Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Evrilmiş Harcanabilir Fırlatma Aracı - EHFA (İngilizce: Evolved Expendable Launch Vehicle- EELV), ABD Hava Kuvvetleri (USAF) bünyesindeki bir (İng:expendable launch system) programıdır, ABD Savunma Bakanlığına ve ABD Hükümetine ait diğer görev-yüklerinin uzaya erişimini sağlama amacı gütmektedir. 1990'larda hükûmetin uzaya fırlatışlarını daha ucuz ve güvenilir hale getirme amacıyla başlatılan bu programın sonucunda ve Atlas V isimli iki adet fırlatma sistemi geliştirilmiştir. Bu iki fırlatma sistemi, ABD (İng:military satellite) fırlatılmasında kullanılan asıl yöntemlerdir. ABD Hava Kuvvetleri, EHFA ailesindeki fırlatma araçlarını, en azından, 2030 sonlarına kadar kullanmayı planlamaktadır. Ayrıca geliştirme süreci devamında oluşan (Follow-on) teknolojiler üzerinde duruluyor, bunlardan birisi aslen, iptal edilene kadar, (İng:Reusable Booster System).
Tarihçe
ABD'nin sıvı roket sevk/itki teknolojisi geçen 50 yılda; ticari sektörün değişen ihtiyaçlarını karşılamak, ABD Savunma Bakanlığının (İng. Kıs.: DoD) azalan bütçesine uyum sağlamak ve uzaya ulusal düzeyde erişimi garantiye almak üzere evrilmiştir. ABD'nin uzaya erişimin garantilenmesinin önemini, 40 numaralı Ulusal Başkanlık Yönergesi şu şekilde belirtmektedir: Uzaya ABD uzay ulaşım olanakları aracılığıyla erişim belirtilen şu sebeplerden ötürü zorunludur: (1) Birleşik Devletler Hükûmetinin kaynaklarının ve yeteneklerinin/olanaklarının uzaya yerleştirilmesi; (2) Artan işletimsel ihtiyaçlar durumunda uzay-temelli yeteneklerin zamanla güçlendirilmesi veya yörüngedeki uyduların bozulması, fırlatma başarısızlıkları ya da ABD uzay kaynaklarına/mallarına yönelik kasıtlı eylemler sırasında oluşabilecek kesintilerin en aza indirgenmesi ve (3) hükûmetin ve ticari sektörün gerçekleştirdiği insanlı uzay uçuşunun desteklenmesi. ABD, o halde, uzaya erişimi sağlayabilmek için kuvvetli, hassas ve esnek olan ABD uzay ulaşım yeteneklerini sürdürmelidir. ABD'nin işletilen uzay kaynaklarına/mallarına erşimi sağlamak için şu anki çözümü, EHFA programı altındaki iki adet fırlatma araçları ailesini sürdürmekten oluşmaktadır. EHFA programı 1995 yılında ABD Hava Kuvvetlerinin uzaya çıkış modernleştirme programı olarak başlatılmıştır (İng: premium space lift modernization program). Bu programın amacı uzaya fırlatma işletimin maliyetini %25–%50 civarında azaltmak ve miras fırlatma sistemlerinin (İng: heritage launch systems) (, ve ) güvenilirliğini artırmaktı. Askeri uzay fırlatmaları için EHFA hızlandırıcılarının temini, “ticari benzeri” bir yapıya evrilmek içindi. EHFA programı, ABD'nin uzaya fırlatma ihtyaçlarına çözüm olarak, sonuçta iki adet fırlatma araçları ailesi üretti. Bu iki aileden ilki (şimdilerde Boeing Şirketinin bünyesine alınmış olan) McDonnell Douglas tarafından geliştirilmiş olan fırlatma sistemidir, diğeri ise Lockheed Martin tarafından geliştirilmiş olan Atlas V fırlatma sistemidir.
Atlas V ve Uzaya Fırlatma Hızlandırıcıları EHFA'yı oluşturmaktadır. ABD Hava Kuvvetleri (USAF) iki yeni fırlatma sisteminin geliştirilmesini sadece 5 yılda denetlemiştir. Boeing’in ve Lockheed Martin’in Atlas V programları sonunda, United Launch Alliance (ULA) ortak girişimini oluşturmak üzere birleşmişlerdir.
Kullanımdaki Hızlandırıcı Sistemleri
Atlas V ve sistemleri gelişirken birbirinden farklı yollar izlemişlerdir. İki sistemin temel farkları arasında, fırlatma işlemi, fırlatma rampası işletim kavramı ve bazı önemli bileşenler bulunmaktadır.
Atlas V
Atlas V uzaya fırlatma sisteminin, 1954 yılında Kıtalararası balistik füze (KABF) programı altında başlamış bir kökeni vardır. ABD'nin ilk Kıtalararası Balistik Füzesi(KABF) idi. Atlas KABF teknolojisi olarak geliştirilmeye başlanmasına rağmen, kısa süre sonrasında bir uzaya fırlatma aracı (UFA) olarak ortaya çıkmıştır.
Atlas V Yapılandırması
Ana özellikler arasında, RD AMROSS motoru tarafından güç sağlanan Ortak Çekirdekli Hızlandırıcı (İng:Common Core Booster), (en fazla 5'e kadar) katı hızlandırıcılara bağlanmış olan , Centaur yukarı aşaması olan ve tekli veya çiftli RL10A-4-2 motorları tarafından güç sağlanan ve 4.2 ile 5.4 metrelik (İng:payload fairing - PLF). Atlas V yapılandırma kimliklendirmesi için üç-haneli (XYZ) bir isimlendirme yöntemi kullanılmıştır. İlk hane boyutunu (4 ya da 5), ikinci hane kaç adet katı roket hızlandırıcısı kullanıldığını (0'dan - 5'e) ve üçüncü hane ise Centaur üzerinde kaç adet motor kullanıldığını(1 ya da 2) belirtmektedir.
Delta IV
Delta SLV, doğrudan Thor füzesinden () türetilmiştir. 1950'lerde bir fırlatma aracı olarak ortaya çıkan Delta programı, NASA tarafından başlatılmıştır.
Yapılandırması
Ana özellikler arasında, Pratt and Whitney Rocketdyne RS-68 motoru tarafından güç sağlanan Genel Hızlandırıcı Çekirdeği (İng:Common Booster Core - CBC), (İng:Delta Cryogenic Second Stage - DCSS) ve rampa dışı "uzay aracı dikey yerleştirimi" bulunmaktadır. Delta IV M yapılandırması, CBC ilk aşaması ve 4-m çağında DCSS bileşenlerinden oluşur. Üç adet Delta IV M+ yapılandırması mevcuttur. Delta IV M+(4,2); ilk aşama CBC ve 4-m çapındaki DCSS ile PLF bileşenleri destekleyip güçlendirmek üzere, dahili takılan ve "katı roket motoru" (solid rocket motors-SRM) da denen iki adet "katı roket hızlandırıcısı" (İng:solid rocket booster) kullanır. Delta IV M+(5,2) ve Delta IV M+(5,4) ise have sırasıyla iki ve dört adet SRM içermektedir ve 5-m çapında DCSS ile PLF bileşenlerine sahiptir. Ağır-Yük Kaldırma Aracı (İng:Heavy Lift Vehicle-HLV) türevi ise 5-m çağında DCSS ve PLF içeren iki adet dahili takılan CBC çekirdek içermektedir. Delta IV-Heavy; Delta IV-M ile aynı yapılandırmayı (dahili bağlanmamış Aerojet hızlandırıcılar) kullanmaktadır ancak fazladan iki adet Genel Hızlandırıcı Çekirdeğe sahiptir.
Geliştirilmesi
ABD Hava Kuvvetleri EHFA'nın ilk planlarını, gelişmiş bir sistem ve mimari hakkında yıllardır süren ve devlet tarafından akçalanmış (para desteği sağlanmış) çalışmaların sonucunda, 1994 yılında oluşturmuştur; kullanımda olan "miras" uzaya-fırlatıcıların (İng:spacelifters) (Örn: , /, , vb.), hepsinin olmasa da çoğunluğunun, değiştirilmesi hedeflenmekteydi. Uzaya-fırlatıcı için hedeflenen mimari; standartlaşmış kaplamalar (İng:Fairing), (İng:Liquid rocket booster), yukarı aşamalar ve katı yakıtlı roketlere dayanacak şekilde tasarlanacaktı. Standart Görev-yükü Arayüzü (İng:Standard Payload Interface) platformu ise maliyeti azalatıp verimi artırmanın başka bir yolu olarak önerilmişti.
İlk ihale teklifleri dört büyük savunma sektörü yüklenicisinden geldi: Lockheed Martin, Boeing, McDonnell Douglas ve . Her teklif çeşitli ve farklı fikirler içeriyordu. Boeing, başlangıçta Uzay Mekiği Ana Motorlarını (İng:SSME) kullanmayı teklif etmiştir. 1997 yılında McDonnell Douglas şirketi Boeing ile birleşmiş ve Boeing'in Delta IV uzaya-fırlatıcısını EHFA teklifi için kullanmıştır.
Tasarım
Boeing ve Lockheed Martin şirketlerinin her ikisi de ihalenin son aşaması için ortaklaşa 100 milyon $ değerinde sözleşmeye hak kazanmışlardır. Her iki şirket de tasarımlarını modülerlik, tek tip (standart) yapılanma ile donanım miktarını en aza indirme ve kanıtlanmış, güvenilir ve basitleştirilmiş sistemleri kullanma üzerine kurmuştu. Boeing,daha sonra 'ün çekirdeğini oluşturacak olan, 'ni (İng: Common Booster Core - CBC) geliştirdi. Atlas V için ise, Lockheed Martin benzer bir şey yapmış ve (İng Common Core Booster -CCB) olarak adlandırmıştır.
Endüstriyel casusluk
Boeing şirketinin elinde Lockheed Martin şirketine ait olan patentli belgelerin olduğu ortaya çıktı.Davayı sonlandırmak için, her iki şirket de güçlerini birleştirmeye karar verdi ve United Launch Alliance isimli ortak girişimi oluşturdular. Şirketlerden her biri %50 oranında hisseye sahiptir.
Fırlatma hizmetleri sözleşmeleri
1998 yılı Ekim ayında, ('Satın Alım 1' olarak bilinen) iki adet fırlatma hizmetleri sözleşmesi verildi. Verilen iki adet geliştirme anlaşmasıyla birlikte, sözleşmelerin toplam değeri 3 milyar $'dan fazlaydı. Boeing şirketi 28 adet fırlatmanın 19 tanesi için hak kazandı; Lockheed Martin şikretine ise kalan 9 adet fırlatma verildi. Fırlatmalar için Boeing şirketine 1,38 milyar $ Lockheed Martin şirketine ise 650 milyon $ verilmiştir 2003 yılında USAF; 7 adet fırlatmayı Delta IV yerine Atlas V kullanılacak şekilde güncellemiştir
Rekabet
2012 yılının Aralık ayında; DoD EHFA-sınıfı fırlatma aracı pazarının, 2015 yılından başlayarak yeniden açılacağını duyurmuştur. "Yeni plana göre Hava Kuvvetleri; şu anki tekel satıcı olan United Launch Alliance (ULA) şirketinden 36 adete "kadar" fırlatma satın alması için yetkilendirilmiştir, diğer taraftan ortamı oluşturmak için 14 adet daha fırlatma satışa çıkarılmıştır. Bu yeni dönem 2015 yılında başlayacak ancak ilk fırlatmalar 2017 yılı içerisinde gerçekleşecektir". Hava Kuvvetleri, 2014 ve 2015 yılları içinde,Falcon 9 v1.1 ve Falcon Heavy roketlerinin onaylanma süreçlerini destekleyen kanıtlama uçuşları olarak, iki adet fırlatma için SpaceX şirketi ile sözleşme imzalamıştır.
Ertelemelerin ardından, Hava Kuvvetleri Falcon 9 roketinin onaylanmasının 2015 ortalarında gerçekleşmesini beklemektedir. Diğer taraftan SpaceX ve Hava Kuvvetleri; SpaceX'in fırlatmaların rekabet dışı bir şekilde ULA'ya verilmesine itiraz amaçlı açtığı dava bünyesinde arabulucu vasıtasıyla anlaşma evresine girmiş durumdadırlar.
İnsanlı uçuşa uygunluk
Orion uzayaracı için olan fırlatma aracının özelliklerinin belirlenmesi amacıyla, NASA şirketinden 2005, 2008 ve 2009 yıllarında teknik ve donanımsal olarak uygulanabilirliğini ve bir EHFA'nın,İnsanlı uzay uçuşu görevlerinde kullanılmak üzere, (İng:human-rated) hale getirilmesi için değiştirilmesinin maliyetini belirlemesi için üç kez görevlendirilmiştir. Daha sonraki iki belirleme işlemi ayrıca Ares I roketinin Delta IV Heavy roketiyle değiştirilmesi olasılığını da ele almıştır. Raporlar, Delta IV Heavy roketinin UUİ ve Ay için belirlenmiş verimlilik gereksinimlerini karşıladığını göstermektedir. Delta IV roketindeki değişikliklerden farklı olarak, Heavy uyarlaması katı roket hızlandırıcısı kullanmamaktadır.
ABD İnsanlı Uzay Uçuşu Planları Değerlendirme Kurulu'na yapılan bir sunumda, Bir Uzay-Havacılık (Aerospace) Şirketi temsilcisi yukarıda bahsedilen çalışmanın özetini sunmuştur. Özet'in içeridiğinde; yeni tasarlanmış bir yukarı aşama olmadan dahi, insanlı-uçuşa-uygunluk almış bir Delta IV Heavy roketinin, mürettebatlı bir Orion uzayaracını Uluslararası Uzay İstasyonu'na çıkarmasının uygulanabilir olduğu değerlendirilmiştir. Sonrasında ULA, insanlı uçuşa uygun EHFA'lar için yapılması gerekli değişiklikleri ayrıntılı olarak ele alan bir çalışma yayımlamıştır. 2 Şubat 2010 tarihinde NASA ULA şirketine,Ticari Mürettebat Geliştirme (CCDev) programı çerçevesinde, 6,7 milyon $ değerinde teşvik fonu vermiştir. Her iki EHFA üzerinde de kullanılabilecek bir (İng: Emergency Detection System - EDS) geliştirilmesi için bir uzay yasası anlaşması yapılmıştır. EDS; fırlatma aracının ve uzay aracının hayati öneme sahip sistemlerini ve sorunların durumunu, alçak Dünya yörüngesine yapılan görevlerde mürettebata verilen uyarı ve iptal komutlarını izlemektedir.
Ayrıca bakınız
- Atlas V
- Falcon 9
- Fırlatma aracı
- (İng: Expendable launch system)
- 2025 yılından sonra EHFA'yı takiben (İng:Reusable Booster System)
Dış bağlantılar
- Global Security sitesin EHFA (EEVL)17 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Lockheed Martin'nin Atlas V 400-serisi20 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Atlas V 500-serisi20 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . sayfaları
- Boeing'in Delta IV sayfası28 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- United Launch Alliance (ULA) sayfası 13 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Kaynakça
- ^ Tony Capaccio (29 Aralık 2009). "Boeing May Lose $271 Million in Rocket Billings, Pentagon Says". Bloomberg. 19 Kasım 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Kasım 2015.
- ^ Guy Norris (24 Nisan 2012). . Aviation week. 11 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2020.
- ^ Coleman, M. (2000). . Paper presented at the 36th Joint Propulsion Conference, Huntsville, AL.: AIAA Paper 2000–3281. 25 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2020.
- ^ Bush, George W. (2004). Nspd-40:u.s space transportation policy. US Gov. 23 Ekim 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Kasım 2015.
- ^ a b Buzzatto, J.L. (2003). . Paper presented at the Space Conference, Long Beach, CA.AIAA Paper 2003–6408: AIAA. 25 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2020.
- ^ a b Minami, H.M (1991). (Paper presented at the 27th Joint Propulsion Conference, Sacramento, CA. bas.). AIAA Paper 91–1943.: AIAA. 25 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2020.
- ^ William Graham (3 Nisan 2012). "ULA Delta IV launches the NROL-25 military satellite from VAFB". nasaspaceflight.com. 13 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Kasım 2015.
- ^ "Boeing Banks on SSME For Air Force Contract," Space News, 1 May 1995, page 2.
- ^ a b . USAF Space Command. Mart 2009. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Ekim 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Kasım 2015.
- ^ . ULA. 30 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2015.
- ^ "EELV Evolved Expendable Launch Vehicle". GlobalSecurity.org. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Kasım 2015.
- ^ Justin Ray (24 Temmuz 2003). "Pentagon strips 7 launches from Boeing Delta 4 rocket". Spaceflight Now. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Kasım 2015.
- ^ Money, Stewart (4 Aralık 2012). "EELV Update : A Split Decision and a New Beginning". Innerspace. 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Aralık 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Kasım 2015.
- ^ "Spacex US Air Froce to enter Mediation over ULA blockbuy".
- ^ Frank Morring, Jr. (15 Haziran 2009). "Study Finds Human-rated Delta IV Cheaper". Aviation Week.[]
- ^ "Human-rated Delta IV Heavy study Constellation architecture impacts" (PDF). . NASA. Haziran 2009. 11 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 17 Kasım 2015.
- ^ Gary Pulliam (17 Haziran 2009). "Initial Summary of Human Rated Delta IV Heavy Study" (PDF). 24 Ekim 2012 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 17 Kasım 2015.
- ^ Jeff A. Patton. (PDF). 1 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2015.
- ^ . 2 Şubat 2010. 20 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2015.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Evrilmis Harcanabilir Firlatma Araci EHFA Ingilizce Evolved Expendable Launch Vehicle EELV ABD Hava Kuvvetleri USAF bunyesindeki bir Ing expendable launch system programidir ABD Savunma Bakanligina ve ABD Hukumetine ait diger gorev yuklerinin uzaya erisimini saglama amaci gutmektedir 1990 larda hukumetin uzaya firlatislarini daha ucuz ve guvenilir hale getirme amaciyla baslatilan bu programin sonucunda ve Atlas V isimli iki adet firlatma sistemi gelistirilmistir Bu iki firlatma sistemi ABD Ing military satellite firlatilmasinda kullanilan asil yontemlerdir ABD Hava Kuvvetleri EHFA ailesindeki firlatma araclarini en azindan 2030 sonlarina kadar kullanmayi planlamaktadir Ayrica gelistirme sureci devaminda olusan Follow on teknolojiler uzerinde duruluyor bunlardan birisi aslen iptal edilene kadar Ing Reusable Booster System SLC 37 firlatma kompleksinde firlatma sistemi faal olarak kullanimdayken Sistemin pek cok bileseni acik bir sekilde gorulebilmektedir bunlar arasinda arac ile birlikte hareketli ve sabitlenmis hizmet yapilari bulunmaktadir Rampa ise egzoz dumani yuzunden gorulememektedir TarihceABD nin sivi roket sevk itki teknolojisi gecen 50 yilda ticari sektorun degisen ihtiyaclarini karsilamak ABD Savunma Bakanliginin Ing Kis DoD azalan butcesine uyum saglamak ve uzaya ulusal duzeyde erisimi garantiye almak uzere evrilmistir ABD nin uzaya erisimin garantilenmesinin onemini 40 numarali Ulusal Baskanlik Yonergesi su sekilde belirtmektedir Uzaya ABD uzay ulasim olanaklari araciligiyla erisim belirtilen su sebeplerden oturu zorunludur 1 Birlesik Devletler Hukumetinin kaynaklarinin ve yeteneklerinin olanaklarinin uzaya yerlestirilmesi 2 Artan isletimsel ihtiyaclar durumunda uzay temelli yeteneklerin zamanla guclendirilmesi veya yorungedeki uydularin bozulmasi firlatma basarisizliklari ya da ABD uzay kaynaklarina mallarina yonelik kasitli eylemler sirasinda olusabilecek kesintilerin en aza indirgenmesi ve 3 hukumetin ve ticari sektorun gerceklestirdigi insanli uzay ucusunun desteklenmesi ABD o halde uzaya erisimi saglayabilmek icin kuvvetli hassas ve esnek olan ABD uzay ulasim yeteneklerini surdurmelidir ABD nin isletilen uzay kaynaklarina mallarina ersimi saglamak icin su anki cozumu EHFA programi altindaki iki adet firlatma araclari ailesini surdurmekten olusmaktadir EHFA programi 1995 yilinda ABD Hava Kuvvetlerinin uzaya cikis modernlestirme programi olarak baslatilmistir Ing premium space lift modernization program Bu programin amaci uzaya firlatma isletimin maliyetini 25 50 civarinda azaltmak ve miras firlatma sistemlerinin Ing heritage launch systems ve guvenilirligini artirmakti Askeri uzay firlatmalari icin EHFA hizlandiricilarinin temini ticari benzeri bir yapiya evrilmek icindi EHFA programi ABD nin uzaya firlatma ihtyaclarina cozum olarak sonucta iki adet firlatma araclari ailesi uretti Bu iki aileden ilki simdilerde Boeing Sirketinin bunyesine alinmis olan McDonnell Douglas tarafindan gelistirilmis olan firlatma sistemidir digeri ise Lockheed Martin tarafindan gelistirilmis olan Atlas V firlatma sistemidir Atlas V ve Uzaya Firlatma Hizlandiricilari EHFA yi olusturmaktadir ABD Hava Kuvvetleri USAF iki yeni firlatma sisteminin gelistirilmesini sadece 5 yilda denetlemistir Boeing in ve Lockheed Martin in Atlas V programlari sonunda United Launch Alliance ULA ortak girisimini olusturmak uzere birlesmislerdir Kullanimdaki Hizlandirici Sistemleri Atlas V ve sistemleri gelisirken birbirinden farkli yollar izlemislerdir Iki sistemin temel farklari arasinda firlatma islemi firlatma rampasi isletim kavrami ve bazi onemli bilesenler bulunmaktadir Atlas V Atlas V uzaya firlatma sisteminin 1954 yilinda Kitalararasi balistik fuze KABF programi altinda baslamis bir kokeni vardir ABD nin ilk Kitalararasi Balistik Fuzesi KABF idi Atlas KABF teknolojisi olarak gelistirilmeye baslanmasina ragmen kisa sure sonrasinda bir uzaya firlatma araci UFA olarak ortaya cikmistir Atlas V Yapilandirmasi Ana ozellikler arasinda RD AMROSS motoru tarafindan guc saglanan Ortak Cekirdekli Hizlandirici Ing Common Core Booster en fazla 5 e kadar kati hizlandiricilara baglanmis olan Centaur yukari asamasi olan ve tekli veya ciftli Pratt amp Whitney Rocketdyne RL10A 4 2 motorlari tarafindan guc saglanan ve 4 2 ile 5 4 metrelik Ing payload fairing PLF Atlas V yapilandirma kimliklendirmesi icin uc haneli XYZ bir isimlendirme yontemi kullanilmistir Ilk hane boyutunu 4 ya da 5 ikinci hane kac adet kati roket hizlandiricisi kullanildigini 0 dan 5 e ve ucuncu hane ise Centaur uzerinde kac adet motor kullanildigini 1 ya da 2 belirtmektedir Delta IV Delta SLV dogrudan Thor fuzesinden turetilmistir 1950 lerde bir firlatma araci olarak ortaya cikan Delta programi NASA tarafindan baslatilmistir Yapilandirmasi Ana ozellikler arasinda Pratt and Whitney Rocketdyne RS 68 motoru tarafindan guc saglanan Genel Hizlandirici Cekirdegi Ing Common Booster Core CBC Ing Delta Cryogenic Second Stage DCSS ve rampa disi uzay araci dikey yerlestirimi bulunmaktadir Delta IV M yapilandirmasi CBC ilk asamasi ve 4 m caginda DCSS bilesenlerinden olusur Uc adet Delta IV M yapilandirmasi mevcuttur Delta IV M 4 2 ilk asama CBC ve 4 m capindaki DCSS ile PLF bilesenleri destekleyip guclendirmek uzere dahili takilan ve kati roket motoru solid rocket motors SRM da denen iki adet kati roket hizlandiricisi Ing solid rocket booster kullanir Delta IV M 5 2 ve Delta IV M 5 4 ise have sirasiyla iki ve dort adet SRM icermektedir ve 5 m capinda DCSS ile PLF bilesenlerine sahiptir Agir Yuk Kaldirma Araci Ing Heavy Lift Vehicle HLV turevi ise 5 m caginda DCSS ve PLF iceren iki adet dahili takilan CBC cekirdek icermektedir Delta IV Heavy Delta IV M ile ayni yapilandirmayi dahili baglanmamis Aerojet hizlandiricilar kullanmaktadir ancak fazladan iki adet Genel Hizlandirici Cekirdege sahiptir GelistirilmesiABD Hava Kuvvetleri EHFA nin ilk planlarini gelismis bir sistem ve mimari hakkinda yillardir suren ve devlet tarafindan akcalanmis para destegi saglanmis calismalarin sonucunda 1994 yilinda olusturmustur kullanimda olan miras uzaya firlaticilarin Ing spacelifters Orn vb hepsinin olmasa da cogunlugunun degistirilmesi hedeflenmekteydi Uzaya firlatici icin hedeflenen mimari standartlasmis kaplamalar Ing Fairing Ing Liquid rocket booster yukari asamalar ve kati yakitli roketlere dayanacak sekilde tasarlanacakti Standart Gorev yuku Arayuzu Ing Standard Payload Interface platformu ise maliyeti azalatip verimi artirmanin baska bir yolu olarak onerilmisti Ilk ihale teklifleri dort buyuk savunma sektoru yuklenicisinden geldi Lockheed Martin Boeing McDonnell Douglas ve Her teklif cesitli ve farkli fikirler iceriyordu Boeing baslangicta Uzay Mekigi Ana Motorlarini Ing SSME kullanmayi teklif etmistir 1997 yilinda McDonnell Douglas sirketi Boeing ile birlesmis ve Boeing in Delta IV uzaya firlaticisini EHFA teklifi icin kullanmistir TasarimBoeing ve Lockheed Martin sirketlerinin her ikisi de ihalenin son asamasi icin ortaklasa 100 milyon degerinde sozlesmeye hak kazanmislardir Her iki sirket de tasarimlarini modulerlik tek tip standart yapilanma ile donanim miktarini en aza indirme ve kanitlanmis guvenilir ve basitlestirilmis sistemleri kullanma uzerine kurmustu Boeing daha sonra un cekirdegini olusturacak olan ni Ing Common Booster Core CBC gelistirdi Atlas V icin ise Lockheed Martin benzer bir sey yapmis ve Ing Common Core Booster CCB olarak adlandirmistir Endustriyel casusluk Boeing sirketinin elinde Lockheed Martin sirketine ait olan patentli belgelerin oldugu ortaya cikti Davayi sonlandirmak icin her iki sirket de guclerini birlestirmeye karar verdi ve United Launch Alliance isimli ortak girisimi olusturdular Sirketlerden her biri 50 oraninda hisseye sahiptir Firlatma hizmetleri sozlesmeleri1998 yili Ekim ayinda Satin Alim 1 olarak bilinen iki adet firlatma hizmetleri sozlesmesi verildi Verilen iki adet gelistirme anlasmasiyla birlikte sozlesmelerin toplam degeri 3 milyar dan fazlaydi Boeing sirketi 28 adet firlatmanin 19 tanesi icin hak kazandi Lockheed Martin sikretine ise kalan 9 adet firlatma verildi Firlatmalar icin Boeing sirketine 1 38 milyar Lockheed Martin sirketine ise 650 milyon verilmistir 2003 yilinda USAF 7 adet firlatmayi Delta IV yerine Atlas V kullanilacak sekilde guncellemistirRekabet2012 yilinin Aralik ayinda DoD EHFA sinifi firlatma araci pazarinin 2015 yilindan baslayarak yeniden acilacagini duyurmustur Yeni plana gore Hava Kuvvetleri su anki tekel satici olan United Launch Alliance ULA sirketinden 36 adete kadar firlatma satin almasi icin yetkilendirilmistir diger taraftan ortami olusturmak icin 14 adet daha firlatma satisa cikarilmistir Bu yeni donem 2015 yilinda baslayacak ancak ilk firlatmalar 2017 yili icerisinde gerceklesecektir Hava Kuvvetleri 2014 ve 2015 yillari icinde Falcon 9 v1 1 ve Falcon Heavy roketlerinin onaylanma sureclerini destekleyen kanitlama ucuslari olarak iki adet firlatma icin SpaceX sirketi ile sozlesme imzalamistir Ertelemelerin ardindan Hava Kuvvetleri Falcon 9 roketinin onaylanmasinin 2015 ortalarinda gerceklesmesini beklemektedir Diger taraftan SpaceX ve Hava Kuvvetleri SpaceX in firlatmalarin rekabet disi bir sekilde ULA ya verilmesine itiraz amacli actigi dava bunyesinde arabulucu vasitasiyla anlasma evresine girmis durumdadirlar Insanli ucusa uygunlukOrion uzayaraci icin olan firlatma aracinin ozelliklerinin belirlenmesi amaciyla NASA sirketinden 2005 2008 ve 2009 yillarinda teknik ve donanimsal olarak uygulanabilirligini ve bir EHFA nin Insanli uzay ucusu gorevlerinde kullanilmak uzere Ing human rated hale getirilmesi icin degistirilmesinin maliyetini belirlemesi icin uc kez gorevlendirilmistir Daha sonraki iki belirleme islemi ayrica Ares I roketinin Delta IV Heavy roketiyle degistirilmesi olasiligini da ele almistir Raporlar Delta IV Heavy roketinin UUI ve Ay icin belirlenmis verimlilik gereksinimlerini karsiladigini gostermektedir Delta IV roketindeki degisikliklerden farkli olarak Heavy uyarlamasi kati roket hizlandiricisi kullanmamaktadir ABD Insanli Uzay Ucusu Planlari Degerlendirme Kurulu na yapilan bir sunumda Bir Uzay Havacilik Aerospace Sirketi temsilcisi yukarida bahsedilen calismanin ozetini sunmustur Ozet in iceridiginde yeni tasarlanmis bir yukari asama olmadan dahi insanli ucusa uygunluk almis bir Delta IV Heavy roketinin murettebatli bir Orion uzayaracini Uluslararasi Uzay Istasyonu na cikarmasinin uygulanabilir oldugu degerlendirilmistir Sonrasinda ULA insanli ucusa uygun EHFA lar icin yapilmasi gerekli degisiklikleri ayrintili olarak ele alan bir calisma yayimlamistir 2 Subat 2010 tarihinde NASA ULA sirketine Ticari Murettebat Gelistirme CCDev programi cercevesinde 6 7 milyon degerinde tesvik fonu vermistir Her iki EHFA uzerinde de kullanilabilecek bir Ing Emergency Detection System EDS gelistirilmesi icin bir uzay yasasi anlasmasi yapilmistir EDS firlatma aracinin ve uzay aracinin hayati oneme sahip sistemlerini ve sorunlarin durumunu alcak Dunya yorungesine yapilan gorevlerde murettebata verilen uyari ve iptal komutlarini izlemektedir Ayrica bakinizAtlas V Falcon 9 Firlatma araci Ing Expendable launch system 2025 yilindan sonra EHFA yi takiben Ing Reusable Booster System Dis baglantilarGlobal Security sitesin EHFA EEVL 17 Kasim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Lockheed Martin nin Atlas V 400 serisi20 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Atlas V 500 serisi20 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde sayfalari Boeing in Delta IV sayfasi28 Eylul 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde United Launch Alliance ULA sayfasi 13 Kasim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kaynakca Tony Capaccio 29 Aralik 2009 Boeing May Lose 271 Million in Rocket Billings Pentagon Says Bloomberg 19 Kasim 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Kasim 2015 Guy Norris 24 Nisan 2012 Aviation week 11 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Mart 2020 Coleman M 2000 Paper presented at the 36th Joint Propulsion Conference Huntsville AL AIAA Paper 2000 3281 25 Ocak 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Ekim 2020 Bush George W 2004 Nspd 40 u s space transportation policy US Gov 23 Ekim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Kasim 2015 a b Buzzatto J L 2003 Paper presented at the Space Conference Long Beach CA AIAA Paper 2003 6408 AIAA 25 Ocak 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Ekim 2020 a b Minami H M 1991 Paper presented at the 27th Joint Propulsion Conference Sacramento CA bas AIAA Paper 91 1943 AIAA 25 Ocak 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Ekim 2020 William Graham 3 Nisan 2012 ULA Delta IV launches the NROL 25 military satellite from VAFB nasaspaceflight com 13 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Kasim 2015 Boeing Banks on SSME For Air Force Contract Space News 1 May 1995 page 2 a b USAF Space Command Mart 2009 17 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Kasim 2015 Arsivlenmis kopya 13 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Kasim 2015 Arsivlenmis kopya 24 Ekim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Kasim 2015 ULA 30 Mart 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Kasim 2015 EELV Evolved Expendable Launch Vehicle GlobalSecurity org 17 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Kasim 2015 Justin Ray 24 Temmuz 2003 Pentagon strips 7 launches from Boeing Delta 4 rocket Spaceflight Now 17 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Kasim 2015 Money Stewart 4 Aralik 2012 EELV Update A Split Decision and a New Beginning Innerspace 4 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Aralik 2012 Arsivlenmis kopya 16 Agustos 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Kasim 2015 Spacex US Air Froce to enter Mediation over ULA blockbuy Frank Morring Jr 15 Haziran 2009 Study Finds Human rated Delta IV Cheaper Aviation Week olu kirik baglanti Human rated Delta IV Heavy study Constellation architecture impacts PDF NASA Haziran 2009 11 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 17 Kasim 2015 Gary Pulliam 17 Haziran 2009 Initial Summary of Human Rated Delta IV Heavy Study PDF 24 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 17 Kasim 2015 Jeff A Patton PDF 1 Agustos 2014 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 17 Kasim 2015 2 Subat 2010 20 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Kasim 2015