Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Edmond Halley (bazen Edmund olarak da geçer) (d. 8 Kasım 1656 - ö. 14 Ocak 1742), İngiliz gökbilimci, jeofizikçi, matematikçi, meteorolog, fizikçi ve mucit.
Edmond Halley | |
|---|---|
 tarafından 1722'den önce yapılmış portre | |
| Doğum | 8 November [E.U. 29 October] 1656 , Middlesex, İngiltere |
| Ölüm | 25 January 1742 [E.U. 14 January 1742] (85 yaşlarında) Greenwich, Kent, England |
| Defin yeri | , |
| Milliyet | İngiliz |
| Mezun olduğu okul(lar) | |
| Evlilik | Mary Tooke (e. 1682) |
| Çocuk(lar) | Edmond Halley (d. 1742) Margaret (d. 1713) Richelle (d. 1748) |
| Kariyeri | |
| Dalı | Astronomi, jeofizik, matematik, meteoroloji, fizik, kartografya |
| Çalıştığı kurumlar | University of Oxford |
Biyografi ve kariyer
Londra, 'da doğdu. Aynı adı taşıyan babası Edmond Halley zengin bir sabun yapımcısı idi. Çocukken matematik ile çok ilgiliydi. İlk olarak 'da okudu, 1673'ten itibaren Oxford'daki 'a devam etti. Bu sıralarda 17 yaşındaydı. Daha öğrenci iken güneş sistemi ve güneş lekeleri ile ilgili makaleler yayımladı. 1675'te Kraliyet astronomu Flamsteed'in yanında çalışmaya başladı ve hem Oxford hem de Greenwich'deki gözlemlerde ona yardımcı oldu. Merkür'ün tutulmasını gözlemledi.
1676 yılında, bitirme sınavlarına girmeden Oxford Üniversitesi'ni bıraktı. Güney yarıküre yıldızlarını incelemek amacı ile güney Atlas Okyanusu adalarından St. Helena'ya gitti. Kasım 1678'de İngiltere'ye geri döndü. Ertesi yıl, 341 güney yıldızının ayrıntılarını içeren Catalogus Stellarum Australium adlı eseri yayımladı. Yıldız haritasına yaptığı bu katkılar onun Tycho Brahe ile karşılaştırılacak kadar ünlenmesine yol açtı. Oxford'dan diplomasını aldı ve Kraliyet Cemiyeti üyeliğine (Fellow of the Royal Society) seçildi.
1686'da seyahatinin ikinci bölümünü yayımladı. Bu bölümde Alize Rüzgârları ve muson yağmurlarını konu alan bir makale ve harita yer alıyordu. Burada Güneş ısısının Dünya atmosferinin hareketlerindeki etkisini gösterdi. Aynı zamanda barometrik basınç ile deniz seviyesinden yükseklik arasında bir ilişki olduğunu da gösterdi. Haritaları, yeni gelişmekte olan, bilgiyi görselleştirme tekniklerine önemli katkı sağladı.
1682'de Mary Tooke ile evlendi ve Islington'a yerleşti. Zamanının büyük kısmını ay gözlemleri ile geçirmesine rağmen yer çekimi ile de ilgilendi. Kepler'in gezegensel hareket yasaları'nın kanıtlanması kafasını kurcalayan bir problem idi. Ağustos 1684'te Cambridge Üniversitesi'nde Isaac Newton ile bunu tartışmak üzere buluştu. Newton problemi çözmüş, ama çözümü yayımlamamıştı. Halley onu yayımlamaya ikna etti. Newton Philosophiae Naturalis Principia Mathematicayı (1687) yazdı ve Halley'in parası ile yayımladı. Yaptığı birçok katkının yanında Newton'u Principiayı yazmaya ikna etmesi ve masraflarını ödeyerek yayımlanmasını sağlaması, birçokları tarafından bilime yaptığı en büyük katkı sayılmaktadır.
1693'te nüfus kayıtlarının düzenliliğiyle tanınan Alman-Polonya kenti Breslau'nun (Wroclaw) ölüm yaşı kayıtlarını analiz ettiği bir makale yayımladı. Bu makale, İngiliz hükûmetine hayat sigortası fiyatlarını alıcının yaşına bağlı olarak ayarlama imkânı verdi. Halley'nin çalışmaları aktüeryanın gelişimine büyük katkıda bulundu. John Graunt'ın daha ilkel çalışmalarından sonra gelen Breslau hayat tablosu, demografi tarihinde önemli bir olay olarak değerlendirilmektedir.
1690'da uzun süre su altında kalabilen ve sualtı araştırmaları için penceresi bulunan bir araç olan planlarını tamamladı. Halley'in dalma çanında hava, yüzeyden gönderilen ağırlık bağlanmış varillerle sağlanıyordu.
1698'de Dünya manyetizmasını kapsamlı olarak incelemek amacı ile HMS Paramore adlı geminin komutasına getirildi. Bu görevi, Atlas Okyanusu'nda iki sene süren ve 52° kuzey ilâ 52° güney enlemlerine uzanan bir yolculukla tamamladı. Sonuçlar Pusula Sapmasının Genel Haritası (General Chart of the Variation of the Compass) (1701) adlı kitapta yayımlandı. Bu, türünün ilk haritası ve isogonlar (ya da halley çizgileri) içeren ilk haritaydı.
Kasım 1703'te Oxford Üniversitesi'nde geometri profesörlüğüne getirildi ve 1710'da fahrî hukuk doktoru unvanı aldı. 1705'te tarihsel astronomi yöntemlerine dayanarak 1456, 1531 ve 1607'de görülen kuyruklu yıldızların farklı değil, tek bir kuyruklu yıldız olduğunu ve bu yıldızın 1758'de geri döneceğini öne sürdüğü Synopsis Astronomia Cometicae'yi yayımladı. Kuyruklu yıldız hesaplanan tarihte geri döndüğünde Halley Kuyruklu Yıldızı olarak anılmaya başlandı.
1716'da Halley, Venüs'ün Güneş'in önünden geçiş süresinin hassas bir şekilde ölçülerek Dünya ile Güneş arasındaki uzaklığın hesaplanmasını önerdi. 1718'de kendi astrometrik hesaplarını eski Yunanlılarınki ile karşılaştırarak "sabit" yıldızların hareket ettiklerini keşfetti.
1720'de John Flamsteed'in varisi olarak ölümüne kadar sürdüreceği Kraliyet Astronomu görevine getirildi. Londra'nın güneydoğusunda bulunan Lee'deki St. Margaret's Kilisesi'nde defnedildi.
İçi boş Dünya
1692'de Halley içi boş Dünya fikrini ortaya attı. Bu fikre göre Dünya 800 km. kalınlığında bir kabuktan, eşmerkezli iki iç kabuktan ve en içte yaklaşık Venüs, Mars ve Merkür'ün çaplarında bir çekirdekten oluşuyordu. Bu iki kabuk atmosfer tarafından birbirinden ayrılıyordu ve her birinin ayrı manyetik kutupları vardı. Küreler değişik süratlerde hareket ediyordu. Halley bu düzeni anormal pusula ölçümlerini açıklamak için ortaya attı. İçerideki atmosferi ışık saçan bir şekilde hayal etmişti ve kaçan gazların kutup ışıkları'nı oluşturduğuna inanmıştı.
Halley ve Principia
Principia'nın ortaya çıkmasında Halley'in katkısı büyüktür. O sıralarda gezegenlerin elips şeklinde yörüngeler izlediği biliniyor ama nedeni bilinmiyordu. Halley, iki bilim adamı (Robert Hooke ve Sir Christopher Wren) ile bu konuda iddiaya girdi ve konu ile ilgili bilgi almak üzere Isaac Newton'a başvurdu. Bu buluşma hakkındaki bilgileri Newton'un sırdaşı Abraham de Moivre'ın notlarından öğreniyoruz.
Sorunun temeli matematiğin ters kare yasası ile ilgilidir. Newton, Halley'e bunu hesapladığını söyler ama hesaplarını bulamaz. Halley'in ısrarları üzerine problemi tekrar çözer ve iki yıl inzivaya çekilerek şaheseri Principia'yı tamamlar. Halley'in katkısı Principia'yı yazması için Newton'a baskı yapmak ile sınırlı kalmaz. Maddî durumu çok iyi olmamasına rağmen kitabın basım masraflarını karşılar ve Newton ile bazı bilim adamları arasında çıkan anlaşmazlıklarda arabuluculuk yapar.
| “ | "Halley'in dehası, Newton'ın daha büyük matematiksel dehasını fark etmesi ve Principia Mathematica'nın basım masraflarını kendi cebinden ödemesi idi. Çünkü Kraliyet Cemiyeti o sırada meteliksizdi." | „ |
Halley ve kuyruklu yıldızı
Halley adını taşıyan kuyruklu yıldız, sanılanın aksine Edmund Halley tarafından keşfedilmemiştir. Halley, sadece 1406, 1531, 1607 yılında başkaları tarafından gözlemlenen kuyruklu yıldızların aslında tek ve aynı kuyruklu yıldız olduğunu anlamış ve 1758 yılında geri döneceğini tahmin etmişti. Kuyruklu yıldız geri döndüğünde Halley hayatta değildi ama astronomi dünyası tarafından Halley Kuyruklu Yıldızı olarak anılıyordu.
Halley ismi alanlar
- Halley kuyruklu yıldızı — Halley, kuyruklu yıldızın geri dönüşünü tahmin etti.
- Mars'taki Halley krateri
- Ay'daki Halley krateri
- Halley Araştırma İstasyonu, Antarktika
Dipnotlar
- ^ "Edmond Halley". 5 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Eylül 2006.
- ^ Bill Bryson (2004). Hemen her şeyin kısa tarihi. Boyner yayınları. 975700446-4.
- ^ (13 Şubat 2006). "hollow Earth". . 18 Haziran 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Temmuz 2006.
- ^ H. E. Bell, The Savilian professors' houses and Halley's observatory at Oxford, Notes and Records Roy. Soc. London 16 (2) (1961), 179-186.
- ^ Kuyruklu yıldız ilk olarak 1456 yılında Paolo dal Pozzo Toscanelli tarafından kesin olarak belirlense de isim babası Halley olacaktı.
Dış bağlantılar
- . 5 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- . 7 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Reprinted in R.G. Aitken, Edmund Halley and Stellar Proper Motions (1942)
- There is material on Halley's life table for Breslau on the Life and Work of Statisticians website: . 26 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- The National Portrait Gallery has several portraits of Edmond Halley: . 19 Aralık 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- . 5 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Kaynakça
- İngilizce Vikipedi
- O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Edmond Halley", MacTutor Matematik Tarihi arşivi
- . 18 Haziran 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- . 22 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2021.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Edmond Halley bazen Edmund olarak da gecer d 8 Kasim 1656 o 14 Ocak 1742 Ingiliz gokbilimci jeofizikci matematikci meteorolog fizikci ve mucit Edmond Halley FRStarafindan 1722 den once yapilmis portreDogum8 November E U 29 October 1656 Middlesex IngiltereOlum25 January 1742 E U 14 January 1742 85 yaslarinda Greenwich Kent EnglandDefin yeri MilliyetIngilizMezun oldugu okul lar EvlilikMary Tooke e 1682 Cocuk lar Edmond Halley d 1742 Margaret d 1713 Richelle d 1748 KariyeriDaliAstronomi jeofizik matematik meteoroloji fizik kartografyaCalistigi kurumlarUniversity of OxfordBiyografi ve kariyerEdmund Halley 1687 yilinda Londra da dogdu Ayni adi tasiyan babasi Edmond Halley zengin bir sabun yapimcisi idi Cocukken matematik ile cok ilgiliydi Ilk olarak da okudu 1673 ten itibaren Oxford daki a devam etti Bu siralarda 17 yasindaydi Daha ogrenci iken gunes sistemi ve gunes lekeleri ile ilgili makaleler yayimladi 1675 te Kraliyet astronomu Flamsteed in yaninda calismaya basladi ve hem Oxford hem de Greenwich deki gozlemlerde ona yardimci oldu Merkur un tutulmasini gozlemledi 1676 yilinda bitirme sinavlarina girmeden Oxford Universitesi ni birakti Guney yarikure yildizlarini incelemek amaci ile guney Atlas Okyanusu adalarindan St Helena ya gitti Kasim 1678 de Ingiltere ye geri dondu Ertesi yil 341 guney yildizinin ayrintilarini iceren Catalogus Stellarum Australium adli eseri yayimladi Yildiz haritasina yaptigi bu katkilar onun Tycho Brahe ile karsilastirilacak kadar unlenmesine yol acti Oxford dan diplomasini aldi ve Kraliyet Cemiyeti uyeligine Fellow of the Royal Society secildi 1686 da seyahatinin ikinci bolumunu yayimladi Bu bolumde Alize Ruzgarlari ve muson yagmurlarini konu alan bir makale ve harita yer aliyordu Burada Gunes isisinin Dunya atmosferinin hareketlerindeki etkisini gosterdi Ayni zamanda barometrik basinc ile deniz seviyesinden yukseklik arasinda bir iliski oldugunu da gosterdi Haritalari yeni gelismekte olan bilgiyi gorsellestirme tekniklerine onemli katki sagladi 1682 de Mary Tooke ile evlendi ve Islington a yerlesti Zamaninin buyuk kismini ay gozlemleri ile gecirmesine ragmen yer cekimi ile de ilgilendi Kepler in gezegensel hareket yasalari nin kanitlanmasi kafasini kurcalayan bir problem idi Agustos 1684 te Cambridge Universitesi nde Isaac Newton ile bunu tartismak uzere bulustu Newton problemi cozmus ama cozumu yayimlamamisti Halley onu yayimlamaya ikna etti Newton Philosophiae Naturalis Principia Mathematicayi 1687 yazdi ve Halley in parasi ile yayimladi Yaptigi bircok katkinin yaninda Newton u Principiayi yazmaya ikna etmesi ve masraflarini odeyerek yayimlanmasini saglamasi bircoklari tarafindan bilime yaptigi en buyuk katki sayilmaktadir 1693 te nufus kayitlarinin duzenliligiyle taninan Alman Polonya kenti Breslau nun Wroclaw olum yasi kayitlarini analiz ettigi bir makale yayimladi Bu makale Ingiliz hukumetine hayat sigortasi fiyatlarini alicinin yasina bagli olarak ayarlama imkani verdi Halley nin calismalari aktueryanin gelisimine buyuk katkida bulundu John Graunt in daha ilkel calismalarindan sonra gelen Breslau hayat tablosu demografi tarihinde onemli bir olay olarak degerlendirilmektedir 1690 da uzun sure su altinda kalabilen ve sualti arastirmalari icin penceresi bulunan bir arac olan planlarini tamamladi Halley in dalma caninda hava yuzeyden gonderilen agirlik baglanmis varillerle saglaniyordu 1698 de Dunya manyetizmasini kapsamli olarak incelemek amaci ile HMS Paramore adli geminin komutasina getirildi Bu gorevi Atlas Okyanusu nda iki sene suren ve 52 kuzey ila 52 guney enlemlerine uzanan bir yolculukla tamamladi Sonuclar Pusula Sapmasinin Genel Haritasi General Chart of the Variation of the Compass 1701 adli kitapta yayimlandi Bu turunun ilk haritasi ve isogonlar ya da halley cizgileri iceren ilk haritaydi Kasim 1703 te Oxford Universitesi nde geometri profesorlugune getirildi ve 1710 da fahri hukuk doktoru unvani aldi 1705 te tarihsel astronomi yontemlerine dayanarak 1456 1531 ve 1607 de gorulen kuyruklu yildizlarin farkli degil tek bir kuyruklu yildiz oldugunu ve bu yildizin 1758 de geri donecegini one surdugu Synopsis Astronomia Cometicae yi yayimladi Kuyruklu yildiz hesaplanan tarihte geri dondugunde Halley Kuyruklu Yildizi olarak anilmaya baslandi 1716 da Halley Venus un Gunes in onunden gecis suresinin hassas bir sekilde olculerek Dunya ile Gunes arasindaki uzakligin hesaplanmasini onerdi 1718 de kendi astrometrik hesaplarini eski Yunanlilarinki ile karsilastirarak sabit yildizlarin hareket ettiklerini kesfetti 1720 de John Flamsteed in varisi olarak olumune kadar surdurecegi Kraliyet Astronomu gorevine getirildi Londra nin guneydogusunda bulunan Lee deki St Margaret s Kilisesi nde defnedildi Ici bos Dunya1692 de Halley ici bos Dunya fikrini ortaya atti Bu fikre gore Dunya 800 km kalinliginda bir kabuktan esmerkezli iki ic kabuktan ve en icte yaklasik Venus Mars ve Merkur un caplarinda bir cekirdekten olusuyordu Bu iki kabuk atmosfer tarafindan birbirinden ayriliyordu ve her birinin ayri manyetik kutuplari vardi Kureler degisik suratlerde hareket ediyordu Halley bu duzeni anormal pusula olcumlerini aciklamak icin ortaya atti Icerideki atmosferi isik sacan bir sekilde hayal etmisti ve kacan gazlarin kutup isiklari ni olusturduguna inanmisti Halley ve PrincipiaPrincipia nin ortaya cikmasinda Halley in katkisi buyuktur O siralarda gezegenlerin elips seklinde yorungeler izledigi biliniyor ama nedeni bilinmiyordu Halley iki bilim adami Robert Hooke ve Sir Christopher Wren ile bu konuda iddiaya girdi ve konu ile ilgili bilgi almak uzere Isaac Newton a basvurdu Bu bulusma hakkindaki bilgileri Newton un sirdasi Abraham de Moivre in notlarindan ogreniyoruz Sorunun temeli matematigin ters kare yasasi ile ilgilidir Newton Halley e bunu hesapladigini soyler ama hesaplarini bulamaz Halley in israrlari uzerine problemi tekrar cozer ve iki yil inzivaya cekilerek saheseri Principia yi tamamlar Halley in katkisi Principia yi yazmasi icin Newton a baski yapmak ile sinirli kalmaz Maddi durumu cok iyi olmamasina ragmen kitabin basim masraflarini karsilar ve Newton ile bazi bilim adamlari arasinda cikan anlasmazliklarda arabuluculuk yapar Halley in dehasi Newton in daha buyuk matematiksel dehasini fark etmesi ve Principia Mathematica nin basim masraflarini kendi cebinden odemesi idi Cunku Kraliyet Cemiyeti o sirada meteliksizdi Halley ve kuyruklu yildiziHalley adini tasiyan kuyruklu yildiz sanilanin aksine Edmund Halley tarafindan kesfedilmemistir Halley sadece 1406 1531 1607 yilinda baskalari tarafindan gozlemlenen kuyruklu yildizlarin aslinda tek ve ayni kuyruklu yildiz oldugunu anlamis ve 1758 yilinda geri donecegini tahmin etmisti Kuyruklu yildiz geri dondugunde Halley hayatta degildi ama astronomi dunyasi tarafindan Halley Kuyruklu Yildizi olarak aniliyordu Halley ismi alanlarHalley kuyruklu yildizi Halley kuyruklu yildizin geri donusunu tahmin etti Mars taki Halley krateri Ay daki Halley krateri Halley Arastirma Istasyonu AntarktikaDipnotlar Edmond Halley 5 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Eylul 2006 Bill Bryson 2004 Hemen her seyin kisa tarihi Boyner yayinlari 975700446 4 13 Subat 2006 hollow Earth 18 Haziran 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Temmuz 2006 H E Bell The Savilian professors houses and Halley s observatory at Oxford Notes and Records Roy Soc London 16 2 1961 179 186 Kuyruklu yildiz ilk olarak 1456 yilinda Paolo dal Pozzo Toscanelli tarafindan kesin olarak belirlense de isim babasi Halley olacakti Dis baglantilar 5 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi 7 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Reprinted in R G Aitken Edmund Halley and Stellar Proper Motions 1942 There is material on Halley s life table for Breslau on the Life and Work of Statisticians website 26 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi The National Portrait Gallery has several portraits of Edmond Halley 19 Aralik 2006 tarihinde kaynagindan arsivlendi 5 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi KaynakcaIngilizce Vikipedi O Connor John J Robertson Edmund F Edmond Halley MacTutor Matematik Tarihi arsivi 18 Haziran 2006 tarihinde kaynagindan arsivlendi 22 Kasim 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Nisan 2021