Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Uygur Kağanlığı (Eski Türkçe: 𐱃𐰆𐰴𐰕:𐰆𐰍𐰕:𐰉𐰆𐰑𐰣, Toquz Oγuz budun, Tang dönemi isimleri, modern Hanyu Pinyin ile: Geleneksel Çince: 回鶻 ; Basitleştirilmiş Çince: 回鹘 ; Pinyin: huíhú veya Geleneksel Çince: 回紇 ; Basitleştirilmiş Çince: 回纥 ; pinyin: huíhé), 8.ve 9. yüzyılların ortaları arasında yaklaşık bir yüzyıl boyunca var olan bir Türk imparatorluğuydu. Çinliler tarafından Jiu Xing (Dokuz klan), dokuz Oğuz veya Dokuz Tuğluk olarak adlandırılan bir kabile konfederasyonuydu.
Uygur Kağanlığı 𐱃𐰆𐰴𐰕:𐰆𐰍𐰕:𐰉𐰆𐰑𐰣 Toquz Oγuz budun | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 744-847 | |||||||||||||||
 "1969 TRT Türk Tarihi Takvimi"ne göre Uygur Kağanlığı bayrağı | |||||||||||||||
 Uygur Kağanlığı'nın en geniş sınırları | |||||||||||||||
| Tür | Kağanlık | ||||||||||||||
| Başkent | Ötüken Ordu-Balık | ||||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Eski Uygur Türkçesi | ||||||||||||||
| Resmî din | Maniheizm | ||||||||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||||||||
| Han/Kağan | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||||
| 800 | 3.100.000 km2 | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
Etimoloji
Çin kaynaklarında Huei-ho, Wei-ho, Huei-hu, Wei-qu-er vb. şekilde görülen Uygur adının anlamı 974'te yazılan Chiu Wu-tai-shih'de şahin süratiyle dolaşan ve hücum eden şeklinde açıklanmaktadır. Fakat bunun bir yakıştırma olduğu bellidir. Etimolojik olarak Uygur adının uy (takip etmek)+gur (Salgur gibi) tarzında ortaya çıktığı ileri sürülmüş ise de, o tarihlerde kullanılan Türkçe'de de "takip etmek" manasındaki eylem kökünün "ud-" biçiminde olduğu antitezinden hareketle sözcüğün oy (oymak, baskı yapmak) + gur ve kuvvetli bir olasılıkla uy (akraba, müttefik)+ gur şeklinde türediği savunulmaktadır. Nitekim tarihsel süreçte ortaya çıkan "On Uygur" federatif adının "On Müttefik" manasına kullanılmış olma olasılığı tarihsel gerçeklik açısından ağır basar.
Uygur adıyla ilgili bir diğer mesele ise İslam kaynaklarında her zaman ve Çin kaynaklarında bazen kendilerine verilen Dokuz Oğuz adının kökeni ve ne şekilde ortaya çıktığıdır. Aslında Uygurlar'dan ayrı bir budun (boylar birliği, ulus) olan dokuz Oğuzlar, Göktürk siyasi otoritesinin dayandığı topluluk idi. Bu anlamda ayrı bir etnik yapı oluşturmayıp kendiliğinden Türk budununu oluşturan boylara verilen isimdi.
Zaten Çin kaynaklarında kendilerinden Türklerin dokuz kabilesi, Göktürkler'den ise "dokuz kabilenin Türkleri" diye bahsedilmesi; nitelik yönünden benzerliği ortaya koymaktadır. İşte bu Dokuz Oğuz boylarına -başka bir deyişle- dokuz adet Oğuz boyuna, dokuz oymaktan oluşan- Uygur boyunun eklenmesiyle "On-Uygur" denilen siyasal birlik ortaya çıkmıştır ve böylece Uygur adı ile Dokuz Oğuz adı birlikte ve bazen karıştırılarak kullanılagelmiştir.
Tarihçe
Yükseliş dönemi
657'de Batı Türk kağanlığı Tang hanedanı tarafından yenildi ve ardından Uygurlar Tang hanedanlığına sığındı. Bundan önce Uygurlar, 627'de Tibet İmparatorluğu'na ve Türklere karşı savaştıklarında Tang ile ittifak kurma eğilimi göstermişlerdi.
742'de Uygurlar, Karluklar ve Basmiller İkinci Türk Kağanlığı'na isyan ettiler.
744'te Basmiller, başkent Ötüken'i ele geçirdi ve hüküm süren Özmiş Kağan'ı öldürdü. Aynı yıl içinde Basmillere karşı bir Uygur-Karluk ittifakı kuruldu ve onları yendiler. Uygur kağan'ın kişisel adı Qulluğ Boyla'ydı (Çince:骨力裴羅). Tüm kabilelerin en yüksek hükümdarı olduğunu iddia ederek Kutlug Bilge Kül Kağan (Şanlı, bilge, kudretli kağan)unvanını aldı. Başkentini Ordu-Balık'ta kurdu. Çin kaynaklarına göre, Uygur İmparatorluğu toprakları "doğu ucunda, Şivey topraklarını, batıda Altay Dağları'nı, güneyde Gobi Çölü'nü kontrol altına aldı, böylece eski Hiung-nu'nun tüm topraklarını kaplamış oldu".
745'te Uygurlar Göktürklerin son kağanı Kulun Beg'i (白眉可汗 鶻隴匐) öldürdüler ve başını Tang'a gönderdiler.
Altın Çağ
747'de Kutluk Bilge Kül Kağan öldü ve yerine en küçük oğlu Bayan Çor Kağan geçti. Tang ile bir dizi ticaret karakolu inşa ettikten sonra, Kağan sermayeyi Ordu-Balık ve 'i inşa etmek için kullandı. Yeni kağan daha sonra tüm bozkır halklarını bayrağı altına almak için bir dizi sefer başlattı. Bu süre zarfında imparatorluk hızla genişleyerek Sekiz Oğuzları, Kırgızları, Karlukları, Türgeşleri, , Çikleri ve Basmilleri Uygur egemenliğine soktu.
755'te An Luşan, Tang hanedanına karşı bir isyan başlattı ve Tang İmparatoru Suzong, 756'da Bayançur Han'dan yardım istedi. Kağan bunu kabul etti ve en büyük oğluna Tang imparatoruna askerlik hizmeti vermesini emretti. Yaklaşık 4.000 Uygur atlısı, 757'de Çang'an ve Luoyang'ı geri almak için Tang ordularına yardım etti. Luoyang'daki savaştan sonra Uygurlar şehri üç gün boyunca yağmaladılar ve ancak büyük miktarda ipek çıkarıldıktan sonra durdular. Yardımları için 20.000 rulo ipek gönderdiler ve onlara onursal unvanlar verdiler. Buna ek olarak, at ticareti her at için 40 rulo ipeğe sabitlendi ve Uygurlara Çin'de kalırken "misafir" statüsü verildi. Hanedanlar karşılıklı evlilikler yaptılar. Uygur prensesi bir Tang prensiyle evliyken Bayançur Han ise Prenses Ninguo ile evlendi.
758'de Uygurlar yönlerini Kuzey Yenisey Kırgızlarına çevirdiler. Bayançur Han, bir Kırgız ordusunu katletmeden ve Kağanlarını idam etmeden önce ticaret karakollarından birkaçını yok etti.
759'da Uygurlar, isyancıları bastırmak için Tang'a yardım etmeye çalıştı ancak başarısız oldu. Bayançur Han öldü ve yerine oğlu Tengri Bögü Kağan geçti. 762'de Tengri Bögü, Tang'ı 4.000 askerle işgal etmeyi planladı, ancak müzakerelerden sonra taraf değiştirdi ve Luoyang'daki isyancıları yenmelerine yardımcı oldu. Savaştan sonra Uygurlar şehri yağmaladılar. Halk korunmak için Budist tapınaklarına kaçtığında Uygurlar onları yakıp yıktı ve 10.000'den fazla kişiyi öldürdü. Yardımları için Tang, gitmeleri için 100.000 parça ipek ödemek zorunda kaldı. Sefer sırasında kağan, onu Maniheizmle tanıştıran rahiplerle karşılaştı. O zamandan beri Uygur Kağanlığı'nın resmi dini Maniheizm oldu.
Parçalanma Dönemi
779'da Bögü Kağan, Soğd saraylarının tavsiyelerine dayanarak Tang hanedanlığı'nı işgal etmeyi planladı. Ancak Tengri Bögü'nün amcası Tun Baga Tarkan bu plana karşı çıkarak onu ve "Kağan'ın ailesi ve Soğdlar arasından yaklaşık iki bin kişiyi öldürdü." Tun Baga Tarkan, Alp Kutlu Bilge ("Muzaffer, şanlı, bilge") unvanıyla tahta çıktı ve kağanlığın birliğini güvence altına almak için tasarladığı yeni bir dizi yasa uyguladı. Saltanatı sırasında Maniheizm bastırıldı, ancak halefleri onu resmi din olarak ilan etti.
780'de Çang'an'dan haraç alarak ayrılırken bir grup Uygur ve Soğd öldürüldü. Tun tazminat olarak 1.800.000 ip talep etti ve Tang bu tutarı altın ve ipek olarak ödemeyi kabul etti.
Kültür ve medeniyet
Türk boyları arasında tarım toplumunun ilk örnekleri bu dönemde görülür. Tarım yapabilmek için şehirler kurulmuştur. Göçer hayatın izin vermediği kültür birikimi sağlanmıştır. Günümüz Türk devletlerine varan birçok özellik ilk olarak Uygurlarda görülür.İbn Fadlan Dönemin seyyahlarında Uygur kültürünün zenginliğinden bahsedilmiş, birçok dinin bir arada yaşaması betimlenmiştir. Türklerin ata dini olan tengricilik ile budizm, maniheizm, bir arada ve problemsiz şekilde yaşamaktaydı. Devlet özellikleri açısından Çinlilerce ilginç bulunup, incelemek için elçiler yollanıyordu. Budizme geçiş de Çinli elçiler vasıtasıyla olmuş, Uygurlar diğer kültürler altında ezilmemek için dünyada pek kabul görmeyen maniheizmi tercih etmiştir. Mani dini yine Bögü Kağan zamanında resmî din hâline gelmiştir. Sonunda budist yoğunluklu, diğer dinlerin de rahat yaşandığı bir devlet ortaya çıkmıştır. İlk hukuk, sivil örgütlenme, vergi, spor, müzik terimler bu dönemde ortaya çıkmıştır. Bozkır hayatının anarşik yapısına karşılık Uygurlarda hoşgörü ve refah içinde yaşanıyordu. Bu özellikler o dönemden kalan binlerce hukuk, sivil ve devlet yazmalarında görülebilir.
İlerleyen dönemlerde Kansu'da yaşayan Uygurlar Buda dinine geçtiler. Uygurlar ilk zamanlar Göktürk alfabesini kullanmış daha sonra ise Uygur alfabesini geliştirmişlerdir. Moğol devlet teşkilatında görev alan Uygur asıllı insanların etkisiyle Uygur harfleri Moğal ve Mançurların da yazısı hâline geldi. Uygur yazısı Fatih Sultan Mehmed zamanında da İstanbul'daki sarayda öğretilmiştir. Fatih'in "Otluk Beli Fetihnamesi" Uygur harfleriyle ve Doğu Türkçesiyle yazılmıştır. Uygurlara ait matbaa ve kâğıt tezgâhlarının olduğu da bilinmektedir.
Kağanlar
- Kutluk Bilge Kül Kağan (Gulipeilo, Guli-pei-lo veya Ku-tu-lu Pi-Chia Chüeh Ko-han) (744-747), Tang Hanedanı tarafından kendisine gä Kül Qağan) (747-759) Gulipeilo'nun birinci oğlu Moyunçor Kağan,
- Tengri Kağan (Tängri Qağan) (759-779) Gulipeilo'nun ikinci oğlu Bögü Kağan,
Tengri Kağan 762 yılında Mani (یین مانی Āyin e Māni; 摩尼教, Móní Jiào) dinine dönmüş, daha sonra yeğeni Tun Bağa Tarkan tarafından öldürülmüştür.
- Alp Kutluk Bilge Kağan (Alp Qutluğ Bilgä Qağan) (Tun Bağa Tarkan) (779-789), 788 yılından sonra Çinliler Uygurlara Huihe (回紇 huíhé) yerine Huigu (回鶻 huígu) ismini vermişlerdir,
- Külüg Bilge Kağan (Külüg Bilgä Qağan) (789-790) Alp Qutluğ'un birinci oğlu,
- Kutluk Bilge Kağan (Qutluğ Bilgä Qağan) (790-795) Alp Kutluk'un ikinci oğlu, yaşı küçük olduğundan ülkeyi general Kutluk yönetmiştir.
- Ay Tengride Ülük Bulmış Alp Kutluk Bilge Kağan (Ay Tängridä Ülüg Bulmıš Alp Qutluğ Uluğ Bilgä Qağan) (795-805),
- Ay Tengride Kut Bulmış Alp Külük Bilge Kağan (Ay Tängridä Qut Bulmıš Külüg Bilgä Qağan) (805-808),
- Ay Tengride Kut Bulmış Alp Bilge Kağan (Ay Tängri-dä Qut Bulmıš Alp Bilgä Qağan) (808-821),
- Gün Tengride Ülük Bulmış Alp Küçlük Bilge Kağan (Kün Tängridä Ülüg Bulmıš Alp Küčlüg Bilgä Qağan) (821-824),
- Ay Tengride Kut Bulmış Alp Bilge Kağan (Ay Tängridä Qut Bulmıš Alp Bilgä Qağan) (Kasar Tegin) (824-832),
- Ay Tengride Kut Bulmış Alp Külük Bilge Kağan (Ay Tängridä Qut Bulmıš Alp Külüg Bilgä Qağan) (832-839) yardımcısı Kürebir'in batı'dan gelen Şato üç Türk boyları ile işbirliği yaptığını duyunca intihar etmiştir, ayrıca 839 yılında çok sert kış olmuş hemen hemen tüm hayvan sürüleri yok olmuş, Uygurların yaşam koşulları çok zorlaşmıştır.
- Wuzong (Luji Qasar) + General Külüg Bağa (839-840).
Uygurların aile yapısı
| Karluk | Uygur (Dokuz Oğuz) | Basmil | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Uygur Kağanlığı () (744 - 840) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Karluk | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Karahanlılar (840 - 1041) | Karahoca Uygur (843 - 1211/1368) | Kansu Uygur (905 - 1226) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Batı Karahanlılar (1041 - 1089/1212) | Doğu Karahanlılar (1041 - 1212) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kaynakça
- ^ "Benson 1998, p. 16–19". 8 Ağustos 2018 tarihinde
|arşiv-url=kullanmak için|url=gerekiyor () arşivlendi. - ^ Taşağıl, Ahmet (2018). Bozkırın Kağanlıkları: Hunlar, Tabgaçlar, Göktürkler, Uygurlar. İstanbul: Kronik Kitap. s. 203. ISBN .
- ^ "Golden, Peter B. (2011), Central Asia in World History, Oxford University Press". 8 Ağustos 2018 tarihinde
|arşiv-url=kullanmak için|url=gerekiyor () arşivlendi. - ^ "Haywood, John (1998), Historical Atlas of the Medieval World, AD 600-1492, Barnes & Noble". 8 Ağustos 2018 tarihinde
|arşiv-url=kullanmak için|url=gerekiyor () arşivlendi. - ^ a b "Sinor, Denis (1990), The Cambridge History of Early Inner Asia, Cambridge University Press, ". 8 Ağustos 2018 tarihinde
|arşiv-url=kullanmak için|url=gerekiyor () arşivlendi. - ^ "新唐書/卷217上 - 维基文库，自由的图书馆". zh.wikisource.org (Çince). 4 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2022.
- ^ a b c d e "Barfield, Thomas (1989), The Perilous Frontier: Nomadic Empires and China, Basil Blackwell". 8 Ağustos 2018 tarihinde
|arşiv-url=kullanmak için|url=gerekiyor () arşivlendi. - ^ Asimov, M.S (1998). "History of civilizations of Central Asia Volume IV The age of achievement: A.D. 750 to the end of the fifteenth century Part One The historical, social and economic setting" (İngilizce). UNESCO Publishing. 8 Ağustos 2018 tarihinde
|arşiv-url=kullanmak için|url=gerekiyor () arşivlendi. - ^ Dunnell, Ruth W. (Şubat 1991). "The Perilous Frontier: Nomadic Empires and China. By Thomas J. Barfield. Cambridge, Mass., and Oxford, England: Basil Blackwell Inc., 1989. xiii, 325 pp. $34.95". The Journal of Asian Studies (İngilizce). 50 (1): 126-127. doi:10.2307/2057487. ISSN 1752-0401. 14 Nisan 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Nisan 2022.
- ^ Jean Paul Roux Türklerin Tarihi, Kabalcı Yayınları, 2007, 23
- ^ Ümit Hassan Osmanlı / Örgüt-İnanç-Davranış’tan Hukuk-İdeoloji’ye İletişim Yayınları, s.112
- ^ İbn Fazlan Seyahatnamesi, Çev. Ramazan Şeşen, Bedir Yayınevi
- ^ a b Türk-İslam Hukuk Tarihi I. cilt, Prof. Dr. Halil Cin - Doç. Dr. Ahmet Akgündüz, Timaş Yayınları, s.61
- ^ Özkan İZGÇin Elçisi Wang Yen-Te’nin Uygur Seyahatnamesi, TTK Yay. İ, s. 60
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Ekim 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ekim 2013.
- ^ Rene Grousset Stepler İmparatorluğu, TTK Yayınları,, 2011 s.138
- ^ Saadettin Gömeç. Uygur Türkleri Tarihi ve Kültürü. s. 79.
- ^ V. Minorsky, „Tamīm ibn Bahr’s Journey to the Uyghurs“, in: BSOAS 12, 1948, 275-305.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Uygur Kaganligi Eski Turkce 𐱃𐰆𐰴𐰕 𐰆𐰍𐰕 𐰉𐰆𐰑𐰣 Toquz Oguz budun Tang donemi isimleri modern Hanyu Pinyin ile Geleneksel Cince 回鶻 Basitlestirilmis Cince 回鹘 Pinyin huihu veya Geleneksel Cince 回紇 Basitlestirilmis Cince 回纥 pinyin huihe 8 ve 9 yuzyillarin ortalari arasinda yaklasik bir yuzyil boyunca var olan bir Turk imparatorluguydu Cinliler tarafindan Jiu Xing Dokuz klan dokuz Oguz veya Dokuz Tugluk olarak adlandirilan bir kabile konfederasyonuydu Uygur Kaganligi𐱃𐰆𐰴𐰕 𐰆𐰍𐰕 𐰉𐰆𐰑𐰣 Toquz Oguz budun744 847 1969 TRT Turk Tarihi Takvimi ne gore Uygur Kaganligi bayragiUygur Kaganligi nin en genis sinirlariTurKaganlikBaskentOtuken Ordu BalikYaygin dil ler Eski Uygur TurkcesiResmi dinManiheizmHukumetMonarsiHan Kagan 744 747Kutlug Bilge Kul Kagan ilk 839 845Uge Kagan son Tarihce Kurulusu744 Dagilisi847Yuzolcumu8003 100 000 km2Onculler ArdillarIkinci Dogu Gokturk Kaganligi KarahanlilarKansu Uygur KralligiKarahoca Uygur KralligiKirgiz KaganligiEtimolojiCin kaynaklarinda Huei ho Wei ho Huei hu Wei qu er vb sekilde gorulen Uygur adinin anlami 974 te yazilan Chiu Wu tai shih de sahin suratiyle dolasan ve hucum eden seklinde aciklanmaktadir Fakat bunun bir yakistirma oldugu bellidir Etimolojik olarak Uygur adinin uy takip etmek gur Salgur gibi tarzinda ortaya ciktigi ileri surulmus ise de o tarihlerde kullanilan Turkce de de takip etmek manasindaki eylem kokunun ud biciminde oldugu antitezinden hareketle sozcugun oy oymak baski yapmak gur ve kuvvetli bir olasilikla uy akraba muttefik gur seklinde turedigi savunulmaktadir Nitekim tarihsel surecte ortaya cikan On Uygur federatif adinin On Muttefik manasina kullanilmis olma olasiligi tarihsel gerceklik acisindan agir basar Uygur adiyla ilgili bir diger mesele ise Islam kaynaklarinda her zaman ve Cin kaynaklarinda bazen kendilerine verilen Dokuz Oguz adinin kokeni ve ne sekilde ortaya ciktigidir Aslinda Uygurlar dan ayri bir budun boylar birligi ulus olan dokuz Oguzlar Gokturk siyasi otoritesinin dayandigi topluluk idi Bu anlamda ayri bir etnik yapi olusturmayip kendiliginden Turk budununu olusturan boylara verilen isimdi Zaten Cin kaynaklarinda kendilerinden Turklerin dokuz kabilesi Gokturkler den ise dokuz kabilenin Turkleri diye bahsedilmesi nitelik yonunden benzerligi ortaya koymaktadir Iste bu Dokuz Oguz boylarina baska bir deyisle dokuz adet Oguz boyuna dokuz oymaktan olusan Uygur boyunun eklenmesiyle On Uygur denilen siyasal birlik ortaya cikmistir ve boylece Uygur adi ile Dokuz Oguz adi birlikte ve bazen karistirilarak kullanilagelmistir TarihceUygur Kagan Duvar Resmi MS 8 yuzyilYukselis donemi 657 de Bati Turk kaganligi Tang hanedani tarafindan yenildi ve ardindan Uygurlar Tang hanedanligina sigindi Bundan once Uygurlar 627 de Tibet Imparatorlugu na ve Turklere karsi savastiklarinda Tang ile ittifak kurma egilimi gostermislerdi 742 de Uygurlar Karluklar ve Basmiller Ikinci Turk Kaganligi na isyan ettiler 744 te Basmiller baskent Otuken i ele gecirdi ve hukum suren Ozmis Kagan i oldurdu Ayni yil icinde Basmillere karsi bir Uygur Karluk ittifaki kuruldu ve onlari yendiler Uygur kagan in kisisel adi Qullug Boyla ydi Cince 骨力裴羅 Tum kabilelerin en yuksek hukumdari oldugunu iddia ederek Kutlug Bilge Kul Kagan Sanli bilge kudretli kagan unvanini aldi Baskentini Ordu Balik ta kurdu Cin kaynaklarina gore Uygur Imparatorlugu topraklari dogu ucunda Sivey topraklarini batida Altay Daglari ni guneyde Gobi Colu nu kontrol altina aldi boylece eski Hiung nu nun tum topraklarini kaplamis oldu 745 te Uygurlar Gokturklerin son kagani Kulun Beg i 白眉可汗 鶻隴匐 oldurduler ve basini Tang a gonderdiler Altin Cag 747 de Kutluk Bilge Kul Kagan oldu ve yerine en kucuk oglu Bayan Cor Kagan gecti Tang ile bir dizi ticaret karakolu insa ettikten sonra Kagan sermayeyi Ordu Balik ve i insa etmek icin kullandi Yeni kagan daha sonra tum bozkir halklarini bayragi altina almak icin bir dizi sefer baslatti Bu sure zarfinda imparatorluk hizla genisleyerek Sekiz Oguzlari Kirgizlari Karluklari Turgesleri Cikleri ve Basmilleri Uygur egemenligine soktu Coko yakinlarindaki Maniheizm Tapinagi ndan boyali ipek parcalari Turk 8 veya 9 yuzyil Asya Sanat Muzesi Berlin 755 te An Lusan Tang hanedanina karsi bir isyan baslatti ve Tang Imparatoru Suzong 756 da Bayancur Han dan yardim istedi Kagan bunu kabul etti ve en buyuk ogluna Tang imparatoruna askerlik hizmeti vermesini emretti Yaklasik 4 000 Uygur atlisi 757 de Cang an ve Luoyang i geri almak icin Tang ordularina yardim etti Luoyang daki savastan sonra Uygurlar sehri uc gun boyunca yagmaladilar ve ancak buyuk miktarda ipek cikarildiktan sonra durdular Yardimlari icin 20 000 rulo ipek gonderdiler ve onlara onursal unvanlar verdiler Buna ek olarak at ticareti her at icin 40 rulo ipege sabitlendi ve Uygurlara Cin de kalirken misafir statusu verildi Hanedanlar karsilikli evlilikler yaptilar Uygur prensesi bir Tang prensiyle evliyken Bayancur Han ise Prenses Ninguo ile evlendi 758 de Uygurlar yonlerini Kuzey Yenisey Kirgizlarina cevirdiler Bayancur Han bir Kirgiz ordusunu katletmeden ve Kaganlarini idam etmeden once ticaret karakollarindan birkacini yok etti 759 da Uygurlar isyancilari bastirmak icin Tang a yardim etmeye calisti ancak basarisiz oldu Bayancur Han oldu ve yerine oglu Tengri Bogu Kagan gecti 762 de Tengri Bogu Tang i 4 000 askerle isgal etmeyi planladi ancak muzakerelerden sonra taraf degistirdi ve Luoyang daki isyancilari yenmelerine yardimci oldu Savastan sonra Uygurlar sehri yagmaladilar Halk korunmak icin Budist tapinaklarina kactiginda Uygurlar onlari yakip yikti ve 10 000 den fazla kisiyi oldurdu Yardimlari icin Tang gitmeleri icin 100 000 parca ipek odemek zorunda kaldi Sefer sirasinda kagan onu Maniheizmle tanistiran rahiplerle karsilasti O zamandan beri Uygur Kaganligi nin resmi dini Maniheizm oldu Parcalanma Donemi Tibet Imparatorluguna seferler 779 da Bogu Kagan Sogd saraylarinin tavsiyelerine dayanarak Tang hanedanligi ni isgal etmeyi planladi Ancak Tengri Bogu nun amcasi Tun Baga Tarkan bu plana karsi cikarak onu ve Kagan in ailesi ve Sogdlar arasindan yaklasik iki bin kisiyi oldurdu Tun Baga Tarkan Alp Kutlu Bilge Muzaffer sanli bilge unvaniyla tahta cikti ve kaganligin birligini guvence altina almak icin tasarladigi yeni bir dizi yasa uyguladi Saltanati sirasinda Maniheizm bastirildi ancak halefleri onu resmi din olarak ilan etti 780 de Cang an dan harac alarak ayrilirken bir grup Uygur ve Sogd olduruldu Tun tazminat olarak 1 800 000 ip talep etti ve Tang bu tutari altin ve ipek olarak odemeyi kabul etti Kultur ve medeniyetTurk boylari arasinda tarim toplumunun ilk ornekleri bu donemde gorulur Tarim yapabilmek icin sehirler kurulmustur Gocer hayatin izin vermedigi kultur birikimi saglanmistir Gunumuz Turk devletlerine varan bircok ozellik ilk olarak Uygurlarda gorulur Ibn Fadlan Donemin seyyahlarinda Uygur kulturunun zenginliginden bahsedilmis bircok dinin bir arada yasamasi betimlenmistir Turklerin ata dini olan tengricilik ile budizm maniheizm bir arada ve problemsiz sekilde yasamaktaydi Devlet ozellikleri acisindan Cinlilerce ilginc bulunup incelemek icin elciler yollaniyordu Budizme gecis de Cinli elciler vasitasiyla olmus Uygurlar diger kulturler altinda ezilmemek icin dunyada pek kabul gormeyen maniheizmi tercih etmistir Mani dini yine Bogu Kagan zamaninda resmi din haline gelmistir Sonunda budist yogunluklu diger dinlerin de rahat yasandigi bir devlet ortaya cikmistir Ilk hukuk sivil orgutlenme vergi spor muzik terimler bu donemde ortaya cikmistir Bozkir hayatinin anarsik yapisina karsilik Uygurlarda hosgoru ve refah icinde yasaniyordu Bu ozellikler o donemden kalan binlerce hukuk sivil ve devlet yazmalarinda gorulebilir Ilerleyen donemlerde Kansu da yasayan Uygurlar Buda dinine gectiler Uygurlar ilk zamanlar Gokturk alfabesini kullanmis daha sonra ise Uygur alfabesini gelistirmislerdir Mogol devlet teskilatinda gorev alan Uygur asilli insanlarin etkisiyle Uygur harfleri Mogal ve Mancurlarin da yazisi haline geldi Uygur yazisi Fatih Sultan Mehmed zamaninda da Istanbul daki sarayda ogretilmistir Fatih in Otluk Beli Fetihnamesi Uygur harfleriyle ve Dogu Turkcesiyle yazilmistir Uygurlara ait matbaa ve kagit tezgahlarinin oldugu da bilinmektedir KaganlarKutluk Bilge Kul Kagan Gulipeilo Guli pei lo veya Ku tu lu Pi Chia Chueh Ko han 744 747 Tang Hanedani tarafindan kendisine ga Kul Qagan 747 759 Gulipeilo nun birinci oglu Moyuncor Kagan Tengri Kagan Tangri Qagan 759 779 Gulipeilo nun ikinci oglu Bogu Kagan Tengri Kagan 762 yilinda Mani یین مانی Ayin e Mani 摩尼教 Moni Jiao dinine donmus daha sonra yegeni Tun Baga Tarkan tarafindan oldurulmustur Alp Kutluk Bilge Kagan Alp Qutlug Bilga Qagan Tun Baga Tarkan 779 789 788 yilindan sonra Cinliler Uygurlara Huihe 回紇 huihe yerine Huigu 回鶻 huigu ismini vermislerdir Kulug Bilge Kagan Kulug Bilga Qagan 789 790 Alp Qutlug un birinci oglu Kutluk Bilge Kagan Qutlug Bilga Qagan 790 795 Alp Kutluk un ikinci oglu yasi kucuk oldugundan ulkeyi general Kutluk yonetmistir Ay Tengride Uluk Bulmis Alp Kutluk Bilge Kagan Ay Tangrida Ulug Bulmis Alp Qutlug Ulug Bilga Qagan 795 805 Ay Tengride Kut Bulmis Alp Kuluk Bilge Kagan Ay Tangrida Qut Bulmis Kulug Bilga Qagan 805 808 Ay Tengride Kut Bulmis Alp Bilge Kagan Ay Tangri da Qut Bulmis Alp Bilga Qagan 808 821 Gun Tengride Uluk Bulmis Alp Kucluk Bilge Kagan Kun Tangrida Ulug Bulmis Alp Kuclug Bilga Qagan 821 824 Ay Tengride Kut Bulmis Alp Bilge Kagan Ay Tangrida Qut Bulmis Alp Bilga Qagan Kasar Tegin 824 832 Ay Tengride Kut Bulmis Alp Kuluk Bilge Kagan Ay Tangrida Qut Bulmis Alp Kulug Bilga Qagan 832 839 yardimcisi Kurebir in bati dan gelen Sato uc Turk boylari ile isbirligi yaptigini duyunca intihar etmistir ayrica 839 yilinda cok sert kis olmus hemen hemen tum hayvan suruleri yok olmus Uygurlarin yasam kosullari cok zorlasmistir Wuzong Luji Qasar General Kulug Baga 839 840 Uygurlarin aile yapisi Karluk Uygur Dokuz Oguz Basmil Uygur Kaganligi 744 840 Karluk Karahanlilar 840 1041 Karahoca Uygur 843 1211 1368 Kansu Uygur 905 1226 Bati Karahanlilar 1041 1089 1212 Dogu Karahanlilar 1041 1212 Kaynakca Benson 1998 p 16 19 8 Agustos 2018 tarihinde arsiv url kullanmak icin url gerekiyor yardim arsivlendi Eksik ya da bos url yardim Tasagil Ahmet 2018 Bozkirin Kaganliklari Hunlar Tabgaclar Gokturkler Uygurlar Istanbul Kronik Kitap s 203 ISBN 9789752430754 Golden Peter B 2011 Central Asia in World History Oxford University Press 8 Agustos 2018 tarihinde arsiv url kullanmak icin url gerekiyor yardim arsivlendi Eksik ya da bos url yardim Haywood John 1998 Historical Atlas of the Medieval World AD 600 1492 Barnes amp Noble 8 Agustos 2018 tarihinde arsiv url kullanmak icin url gerekiyor yardim arsivlendi Eksik ya da bos url yardim a b Sinor Denis 1990 The Cambridge History of Early Inner Asia Cambridge University Press ISBN 978 0 521 24304 9 8 Agustos 2018 tarihinde arsiv url kullanmak icin url gerekiyor yardim arsivlendi Eksik ya da bos url yardim 新唐書 卷217上 维基文库 自由的图书馆 zh wikisource org Cince 4 Mayis 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Ocak 2022 a b c d e Barfield Thomas 1989 The Perilous Frontier Nomadic Empires and China Basil Blackwell 8 Agustos 2018 tarihinde arsiv url kullanmak icin url gerekiyor yardim arsivlendi Eksik ya da bos url yardim Asimov M S 1998 History of civilizations of Central Asia Volume IV The age of achievement A D 750 to the end of the fifteenth century Part One The historical social and economic setting Ingilizce UNESCO Publishing 8 Agustos 2018 tarihinde arsiv url kullanmak icin url gerekiyor yardim arsivlendi Eksik ya da bos url yardim Dunnell Ruth W Subat 1991 The Perilous Frontier Nomadic Empires and China By Thomas J Barfield Cambridge Mass and Oxford England Basil Blackwell Inc 1989 xiii 325 pp 34 95 The Journal of Asian Studies Ingilizce 50 1 126 127 doi 10 2307 2057487 ISSN 1752 0401 14 Nisan 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Nisan 2022 Jean Paul Roux Turklerin Tarihi Kabalci Yayinlari 2007 23 Umit Hassan Osmanli Orgut Inanc Davranis tan Hukuk Ideoloji ye Iletisim Yayinlari s 112 Ibn Fazlan Seyahatnamesi Cev Ramazan Sesen Bedir Yayinevi a b Turk Islam Hukuk Tarihi I cilt Prof Dr Halil Cin Doc Dr Ahmet Akgunduz Timas Yayinlari s 61 Ozkan IZGCin Elcisi Wang Yen Te nin Uygur Seyahatnamesi TTK Yay I s 60 Arsivlenmis kopya 6 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Ekim 2013 Rene Grousset Stepler Imparatorlugu TTK Yayinlari 2011 s 138 Saadettin Gomec Uygur Turkleri Tarihi ve Kulturu s 79 V Minorsky Tamim ibn Bahr s Journey to the Uyghurs in BSOAS 12 1948 275 305