Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ferisi Yahudileri veya Ferisiler 'nde (y.MÖ 515 - MS 70) İsrailoğulları içinde doğan bir Yahudi toplumsal hareketi, düşünce okulu ve siyasi grubudur. MS 70'te İkinci Tapınak'ın yıkılması ile birlikte Ferisilerin inançları Rabbani Yahudiliğin akîdelerinin, ibadetlerinin ve ibadetlerde okunan metinlerinin kökenini oluşturdu.
Ferisiler ve Sadukiler arasındaki ayrılığın kökeni İsrailoğullarının Mısır'daki ikameti kadar eskiye giden temellere dayanan ve İsrailoğulları toplumu içinde süregelen toplumsal ve dinî çatışmaların bir parçasıydı, bu çatışma ve uyuşmazlık Romalıların Filistin'i fethetmesiyle daha da alevlendi. Başka bir çatışma Yunanlaşmayı savunan Yahudilerle, Yunanlaşma karşıtı olan İsrailoğulları arasında yaşanıyordu. Başka bir uyumsuzluk, İkinci Tapınak ve onunla ilgili ibâdetlere ağırlık verilmesini savunanlarla, ağırlık verilmesini savunanlar arasında yaşanıyordu. Diğer bir sorun ise Sadukilerin sadece yazılı Tanah'ın Tevrat bölümünün geçerliliğini savunmalarına karşılık, Ferisi Yahudilerinin Tevrat ile birlikte Ketuvim, Nevi'im ve -bugün Talmud, Mişna ve Gemara olarak bilinen- da dinî hukukun geçerli bir parçası olmasını savunmalarından kaynaklanıyordu. Sadukilerle, Ferisilerin ayrıldıkları hususlardan birisi de diriliş inancıydı. Sadukiler, mevcut kaynaklara göre, ölülerin dirileceğine inanmıyordu.
Kendisi de bir Ferisi Yahudisi olan Josephus (y. MS 37-100), Ferisilerin -Sadukilere nazaran- bütün halkın desteğini ve hayır duasını alan bir topluluk olduğunu ve daha seçkin bir topluluk olan Sadukilerin ise o kadar popüler olmadığını savunur. Ferisi Yahudileri, kutsal metinleri tevil etme işinde kendilerini Musevî dinî hukukunun yetkilendirdiğini savunurken, Sadukiler ise Süleyman zamanında ilk kez başrahiplik makamına atanan ataları zamanından beri geçerli olan başrahiplik geleneğine dair kuralları kendi savlarının dayanağı olarak öne sürüyorlardı.
Yahudilerin tarihsel kaynakları ve kendi metinleri dışında, ataları olan Ferisi Yahudilerine başlıca atıflar Yeni Ahit'te geçer. Yeni Ahit'e göre Ferisiler, Zekeriya oğlu Yahya ve Meryem oğlu İsa ile çatışma hâlindeydiler. Bâzı araştırmacılar tarafından Hristiyanlığın ikinci kurucusu olarak kabûl edilen Tarsuslu Pavlus da bir Ferisi Yahudisi idi.
Kökenbilim
Ferisi isminin kökeni Antik Yunanca Fariseos’tur [ Φαρισαῖος ]. Yunanca kelimenin kökeni olarak uzmanların baskın görüşü Aramice Parişa [ פְּרִישָׁא ] (çoğ. Parişayya [ פְּרִישַׁיָּא ] ) kelimesidir, "ayrılanlar" anlamına gelir. Aramice kelime, İbranice’deki Paruş [ פָּרוּשׁ ] (çoğ. paruşim [ פְּרוּשִׁים ]) ile aynı kökenden gelir. Paruş, paraş [ פָּרַשׁ ] fiilinin edilgen isim fiil hâlidir. Yunanca Fariseos’un Aramice Parişa'dan geldiği kesin olarak bilinmemekle birlikte, bilinen tek etimolojik açıklama olduğundan kabûl edilen baskın görüştür.
Kayıp İsa kitabının yazarı S. Koray Er, Ferisi ismi ile ilgili başka bir köken önermektedir. Ferisilerin ve Sadukilerin tam olarak ne zaman ortaya çıktığı bilinmemektedir. Er'in teorisine göre, Ferisilerin ortaya çıkışı Farsların (Perslerin) ülkeyi işgâli (Ahameniş İmparatorluğu) döneminde, onların âhiret inancından etkilenmeleriyle meydana geldi. Sadukiler ise (Yunan) Helen kültürünün etkisi altındaydılar ve ölümden sonra dirilişe inanmıyorlardı. Farsların etkisi altında oldukları için Ferisiler bu adla anılır oldular.
Kaynaklar
Ferisiler ve inançları hakkındaki en eski tarihsel kayıtlar dört kanonik incil ve Elçilerin İşleri kitabıdır. Bu kitaplarda, onların Tevrat'ı yorumlama şekilleri ve eskatolojik görüşleri tasvir edilmektedir. Ferisilerin, daha sonraki bir döneme ait tarih kaydında zikredilişleri, Josephus'un (MS 37-100) eserinde görülmektedir. Josephus, kendi devrindeki İsrailoğullarını dört düşünce okulu ya da dört mezhep olarak kategorize etmektedir. Mezheplerden birisi Essenilerdir. Esseniler, politika ile uğraşmayan bir topluluktur. Diğer bir mezhep olan Saddukiler, Ferisilerin baş muhalifi olan bir topluluktur. Josephus dördüncü bir düşünce okulunun daha var olduğunu belirtmektedir. Bu devirde İsrailoğulları içinde zuhur etmiş olan diğer topluluklar, Erken Hristiyanlar ve Mısır'da 'dir.
Bir olan , İsrailoğullarının, Seleukos imparatoru IV. Antiokhos Epifanis'e karşı ayaklanmalarını ve MÖ 161'de Seleukos generali 'u mağlup etmelerini anlatmaktadır. Kitabın Ferisiler tarafından kaleme alındığına dair bir kayıt yoktur. Bununla birlikte, kitapta anlatılan bazı ameller ve inançlar, Ferisilerin mezhebinde ve inançlarında yer almaktadır. Bunlar , inancı, , .
, MS 200 civarında, Ferisi tevillerinin dînî otorite niteliğindeki kanunlaştırması olan Mişna’yı derledi. Mişna’da geçen dînî otoritelerin çoğu MS 70’deki ’nin yıkılışından sonra yaşamışlardır. Bu yüzden, Mişna, Ferisi Yahudiliğin Rabbani Yahudiliğe dönüşümü dönemini yansıtır. Mişna, Yahudiler için çok önemlidir. Zira, İkinci Mabed’in yıkılışı üzerine yok olma tehlikesi altına giren Ferisi sözlü geleneğinin, tek bir kanunî metin içinde derlenmiş ve gelecek kuşaklara aktarılmış hâlidir. 'a göre, Rabbani Yahudilik kaynaklarında, ayırt edilebilir şekilde, Tapınak’ın MS 70’te yıkılışından önceki döneme ait Ferisilere ve öğretilerine dair doğrudan tanıklık içeren bir anlatı yer almamaktadır.
Notlar
- ^ Bugünkü Yahudiler, Rabbani Yahudiliğin devamı olduğu için Yahudilik ve Rabbani Yahudilik kavramları ile günümüzde kastedilen, aynı topluluktur.
- ^ Bugünkü Yahudiler, Ferisilerin (ve daha sonraki adlarıyla Rabbani Yahudilerin) devamı olduğu ve Saduki toplumu günümüze ulaşamadığı için Sadukiler hakkındaki bilgilere sadece rakipleri olan Ferisilerin elinde kalan bilgilerden ulaşılabilmektedir. Ferisilerin, Sadukilerle sürekli çekişme hâlinde olduğu göz önüne alındığında, Sadukiler hakkında gelecek nesillere ne kadar tarafsız bilgi rivâyet ettiklerinin belirsizliği göz önünde bulundurulmalıdır.
Kaynakça
- ^ Jewish Virtual Library 21 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .'de "The Dead Sea Scrolls, History and Overview 25 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ." makalesi; Erişim Tarihi: 22 Aralık 2015
- ^ Dwyer, John C.; Church History: Twenty Centuries of Catholic Christianity (Paulist Press, Temmuz 1985 ), s. 27.
- ^ Wrede, William; Paul; (çev. Edward Lummis; Londra: Philip Green, 1907); s. 179.
- ^ Hitchcock's Dictionary of Bible Names, "Pharisees 23 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ."
- ^ Ernest Klein; A Comprehensive Etymological Dictionary of the Hebrew Language for Readers of English; Hayfa Üniversitesi: 1987; .
- ^ Strong's Concordance’ta (Strong'un Kutsal Kitap Fihristi’nde) 6567 no.lu İbranice kelime 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ S. Koray Er; Kayıp İsa; s. 16; Etkileşim Yayınları; İstanbul:Temmuz 2013;
- ^ Josephus; Antiquities of the Jews 19 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .; 18.1 4 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ ; “Jacob Neusner, ‘The Rabbinic traditions about the Pharisees before 70’ 9 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .”; 1972
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ferisi Yahudileri veya Ferisiler nde y MO 515 MS 70 Israilogullari icinde dogan bir Yahudi toplumsal hareketi dusunce okulu ve siyasi grubudur MS 70 te Ikinci Tapinak in yikilmasi ile birlikte Ferisilerin inanclari Rabbani Yahudiligin akidelerinin ibadetlerinin ve ibadetlerde okunan metinlerinin kokenini olusturdu Ferisiler ve Sadukiler arasindaki ayriligin kokeni Israilogullarinin Misir daki ikameti kadar eskiye giden temellere dayanan ve Israilogullari toplumu icinde suregelen toplumsal ve dini catismalarin bir parcasiydi bu catisma ve uyusmazlik Romalilarin Filistin i fethetmesiyle daha da alevlendi Baska bir catisma Yunanlasmayi savunan Yahudilerle Yunanlasma karsiti olan Israilogullari arasinda yasaniyordu Baska bir uyumsuzluk Ikinci Tapinak ve onunla ilgili ibadetlere agirlik verilmesini savunanlarla agirlik verilmesini savunanlar arasinda yasaniyordu Diger bir sorun ise Sadukilerin sadece yazili Tanah in Tevrat bolumunun gecerliligini savunmalarina karsilik Ferisi Yahudilerinin Tevrat ile birlikte Ketuvim Nevi im ve bugun Talmud Misna ve Gemara olarak bilinen da dini hukukun gecerli bir parcasi olmasini savunmalarindan kaynaklaniyordu Sadukilerle Ferisilerin ayrildiklari hususlardan birisi de dirilis inanciydi Sadukiler mevcut kaynaklara gore olulerin dirilecegine inanmiyordu Kendisi de bir Ferisi Yahudisi olan Josephus y MS 37 100 Ferisilerin Sadukilere nazaran butun halkin destegini ve hayir duasini alan bir topluluk oldugunu ve daha seckin bir topluluk olan Sadukilerin ise o kadar populer olmadigini savunur Ferisi Yahudileri kutsal metinleri tevil etme isinde kendilerini Musevi dini hukukunun yetkilendirdigini savunurken Sadukiler ise Suleyman zamaninda ilk kez basrahiplik makamina atanan atalari zamanindan beri gecerli olan basrahiplik gelenegine dair kurallari kendi savlarinin dayanagi olarak one suruyorlardi Yahudilerin tarihsel kaynaklari ve kendi metinleri disinda atalari olan Ferisi Yahudilerine baslica atiflar Yeni Ahit te gecer Yeni Ahit e gore Ferisiler Zekeriya oglu Yahya ve Meryem oglu Isa ile catisma halindeydiler Bazi arastirmacilar tarafindan Hristiyanligin ikinci kurucusu olarak kabul edilen Tarsuslu Pavlus da bir Ferisi Yahudisi idi KokenbilimFerisi isminin kokeni Antik Yunanca Fariseos tur Farisaῖos Yunanca kelimenin kokeni olarak uzmanlarin baskin gorusu Aramice Parisa פ ר יש א cog Parisayya פ ר יש י א kelimesidir ayrilanlar anlamina gelir Aramice kelime Ibranice deki Parus פ רו ש cog parusim פ רו ש ים ile ayni kokenden gelir Parus paras פ ר ש fiilinin edilgen isim fiil halidir Yunanca Fariseos un Aramice Parisa dan geldigi kesin olarak bilinmemekle birlikte bilinen tek etimolojik aciklama oldugundan kabul edilen baskin gorustur Kayip Isa kitabinin yazari S Koray Er Ferisi ismi ile ilgili baska bir koken onermektedir Ferisilerin ve Sadukilerin tam olarak ne zaman ortaya ciktigi bilinmemektedir Er in teorisine gore Ferisilerin ortaya cikisi Farslarin Perslerin ulkeyi isgali Ahamenis Imparatorlugu doneminde onlarin ahiret inancindan etkilenmeleriyle meydana geldi Sadukiler ise Yunan Helen kulturunun etkisi altindaydilar ve olumden sonra dirilise inanmiyorlardi Farslarin etkisi altinda olduklari icin Ferisiler bu adla anilir oldular KaynaklarFerisiler ve inanclari hakkindaki en eski tarihsel kayitlar dort kanonik incil ve Elcilerin Isleri kitabidir Bu kitaplarda onlarin Tevrat i yorumlama sekilleri ve eskatolojik gorusleri tasvir edilmektedir Ferisilerin daha sonraki bir doneme ait tarih kaydinda zikredilisleri Josephus un MS 37 100 eserinde gorulmektedir Josephus kendi devrindeki Israilogullarini dort dusunce okulu ya da dort mezhep olarak kategorize etmektedir Mezheplerden birisi Essenilerdir Esseniler politika ile ugrasmayan bir topluluktur Diger bir mezhep olan Saddukiler Ferisilerin bas muhalifi olan bir topluluktur Josephus dorduncu bir dusunce okulunun daha var oldugunu belirtmektedir Bu devirde Israilogullari icinde zuhur etmis olan diger topluluklar Erken Hristiyanlar ve Misir da dir Bir olan Israilogullarinin Seleukos imparatoru IV Antiokhos Epifanis e karsi ayaklanmalarini ve MO 161 de Seleukos generali u maglup etmelerini anlatmaktadir Kitabin Ferisiler tarafindan kaleme alindigina dair bir kayit yoktur Bununla birlikte kitapta anlatilan bazi ameller ve inanclar Ferisilerin mezhebinde ve inanclarinda yer almaktadir Bunlar inanci MS 200 civarinda Ferisi tevillerinin dini otorite niteligindeki kanunlastirmasi olan Misna yi derledi Misna da gecen dini otoritelerin cogu MS 70 deki nin yikilisindan sonra yasamislardir Bu yuzden Misna Ferisi Yahudiligin Rabbani Yahudilige donusumu donemini yansitir Misna Yahudiler icin cok onemlidir Zira Ikinci Mabed in yikilisi uzerine yok olma tehlikesi altina giren Ferisi sozlu geleneginin tek bir kanuni metin icinde derlenmis ve gelecek kusaklara aktarilmis halidir a gore Rabbani Yahudilik kaynaklarinda ayirt edilebilir sekilde Tapinak in MS 70 te yikilisindan onceki doneme ait Ferisilere ve ogretilerine dair dogrudan taniklik iceren bir anlati yer almamaktadir Notlar Bugunku Yahudiler Rabbani Yahudiligin devami oldugu icin Yahudilik ve Rabbani Yahudilik kavramlari ile gunumuzde kastedilen ayni topluluktur Bugunku Yahudiler Ferisilerin ve daha sonraki adlariyla Rabbani Yahudilerin devami oldugu ve Saduki toplumu gunumuze ulasamadigi icin Sadukiler hakkindaki bilgilere sadece rakipleri olan Ferisilerin elinde kalan bilgilerden ulasilabilmektedir Ferisilerin Sadukilerle surekli cekisme halinde oldugu goz onune alindiginda Sadukiler hakkinda gelecek nesillere ne kadar tarafsiz bilgi rivayet ettiklerinin belirsizligi goz onunde bulundurulmalidir Kaynakca Jewish Virtual Library 21 Subat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde de The Dead Sea Scrolls History and Overview 25 Aralik 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde makalesi Erisim Tarihi 22 Aralik 2015 Dwyer John C Church History Twenty Centuries of Catholic Christianity Paulist Press Temmuz 1985 s 27 Wrede William Paul cev Edward Lummis Londra Philip Green 1907 s 179 Hitchcock s Dictionary of Bible Names Pharisees 23 Aralik 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ernest Klein A Comprehensive Etymological Dictionary of the Hebrew Language for Readers of English Hayfa Universitesi 1987 ISBN 965 220 093 X Strong s Concordance ta Strong un Kutsal Kitap Fihristi nde 6567 no lu Ibranice kelime 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde S Koray Er Kayip Isa s 16 Etkilesim Yayinlari Istanbul Temmuz 2013 ISBN 978 605 131 454 9 Josephus Antiquities of the Jews 19 Kasim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde 18 1 4 Aralik 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Jacob Neusner The Rabbinic traditions about the Pharisees before 70 9 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde 1972