Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Efrasiyab veya Afrasiyab (Farsça: افراسياب; afrāsiyāb, Avestaca: Fraŋrasyan, Pehlevice: Frāsiyāv, Frāsiyāk veya Freangrāsyāk), Şehnâme'nin karakterlerinden efsanevi kral ve Turan kahramanı.
Pehlevice ve İslam kaynaklarına göre, Efrasiyab (Avestaca: Turiya)'un torunlarından olup efsanevî Zerdüşt kralı Feridun (Fereydun)'un üç oğlundan (diğer iki oğlu ise Salm ve Iraj) biridir. Zerdüşt kitaplarından Bundahişn'de Tūr'un yedinci kuşaktan torunu olduğu aktarılmaktadır. Avesta geleneklerindeki Efrasiyab'ın ortak sıfatı mairya (rezil, iğrenç, şer adamı olarak çevirilebilir)'dır. Efrasiyab, Hanakana adlı metalden yapılmış yarı yer altı kalede oturur.
Firdevsî tarafından 980 yılından yazılmaya başlanıp 1010 yılında tamamlanmış olan Şehnâme eserine göre, Efrasiyab efsanevî kral, Turan'ın kahramanı ve İran'ın baş düşmanıdır. İran (Fars) mitolojisinde Efrasiyab efsanevî Turanî krallar arasında en önde gelen biri sayılmaktadır; Efrasiyab müthiş savaşçı, hünerli general ve İran uygarlığını yok etmek için sihirli aldatma güçleriyle donatılmış olan Ahriman'ın ajanıdır. Şehnâme'de Efrasiyab'ın soyunun İran kralı Feridun'un soyundan geldiği söylenmektedir.
El-Mesûdî
Şehnâme'den başka Arap ve Fars kaynaklarında Efrasiyab ve ataları, isimlerin söylenişindeki bazı farklılıklar dışında Şehnâme'ye benzer bir şekilde anlatılır. Ancak 10. yüzyıl Arap tarihçisi El-Mesûdî Türklerden ve Türk hakanlarından bahsederken Türk topluluklarının Çin ile Horasan arasında oturduklarını, buralarda birçok şehirler kurduklarını anlatır. Ayrıca Efrasiyab'ın buralardaki Türklerin hükümdarı ve hakanlar hakanı olduğunu, Türk ülkelerinin hakimi bulunduğunu, diğer hanların ona bağlı olduğunu belirtir. İran'a hükmeden Efrasiyab'ın da bu hanlara mensup olduğunu söyler ve ayrıca milattan sonra 7. yüzyılın başındaki Köktürk hakanının "Efrasyab" (Afrasiyap ya da Franrasyan) soyundan olduğunu yazmaktadır.
Kaşgarlı Mahmud
Kâşgarlı Mahmud tarafından 1072 - 1074 yılları arasında yazılan Divânu Lügati't-Türk adlı eserde Efrasiyab'ın Alp Er Tunga adlı efsanevî karakter ile aynı kişi olduğu belirtilmiştir.[]
Kaşgarlı Mahmud, "ترم Tarım" "Tekinlere ve Afrasyab soyundan olan hatunlara ve bunların çocuklarına karşı söylenen bir kelime, Hakanlı hanları oğullarından başkasına söylenmez." ve "التن ترم Altun Tarım" "Büyük kadınların lakâbıdır." şeklinde "Tarım" kelimesinin anlamını açıklar. Yine Kaşgarlı, "Tégin" kelimesinin Afrasyab oğullarından oluşan Hakanlı ailesi çocukları için kullanıldığını belirterek bunun nasıl oluştuğunu anlatır. Ayrıca "Han" kelimesinin Türklerin başbuğları için kullanıldığını, bütün Türk hanlarının Afrasyab soyundan gelenler olduğunu, Afrasyab için "Hakan" kelimesinin kullanıldığını ve bunun uzun bir hikâyesinin olduğunu yazar.
Alaaddin Ata Melik Cüveynî (XIII. yüzyıl)
Moğol tarihçisi Alaaddin Ata Melik Cüveynî de Uygur Devleti'nin hükümdarlarının Efrasyap soyundan olduğunu yazmıştır. Aynı biçimde Oğuzların Kınık boyundan olan Selçuklu Hanedanı, Karahanlılar ve Harzemşahlar devleti de soylarını Alp Er Tunga'ya bağlamışlardır.
Şecere-i Terâkime'de Efrasiyab
Ebu'l-Gazi Bahadır Han, 17. yüzyılda yazdığı Şecere-i Terakime adlı eserinde Selçuklu Hanedanı'nın padişahlığı ele geçirmelerini anlatırken onların tavrını şöyle belirtir: "Selçuklu Hanedanı Türkmen olup, kardeşiz deyip, ile ve halka faydası dokunmadı. Padişah olunca, Türkmen' in Kınık uruğundanız, dediler ve padişah olduktan sonra Efrasiyab'ın bir oğlu Keyhüsrev'den kaçıp, Türkmen'in Kınık uruğunun içine varıp onda büyüyüp kalmıştır. Onlar biz onun oğulları ve Efrasiyab'ın neslinden oluyoruz deyip, atalarını sayıp, 35. göbekte Efrasiyab'a eriştirdiler".
Uygur destanları ve Efrasiyab-Oğuz bağlantısı
Uygur halk kahramanlık destanlarından Uygur Oniki Muqamlarından olan Irak Muqamının üçüncü destan kısmında yer alan "Yusuf-Ahmed"'in şu destanında :
- "Şahı alem, peķır esli,
- Aprasiyap, Oġuz nesli,
- İzdep keldim dildar vesli,
- Yoktur candin teşvişları." Aprasiyap'ı Oğuz nesli ile özdeşleştirir.
Osman Turan, İslam kaynaklarını incelemiş, bu kaynakların Karahanlıların, Koçu (İdikut) Uygur Devleti'nin ve Selçuklu Hanedanının Efrasiyab'a mensup olduklarını ifade ederlerken bu münasebetle, onu tarihi ve milli ananeye uygun olarak, Oğuzhan ile birleştirdiklerini belirtmiştir.
Not
- ^ Yarshater, E., "Afrasiab", Encyclopædia Iranica - digital library; accessed January 18, 2007.
- ^ Karatay, Osman (7 Şub 2003). "İran ile Turan: hayali milletler çaǧında Avrasya ve Ortadoǧu". Ayse Demiral. 7 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Şubat 2024 – Google Books vasıtasıyla.
- ^ Mustafa Aksoy, "Destanlarda ve Tarihi Kaynaklarda Alp Er Tonga" Türkler Yeni Türkiye Yayınları Ankara, 2002. sayfa 562.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. , Cilt I, sayfa 396.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. , Cilt I, sayfa 413-414.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. , Cilt III, sayfa 157.
- ^ Ebülgazi Bahadır Han, Şecere-i Terâkime, (Türklerin Soy Kütüğü) Hazırlayan Muharrem Ergin. sayfa 81.
- ^ Uygur On İkki Mukamı On İki, Irak, Şincang Helk Neşiryatı, Urumçi 1994, sayfa 14-15.
- ^ Osman Turan, Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkâresi Tarihi, İstanbul, 1995. sayfa 81.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Efrasiyab veya Afrasiyab Farsca افراسياب afrasiyab Avestaca Fraŋrasyan Pehlevice Frasiyav Frasiyak veya Freangrasyak Sehname nin karakterlerinden efsanevi kral ve Turan kahramani Pehlevice ve Islam kaynaklarina gore Efrasiyab Avestaca Turiya un torunlarindan olup efsanevi Zerdust krali Feridun Fereydun un uc oglundan diger iki oglu ise Salm ve Iraj biridir Zerdust kitaplarindan Bundahisn de Tur un yedinci kusaktan torunu oldugu aktarilmaktadir Avesta geleneklerindeki Efrasiyab in ortak sifati mairya rezil igrenc ser adami olarak cevirilebilir dir Efrasiyab Hanakana adli metalden yapilmis yari yer alti kalede oturur Firdevsi tarafindan 980 yilindan yazilmaya baslanip 1010 yilinda tamamlanmis olan Sehname eserine gore Efrasiyab efsanevi kral Turan in kahramani ve Iran in bas dusmanidir Iran Fars mitolojisinde Efrasiyab efsanevi Turani krallar arasinda en onde gelen biri sayilmaktadir Efrasiyab muthis savasci hunerli general ve Iran uygarligini yok etmek icin sihirli aldatma gucleriyle donatilmis olan Ahriman in ajanidir Sehname de Efrasiyab in soyunun Iran krali Feridun un soyundan geldigi soylenmektedir El Mesudi Sehname den baska Arap ve Fars kaynaklarinda Efrasiyab ve atalari isimlerin soylenisindeki bazi farkliliklar disinda Sehname ye benzer bir sekilde anlatilir Ancak 10 yuzyil Arap tarihcisi El Mesudi Turklerden ve Turk hakanlarindan bahsederken Turk topluluklarinin Cin ile Horasan arasinda oturduklarini buralarda bircok sehirler kurduklarini anlatir Ayrica Efrasiyab in buralardaki Turklerin hukumdari ve hakanlar hakani oldugunu Turk ulkelerinin hakimi bulundugunu diger hanlarin ona bagli oldugunu belirtir Iran a hukmeden Efrasiyab in da bu hanlara mensup oldugunu soyler ve ayrica milattan sonra 7 yuzyilin basindaki Kokturk hakaninin Efrasyab Afrasiyap ya da Franrasyan soyundan oldugunu yazmaktadir Kasgarli Mahmud Kasgarli Mahmud tarafindan 1072 1074 yillari arasinda yazilan Divanu Lugati t Turk adli eserde Efrasiyab in Alp Er Tunga adli efsanevi karakter ile ayni kisi oldugu belirtilmistir sayfa belirt Kasgarli Mahmud ترم Tarim Tekinlere ve Afrasyab soyundan olan hatunlara ve bunlarin cocuklarina karsi soylenen bir kelime Hakanli hanlari ogullarindan baskasina soylenmez ve التن ترم Altun Tarim Buyuk kadinlarin lakabidir seklinde Tarim kelimesinin anlamini aciklar Yine Kasgarli Tegin kelimesinin Afrasyab ogullarindan olusan Hakanli ailesi cocuklari icin kullanildigini belirterek bunun nasil olustugunu anlatir Ayrica Han kelimesinin Turklerin basbuglari icin kullanildigini butun Turk hanlarinin Afrasyab soyundan gelenler oldugunu Afrasyab icin Hakan kelimesinin kullanildigini ve bunun uzun bir hikayesinin oldugunu yazar Alaaddin Ata Melik Cuveyni XIII yuzyil Mogol tarihcisi Alaaddin Ata Melik Cuveyni de Uygur Devleti nin hukumdarlarinin Efrasyap soyundan oldugunu yazmistir Ayni bicimde Oguzlarin Kinik boyundan olan Selcuklu Hanedani Karahanlilar ve Harzemsahlar devleti de soylarini Alp Er Tunga ya baglamislardir Secere i Terakime de Efrasiyab Ebu l Gazi Bahadir Han 17 yuzyilda yazdigi Secere i Terakime adli eserinde Selcuklu Hanedani nin padisahligi ele gecirmelerini anlatirken onlarin tavrini soyle belirtir Selcuklu Hanedani Turkmen olup kardesiz deyip ile ve halka faydasi dokunmadi Padisah olunca Turkmen in Kinik urugundaniz dediler ve padisah olduktan sonra Efrasiyab in bir oglu Keyhusrev den kacip Turkmen in Kinik urugunun icine varip onda buyuyup kalmistir Onlar biz onun ogullari ve Efrasiyab in neslinden oluyoruz deyip atalarini sayip 35 gobekte Efrasiyab a eristirdiler Uygur destanlari ve Efrasiyab Oguz baglantisi Uygur halk kahramanlik destanlarindan Uygur Oniki Muqamlarindan olan Irak Muqaminin ucuncu destan kisminda yer alan Yusuf Ahmed in su destaninda Sahi alem pekir esli Aprasiyap Oġuz nesli Izdep keldim dildar vesli Yoktur candin tesvislari Aprasiyap i Oguz nesli ile ozdeslestirir Osman Turan Islam kaynaklarini incelemis bu kaynaklarin Karahanlilarin Kocu Idikut Uygur Devleti nin ve Selcuklu Hanedaninin Efrasiyab a mensup olduklarini ifade ederlerken bu munasebetle onu tarihi ve milli ananeye uygun olarak Oguzhan ile birlestirdiklerini belirtmistir Not Yarshater E Afrasiab Encyclopaedia Iranica digital library accessed January 18 2007 Karatay Osman 7 Sub 2003 Iran ile Turan hayali milletler caǧinda Avrasya ve Ortadoǧu Ayse Demiral 7 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Subat 2024 Google Books vasitasiyla Mustafa Aksoy Destanlarda ve Tarihi Kaynaklarda Alp Er Tonga Turkler Yeni Turkiye Yayinlari Ankara 2002 sayfa 562 Atalay Besim 2006 Divanu Lugati t Turk Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi ISBN 975 16 0405 2 Cilt I sayfa 396 Atalay Besim 2006 Divanu Lugati t Turk Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi ISBN 975 16 0405 2 Cilt I sayfa 413 414 Atalay Besim 2006 Divanu Lugati t Turk Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi ISBN 975 16 0405 2 Cilt III sayfa 157 Ebulgazi Bahadir Han Secere i Terakime Turklerin Soy Kutugu Hazirlayan Muharrem Ergin sayfa 81 Uygur On Ikki Mukami On Iki Irak Sincang Helk Nesiryati Urumci 1994 sayfa 14 15 Osman Turan Turk Cihan Hakimiyeti Mefkaresi Tarihi Istanbul 1995 sayfa 81