Emir Bayındır Kümbeti ya da Parmaklıklı Kümbet, Akkoyunlu beylerinden Emîr Bayındır bin Rüstem'in defnedildiği Ahlat'taki kümbettir. Kitâbesine göre, Ekim ya da Kasım 1481'de ölen Bayındır'ın eşi Şah Selime Hatun tarafından yaptırıldı. Bayındır'ın Aralık 1488 ya da Ocak 1489'da ölen oğlu Muhammed'in naaşı da buraya defnedildi. İnşa edildiği dönemde yapı, mescit ve zaviye ile birlikte bir külliyenin parçası niteliğindeydi. Mimarı bilinmemekle birlikte, külliyedeki mescidin mimarı Baba Can'ın aynı zamanda kümbetin mimarı olduğuna dair görüşler vardır.
![]() Emir Bayındır Kümbeti'nin güneybatıya bakan kısmından bir görünüm (Eylül 2022) | |
![]() | |
Diğer ad(lar) | Parmaklıklı Kümbet |
---|---|
Genel bilgiler | |
Tür | Kümbet |
Mimari tarz | |
Konum | Ahlat, Türkiye |
Koordinatlar | 38°44′50″K 42°27′32″D / 38.74722°K 42.45889°D |
Tamamlanma | 1480'ler |
Yenileme | 1965 · 1971 · 1986 · 2005 |
Sahip | Vakıflar Genel Müdürlüğü |
Yükseklik |
|
Ölçüler | |
Çap |
|
Diğer ölçüler | Kaide: 6,23 × 6,32 × 6,36 × 6,49 m |
Teknik ayrıntılar | |
Yapı sistemi | Kâgir |
Malzeme | Taş |
Kat sayısı | 2 |
Zemin alanı |
|
Tasarım ve inşaat | |
Mimar(lar) | Baba Can (iddia) |
1965 ve 1971'de Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilen yapı, Gayrimenkul Eski Eserler Anıtlar Yüksek Kurulu tarafından 1981'de tescillendi. 1986'da kümbetin çevre duvarları yapıldı. Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun 1993 tarihli Ahlat Koruma Amaçlı İmar Planı kapsamında oluşturulan sit alanına dahil edildi. Aynı kurulun 1997'teki kararıyla I. derecede sit alanları içerisinde kaldı. 2005'te Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından bir kez daha restore edildi.
Kesme taşla inşa edilen kâgir bir yapı olup zemine gömülü mezar odası ile üstündeki ziyaret kısmı olmak üzere iki katlıdır. Kare planlı mezar odasının zeminin üstünde kalan kısmının köşeleri, iki yöne bakan üçgenler oluşturacak şekilde pahlanarak bir onikigene dönüştürülmüştür. Bu bölümün üzerinde yükselen silindir şeklindeki ziyaret kısmının doğu, batı ve güneye bakan bölümü açık; kalan bölümü ise kapalıdır. Kapalı bölümün ortasında, kuzeydoğuya bakan ve çift yönlü taş bir merdivenle ulaşılan ve süslemelerle bir taçkapı hâlini alan giriş açıklığı bulunur. Gövdenin açık bölümündeki parapetin üstünde, sütun ve pilasterler sıralanır. Parapet kısmı, nişlerle süslenmiştir. Gövdenin üst kısmında, yapıyı çevreleyen bordürlerin birinde kitâbesi yer alır. Yapıyıyı örten çatı ise koni şeklindedir. Dairesel planlı ziyaret kısmının üzeri, iç kısımda bir kubbe şeklindedir. Mekânın kıble yönünde mihrap nişi konumlanır. Yapının kuzeydoğuya bakan kısmınan başlayan ve güneydoğusunda devam eden merdivenle ulaşılan kare planlı mezar odasında üç mezar konumlanır. Zemini toprak olan mekân, beşik tonozla örtülüdür.
Tarihi
Austen Henry Layard'ın 1859 tarihli Discoveries in the Ruins of Nineveh and Babylon (soldaki) ile Paul Müller-Simonis'in 1897 tarihli Vom Kaukasus zum Persischen Meerbusen adlı eserlerinde yer alan kümbetin tasvirleri |
Kitâbesine göre, Ekim ya da Kasım 1481'de ölen Akkoyunlu beylerinden Emîr Bayındır bin Rüstem'in naaşının defnedilmesi amacıyla, eşi Şah Selime Hatun tarafından yaptırıldı. Bayındır'ın Aralık 1488 ya da Ocak 1489'da ölen oğlu Muhammed'in naaşı da buraya defnedildi. Bayındır'ın babası Rüstem'in de bu kümbete defnedildiğine dair rivayetler olsa da kümbetteki üç mezardan tekinin kime ait olduğuna dair bir bilgi yoktur. İnşa edildiği dönemde yapı, mescit ve zaviye ile birlikte bir külliyenin parçası niteliğindeydi.
1932'de yayımlanan Ahlat Kitabeleri adlı eserinde Abdürrahim Şerif Beygu, kümbetin kuzeyinde konumlanan Emir Bayındır Mescidi'nin kitâbesinde yazan "Amel Baba Han" ifadesinden yola çıkarak kendisinin mescidin yanı sıra kümbetin de mimarı olduğunu yazar. Sanat tarihçisi Zeki Sönmez'e göre, "sade görünüşlü" mescidin aksine "oldukça hareketli bir cephe anlayışına ve süslemeye sahip" kümbetin, aynı mimara ait olduğu "ilk bakışta mümkün görünmeyebilir". Sönmez, mescidin yakınlarındaki Ahlat Ulu Camii'nin varlığından ötürü Emir Bayındır Mescidi'nin zaviye işlevi verilmiş sade bir yapı olarak inşa edilmiş olma ihtimaline değinir., ve 'nin 1963 tarihli İstoriya Arhitekturı Azerbaycana adlı eserinde, Bakü'deki Şirvanşahlar Sarayı'nın bölümünün üslup ve inşa zamanını kümbetinkiyle karşılaştırılarak Baba Can'ın Azerbaycan'dan gelmiş olabileceğinden bahsedilir.Oktay Aslanapa da bu görüşü benimser. Sönmez, "özellikle mezar ve türbe mimarisinde çok değişik türde örnekler vermiş bir yapı geleneğinin devam ettiği" sırada, başka bir yerden gelen bir mimara Ahlat'ta iş verilme olasılığının "oldukça güç" olduğunu ve Baba Can'ı "Ahlatlı bir sanatçı sayıp, mezartaşı ustalığından mimariye geçtiğini kabullenmenin daha doğru olacağı"nı ifade eder.Ahlat Selçuklu Mezarlığı'ndaki Nisan ya da Mayıs 1481 tarihli ve sanatçı olarak Baba Can'ın imzasının bulunduğu bir mezartaşında, bu kişinin babasının adının Toman olduğu yazar.
1932'de, kümbetin alt katındaki Bayındır'ın kabrinin yıkık olduğunu kaydedilmişti. Yapı, 1965 ve 1971'de Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edildi. 1965'teki restorasyona dair belgede, kümbetin ziyaret bölümündeki girişe beşer basamaklı çift yönlü bir merdivenle çıkıldığı belirtilirken günümüzdeki merdiven bir yönde altı, diğer yönde ise dört basamaktan ibarettir. Bu değişiklik, 1965'ten sonraki bir dönemde gerçekleştirilmişti. 1970'te, yapının tepesindeki âlemin daha önceki fotoğraflarda yer almadığı kaydedilmişti. 1913'te erişilemediği notu düşülen mezar odasına, erilerleyen dönemde erişimi sağlayan bir merdiven inşa edildi.
Gayrimenkul Eski Eserler Anıtlar Yüksek Kurulunun 23 Temmuz 1981 tarih ve A-3017 sayılı kararıyla yapı tescillendi. 31 Ocak 1986 tarih ve 1818 tarihli Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu kararıyla bu statü güncellendi. Ankara Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun 4 Temmuz 1986 tarih ve 1007 numaralı kararıyla kümbet ve mescidin çevre duvarları yapıldı. Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun 14 Mayıs 1993 tarih ve 1249 sayılı kararı gereğince hazırlanan Ahlat Koruma Amaçlı İmar Planı kapsamınca oluşturulan sit alanına dahil edildi. Aynı kurulun, sit alanı sınırları yeniden belirleyen 14 Mart 1997 tarih ve 1945 sayılı kararıyla I. derecede sit alanları içerisinde kaldı.
2002'de, kümbetin ziyaret kısmına ulaşan merdivenin yerinde olmadığı kaydedilmişti. 2005'te Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından bir kez daha restore edildi. 9 Haziran 2006 tarih ve 11 sayılı Van Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu kararında, "yapılan onarımın özenle gerçekleştirilmese de, bu müdahalelerin basit onarım kapsamında olmasından ötürü ve yapının mimari bütünlüğüne ciddi bir zarar vermediği göz önünde bulundurularak uygulamanın bu hâliyle kabulüne ve basit onarım çalışmaları da dahil ilerleyen dönemde yapılacak tüm uygulamaların, yapının tarihî dokusuna uygun ve çok daha özenli yürütülmesi gerektiği" belirtiliyordu. Eser, Van Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğünün 16 Temmuz 2010 tarih ve 667 sayılı kararıyla bir kez daha korumaya alındı. Yapının günümüzde mülkiyeti, Vakıflar Genel Müdürlüğüne aittir.
Konumu ve mimarisi
Dış
Ahlat'ın İkikubbe Mahallesi'nde, Ovakışla Yolu üzerinde, Emir Bayındır Mescidi'nin 3,44 m güneyinde konumlanır.Kesme Ahlat taşıyla inşa edilen kâgir bir yapı olan kümbet, zemine gömülü mezar odası ile üstündeki ziyaret kısmı olmak üzere iki katlıdır.
Kare planlı mezar odasının zeminin üstünde kalan kısmının köşeleri, iki yöne bakan üçgenler oluşturacak şekilde pahlanarak onikigene dönüştürülmüştür. Ziyaret kısmı için kaide işlevi gören bu kısmın zemindeki kenar ölçüleri 6,23 × 6,32 × 6,36 × 6,49 m'dir. Kaidenin kuzeybatı, güneybatı ve güneydoğu duvarında; 15 cm genişlik ve 40 cm boyunda, dikdörtgen şeklindeki birer mazgal bulunur. Mazgallar, oyma tekniğiyle işlenen kemerli birer bordürle çevrelenir.
Kaideye oturan silindir şeklindeki gövdenin alt sınırını, kendisini çevreleyen bir etek silmesi oluşturur. 35 cm boyundaki silmenin alt kısmı iki sıralı zencerek, üst kısmı ise çift kavallı balıksırtı motiflerinden meydana gelir. Silmenin üst kotu 1,51 m olsa da, zemin kotunun cephelere göre değişmesinden ötürü bu kısmın zeminden yüksekliği de farklılık gösterir.
Gövdenin doğu, batı ve güneye bakan bölümü açık; kalan bölümü ise kapalıdır. Kapalı bölümün ortasında, kuzeydoğuya bakan ve sonradan eklenen lokmalı demir parmaklıklı bir kapının olduğu giriş açıklığı bulunur. Sağda altı, solda ise dört basamaklı olmak üzere çift yönlü bir taş merdiven sonrasında, girişin önündeki, 0,8 m kotunda yer alan sahanlığa ulaşılır. Giriş açıklığının yukarısındaki dikdörtgen lento, palmet motiflerinin işlendiği bir bordürle çevrelenir. Bordürde, her birinin merkezinde birer adet sekiz kollu yıldızın olduğu, üç adet sekizgen şeklindeki geçmeli rozet bulunur. Lentonun yukarısındaki kavsarada, üç sıra hâlindeki mukarnas vardır. Mukarnasların tamamının yuvalarında, bordür süslemeleri küçük boyutlu olarak tekrarlanır. Giriş açıklığının iki yanında, etek silmesinin yukarısından başlayan ve kavsaraya kadar uzanan birer burmalı pilaster konumlanır. Girişi, kavsara ile pilasterlerin dışından ters U şeklinde çevreleyen bordürlerden en içteki altıgen ve altı kollu yıldız, bunun dışındaki ise rumi ve palmet motifleriyle süslüdür.
Girişin her iki yanında yer alan yarım yıldız planlı birer niş, alttan ve üsten birer sıra mukarnas ile sonrasındaki istiridye kabuğu motifiyle sonlanır. Nişlerin etrafını çevreleyen hasır örgü motifli birer bordür, giriş açıklığının üst kısmında da devam eder ve girişi çevreleyen dıştaki bordürün dışından birbiriyle birleşir. Bu üç bordürü en dıştan çevreleyen sonuncu bordür ise süslemesiz olup nişlerin olduğu kısımlarda 4,49; girişin olduğu kısımda ise 5,22 m kotuna kadar uzanır. Girişin sağındaki nişin sağında, aynı tasarıma sahip bir niş daha bulunur. Tüm bu süslemelerle bir taçkapı hâline gelen giriş kısmı için Sözen, buradaki süslemelerle yapının gövde bölümünde yer alan dolu ve boş bölümler arasında "belirli oranda uyum sağlanmaya çalışıldığı"nı belirtir.
Gövdenin açık bölümünün boylamasına yaklaşık üçte biri kadarlık kısmı, yaklaşık 39 cm kalınlığındaki parapetten oluşur. Bu duvarın üstünde, her biri yaklaşık 1,08 m boyunda ve ortalama 44 cm çapında sekiz sütun ile gövdenin kapalı bölümünün duvarının her iki ucuna bitişik birer pilaster sıralanır. Parapete oturan sütun ve pilaster kaideleri, yukarı doğru boğumlu bir şekilde daralırken bu kaidelerin ortasında, çapraz geçme motifleriyle kaideyi çevreleyen birer bordür yer alır. Sütun kaidelerinin alt kotu ile başlıklarının üst kotları arasındaki mesafe, değişiklikler göstermekle birlikte 1,70 m civarındadır. İki ya da üç sıra mukarnaslı, yaklaşık 51 cm boyundaki sütun başlıklarının biçimleri ise birbirinden farklıdır. Bir istisna dışında, sütun ve pilasterler birbirine birer yuvarlak kemerle bağlanır. Her bir yuvarlak kemerin yüksekliği 22 cm civarındadır. Güneydoğuya bakan pilaster ile sonrasındaki sütun ise düz bir şekilde bağlanmakta olup bu alanda sivri kemer şeklinde bir kabartma oluşturulmuş ve içine bitkisel motiflerden oluşan bir rozet kabartması yerleştirilmiştir. Buradaki pilasterin kaidesinin hizasında, geçiş öğesi olarak rozet kabartmalı ve kapalı bölümden açık bölüme geçişte kullanılan bir köşe taşı bulunur. Yapı, Ahlat'taki diğer kümbetlerde görülmeyen sütunlu yapısından ötürü Parmaklıklı Kümbet olarak da adlandırılır.
Parapette, iç mekândaki mihrabın arkasına gelen kısım dışındaki tüm sütun ve pilasterlerin kaidelerinin altında birer niş yer alır. Yarım sekizgen planlı nişler; altta yalnızca mukarnas, üstte ise mukarnas sonrasındaki istiridye kabuğu motifiyle sonlanır. Her bir nişi çevreleyen ters "U" şeklindeki bordürler, örgü motifiyle süslüdür. Nişler ile bordürleri arasında kalan kısma ise bitkisel motifler oyulmuştur. Giriş ekseninin solunda kalan ve mihrabın arkasına denk gelen sütunun altında ise ters "U" şeklinde, silmeyle oluşturulan ve etek silmesinde sona eren bir bordür bulunur. Bu bordürün içinde, dörtlü örgü motifinin işlendiği ikinci bir bordür yer alır. İkinci bordür, sivri kemerli kör bir nişi çevreler. Nişin dikey orta ekseninde, tabanından kemer tepe noktasına kadar çift rumi bir palmet motifli bir kompozisyon yer alır. Rumilerden her iki yöne doğru çıkan kıvrım dal motifleri, daha küçük boyutlardaki palmet ve rumiler oluşturarak iç içe girmiş bir şekilde devam eder. Kemer ile bordür arasındaki kısım ise kıvrım dal motifleriyle süslenmiştir.
Giriş kısmındaki süslemesiz bordürün taçkapının yukarısında yer alan bölümünün yanlardaki bitiş noktalarından itibaren yapıyı, yaklaşık 16 cm yüksekliğindeki saadet düğümü motifli bir bordür çevreler. Bu bordürün yukarısından yapıyı dolanan ve her iki tarafından silme şeritlerle sıralanan 24 cm boyundaki bordürde ise, yapının Arapça kitâbesi yer alır. Kitâbenin celî sülüs üslubuyla, kabartma şeklinde işlenen metni şu şekildedir:
بتأييد الله تعالى عز و جل المحافظة مرقد الامير الاعز الاكرم الاعدل |
Bi'smi'llâhi'r-Rahmâni'r-Rahîm Sebebü hâzihi'l-'imâreti'ş-şerifeti'l- müeyyed el-müekkede |
Rahmân ve Rahîm olan Allah'ın adıyla. Azîz ve Celil olan Allah tarafından da teyit edilen bu mübarek yapı; askerlerinin yardımıyla yaşadığı dönemde düşmanlarını yenen, emirliğin haşmet sancağını kanunlar ve yönetim tarzı, kılıcının şevkiyle, ikbali yıldızlar gibi parlayan, yücelik burçlarını yücelten, dinin ve dünyanın savunucusu olarak tahtında oturmuş olan, sultanlar arasında en şöhretlisi ve faziletlisi, bağışlanmış, merhum Rüstem'in oğlu, akıbeti hoş, mekânı cennet olsun, sekiz yüz seksen altı yılı mübarek Ramazan ayında vefat eden Bayındır Bey'in kabrini hazırlayıp korumasını sağlamak amacıyla yapılmıştır. |
Kitâbenin yukarısında, üç sıra hâlinde düzenlenen mukarnastan ibaret 55 cm boyundaki saçak silmesi yer alır. Yapıyı örten koni şeklindeki çatı, on bir sıra kesme taşla kaplı olup dışarıdan 48° eğimlidir. 3,55 m boyundaki çatı, 9,87 m kotunda sona erer. Damlalığı dışa taşma yapan çatının tepesinde yer alan topuz şeklindeki 43 cm uzunluğundaki taş âlemle yapının toplam boyu 10,30 m'ye ulaşır.
Yapının kuzeydoğuya bakan kısmının köşesindeki iki basamak ve sonrasındaki sahanlık ile güneydoğu cephe duvarına bitişik devam eden altı basamaklı "L" şeklindeki merdivenle, mezar odasına ulaşılır. Merdivenin çevresi, üzeri taş harpuşta ile kaplı, taş kaplamalı bir duvarla çevrelenir. Basamakların ardından, mezar odasının giriş sahanlığı bulunur. Odanın 80 cm yüksekliğindeki giriş boşluğunda, lokmalı demir parmaklıklı ve tek kanatlı bir kapı yer alır.
Abdüsselam Uluçam, yapının "Türk-İslam anıt mezar mimarisinde başka örneği bulunma[dığını] ... tasarım ve uygulamada bir ilki oluştur[duğunu], kendi içinde çözümlenememiş bazı problemleri de birlikte taşı[dığını] ... ölçü ve oranlardaki başarısızlıkların yanı sıra, seyir köşkü biçiminde gövdenin hafifletilmesi ve bezemeleri yapının kitlesel ağırlığı ve hantal görünüşünü ortadan kaldırama[dığını]" ifade eder. Bununla birlikte sütunlu kısmından ötürü yapının mimarisini İşhan Manastırı'nınkine benzetir. Hüseyinov, Bretanitski ve Selamzade; Şirvanşahlar Sarayı'nın bölümünün üslubunu kümbetinkiyle karşılaştırır. Divanhane ile olan benzerliğe katılmayan Orhan Cezmi Tuncer, kümbetin kendi türünü kendinde yarattığını, ancak "başarısız olduğu için bir daha uygulanmayan ilk ve son örnek" olduğunu yazar.
- Kümbet ile mescidin kuzeybatıdan görünümü (Eylül 2022)
- Çatının altından yapıyı çevreleyen bordürler ile altındaki kitâbeden bir görünüm (Eylül 2022)
- Sütun başlıkları ile üstündeki bordürlerden bir görünüm (Eylül 2022)
- Mihrabın arkasına denk gelen süsleme (Eylül 2022)
İç
Yaklaşık 4,7 m çapındaki dairesel planlı ve 17,45 m2 zemin alanına sahip ziyaret kısmına, kümbetin kuzeydoğusundaki kapıdan giriş yapılır. 1,07 m kotundaki mekânın, kapalı kısmında 5,27 m kotuna kadar yükselen duvar ile döşemesi kesme taştandır. Mekânın üzeri, iç kısımda bir kubbe şeklindedir. Kubbenin kilit taşının alt kotu 7,62 m'dir. Mekânın kıble yönünde yer alan mihrap nişinin üst kısmı, iki sıra mukarnaslı kavsara ile yukarısındaki istiridye kabuğu ile süslenmiştir. Nişi çevreleyen örgü motifli bordür ise üst kısımda bir kaş kemer şeklini alır.
Yaklaşık 4,8 m kenar uzunluğuna ve 23 m2 alana sahip kare planlı mezar odasının girişi güneydoğuya bakar. Zemini toprak olan mekânın kesme taşla inşa edilen duvarları yaklaşık 70-80 cm civarında değişir. Odanın kuzeybatı, güneybatı ve güneydoğu duvarlarındaki mazgallar, iç mekânda dört yönde genişletilerek 53 cm genişlik ve 176 cm boya ulaşır. Mekânın kuzeybatı ve güneydoğu duvarlarına bitişik yerleştirilen üç mezarın etrafı bordürle çevrilidir. Üç mezardan ikisi Bayındır ile oğlu Muhammed'e aitken üçüncü mezarın kime ait olduğu veya kimin nereye defnedildiğine dair bilgi yoktur. Odayı örten sivri beşik tonoz da kesme taştan olup üst kat döşemesiyle arasındaki 1,15 m'lik dolguyu Tuncer "gereksiz" olarak niteleyerek bu dolgunun yapıya çok yük bindirdiğini ifade eder.
- Ziyaret kısmını örten kubbe ile buradaki sütun başlıklarından bir görünüm (Eylül 2022)
- Sütunlar ile mihraptan bir görünüm (Eylül 2022)
- Mezar odasından bir görünüm (Eylül 2022)
Kültürel etkileri
Kümbet, Ahlat'ın sembollerinden biridir. Mart 2017'de, kümbet ile yanındaki Selçuklu Mezarlığı'nın bir maketi, Miniatürk'te sergilenmeye başlandı.PTT tarafından 10 Ağustos 2017'de tedavüle çıkarılan Kültür Varlıklarımız-Bitlis adlı posta pulu serisindeki bir pulda, Emir Bayındır Kümbeti ile Mescidi'nin bir görseline yer verilmiştir.
Notlar
- ^ Kitâbesindeki Ramazan 886 tarihi, miladi takvimde Ekim ya da Kasım 1481'e denk gelir.
- ^ 1937'de yayımlanan Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri adlı eserinde İsmail Hakkı Uzunçarşılı, yapıyı hatalı olarak "Rüstem Bey'in oğlu Baysungur Bey Türbesi" olarak adlandırır.
- ^ Kitâbesindeki Muharrem 894 tarihi, miladi takvimde Aralık 1488 ya da Ocak 1489'a denk gelir.
- ^ Metindeki Rebiülevvel 886 tarihi, miladi takvimde Nisan ya da Mayıs 1481'e denk gelir.
- ^ Beygu'nun 1932 tarihli eserindeki fotoğrafta âlem yoktur.
Kaynakça
- Genel
- Beygu, Abdürrahim Şerif (1932). Ahlat Kitabeleri. İstanbul: Hamit Matbaası. ss. 77-78.
- Bülbül, Süleyman (1995). Van Gölü Havzası Türbe ve Kümbetlerinde Mimari Süsleme (yüksek lisans). Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat Tarihi.
- Sözen, Metin (1981). Anadolu'da Akkoyunlu Mimarisi. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları.
- Tuncer, Osman Cezmi (1986). Anadolu Kümbetleri. 2. Ankara: Adalet Matbaası.
- Türkiye'de Vakıf Abideler ve Eski Eserler. 2. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları. 1977.
- Özel
- ^ Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1969). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri (2 bas.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. s. 338.
- ^ a b Kafesoğlu, İbrahim (1949). "Ahlat ve çevresinde 1945'de yapılan tarîhî ve arkeolojik tetkik seyahati raporu". Tarih Dergisi. 1 (1): 167-200. 26 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2025.
- ^ Altun, Ara (1996). "Emîr Bayındır Mescidi ve Türbesi". TDV İslâm Ansiklopedisi. 11. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. s. 125. ISBN . 18 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2025.
- ^ a b Sözen 1981, s. 163.
- ^ a b Beygu 1932, s. 80.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q Kuleli, Esin (2018). "Ahlat Emir Bayındır Kümbetinin mimari niteliği ve koruma sorunları üzerine bir çalışma". Restorasyon Yıllığı, 17. Vakıflar İstanbul 1. Bölge Müdürlüğü. ss. 6-23. ISSN 2146-3166.
- ^ a b Beygu 1932, ss. 77-78.
- ^ a b c Sönmez, Zeki (1989). Anadolu Türk-İslam Mimarisinde Sanatçılar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. s. 371. ISBN .
- ^ a b Çoruhlu, Yaşar (2010). "Şirvanşahlar Sarayı". TDV İslâm Ansiklopedisi. 39. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. s. 213-214. ISBN . 1 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2025.
- ^ a b c Tuncer 1986, s. 91.
- ^ Çalış, Ercan (2019). "Ahlat Selçuklu Meydan Mezarlığında bulunan Babacan bin Toman imzalı bir mezar taşı". Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (18): 177-192.
- ^ Bülbül 1995, s. 65.
- ^ a b c Önge, Yılmaz (1970). "Ahlat, Emir Bayındır Kümbeti ve "Mescidi". Önasya. 5 (59-60). Ankara. ss. 6-7.
- ^ Bachmann, Walter (1913). Kirchen und moscheen in Armenien und Kurdistan (Almanca). Leipzig: J. C. Hinrichs. s. 65.
- ^ a b c Tabak, Nermin (1972). Ahlat Türk Mimarisi. İstanbul: Doğan Kardeş. ss. 33-34.
- ^ a b c d "Emir Bayındır Kümbeti ve Camii - Bitlis". Türkiye Kültür Portalı. 15 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2025.
- ^ Işıkgör, Muhammed Sefa (2021). Bitlis İli Ahlat İlçesindeki Tarihi Mekânların Kültürel Peyzaj Analizi (yüksek lisans). Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı. s. 46.
- ^ Uluçam 2002, s. 205.
- ^ a b "Bitlis-Ahlat-Emir Bayındır Kümbeti". 2003-2010 Restorasyonlarımız. 1. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü. 2011. ISBN .
- ^ Tuncer 1986, s. 87.
- ^ Bekmez Yelen, Ayşegül (2023). "Van Gölü çevresindeki kadın türbeleri". Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi (13): 1561-1590. doi:10.51531/korkutataturkiyat.1394923.
- ^ Vakıflar 1977, s. 263.
- ^ Bülbül 1995, s. 67.
- ^ Bülbül 1995, ss. 65-66.
- ^ a b Vakıflar 1977, s. 264.
- ^ a b Bülbül 1995, s. 66.
- ^ Tuncer 1986, ss. 89-90.
- ^ Güneş, Burhanettin (2003). Van Gölü Havzası Türk Mimarisinde Yazı Sanatı (doktora). Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı. ss. 96-99.
- ^ Uluçam, Abdüsselam (2002). Ortaçağ ve Sonrasında Van Gölü Çevresi Mimarlığı: Bitlis. 2. Ankara: TC Kültür Bakanlığı Yayımlar Dairesi Başkanlığı Yayınları. s. 205. ISBN .
- ^ Vakıflar 1977, ss. 262-263.
- ^ Çınar, Aynur (2022). "Ahlat kümbetlerinde "gülbezek" motifinin dinî sembolizm açısından değerlendirilmesi". Parlak, Murat Alper (Ed.). Tarihten Bugüne Kapılar Açan Şehir: Ahlat Uluslararası Sempozyumu. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı. s. 484. ISBN .
- ^ "Miniatürk'ün 132. Maketi yerini aldı". Millî Gazete. 14 Mart 2017. 20 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Aycil, Serkan (Ağustos 2023). "Tescilli taşınmaz kültür varlıkları bağlamında Bitlis temalı filatelik materyaller". Ünsal, Fırat (Ed.). Uluslararası Tarih, Kültür, Dil ve Sanat Bağlamında Bitlis Sempozyumu. Bitlis. ISBN .
Konuyla ilgili yayınlar
- Arık, M. Oluş (1967). "Erken devir Anadolu Türk mimarisinde türbe biçimleri". Anadolu (11): 57-100. doi:10.1501/andl_0000000097.
- Aslanapa, Oktay (1996). Türk Cumhuriyetleri Mimarlık Abideleri. Ankara: TÜRKSOY Yayınları. ISBN .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Emir Bayindir Kumbeti ya da Parmaklikli Kumbet Akkoyunlu beylerinden Emir Bayindir bin Rustem in defnedildigi Ahlat taki kumbettir Kitabesine gore Ekim ya da Kasim 1481 de olen Bayindir in esi Sah Selime Hatun tarafindan yaptirildi Bayindir in Aralik 1488 ya da Ocak 1489 da olen oglu Muhammed in naasi da buraya defnedildi Insa edildigi donemde yapi mescit ve zaviye ile birlikte bir kulliyenin parcasi niteligindeydi Mimari bilinmemekle birlikte kulliyedeki mescidin mimari Baba Can in ayni zamanda kumbetin mimari olduguna dair gorusler vardir Emir Bayindir KumbetiEmir Bayindir Kumbeti nin guneybatiya bakan kismindan bir gorunum Eylul 2022 Diger ad lar Parmaklikli KumbetGenel bilgilerTurKumbetMimari tarzKonumAhlat TurkiyeKoordinatlar38 44 50 K 42 27 32 D 38 74722 K 42 45889 D 38 74722 42 45889Tamamlanma1480 lerYenileme1965 1971 1986 2005SahipVakiflar Genel MudurluguYukseklikCati 9 87 mAlem 10 30 mOlculerCapZiyaret kismi ic 4 7 mDiger olculerKaide 6 23 6 32 6 36 6 49 mTeknik ayrintilarYapi sistemiKagirMalzemeTasKat sayisi2Zemin alaniMezar odasi 23 m2Ziyaret kismi 17 45 m2Tasarim ve insaatMimar lar Baba Can iddia 1965 ve 1971 de Vakiflar Genel Mudurlugu tarafindan restore edilen yapi Gayrimenkul Eski Eserler Anitlar Yuksek Kurulu tarafindan 1981 de tescillendi 1986 da kumbetin cevre duvarlari yapildi Diyarbakir Kultur ve Tabiat Varliklarini Koruma Bolge Kurulunun 1993 tarihli Ahlat Koruma Amacli Imar Plani kapsaminda olusturulan sit alanina dahil edildi Ayni kurulun 1997 teki karariyla I derecede sit alanlari icerisinde kaldi 2005 te Vakiflar Genel Mudurlugu tarafindan bir kez daha restore edildi Kesme tasla insa edilen kagir bir yapi olup zemine gomulu mezar odasi ile ustundeki ziyaret kismi olmak uzere iki katlidir Kare planli mezar odasinin zeminin ustunde kalan kisminin koseleri iki yone bakan ucgenler olusturacak sekilde pahlanarak bir onikigene donusturulmustur Bu bolumun uzerinde yukselen silindir seklindeki ziyaret kisminin dogu bati ve guneye bakan bolumu acik kalan bolumu ise kapalidir Kapali bolumun ortasinda kuzeydoguya bakan ve cift yonlu tas bir merdivenle ulasilan ve suslemelerle bir tackapi halini alan giris acikligi bulunur Govdenin acik bolumundeki parapetin ustunde sutun ve pilasterler siralanir Parapet kismi nislerle suslenmistir Govdenin ust kisminda yapiyi cevreleyen bordurlerin birinde kitabesi yer alir Yapiyiyi orten cati ise koni seklindedir Dairesel planli ziyaret kisminin uzeri ic kisimda bir kubbe seklindedir Mekanin kible yonunde mihrap nisi konumlanir Yapinin kuzeydoguya bakan kisminan baslayan ve guneydogusunda devam eden merdivenle ulasilan kare planli mezar odasinda uc mezar konumlanir Zemini toprak olan mekan besik tonozla ortuludur TarihiAusten Henry Layard in 1859 tarihli Discoveries in the Ruins of Nineveh and Babylon soldaki ile Paul Muller Simonis in 1897 tarihli Vom Kaukasus zum Persischen Meerbusen adli eserlerinde yer alan kumbetin tasvirleri Kitabesine gore Ekim ya da Kasim 1481 de olen Akkoyunlu beylerinden Emir Bayindir bin Rustem in naasinin defnedilmesi amaciyla esi Sah Selime Hatun tarafindan yaptirildi Bayindir in Aralik 1488 ya da Ocak 1489 da olen oglu Muhammed in naasi da buraya defnedildi Bayindir in babasi Rustem in de bu kumbete defnedildigine dair rivayetler olsa da kumbetteki uc mezardan tekinin kime ait olduguna dair bir bilgi yoktur Insa edildigi donemde yapi mescit ve zaviye ile birlikte bir kulliyenin parcasi niteligindeydi 1932 de yayimlanan Ahlat Kitabeleri adli eserinde Abdurrahim Serif Beygu kumbetin kuzeyinde konumlanan Emir Bayindir Mescidi nin kitabesinde yazan Amel Baba Han ifadesinden yola cikarak kendisinin mescidin yani sira kumbetin de mimari oldugunu yazar Sanat tarihcisi Zeki Sonmez e gore sade gorunuslu mescidin aksine oldukca hareketli bir cephe anlayisina ve suslemeye sahip kumbetin ayni mimara ait oldugu ilk bakista mumkun gorunmeyebilir Sonmez mescidin yakinlarindaki Ahlat Ulu Camii nin varligindan oturu Emir Bayindir Mescidi nin zaviye islevi verilmis sade bir yapi olarak insa edilmis olma ihtimaline deginir ve nin 1963 tarihli Istoriya Arhitekturi Azerbaycana adli eserinde Baku deki Sirvansahlar Sarayi nin bolumunun uslup ve insa zamanini kumbetinkiyle karsilastirilarak Baba Can in Azerbaycan dan gelmis olabileceginden bahsedilir Oktay Aslanapa da bu gorusu benimser Sonmez ozellikle mezar ve turbe mimarisinde cok degisik turde ornekler vermis bir yapi geleneginin devam ettigi sirada baska bir yerden gelen bir mimara Ahlat ta is verilme olasiliginin oldukca guc oldugunu ve Baba Can i Ahlatli bir sanatci sayip mezartasi ustaligindan mimariye gectigini kabullenmenin daha dogru olacagi ni ifade eder Ahlat Selcuklu Mezarligi ndaki Nisan ya da Mayis 1481 tarihli ve sanatci olarak Baba Can in imzasinin bulundugu bir mezartasinda bu kisinin babasinin adinin Toman oldugu yazar Kumbet ile mescitten bir gorunum 1913 oncesi 1932 de kumbetin alt katindaki Bayindir in kabrinin yikik oldugunu kaydedilmisti Yapi 1965 ve 1971 de Vakiflar Genel Mudurlugu tarafindan restore edildi 1965 teki restorasyona dair belgede kumbetin ziyaret bolumundeki girise beser basamakli cift yonlu bir merdivenle cikildigi belirtilirken gunumuzdeki merdiven bir yonde alti diger yonde ise dort basamaktan ibarettir Bu degisiklik 1965 ten sonraki bir donemde gerceklestirilmisti 1970 te yapinin tepesindeki alemin daha onceki fotograflarda yer almadigi kaydedilmisti 1913 te erisilemedigi notu dusulen mezar odasina erilerleyen donemde erisimi saglayan bir merdiven insa edildi Gayrimenkul Eski Eserler Anitlar Yuksek Kurulunun 23 Temmuz 1981 tarih ve A 3017 sayili karariyla yapi tescillendi 31 Ocak 1986 tarih ve 1818 tarihli Tasinmaz Kultur ve Tabiat Varliklari Yuksek Kurulu karariyla bu statu guncellendi Ankara Tasinmaz Kultur ve Tabiat Varliklarini Koruma Bolge Kurulunun 4 Temmuz 1986 tarih ve 1007 numarali karariyla kumbet ve mescidin cevre duvarlari yapildi Diyarbakir Kultur ve Tabiat Varliklarini Koruma Bolge Kurulunun 14 Mayis 1993 tarih ve 1249 sayili karari geregince hazirlanan Ahlat Koruma Amacli Imar Plani kapsaminca olusturulan sit alanina dahil edildi Ayni kurulun sit alani sinirlari yeniden belirleyen 14 Mart 1997 tarih ve 1945 sayili karariyla I derecede sit alanlari icerisinde kaldi 2002 de kumbetin ziyaret kismina ulasan merdivenin yerinde olmadigi kaydedilmisti 2005 te Vakiflar Genel Mudurlugu tarafindan bir kez daha restore edildi 9 Haziran 2006 tarih ve 11 sayili Van Kultur ve Tabiat Varliklarini Koruma Bolge Kurulu kararinda yapilan onarimin ozenle gerceklestirilmese de bu mudahalelerin basit onarim kapsaminda olmasindan oturu ve yapinin mimari butunlugune ciddi bir zarar vermedigi goz onunde bulundurularak uygulamanin bu haliyle kabulune ve basit onarim calismalari da dahil ilerleyen donemde yapilacak tum uygulamalarin yapinin tarihi dokusuna uygun ve cok daha ozenli yurutulmesi gerektigi belirtiliyordu Eser Van Kultur ve Tabiat Varliklarini Koruma Bolge Kurulu Mudurlugunun 16 Temmuz 2010 tarih ve 667 sayili karariyla bir kez daha korumaya alindi Yapinin gunumuzde mulkiyeti Vakiflar Genel Mudurlugune aittir Konumu ve mimarisiDis Kumbetin kuzey ve kuzeybati ustteki Eylul 2022 ile kuzeydoguya bakan kisimlarindan birer gorunum Mayis 2010 Ahlat in Ikikubbe Mahallesi nde Ovakisla Yolu uzerinde Emir Bayindir Mescidi nin 3 44 m guneyinde konumlanir Kesme Ahlat tasiyla insa edilen kagir bir yapi olan kumbet zemine gomulu mezar odasi ile ustundeki ziyaret kismi olmak uzere iki katlidir Kare planli mezar odasinin zeminin ustunde kalan kisminin koseleri iki yone bakan ucgenler olusturacak sekilde pahlanarak onikigene donusturulmustur Ziyaret kismi icin kaide islevi goren bu kismin zemindeki kenar olculeri 6 23 6 32 6 36 6 49 m dir Kaidenin kuzeybati guneybati ve guneydogu duvarinda 15 cm genislik ve 40 cm boyunda dikdortgen seklindeki birer mazgal bulunur Mazgallar oyma teknigiyle islenen kemerli birer bordurle cevrelenir Kaideye oturan silindir seklindeki govdenin alt sinirini kendisini cevreleyen bir etek silmesi olusturur 35 cm boyundaki silmenin alt kismi iki sirali zencerek ust kismi ise cift kavalli baliksirti motiflerinden meydana gelir Silmenin ust kotu 1 51 m olsa da zemin kotunun cephelere gore degismesinden oturu bu kismin zeminden yuksekligi de farklilik gosterir Govdenin dogu bati ve guneye bakan bolumu acik kalan bolumu ise kapalidir Kapali bolumun ortasinda kuzeydoguya bakan ve sonradan eklenen lokmali demir parmaklikli bir kapinin oldugu giris acikligi bulunur Sagda alti solda ise dort basamakli olmak uzere cift yonlu bir tas merdiven sonrasinda girisin onundeki 0 8 m kotunda yer alan sahanliga ulasilir Giris acikliginin yukarisindaki dikdortgen lento palmet motiflerinin islendigi bir bordurle cevrelenir Bordurde her birinin merkezinde birer adet sekiz kollu yildizin oldugu uc adet sekizgen seklindeki gecmeli rozet bulunur Lentonun yukarisindaki kavsarada uc sira halindeki mukarnas vardir Mukarnaslarin tamaminin yuvalarinda bordur suslemeleri kucuk boyutlu olarak tekrarlanir Giris acikliginin iki yaninda etek silmesinin yukarisindan baslayan ve kavsaraya kadar uzanan birer burmali pilaster konumlanir Girisi kavsara ile pilasterlerin disindan ters U seklinde cevreleyen bordurlerden en icteki altigen ve alti kollu yildiz bunun disindaki ise rumi ve palmet motifleriyle susludur Girisin her iki yaninda yer alan yarim yildiz planli birer nis alttan ve usten birer sira mukarnas ile sonrasindaki istiridye kabugu motifiyle sonlanir Nislerin etrafini cevreleyen hasir orgu motifli birer bordur giris acikliginin ust kisminda da devam eder ve girisi cevreleyen distaki bordurun disindan birbiriyle birlesir Bu uc borduru en distan cevreleyen sonuncu bordur ise suslemesiz olup nislerin oldugu kisimlarda 4 49 girisin oldugu kisimda ise 5 22 m kotuna kadar uzanir Girisin sagindaki nisin saginda ayni tasarima sahip bir nis daha bulunur Tum bu suslemelerle bir tackapi haline gelen giris kismi icin Sozen buradaki suslemelerle yapinin govde bolumunde yer alan dolu ve bos bolumler arasinda belirli oranda uyum saglanmaya calisildigi ni belirtir Sutunlar ve altlarindaki nisler Nisan 2019 ile guneydoguya bakan pilaster ile cevresindeki suslemeler Eylul 2022 Govdenin acik bolumunun boylamasina yaklasik ucte biri kadarlik kismi yaklasik 39 cm kalinligindaki parapetten olusur Bu duvarin ustunde her biri yaklasik 1 08 m boyunda ve ortalama 44 cm capinda sekiz sutun ile govdenin kapali bolumunun duvarinin her iki ucuna bitisik birer pilaster siralanir Parapete oturan sutun ve pilaster kaideleri yukari dogru bogumlu bir sekilde daralirken bu kaidelerin ortasinda capraz gecme motifleriyle kaideyi cevreleyen birer bordur yer alir Sutun kaidelerinin alt kotu ile basliklarinin ust kotlari arasindaki mesafe degisiklikler gostermekle birlikte 1 70 m civarindadir Iki ya da uc sira mukarnasli yaklasik 51 cm boyundaki sutun basliklarinin bicimleri ise birbirinden farklidir Bir istisna disinda sutun ve pilasterler birbirine birer yuvarlak kemerle baglanir Her bir yuvarlak kemerin yuksekligi 22 cm civarindadir Guneydoguya bakan pilaster ile sonrasindaki sutun ise duz bir sekilde baglanmakta olup bu alanda sivri kemer seklinde bir kabartma olusturulmus ve icine bitkisel motiflerden olusan bir rozet kabartmasi yerlestirilmistir Buradaki pilasterin kaidesinin hizasinda gecis ogesi olarak rozet kabartmali ve kapali bolumden acik bolume geciste kullanilan bir kose tasi bulunur Yapi Ahlat taki diger kumbetlerde gorulmeyen sutunlu yapisindan oturu Parmaklikli Kumbet olarak da adlandirilir Parapette ic mekandaki mihrabin arkasina gelen kisim disindaki tum sutun ve pilasterlerin kaidelerinin altinda birer nis yer alir Yarim sekizgen planli nisler altta yalnizca mukarnas ustte ise mukarnas sonrasindaki istiridye kabugu motifiyle sonlanir Her bir nisi cevreleyen ters U seklindeki bordurler orgu motifiyle susludur Nisler ile bordurleri arasinda kalan kisma ise bitkisel motifler oyulmustur Giris ekseninin solunda kalan ve mihrabin arkasina denk gelen sutunun altinda ise ters U seklinde silmeyle olusturulan ve etek silmesinde sona eren bir bordur bulunur Bu bordurun icinde dortlu orgu motifinin islendigi ikinci bir bordur yer alir Ikinci bordur sivri kemerli kor bir nisi cevreler Nisin dikey orta ekseninde tabanindan kemer tepe noktasina kadar cift rumi bir palmet motifli bir kompozisyon yer alir Rumilerden her iki yone dogru cikan kivrim dal motifleri daha kucuk boyutlardaki palmet ve rumiler olusturarak ic ice girmis bir sekilde devam eder Kemer ile bordur arasindaki kisim ise kivrim dal motifleriyle suslenmistir Giris kismindaki suslemesiz bordurun tackapinin yukarisinda yer alan bolumunun yanlardaki bitis noktalarindan itibaren yapiyi yaklasik 16 cm yuksekligindeki saadet dugumu motifli bir bordur cevreler Bu bordurun yukarisindan yapiyi dolanan ve her iki tarafindan silme seritlerle siralanan 24 cm boyundaki bordurde ise yapinin Arapca kitabesi yer alir Kitabenin celi sulus uslubuyla kabartma seklinde islenen metni su sekildedir Metin بتأييد الله تعالى عز و جل المحافظة مرقد الامير الاعز الاكرم الاعدل و المحاضرة المشهد الملك الكبير الامجد الافضل الذى اشهر بين السلاطين بسيف الشوكة و اظهر اساليب السلطنة القوانين الامارة باسعاد لواء الحشمة و غلب علي اعدائه في زمان حياته بمعاون عساكره النصرة و رافع بروج الاجلال باشعة شعشعة الكواكب الاقبال بالمجالسة علي سرير الدولة المبارزة الملة و الدنيا و الذين بايندر بيك تغمده الله بغفرانه ابن المرحوم المغفور رستم طاب ثراه و جعل الجنة مثواه توفى في شهر رمضان المبارك سنه سته و ثمانين و ثمانمائه اللهم عطر روحه بسائر سمائم الجنة و نور مرقده بكرم انوار البهجة و الرضوان و على ابنه الامير الكبير العالم العادل غياث الدنيا و الدين ناصر الاسلام و المسلمين معين الضعفاء و المساكين الامير المرحوم المغفور السعيد الشهيد المحتاج الى رحمة الله تعالى و غفران محمد اقا بن المرحوم امير بايندر تغمده الله بغفران توفى فى شهر المحرم الحرام سنه أربع و تسعين و ثمانمائة فقد امرت ببنيان هذه العمارة الخاتون المعظمة المكرمة المتحذرة الستيرة الصالحة الحسيبة السيد ة مفخر خواتين العظام شاه سليمه خاتون بنت الامير المرحوم بهلول بيك عفى الله عن سيئاته و جرى فى اتمام هذه البناء الشريف في سنة سبع و تسعين و ثمانمائة Ceviri yazi Bi smi llahi r Rahmani r Rahim Sebebu hazihi l imareti s serifeti l mueyyed el muekkede bi te yidi llahi Te ala azze ve celle el muhafazati merkade l emir el e azz elekrem el a del ve l muhadarati l meshedi l meliki l kebir el emced el efdal ellezi esheru beyne s selatin bi seyfi s Sevketi ve azhari esalibi s saltanati ve l kavanini l emmareti bi is adi livai l hasmeti ve galebe ala a daihi fi zemani hayatihi bi mu avini a sakirihi nnusreti ve rafi i buruci l iclali bi esi ai sa is ati l kevakibi l ikbali bi l mucaleseti a la seriri d devleti el mubarazi l milleti ve d dunya ve d din Bayindir Beg te ammedehu llahu bi gufranihi ibnu l merhum el magfur Rustem tabe serahu ve ce ale l cennete mesvahu tuvuffiye fi sehri Ramazane l mubarek senate sittetin ve semanine ve semanimie Allahumme attir ruhahu bi sairi semaimi l cenneti ve nevvir merkadehu bikeremi envari l behceti ve r ridvan ve ala ibnihi l emiri l kebiri l alimi l adil giyasu d dunya ve d din nasiru l Islam Ve l muslimin mu inu d du afai ve l mesakin el Emir el merhum el magfur essa id es sehid el Muhtac ila rahmeti llahi Teala ve gufrani Muhammed Aka bin el merhum Emir Bayindir fegammedehu llahu bi gufrani tuveffiye fi sehri l Muharremi l haram sene erba inve tis ine ve semani mie Fe kad emerat bi bunyani hazihi l imareti el hatunu l mu azzamatu lmukerremetu l mutehazziretu s setiretu s salihatu l hasibetu s seyyide tu mefharu havatini l izam Sah Selime Hatun Bintu l Emir el merhum Behlul Beg afa llahu an seyyitaihi ve cera fi itmamihi Haze l binai s serifi fi seneti seb in ve tis ine ve semani mieAnlami Rahman ve Rahim olan Allah in adiyla Aziz ve Celil olan Allah tarafindan da teyit edilen bu mubarek yapi askerlerinin yardimiyla yasadigi donemde dusmanlarini yenen emirligin hasmet sancagini kanunlar ve yonetim tarzi kilicinin sevkiyle ikbali yildizlar gibi parlayan yucelik burclarini yucelten dinin ve dunyanin savunucusu olarak tahtinda oturmus olan sultanlar arasinda en sohretlisi ve faziletlisi bagislanmis merhum Rustem in oglu akibeti hos mekani cennet olsun sekiz yuz seksen alti yili mubarek Ramazan ayinda vefat eden Bayindir Bey in kabrini hazirlayip korumasini saglamak amaciyla yapilmistir Allah im Onun ruhunu cennet kokulariyla donat Kabrini guzelliklerin nurlarin keremiyle aydinlat Ayni sekilde oglu buyuk emir alim adil Islam ve Muslumanlarin gucsuzlerin ve gariplerin yardimcisi mutlu sehit bagislanmis Allah in rahmetine muhtac merhum Emir Bayindir in Allah onu bagislasin oglu merhum Muhammed Aka nin kabrini de ki o sekiz yuz doksan dort yili Muharrem ayinda vefat etmisti Bu eserin yapimini buyuk hatunlarin ovunc kaynagi buyuk mukerrem merhum Emir Behlul Bey in kizi Sah Selime Hatun emretmistir Allah onun gunahlarini bagislasin Bu cok serefli binanin yapimi sekiz yuz doksan yedi yilinda tamamlanmistir Kitabenin yukarisinda uc sira halinde duzenlenen mukarnastan ibaret 55 cm boyundaki sacak silmesi yer alir Yapiyi orten koni seklindeki cati on bir sira kesme tasla kapli olup disaridan 48 egimlidir 3 55 m boyundaki cati 9 87 m kotunda sona erer Damlaligi disa tasma yapan catinin tepesinde yer alan topuz seklindeki 43 cm uzunlugundaki tas alemle yapinin toplam boyu 10 30 m ye ulasir Yapinin kuzeydoguya bakan kisminin kosesindeki iki basamak ve sonrasindaki sahanlik ile guneydogu cephe duvarina bitisik devam eden alti basamakli L seklindeki merdivenle mezar odasina ulasilir Merdivenin cevresi uzeri tas harpusta ile kapli tas kaplamali bir duvarla cevrelenir Basamaklarin ardindan mezar odasinin giris sahanligi bulunur Odanin 80 cm yuksekligindeki giris boslugunda lokmali demir parmaklikli ve tek kanatli bir kapi yer alir Abdusselam Ulucam yapinin Turk Islam anit mezar mimarisinde baska ornegi bulunma digini tasarim ve uygulamada bir ilki olustur dugunu kendi icinde cozumlenememis bazi problemleri de birlikte tasi digini olcu ve oranlardaki basarisizliklarin yani sira seyir kosku biciminde govdenin hafifletilmesi ve bezemeleri yapinin kitlesel agirligi ve hantal gorunusunu ortadan kaldirama digini ifade eder Bununla birlikte sutunlu kismindan oturu yapinin mimarisini Ishan Manastiri ninkine benzetir Huseyinov Bretanitski ve Selamzade Sirvansahlar Sarayi nin bolumunun uslubunu kumbetinkiyle karsilastirir Divanhane ile olan benzerlige katilmayan Orhan Cezmi Tuncer kumbetin kendi turunu kendinde yarattigini ancak basarisiz oldugu icin bir daha uygulanmayan ilk ve son ornek oldugunu yazar Kumbet ile mescidin kuzeybatidan gorunumu Eylul 2022 Catinin altindan yapiyi cevreleyen bordurler ile altindaki kitabeden bir gorunum Eylul 2022 Sutun basliklari ile ustundeki bordurlerden bir gorunum Eylul 2022 Mihrabin arkasina denk gelen susleme Eylul 2022 Ic Yaklasik 4 7 m capindaki dairesel planli ve 17 45 m2 zemin alanina sahip ziyaret kismina kumbetin kuzeydogusundaki kapidan giris yapilir 1 07 m kotundaki mekanin kapali kisminda 5 27 m kotuna kadar yukselen duvar ile dosemesi kesme tastandir Mekanin uzeri ic kisimda bir kubbe seklindedir Kubbenin kilit tasinin alt kotu 7 62 m dir Mekanin kible yonunde yer alan mihrap nisinin ust kismi iki sira mukarnasli kavsara ile yukarisindaki istiridye kabugu ile suslenmistir Nisi cevreleyen orgu motifli bordur ise ust kisimda bir kas kemer seklini alir Yaklasik 4 8 m kenar uzunluguna ve 23 m2 alana sahip kare planli mezar odasinin girisi guneydoguya bakar Zemini toprak olan mekanin kesme tasla insa edilen duvarlari yaklasik 70 80 cm civarinda degisir Odanin kuzeybati guneybati ve guneydogu duvarlarindaki mazgallar ic mekanda dort yonde genisletilerek 53 cm genislik ve 176 cm boya ulasir Mekanin kuzeybati ve guneydogu duvarlarina bitisik yerlestirilen uc mezarin etrafi bordurle cevrilidir Uc mezardan ikisi Bayindir ile oglu Muhammed e aitken ucuncu mezarin kime ait oldugu veya kimin nereye defnedildigine dair bilgi yoktur Odayi orten sivri besik tonoz da kesme tastan olup ust kat dosemesiyle arasindaki 1 15 m lik dolguyu Tuncer gereksiz olarak niteleyerek bu dolgunun yapiya cok yuk bindirdigini ifade eder Ziyaret kismini orten kubbe ile buradaki sutun basliklarindan bir gorunum Eylul 2022 Sutunlar ile mihraptan bir gorunum Eylul 2022 Mezar odasindan bir gorunum Eylul 2022 Kulturel etkileriMiniaturk te sergilenen kumbet ile yanindaki Ahlat Selcuklu Mezarligi nin maketi Agustos 2022 Kumbet Ahlat in sembollerinden biridir Mart 2017 de kumbet ile yanindaki Selcuklu Mezarligi nin bir maketi Miniaturk te sergilenmeye baslandi PTT tarafindan 10 Agustos 2017 de tedavule cikarilan Kultur Varliklarimiz Bitlis adli posta pulu serisindeki bir pulda Emir Bayindir Kumbeti ile Mescidi nin bir gorseline yer verilmistir Notlar Kitabesindeki Ramazan 886 tarihi miladi takvimde Ekim ya da Kasim 1481 e denk gelir 1937 de yayimlanan Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu Karakoyunlu Devletleri adli eserinde Ismail Hakki Uzuncarsili yapiyi hatali olarak Rustem Bey in oglu Baysungur Bey Turbesi olarak adlandirir Kitabesindeki Muharrem 894 tarihi miladi takvimde Aralik 1488 ya da Ocak 1489 a denk gelir Metindeki Rebiulevvel 886 tarihi miladi takvimde Nisan ya da Mayis 1481 e denk gelir Beygu nun 1932 tarihli eserindeki fotografta alem yoktur KaynakcaGenelBeygu Abdurrahim Serif 1932 Ahlat Kitabeleri Istanbul Hamit Matbaasi ss 77 78 Bulbul Suleyman 1995 Van Golu Havzasi Turbe ve Kumbetlerinde Mimari Susleme yuksek lisans Van Yuzuncu Yil Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Arkeoloji ve Sanat Tarihi Sozen Metin 1981 Anadolu da Akkoyunlu Mimarisi Istanbul Turkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayinlari Tuncer Osman Cezmi 1986 Anadolu Kumbetleri 2 Ankara Adalet Matbaasi Turkiye de Vakif Abideler ve Eski Eserler 2 Ankara Vakiflar Genel Mudurlugu Yayinlari 1977 Ozel Uzuncarsili Ismail Hakki 1969 Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu Karakoyunlu Devletleri 2 bas Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi s 338 a b Kafesoglu Ibrahim 1949 Ahlat ve cevresinde 1945 de yapilan tarihi ve arkeolojik tetkik seyahati raporu Tarih Dergisi 1 1 167 200 26 Temmuz 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Ocak 2025 Altun Ara 1996 Emir Bayindir Mescidi ve Turbesi TDV Islam Ansiklopedisi 11 Istanbul Turkiye Diyanet Vakfi s 125 ISBN 9789753894388 18 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Ocak 2025 a b Sozen 1981 s 163 a b Beygu 1932 s 80 a b c d e f g h i j k l m n o p q Kuleli Esin 2018 Ahlat Emir Bayindir Kumbetinin mimari niteligi ve koruma sorunlari uzerine bir calisma Restorasyon Yilligi 17 Vakiflar Istanbul 1 Bolge Mudurlugu ss 6 23 ISSN 2146 3166 a b Beygu 1932 ss 77 78 a b c Sonmez Zeki 1989 Anadolu Turk Islam Mimarisinde Sanatcilar Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi s 371 ISBN 975 16 0136 3 a b Coruhlu Yasar 2010 Sirvansahlar Sarayi TDV Islam Ansiklopedisi 39 Istanbul Turkiye Diyanet Vakfi s 213 214 ISBN 9789753896320 1 Subat 2025 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Subat 2025 a b c Tuncer 1986 s 91 Calis Ercan 2019 Ahlat Selcuklu Meydan Mezarliginda bulunan Babacan bin Toman imzali bir mezar tasi Igdir Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi 18 177 192 Bulbul 1995 s 65 a b c Onge Yilmaz 1970 Ahlat Emir Bayindir Kumbeti ve Mescidi Onasya 5 59 60 Ankara ss 6 7 Bachmann Walter 1913 Kirchen und moscheen in Armenien und Kurdistan Almanca Leipzig J C Hinrichs s 65 a b c Tabak Nermin 1972 Ahlat Turk Mimarisi Istanbul Dogan Kardes ss 33 34 a b c d Emir Bayindir Kumbeti ve Camii Bitlis Turkiye Kultur Portali 15 Agustos 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Ocak 2025 Isikgor Muhammed Sefa 2021 Bitlis Ili Ahlat Ilcesindeki Tarihi Mekanlarin Kulturel Peyzaj Analizi yuksek lisans Van Van Yuzuncu Yil Universitesi Fen Bilimleri Enstitusu Peyzaj Mimarligi Anabilim Dali s 46 Ulucam 2002 s 205 a b Bitlis Ahlat Emir Bayindir Kumbeti 2003 2010 Restorasyonlarimiz 1 Ankara Vakiflar Genel Mudurlugu 2011 ISBN 978 975 19 4976 9 Tuncer 1986 s 87 Bekmez Yelen Aysegul 2023 Van Golu cevresindeki kadin turbeleri Korkut Ata Turkiyat Arastirmalari Dergisi 13 1561 1590 doi 10 51531 korkutataturkiyat 1394923 Vakiflar 1977 s 263 Bulbul 1995 s 67 Bulbul 1995 ss 65 66 a b Vakiflar 1977 s 264 a b Bulbul 1995 s 66 Tuncer 1986 ss 89 90 Gunes Burhanettin 2003 Van Golu Havzasi Turk Mimarisinde Yazi Sanati doktora Van Yuzuncu Yil Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Sanat Tarihi Anabilim Dali ss 96 99 Ulucam Abdusselam 2002 Ortacag ve Sonrasinda Van Golu Cevresi Mimarligi Bitlis 2 Ankara TC Kultur Bakanligi Yayimlar Dairesi Baskanligi Yayinlari s 205 ISBN 975 17 2425 2 Vakiflar 1977 ss 262 263 Cinar Aynur 2022 Ahlat kumbetlerinde gulbezek motifinin dini sembolizm acisindan degerlendirilmesi Parlak Murat Alper Ed Tarihten Bugune Kapilar Acan Sehir Ahlat Uluslararasi Sempozyumu Ankara Ataturk Arastirma Merkezi Baskanligi s 484 ISBN 978 975 17 5247 5 Miniaturk un 132 Maketi yerini aldi Milli Gazete 14 Mart 2017 20 Subat 2025 tarihinde kaynagindan arsivlendi Aycil Serkan Agustos 2023 Tescilli tasinmaz kultur varliklari baglaminda Bitlis temali filatelik materyaller Unsal Firat Ed Uluslararasi Tarih Kultur Dil ve Sanat Baglaminda Bitlis Sempozyumu Bitlis ISBN 978 605 74216 4 7 Konuyla ilgili yayinlarWikimedia Commons ta Emir Bayindir Kumbeti ile ilgili ortam dosyalari mevcuttur Arik M Olus 1967 Erken devir Anadolu Turk mimarisinde turbe bicimleri Anadolu 11 57 100 doi 10 1501 andl 0000000097 Aslanapa Oktay 1996 Turk Cumhuriyetleri Mimarlik Abideleri Ankara TURKSOY Yayinlari ISBN 9751716853