Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde ansiklopedik bir içerik için alıntılar içeriyor. (Ocak 2021) |
Bu madde konu hakkında evrensel bir bakış açısı yansıtmamaktadır. (Ocak 2021) |
Bu madde, uygun değildir. (Aralık 2009) |
Destanların nazım şekli ve türünü, hem Halk Edebiyatı hem de Âşık Edebiyatı bünyesinde bulmak mümkündür.
Destanın Sözlük Anlamı
'Destan' sözcüğünün aslı ''dâstân'' olup Farsçadır. Ahmed V. Paşa, Ş. Sami, Ali Seydi M. Naci, Mehmed Salahi, Hüseyin Remzi, Ali Nazîma ile Reşat, H. K. Kadri vb. destanı birbirinin aynı ya da birbirine benzer yolda;
''Manzum hikâye, , kıssa, masal'' şeklinde tarif etmişlerdir. Ancak son zamanlarda destan sözcüğünün tarih boyunca geçirdiği anlam değişikliklerini Şükrü Elçin ayrıntılarıyla ele almıştır. Bu bakımdan destanlar, umumiyetle tarihî hadiseler, savaşlar, kahramanlıklar için söylenmiştir. Destanlar, topluluk hayatı ile ilgili konuları ele alırlar.
Destanın Tarifi
Destan; 'bir milletin tarihinde gerçekleşmiş, unutulması mümkün olmayan bir olay üzerine söylenmeye başlayıp gelişmesini asırlarca devam ettiren millî eserlerdir. Öyle ise destanın değişik tariflerini şöyle yapabiliriz:
Destan; bir milletin, kederini, sevinç ve coşkularını, heyecanlarını, bütün duygu ve düşünce yapısını oluşturan türlerdir.
Destan; milletlerin geçmişlerindeki diri ve canlı hedeflerinin belirli amaçlar doğrultusunda geleceğe aktarılmasında birinci derecede önem taşıyan yazılı ve sözlü belgelerdir.
Destan; bütün dünya edebiyatlarının en eski ürünleridir. Bu sebeple her millet, destanlarına her yönüyle millî eser gözüyle bakar.
Destan; tarihî olayların ve şahsiyetlerin tarihçi gözüyle değil, halkın gözüyle yorumlanmasıdır. Bu sebeple destanlarda her şey abartılıdır.
Destan; bir milleti millet yapan unsurları kapsar, kültür alışverişlerini tespit etme imkânını verir.
Destan; anlatılan olayların ve şahsiyetlerin gerçeğe uyup uymadığından değil, söylendiği dile ve o dili konuşan millete ait pek çok eski özelliği bünyesinde bulundurmasından kaynaklanmaktadır.
Bu kısa girişten sonra şimdi de 'Destan'ın oluşum şartlarını ve tarihî evrelerini kısaca vermeye çalışalım:
Destanın Oluşum Şartları
Destan, edebî eserler içerisinde en uzun, en millî ve oluşması en zor olanıdır. Bu nedenle her milletin millî destanı yoktur. Millî destanın oluşabilmesi için şu şartların sağlanmış olması gerekir. Onlar da:
- Destan çekirdeği dediğimiz çok büyük bir olayın gerçekleşmesi ve bu olaydan sonra da destanın gelişmesi için uzunca bir sukûnet dönemi yaşanması gerekir.
- Destan çekirdeği dediğimiz bu olayın (büyük bir savaş, salgın, deprem, sel baskını, kuraklık, toplu göç, büyük zafer...) gerçekleştiği zamanda söz konusu toplumun sosyolojik aşamasını tamamlayıp millet olma seviyesine ulaşması ve bu toplum içinden çıkan sanatçıların bu olayı şiirle veya nesirle de ifade etmesi gerekmektedir.
- Bu nesir ve şiirlerin varyantlaşma sürecinin başlaması gerekir. Bir başka deyişle nesir ve şiirlere yapılan ekleme ve çıkarmalarla, ferdin malı olmaktan çıkıp anonim bir karakter kazanması gerekir.
- Bir edebî eser olarak ortaya çıkmış olan bu millî destanın unutulmaması için usta bir şair ve nâsirler tarafından bir kompozisyon dâhilinde derlenip yazıya geçirilmesi gerekir.
Destanlar, Araplar'da "esatır", Batı'da ise "myth" olarak adlandırılır.
Destanlar ikiye ayrılır:
- Yapay destanlar
- Doğal destanlar
Yapay Destanlar: yazarı belli olan, daha yakın zamanda yazılan ve olağanüstü durumlara az yer veren bir destan türü iken, Doğal Destanlar: anonim (yazarı belli olmayan), ilkel dönemde yaşanmış olayları konu alan ve sözlü destan türüdür. Destanlar İslamiyet'in kabulünden önceki Türk Edebiyatı kategorisine aittirler.
Destanlar üç bölümden oluşur:
- Oluş (Çekirdek) Dönemi; Halkın benliğinde iz bırakan olaylar ve bunda rol oynayan kahramanlar,
- Yayılma Dönemi; Olayın ağızdan ağza aktarılması,
- Toplama (Derleme) Dönemi; Daha sonra yazıya geçirilmesidir.
Milletlerin toplumu derinden etkileyen, tarihi önem arz eden önemli olaylarını (doğal afetler, savaşlar, göç, yangın vb.) konu edinirler. Çoğu kez manzum olurlar. Tarih, etnografya, folklor gibi bilimler destanlardaki bilgilerden yararlanır.
Destanlar da masallar gibi sözlü ve yazılı olmak üzere ikiye ayrılır.
- Doğal Destanlar (İslamiyet öncesi ve İslami Dönem Destanları, Sözlü Destanlar, Anonim)
- Yapay (Örneğin Nâzım Hikmet - Kuvayı Milliye, yazılı destanlar)
Doğal Destanlar
Doğal Destanlar anonim (yazarı belli olmayan), ilkel dönemde yaşanmış olayları konu alan sözlü destan türüdür.
Türk edebiyatında doğal destanlar İslamiyet öncesi ve İslami dönem olmak üzere ikiye ayrılır. Bu destanların çoğu destan döneminde yani müslümanlık öncesi dönemde ortaya çıkmıştır. Destan dönemi çok eski dönemlerde mitolojilerin ortaya çıktığı dönemdir. İnsanların evreni, yaratılışlarını, yaşanılan tüm doğa olaylarını sorguladıkları, adlandırmaya çalıştıkları dönemdir. (Örneğin Yunan mitolojisindeki Zeus ve Afrodit gibi tanrı ve tanrıçaların ortaya çıkması bu dönemdedir.)
- Destanların temelinde çekirdek bir olay vardır. Bu olay gerçektir. Zaman içerisinde yaşanmış olan bu gerçek olay o millet tarafından; kimi zaman benzetmeler, kimi zaman abartmalar kullanılarak yaratılmıştır.
- Özellikle İslamiyet öncesi döneme kaynaklık ederler.
- Destanların dil ve anlatımı kimi zaman kahramanlara olağanüstü özellikler kazandırır, ifadeler açıktır. Uzun betimlemeler yer almaz. (Örn. Oğuz Kağan destanında sadece Oğuz Kağanın vücudu tasvir edilmiştir.)
- Sözlü ürünlerdir. Doğal destanların üç dönemi vardır :
- Ortaya çıkma
- Yayılış
- Derleme
- Destanlar manzum örneklerdir. Bu, akılda kalıcılığı ve sürekliliği sağlamak içindir.
- İslamiyet öncesi Türkler göçebe yaşam tarzı sürerlerdi. Atçılık ve avlanma onlar için önemlidir. Göktanrı inancı hakimdir. Tüm bu sosyal şartları aynı zamanda destanlarda görebiliriz.
- Destanlarda dört tip vardır:
- "Alp" tipi (savaşçı, cesur, korkusuz kişi)
- "Alperen" tipi (savaşçı, cesur, korkusuz ve aynı zamanda bilgili kişi -alp ve veli tipleri arasında bir geçiş dönemi-)
- "Veli" tipi (yol gösteren, pir (usta) kişi)
- "Modern insan" tipi (günümüz için istenen, ideal insan tipi)
- Özellikle bazı destanlarda, anlatılan bölüm hikâye, karşılıklı konuşmaların ve seslenmelerin olduğu bölüm nazımdır. Yani nazım ve nesir iç içedir. (Destanların aslı manzum örneklerdir)
Yapay Destanlar
Yazarı belli olan, yakın zamanda yazılan ve olağanüstü durumlara az yer veren bir destan türüdür.
| Eser adı | Yazarı |
|---|---|
| Üç Şehitler Destanı | Fazıl Hüsnü Dağlarca (Türk) |
| Aeneit | Virgilius (Latin) |
| İlahi Komedya | Dante (İtalyan) |
| Kurtarılmış Kudüs | Tasso (İtalyan) |
| Kaybolmuş Cennet | Milton (İngiliz) |
| Şehname | Firdevsi (İran) |
| Çılgın Orlando | Ariosto (İtalyan) |
| Çanakkale | Fazıl Hüsnü Dağlarca (Türk) |
| Kuvayi Milliye Destanı | Nazım Hikmet (Türk) |
| Heriade | Voltaire (Fransız) |
Ayrıca bakınız
Vikikaynak'ta Türk Destanları, Efsane ve Mitleri ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
- Türk Destanları
- Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Prof. Dr. Abdurrahman Güzel, Prof. Dr. Ali Torun.
Kaynakça
 | Edebiyat ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde ansiklopedik bir icerik icin cok fazla veya cok uzun alintilar iceriyor Alintilari ozetleyerek maddenin iyilestirilmesine yardimci olun Dogrudan alintilari Vikisoz e aktarmayi dusunebilirsiniz Ocak 2021 Bu madde konu hakkinda evrensel bir bakis acisi yansitmamaktadir Maddeyi gelistirerek ve sorunu tartisma sayfasinda tartisarak maddenin evrensellesmesini saglayabilirsiniz Ocak 2021 Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Aralik 2009 Destanlarin nazim sekli ve turunu hem Halk Edebiyati hem de Asik Edebiyati bunyesinde bulmak mumkundur Destanin Sozluk Anlami Destan sozcugunun asli dastan olup Farscadir Ahmed V Pasa S Sami Ali Seydi M Naci Mehmed Salahi Huseyin Remzi Ali Nazima ile Resat H K Kadri vb destani birbirinin ayni ya da birbirine benzer yolda Manzum hikaye kissa masal seklinde tarif etmislerdir Ancak son zamanlarda destan sozcugunun tarih boyunca gecirdigi anlam degisikliklerini Sukru Elcin ayrintilariyla ele almistir Bu bakimdan destanlar umumiyetle tarihi hadiseler savaslar kahramanliklar icin soylenmistir Destanlar topluluk hayati ile ilgili konulari ele alirlar Destanin TarifiDestan bir milletin tarihinde gerceklesmis unutulmasi mumkun olmayan bir olay uzerine soylenmeye baslayip gelismesini asirlarca devam ettiren milli eserlerdir Oyle ise destanin degisik tariflerini soyle yapabiliriz Destan bir milletin kederini sevinc ve coskularini heyecanlarini butun duygu ve dusunce yapisini olusturan turlerdir Destan milletlerin gecmislerindeki diri ve canli hedeflerinin belirli amaclar dogrultusunda gelecege aktarilmasinda birinci derecede onem tasiyan yazili ve sozlu belgelerdir Destan butun dunya edebiyatlarinin en eski urunleridir Bu sebeple her millet destanlarina her yonuyle milli eser gozuyle bakar Destan tarihi olaylarin ve sahsiyetlerin tarihci gozuyle degil halkin gozuyle yorumlanmasidir Bu sebeple destanlarda her sey abartilidir Destan bir milleti millet yapan unsurlari kapsar kultur alisverislerini tespit etme imkanini verir Destan anlatilan olaylarin ve sahsiyetlerin gercege uyup uymadigindan degil soylendigi dile ve o dili konusan millete ait pek cok eski ozelligi bunyesinde bulundurmasindan kaynaklanmaktadir Bu kisa giristen sonra simdi de Destan in olusum sartlarini ve tarihi evrelerini kisaca vermeye calisalim Destanin Olusum Sartlari Destan edebi eserler icerisinde en uzun en milli ve olusmasi en zor olanidir Bu nedenle her milletin milli destani yoktur Milli destanin olusabilmesi icin su sartlarin saglanmis olmasi gerekir Onlar da Destan cekirdegi dedigimiz cok buyuk bir olayin gerceklesmesi ve bu olaydan sonra da destanin gelismesi icin uzunca bir sukunet donemi yasanmasi gerekir Destan cekirdegi dedigimiz bu olayin buyuk bir savas salgin deprem sel baskini kuraklik toplu goc buyuk zafer gerceklestigi zamanda soz konusu toplumun sosyolojik asamasini tamamlayip millet olma seviyesine ulasmasi ve bu toplum icinden cikan sanatcilarin bu olayi siirle veya nesirle de ifade etmesi gerekmektedir Bu nesir ve siirlerin varyantlasma surecinin baslamasi gerekir Bir baska deyisle nesir ve siirlere yapilan ekleme ve cikarmalarla ferdin mali olmaktan cikip anonim bir karakter kazanmasi gerekir Bir edebi eser olarak ortaya cikmis olan bu milli destanin unutulmamasi icin usta bir sair ve nasirler tarafindan bir kompozisyon dahilinde derlenip yaziya gecirilmesi gerekir Destanlar Araplar da esatir Bati da ise myth olarak adlandirilir Destanlar ikiye ayrilir Yapay destanlar Dogal destanlar Yapay Destanlar yazari belli olan daha yakin zamanda yazilan ve olaganustu durumlara az yer veren bir destan turu iken Dogal Destanlar anonim yazari belli olmayan ilkel donemde yasanmis olaylari konu alan ve sozlu destan turudur Destanlar Islamiyet in kabulunden onceki Turk Edebiyati kategorisine aittirler Destanlar uc bolumden olusur Olus Cekirdek Donemi Halkin benliginde iz birakan olaylar ve bunda rol oynayan kahramanlar Yayilma Donemi Olayin agizdan agza aktarilmasi Toplama Derleme Donemi Daha sonra yaziya gecirilmesidir Milletlerin toplumu derinden etkileyen tarihi onem arz eden onemli olaylarini dogal afetler savaslar goc yangin vb konu edinirler Cogu kez manzum olurlar Tarih etnografya folklor gibi bilimler destanlardaki bilgilerden yararlanir Destanlar da masallar gibi sozlu ve yazili olmak uzere ikiye ayrilir Dogal Destanlar Islamiyet oncesi ve Islami Donem Destanlari Sozlu Destanlar Anonim Yapay Ornegin Nazim Hikmet Kuvayi Milliye yazili destanlar Dogal DestanlarDogal Destanlar anonim yazari belli olmayan ilkel donemde yasanmis olaylari konu alan sozlu destan turudur Turk edebiyatinda dogal destanlar Islamiyet oncesi ve Islami donem olmak uzere ikiye ayrilir Bu destanlarin cogu destan doneminde yani muslumanlik oncesi donemde ortaya cikmistir Destan donemi cok eski donemlerde mitolojilerin ortaya ciktigi donemdir Insanlarin evreni yaratilislarini yasanilan tum doga olaylarini sorguladiklari adlandirmaya calistiklari donemdir Ornegin Yunan mitolojisindeki Zeus ve Afrodit gibi tanri ve tanricalarin ortaya cikmasi bu donemdedir Destanlarin temelinde cekirdek bir olay vardir Bu olay gercektir Zaman icerisinde yasanmis olan bu gercek olay o millet tarafindan kimi zaman benzetmeler kimi zaman abartmalar kullanilarak yaratilmistir Ozellikle Islamiyet oncesi doneme kaynaklik ederler Destanlarin dil ve anlatimi kimi zaman kahramanlara olaganustu ozellikler kazandirir ifadeler aciktir Uzun betimlemeler yer almaz Orn Oguz Kagan destaninda sadece Oguz Kaganin vucudu tasvir edilmistir Sozlu urunlerdir Dogal destanlarin uc donemi vardir Ortaya cikma Yayilis DerlemeDestanlar manzum orneklerdir Bu akilda kaliciligi ve surekliligi saglamak icindir Islamiyet oncesi Turkler gocebe yasam tarzi surerlerdi Atcilik ve avlanma onlar icin onemlidir Goktanri inanci hakimdir Tum bu sosyal sartlari ayni zamanda destanlarda gorebiliriz Destanlarda dort tip vardir Alp tipi savasci cesur korkusuz kisi Alperen tipi savasci cesur korkusuz ve ayni zamanda bilgili kisi alp ve veli tipleri arasinda bir gecis donemi Veli tipi yol gosteren pir usta kisi Modern insan tipi gunumuz icin istenen ideal insan tipi Ozellikle bazi destanlarda anlatilan bolum hikaye karsilikli konusmalarin ve seslenmelerin oldugu bolum nazimdir Yani nazim ve nesir ic icedir Destanlarin asli manzum orneklerdir Yapay DestanlarYazari belli olan yakin zamanda yazilan ve olaganustu durumlara az yer veren bir destan turudur Eser adi YazariUc Sehitler Destani Fazil Husnu Daglarca Turk Aeneit Virgilius Latin Ilahi Komedya Dante Italyan Kurtarilmis Kudus Tasso Italyan Kaybolmus Cennet Milton Ingiliz Sehname Firdevsi Iran Cilgin Orlando Ariosto Italyan Canakkale Fazil Husnu Daglarca Turk Kuvayi Milliye Destani Nazim Hikmet Turk Heriade Voltaire Fransiz Ayrica bakinizVikikaynak ta Turk Destanlari Efsane ve Mitleri ile ilgili metin bulabilirsiniz Turk Destanlari Turk Halk Edebiyati El Kitabi Prof Dr Abdurrahman Guzel Prof Dr Ali Torun KaynakcaEdebiyat ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz