (elmas örs hücresi) arasında bir mengene içinde tutup daha sonra yaklaşık 4000 K'ye ısıtılarak corelike basınçlara maruz bırakıldı. Dünya'nın iç çekirdeğinin kuzeyden güneye doğru uzanan dev kristallerden yapıldığı teorisini güçlü bir şekilde destekledi.
Sıvı dış çekirdek, iç çekirdeği çevreler ve nikel ile karıştırılmış demir ve eser miktarda daha hafif elementlerden oluştuğuna inanılır.
Son spekülasyonlar çekirdeğin en iç kısmının altın, platin ve diğer siderofil elementlerle zenginleştirildiğini göstermektedir.
Dünya'yı içeren madde, bazı kondrit göktaşları ve Güneş'in dış kısmı ile temel yollarla bağlantılıdır. Dünya'nın temelde bir kondrit göktaşı gibi olduğuna inanmak için iyi bir neden var. 1940'tan başlayarak, Francis Birch de dahil olmak üzere bilim adamları, Dünya'yı etkileyen en yaygın göktaşı türü olan sıradan kondritler gibi öncül olarak jeofizik inşa ettiler, ancak en az bol miktarda da olsa, entatit kondritler olarak da göz ardı ettiler. İki göktaşı tipi arasındaki temel fark, son derece sınırlı mevcut oksijen koşulları altında oluşan enstatit kondritlerin Dünya'nın çekirdeğine karşılık gelen alaşım kısmında kısmen veya tamamen mevcut olan bazı normal oksifil elementlere yol açmasıdır.
Dinamo teorisi, dış çekirdekteki konveksiyonun Coriolis etkisi ile birleştiğinde Dünya'nın manyetik alanına yol açtığını öne sürüyor. Katı iç çekirdek, kalıcı bir manyetik alanı tutamayacak kadar sıcaktır (bkz. Curie sıcaklığı), ancak muhtemelen sıvı dış çekirdek tarafından üretilen manyetik alanı stabilize etmek için hareket eder. Dünya'nın dış çekirdeğindeki ortalama manyetik alan gücünün, yüzeydeki manyetik alandan 50 kat daha güçlü olan 25 Gauss (2.5 mT) olduğu tahmin edilmektedir.
Son kanıtlar, Dünya'nın iç çekirdeğinin gezegenin geri kalanından biraz daha hızlı dönebileceğini düşündürmektedir; Bununla birlikte, 2011 yılında yapılan daha yeni çalışmalar bu hipotezin sonuçsuz olduğunu bulmuştur. Doğada salınımlı veya kaotik bir sistem olabilen çekirdek için seçenekler kalır. [Alıntı gerekli] Ağustos 2005'te Science dergisinde bir jeofizik ekibi ekibi, tahminlerine göre Dünya'nın iç çekirdeğinin yılda yaklaşık 0.3 ila 0.5 derece döndüğünü açıkladı yüzeyin dönüşüne göre daha hızlıdır.
Dünya'nın sıcaklık gradyanı için mevcut bilimsel açıklama, gezegenin ilk oluşumundan kalan ısının, radyoaktif elementlerin bozulmasının ve iç çekirdeğin donmasının bir kombinasyonudur.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 15 Şubat 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 12 Mayıs 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 30 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Mayıs 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Mayıs 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Haziran 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Mayıs 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Mart 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ Yu, Chunquan; Day, Elizabeth A.; de Hoop, Maarten V.; Campillo, Michel; Goes, Saskia; Blythe, Rachel A.; van der Hilst, Robert D. (28 Mart 2018). "Compositional heterogeneity near the base of the mantle transition zone beneath Hawaii". Nature Communications. 9: 1266. doi:10.1038/s41467-018-03654-6. ISSN 2041-1723. (PMC) 5872023 $2. (PMID) 29593266. 12 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ocak 2024.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ . 26 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2006.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ "XXXIII. An account of the calculations made from the survey and measures taken at Schehallien, in order to ascertain the mean density of the Earth". Philosophical Transactions of the Royal Society of London (İngilizce). 68: 689-788. 31 Aralık 1778. doi:10.1098/rstl.1778.0034. ISSN 0261-0523. 1 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ocak 2024.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ . 5 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ Stixrude, Lars; Cohen, R. E. (31 Mart 1995). "High-Pressure Elasticity of Iron and Anisotropy of Earth's Inner Core". Science (İngilizce). 267 (5206): 1972-1975. doi:10.1126/science.267.5206.1972. ISSN 0036-8075. 20 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ocak 2024.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ Ozawa, Haruka; Takahashi, Futoshi; Hirose, Kei; Ohishi, Yasuo; Hirao, Naohisa (11 Kasım 2011). "Phase Transition of FeO and Stratification in Earth's Outer Core". Science (İngilizce). 334 (6057): 792-794. doi:10.1126/science.1208265. ISSN 0036-8075. 20 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ocak 2024.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Ekim 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ "The chemical composition of the interior shells of the Earth". Proceedings of the Royal Society of London. A. Mathematical and Physical Sciences (İngilizce). 372 (1748): 149-154. 4 Ağustos 1980. doi:10.1098/rspa.1980.0106. ISSN 0080-4630. 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ocak 2024.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 30 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ Buffett, Bruce A. (Aralık 2010). "Tidal dissipation and the strength of the Earth's internal magnetic field". Nature (İngilizce). 468 (7326): 952-954. doi:10.1038/nature09643. ISSN 1476-4687. 14 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ocak 2024.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ Kerr, Richard A. (26 Ağustos 2005). "Earth's Inner Core Is Running a Tad Faster Than the Rest of the Planet". Science (İngilizce). 309 (5739): 1313-1313. doi:10.1126/science.309.5739.1313a. ISSN 0036-8075. 20 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ocak 2024.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde veya bolum Yer in Yapisi adli maddeye cok benzemektedir ve bu iki maddenin tek baslik altinda birlestirilmesi onerilmektedir Birlestirme islemi yapildiktan sonra sayfaya Gecmis birlestir sablonunu ekleyiniz Dunya nin ic yapisi bir dis silikat kati kabuk oldukca viskoz bir astenosfer ve manto mantodan cok daha az viskoz olan sivi bir dis cekirdek ve kati bir ic cekirdek olmak uzere kuresel kabuklarda katmanlidir Dunya nin ic yapisinin bilimsel olarak anlasilmasi topografya ve batimetri gozlemlerine disa dogru kaya gozlemlerine volkanlar veya volkanik aktiviteyle yuzeye getirilen orneklere Dunya dan gecen sismik dalgalarin analizine Dunya nin yercekimi ve manyetik alanlarina Dunya nin derin ic kisminin karakteristigi basinc ve sicakliklardaki kristal katilarla deneyler Dunyanin YapisiDunya nin YapisiKutlesiDunya nin yercekimi tarafindan uygulanan kuvvet kutlesini hesaplamak icin kullanilabilir Gokbilimciler yorungedeki uydularin hareketini gozlemleyerek Dunya nin kutlesini de hesaplayabilirler Dunya nin ortalama yogunlugu tarihsel olarak sarkaclari iceren gravimetrik deneylerle belirlenebilir YapisiDunya nin yapisi iki sekilde tanimlanabilir reoloji gibi mekanik ozelliklerle veya kimyasal olarak Mekanik olarak litosfer astenosfer mezosferik manto dis cekirdek ve ic cekirdege ayrilabilir Kimyasal olarak Dunya kabuk ust manto alt manto dis cekirdek ve ic cekirdege ayrilabilir Dunya nin jeolojik bilesen katmanlari yuzeyin asagidaki derinliklerinde bulunur Dunya nin katmanlanmasi dolayli olarak depremlerin yarattigi kirilmis ve yansitilmis sismik dalgalarin yolculuk suresi kullanilarak cikarilmistir Cekirdek kesme dalgalarinin icinden gecmesine izin vermezken seyahat hizi sismik hiz diger katmanlarda farklidir Farkli katmanlar arasindaki sismik hizdaki degisiklikler Snell yasasi nedeniyle bir prizmadan gecerken hafif bukulme gibi kirilmaya neden olur Benzer sekilde yansimalara sismik hizda buyuk bir artis neden olur ve bir aynadan yansiyan isiga benzer Deprem dalgalari ile Dunya nin ic haritalanmasi Kabuk Yerkabugunun derinligi 5 70 kilometre 3 1 43 5 mi arasindadir ve en distaki tabakadir Ince kisimlar okyanus havzalarinin 5 10 km altinda yatan ve bazalt gibi yogun mafik demir magnezyum silikat magmatik kayalardan olusan okyanus kabugudur Daha kalin kabuk daha az yogun olan ve granit gibi felsik sodyum potasyum aluminyum silikat kayalarindan olusan kitasal kabuktur Kabugun kayalari iki ana kategoriye ayrilir sial ve sima Suess 1831 1914 Sima nin Conrad sureksizliginin ikinci dereceden sureksizlik yaklasik 11 km altinda basladigi tahmin edilmektedir Kabuk ile birlikte en ustteki manto litosferi olusturur Kabuk manto siniri fiziksel olarak farkli iki olay olarak ortaya cikar Birincisi en yaygin olarak Mohorovicic sureksizligi veya Moho olarak bilinen sismik hizda bir sureksizlik vardir Moho nun nedeninin plajiyoklaz feldspat yukarida iceren kayalardan feldspat icermeyen kayalara asagida kaya bilesiminde bir degisiklik oldugu dusunulmektedir Ikincisi okyanus kabugunda kitasal kabuga konulmus ve ofiyolit dizileri olarak korunmus ultrasifik kumulatlar ile tektonize harzburgitler arasinda kimyasal bir sureksizlik vardir Su anda Dunya nin kabugunu olusturan bircok kaya 100 yil 1 108 yil once olustu bununla birlikte bilinen en eski mineral taneleri yaklasik 4 4 milyar 4 4 109 yasinda olup Dunya nin en az 4 4 milyar yildir saglam bir kabuga sahip oldugunu gostermektedir Dunya nin ic sematik gorunumu 1 kita kabugu 2 okyanus kabugu 3 ust manto 4 alt manto 5 dis cekirdek 6 ic cekirdek A Mohorovicic sureksizligi B Gutenberg Sureksizligi C Lehmann Bullen sureksizligi Manto Dunya nin mantosu 2 890 km derinlige kadar uzanir ve onu dunyanin en kalin tabakasi yapar Manto gecis bolgesi ile ayrilan ust ve alt mantoya bolunmustur Mantonun cekirdek manto sinirinin yanindaki en alt kismi D belirgin dee double prime katmani olarak bilinir Mantonun altindaki basinc 140 GPa dir 1 4 Matm Manto ustteki kabuga gore demir ve magnezyum acisindan zengin silikat kayalarindan olusur Kati olmasina ragmen manto icindeki yuksek sicakliklar silikat malzemenin cok uzun zaman araliklarinda akabilecegi kadar yumusak olmasina neden olur Mantonun konveksiyonu yuzeyde tektonik plakalarin hareketleri ile ifade edilir Mantoya daha derine inerken yogun ve artan basinc oldugundan mantonun alt kismi ust mantodan daha az akar mantodaki kimyasal degisiklikler de onemli olabilir Mantonun viskozitesi derinlige bagli olarak 1021 ila 1024 Pa s arasinda degismektedir Buna karsilik suyun viskozitesi yaklasik 10 3 Pa s ve ziftin viskozitesi 107 Pa s dir Plaka tektonigini yonlendiren isi kaynagi gezegenin olusumundan kalan ilkel isi ve ayrica Dunya nin kabugundaki ve mantosundaki uranyum toryum ve potasyumun radyoaktif bozunmasidir Cekirdek Moho konumunu gosteren Dunya Haritasi Dunya nin ortalama yogunlugu 5 515 g cm3 tur Yuzey malzemesinin ortalama yogunlugu sadece 3 0 g cm3 oldugu icin Dunya nin cekirdeginde daha yogun malzemelerin bulundugu sonucuna varmaliyiz Bu sonuc 1770 lerde yapilan Schiehallion deneyinden beri bilinmektedir Charles Hutton 1778 raporunda Dunya nin ortalama yogunlugunun ic kayaya gore displaystyle tfrac 9 5 tfrac 9 5 olmasi gerektigi sonucuna vardi Dunya nin metalik olmasi gerekir Hutton bu metalik kismin Dunya capinin yaklasik 65 ini isgal ettigini tahmin ediyordu Hutton un Dunya nin ortalama yogunluguna iliskin tahmini 4 5 g cm3 te hala yaklasik 20 cok dusuktu Henry Cavendish 1798 burulma dengesi deneyinde modern degerin 1 i icinde 5 45 g cm3 degerinde bir deger buldu Sismik olcumler cekirdegin iki parcaya ayrildigini yaricapi 1 220 km ve bunun otesinde 43 400 km lik bir yaricapa uzanan sivi bir dis cekirdek oldugunu gostermektedir Yogunluklar dis cekirdekte 9 900 12 200 kg m3 ve ic cekirdekte 12 600 13 000 kg m3 arasindadir Ic cekirdek 1936 da Inge Lehmann tarafindan kesfedildi ve genellikle esas olarak demir ve bir miktar nikelden olustuguna inaniliyor Bu katman kesme dalgalarini enine sismik dalgalar iletebildiginden kati olmalidir Deneysel kanitlar bazen cekirdegin kristal modellerini elestirdi Diger deneysel calismalar yuksek basinc altinda tutarsizlik gostermektedir cekirdek basinclardaki elmas ors statik calismalari sok lazer dinamik calismalarindan yaklasik 2000 K daha dusuk erime sicakliklari vermektedir Lazer calismalari plazma yaratir ve sonuclar ic cekirdek kosullarinin sinirlandirilmasinin ic cekirdegin kati mi yoksa kati yogunluguna sahip bir plazma mi olduguna bagli olacagini dusundurmektedir Bu aktif bir arastirma alanidir Yaklasik 4 6 milyar yil once Dunya nin olusumunun ilk asamalarinda erime yogun maddelerin gezegensel farklilasma bkz Demir felaketi adi verilen bir surecte merkeze dogru batmasina neden olurken daha az yogun malzemeler kabuga goc ederdi Bu nedenle cekirdegin buyuk olcude demirden 80 nikel ve bir veya daha fazla isik elementinden olustuguna inanilirken kursun ve uranyum gibi diger yogun elementler onemli olmak icin cok nadirdir veya daha hafif olana baglanma egilimindedir boylece kabukta kalir felsik maddelere bakiniz Bazilari ic cekirdegin tek bir demir kristali seklinde olabilecegini one surdu Laboratuvar kosullari altinda bir demir nikel alasimi numunesi 2 elmas ucu elmas ors hucresi arasinda bir mengene icinde tutup daha sonra yaklasik 4000 K ye isitilarak corelike basinclara maruz birakildi Dunya nin ic cekirdeginin kuzeyden guneye dogru uzanan dev kristallerden yapildigi teorisini guclu bir sekilde destekledi Sivi dis cekirdek ic cekirdegi cevreler ve nikel ile karistirilmis demir ve eser miktarda daha hafif elementlerden olustuguna inanilir Son spekulasyonlar cekirdegin en ic kisminin altin platin ve diger siderofil elementlerle zenginlestirildigini gostermektedir Dunya yi iceren madde bazi kondrit goktaslari ve Gunes in dis kismi ile temel yollarla baglantilidir Dunya nin temelde bir kondrit goktasi gibi olduguna inanmak icin iyi bir neden var 1940 tan baslayarak Francis Birch de dahil olmak uzere bilim adamlari Dunya yi etkileyen en yaygin goktasi turu olan siradan kondritler gibi oncul olarak jeofizik insa ettiler ancak en az bol miktarda da olsa entatit kondritler olarak da goz ardi ettiler Iki goktasi tipi arasindaki temel fark son derece sinirli mevcut oksijen kosullari altinda olusan enstatit kondritlerin Dunya nin cekirdegine karsilik gelen alasim kisminda kismen veya tamamen mevcut olan bazi normal oksifil elementlere yol acmasidir Dinamo teorisi dis cekirdekteki konveksiyonun Coriolis etkisi ile birlestiginde Dunya nin manyetik alanina yol actigini one suruyor Kati ic cekirdek kalici bir manyetik alani tutamayacak kadar sicaktir bkz Curie sicakligi ancak muhtemelen sivi dis cekirdek tarafindan uretilen manyetik alani stabilize etmek icin hareket eder Dunya nin dis cekirdegindeki ortalama manyetik alan gucunun yuzeydeki manyetik alandan 50 kat daha guclu olan 25 Gauss 2 5 mT oldugu tahmin edilmektedir Son kanitlar Dunya nin ic cekirdeginin gezegenin geri kalanindan biraz daha hizli donebilecegini dusundurmektedir Bununla birlikte 2011 yilinda yapilan daha yeni calismalar bu hipotezin sonucsuz oldugunu bulmustur Dogada salinimli veya kaotik bir sistem olabilen cekirdek icin secenekler kalir Alinti gerekli Agustos 2005 te Science dergisinde bir jeofizik ekibi ekibi tahminlerine gore Dunya nin ic cekirdeginin yilda yaklasik 0 3 ila 0 5 derece dondugunu acikladi yuzeyin donusune gore daha hizlidir Dunya nin sicaklik gradyani icin mevcut bilimsel aciklama gezegenin ilk olusumundan kalan isinin radyoaktif elementlerin bozulmasinin ve ic cekirdegin donmasinin bir kombinasyonudur Ayrica bakinizLehmann sureksizligiKaynakca Arsivlenmis kopya PDF 15 Subat 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 12 Mayis 2020 Arsivlenmis kopya PDF 30 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 13 Mayis 2020 Arsivlenmis kopya 20 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Mayis 2020 Arsivlenmis kopya 12 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Mayis 2020 Arsivlenmis kopya 30 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Mayis 2020 Arsivlenmis kopya 28 Haziran 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Mayis 2020 Arsivlenmis kopya 5 Mart 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mayis 2020 Yu Chunquan Day Elizabeth A de Hoop Maarten V Campillo Michel Goes Saskia Blythe Rachel A van der Hilst Robert D 28 Mart 2018 Compositional heterogeneity near the base of the mantle transition zone beneath Hawaii Nature Communications 9 1266 doi 10 1038 s41467 018 03654 6 ISSN 2041 1723 PMC 5872023 2 PMID 29593266 12 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Ocak 2024 Arsivlenmis kopya 30 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mayis 2020 Arsivlenmis kopya 30 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mayis 2020 26 Agustos 2006 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Agustos 2006 Arsivlenmis kopya 17 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Mayis 2020 XXXIII An account of the calculations made from the survey and measures taken at Schehallien in order to ascertain the mean density of the Earth Philosophical Transactions of the Royal Society of London Ingilizce 68 689 788 31 Aralik 1778 doi 10 1098 rstl 1778 0034 ISSN 0261 0523 1 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Ocak 2024 Arsivlenmis kopya 23 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mayis 2020 Arsivlenmis kopya 30 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mayis 2020 Arsivlenmis kopya 10 Kasim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Mayis 2020 Arsivlenmis kopya 8 Agustos 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mayis 2020 Arsivlenmis kopya 30 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mayis 2020 a b Arsivlenmis kopya 23 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mayis 2020 5 Subat 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Mayis 2020 Stixrude Lars Cohen R E 31 Mart 1995 High Pressure Elasticity of Iron and Anisotropy of Earth s Inner Core Science Ingilizce 267 5206 1972 1975 doi 10 1126 science 267 5206 1972 ISSN 0036 8075 20 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Ocak 2024 Arsivlenmis kopya 23 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mayis 2020 Ozawa Haruka Takahashi Futoshi Hirose Kei Ohishi Yasuo Hirao Naohisa 11 Kasim 2011 Phase Transition of FeO and Stratification in Earth s Outer Core Science Ingilizce 334 6057 792 794 doi 10 1126 science 1208265 ISSN 0036 8075 20 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Ocak 2024 Arsivlenmis kopya 28 Ekim 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mayis 2020 The chemical composition of the interior shells of the Earth Proceedings of the Royal Society of London A Mathematical and Physical Sciences Ingilizce 372 1748 149 154 4 Agustos 1980 doi 10 1098 rspa 1980 0106 ISSN 0080 4630 3 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Ocak 2024 Arsivlenmis kopya PDF 30 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 13 Mayis 2020 Arsivlenmis kopya 22 Temmuz 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mayis 2020 Buffett Bruce A Aralik 2010 Tidal dissipation and the strength of the Earth s internal magnetic field Nature Ingilizce 468 7326 952 954 doi 10 1038 nature09643 ISSN 1476 4687 14 Mayis 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Ocak 2024 Arsivlenmis kopya 6 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mayis 2020 Kerr Richard A 26 Agustos 2005 Earth s Inner Core Is Running a Tad Faster Than the Rest of the Planet Science Ingilizce 309 5739 1313 1313 doi 10 1126 science 309 5739 1313a ISSN 0036 8075 20 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Ocak 2024 Arsivlenmis kopya 7 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mayis 2020