Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fırlatma koltuğu, genellikle savaş uçaklarında acil durumlarda pilot veya mürettebatı kurtarabilmek için tasarlanmış bir sistemdir. Çoğu tasarımda pilotun oturduğu koltuk pilotla beraber patlayıcı veya roket motoru yardımıyla uçağın dışına fırlatılır. Uçaktan ayrılan koltuk bir paraşüt açarak pilotun güvenle yere inmesini sağlar.
Tarihçe
Paraşüt tasarımcısı ve mucit Everard Calthrop 1916 yılında sıkıştırılmış havayla fırlatılma prensibiyle çalışan bir fırlatma koltuğu tasarımının patentini aldı. Modern fırlatma koltuğu tasarımının ilk adımı ise Romanya’lı mucit tarafından atılmıştır. Bir uçak veya araçtan ayrılabilen paraşütlü bölümü içeren tasarım ilk kez 25 Ağustos 1929 tarihinde Paris test edilmiş ve başarılı olmuştur.
Fırlatma koltuğu tasarımı II. Dünya Savaşı sırasında oldukça geliştirilmiştir. Bundan önce kontrol edilemez hale gelmiş bir uçaktan kaçmanın tek yolu uçaktan atlamaktı ancak sıkışık durum, pilotun üzerindeki g-kuvveti ve hava akımı gibi olumsuz koşullar yüzünden çoğunlukla başarısızlıkla sonuçlanıyordu.
İlk fırlatma koltukları birbirinden bağımsız şekilde Heinkel ve SAAB tarafından geliştirilmiştir. İlk tasarımlarda sıkıştırılmış hava itici kuvvet kaynağı olarak kullanılmaktaydı. 1940 yılında jet savaş uçağında bir prototip denenmiştir. Test pilotlarından 13 Ocak 1942 uçuş sırasında zorunlu kalarak uçaktan fırlatma koltuğu sayesinde çıkmak zorunda kalan ilk kişi olur. Ancak prototipten memnun kalınmayınca üretimi iptal edilen uçaktan sonra fırlatma koltuğunun standart olarak uygulandığı ilk uçak 1942 yılında savaş uçağı olur.
Pilot güvenliği
Fırlatma koltuğunun amacı pilotun kaza sırasında ve sonrasında hayatta kalmasıdır. Fırlatma koltuğunu çalıştıran bir pilot 12 ila 14 arasındaki bir değer g-kuvvetine maruz kalır. 1960-70 dönemindeki Sovyet tasarımı fırlatma koltuklarında bu değer 20-22 g değerlerini bulmaktaydı. Fırlatma koltuğundaki ani ve şiddetli ivmelenme iskelet yapısında kalıcı hasarlar bırakabilmekte, pilotların uçuş kariyerini sona erdirecek derecede sakatlanmalara yol açabilmektedir.
Fırlatma koltuk tasarımı konusunda önde gelen devletlerden ABD ve Sovyetler Birliği ile takipçisi konumundaki Rusya'nın farklı tipteki modelleri geniş ölçüde tüm dünyada kullanılmaktadır:
Fırlatma koltuklarında asgari fırlatma yüksekliği değişmektedir. ACES II fırlatma koltuğunda 43 metre olan bu değer Zvezda K-26DM tipi fırlatma koltuğunda 0 metreye kadar geri çekilebilmiştir.
Martin-Baker firması kendi fırlatma koltuğu sayesinde kurtulanlara özel bir kravat ve yaka iğnesi vermektedir. 2011 yılı Haziran ayı itibarıyla 7358 kişi bu fırlatma koltuğu sayesinde kaza esnasında başarılı bir şekilde uçaktan ayrılmıştır.
Fırlatma sistemi
Standart fırlatma sistemi iki aşamalıdır. İlk aşamada pilotun üzerindeki kısım tamamen açılır veya dışarıya doğru fırlatılarak atılır, sonraki aşamada ise açık yerden pilot ve koltuğu uçağın dışına fırlatılır. İlk tasarımlarda her iki aşamada da pilotun müdahalesi gerekirken, artık pilotun tek müdahalesiyle iki işlem arka arkaya yapılmaktadır. Özellikle B-52 Stratofortress gibi uçakların alt kısımlarında nişancılık yapan askerler için sadece kapak atılır, askerler tehlike durumunda yerçekiminin etkisiyle uçaktan tahliye edilir. Alçak uçuş yapan uçaklarda pilotun üzerindeki kapak kısmının ayrıca fırlatılması için çok süre olmadığından dolayı pilotun üzerindeki kısmı fırlatmayla eş zamanlı olacak şekilde patlatan sistemler de mevcuttur. Kapak açıldıktan sonra pilotun hava akımıyla uçaktan ayrılmasını sağlayan sistemlerde ise pilota bağlı bir paraşüt açılarak pilotu uçaktan dışarıya doğru çeker. Bazı uçaklarda pilotların yüksek hızdan dolayı yaralanmamaları için pilot kabini tamamen uçaktan fırlatılır. Kapsül kısmı uçuş sırasında pilotun rahatlıkla uçağı kontrol edebileceği şekilde tasarlanmıştır. Ayrıca son dönemlerde yere çok yakın durumlarda pilotu roketler sayesinde oldukça yukarı fırlatan ve sonrasında paraşütle güvenli bir şekilde yere inmesini sağlayan sistemler geliştirilmiştir.
Kaynakça
| Wikimedia Commons'ta Fırlatma koltuğu ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- ^ İlgili belge 22 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce) 10 Haziran 2011 tarihinde ‘erişilmiştir
- ^ Tasarımın patent bilgileri (İngilizce) 10 Haziran 2011 tarihinde erişilmiştir
- ^ İlgili kayıtlar 17 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce) 10 Haziran 2011 tarihinde erişilmiştir
- ^ Yaklaşık 117-137 m/s²
- ^ Bu tip fırlatma koltuğunun kabiliyetleri Temmuz 1993'teki Fairford Hava Gösterileri sırasında havada çarpışan iki MiG-29 savaş uçağının pilotlarının başarıyla fırlatılmasıyla görülmüştür
- ^ İlgili site 6 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce) 16 Haziran 2011 tarihinde erişilmiştir
- ^ B-58 Hustler ve XB-70 Valkyrie süpersonik uçakları
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Fırlatma koltuğu kesiti 20 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce) 16 Haziran 2011 tarihinde erişilmiştir
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Firlatma koltugu genellikle savas ucaklarinda acil durumlarda pilot veya murettebati kurtarabilmek icin tasarlanmis bir sistemdir Cogu tasarimda pilotun oturdugu koltuk pilotla beraber patlayici veya roket motoru yardimiyla ucagin disina firlatilir Ucaktan ayrilan koltuk bir parasut acarak pilotun guvenle yere inmesini saglar Martin Baker tipi bir firlatma koltuguTarihceAmerika Birlesik Devletleri Hava Kuvvetleri akrotimi Thunderbirds un 14 Eylul 2003 te Idaho daki gosterisi sirasinda yere cakilmak uzere olan bir F 16C savas ucagi ve firlatma koltugu ile ucagi terk eden pilot Firlatma koltugu testler sirasinda Parasut tasarimcisi ve mucit Everard Calthrop 1916 yilinda sikistirilmis havayla firlatilma prensibiyle calisan bir firlatma koltugu tasariminin patentini aldi Modern firlatma koltugu tasariminin ilk adimi ise Romanya li mucit tarafindan atilmistir Bir ucak veya aractan ayrilabilen parasutlu bolumu iceren tasarim ilk kez 25 Agustos 1929 tarihinde Paris test edilmis ve basarili olmustur Firlatma koltugu tasarimi II Dunya Savasi sirasinda oldukca gelistirilmistir Bundan once kontrol edilemez hale gelmis bir ucaktan kacmanin tek yolu ucaktan atlamakti ancak sikisik durum pilotun uzerindeki g kuvveti ve hava akimi gibi olumsuz kosullar yuzunden cogunlukla basarisizlikla sonuclaniyordu Ilk firlatma koltuklari birbirinden bagimsiz sekilde Heinkel ve SAAB tarafindan gelistirilmistir Ilk tasarimlarda sikistirilmis hava itici kuvvet kaynagi olarak kullanilmaktaydi 1940 yilinda jet savas ucaginda bir prototip denenmistir Test pilotlarindan 13 Ocak 1942 ucus sirasinda zorunlu kalarak ucaktan firlatma koltugu sayesinde cikmak zorunda kalan ilk kisi olur Ancak prototipten memnun kalinmayinca uretimi iptal edilen ucaktan sonra firlatma koltugunun standart olarak uygulandigi ilk ucak 1942 yilinda savas ucagi olur Pilot guvenligiFirlatma koltugunun amaci pilotun kaza sirasinda ve sonrasinda hayatta kalmasidir Firlatma koltugunu calistiran bir pilot 12 ila 14 arasindaki bir deger g kuvvetine maruz kalir 1960 70 donemindeki Sovyet tasarimi firlatma koltuklarinda bu deger 20 22 g degerlerini bulmaktaydi Firlatma koltugundaki ani ve siddetli ivmelenme iskelet yapisinda kalici hasarlar birakabilmekte pilotlarin ucus kariyerini sona erdirecek derecede sakatlanmalara yol acabilmektedir Firlatma koltuk tasarimi konusunda onde gelen devletlerden ABD ve Sovyetler Birligi ile takipcisi konumundaki Rusya nin farkli tipteki modelleri genis olcude tum dunyada kullanilmaktadir Firlatma koltuklarinda asgari firlatma yuksekligi degismektedir ACES II firlatma koltugunda 43 metre olan bu deger Zvezda K 26DM tipi firlatma koltugunda 0 metreye kadar geri cekilebilmistir Martin Baker firmasi kendi firlatma koltugu sayesinde kurtulanlara ozel bir kravat ve yaka ignesi vermektedir 2011 yili Haziran ayi itibariyla 7358 kisi bu firlatma koltugu sayesinde kaza esnasinda basarili bir sekilde ucaktan ayrilmistir Firlatma sistemiStandart firlatma sistemi iki asamalidir Ilk asamada pilotun uzerindeki kisim tamamen acilir veya disariya dogru firlatilarak atilir sonraki asamada ise acik yerden pilot ve koltugu ucagin disina firlatilir Ilk tasarimlarda her iki asamada da pilotun mudahalesi gerekirken artik pilotun tek mudahalesiyle iki islem arka arkaya yapilmaktadir Ozellikle B 52 Stratofortress gibi ucaklarin alt kisimlarinda nisancilik yapan askerler icin sadece kapak atilir askerler tehlike durumunda yercekiminin etkisiyle ucaktan tahliye edilir Alcak ucus yapan ucaklarda pilotun uzerindeki kapak kisminin ayrica firlatilmasi icin cok sure olmadigindan dolayi pilotun uzerindeki kismi firlatmayla es zamanli olacak sekilde patlatan sistemler de mevcuttur Kapak acildiktan sonra pilotun hava akimiyla ucaktan ayrilmasini saglayan sistemlerde ise pilota bagli bir parasut acilarak pilotu ucaktan disariya dogru ceker Bazi ucaklarda pilotlarin yuksek hizdan dolayi yaralanmamalari icin pilot kabini tamamen ucaktan firlatilir Kapsul kismi ucus sirasinda pilotun rahatlikla ucagi kontrol edebilecegi sekilde tasarlanmistir Ayrica son donemlerde yere cok yakin durumlarda pilotu roketler sayesinde oldukca yukari firlatan ve sonrasinda parasutle guvenli bir sekilde yere inmesini saglayan sistemler gelistirilmistir KaynakcaWikimedia Commons ta Firlatma koltugu ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Ilgili belge 22 Kasim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce 10 Haziran 2011 tarihinde erisilmistir Tasarimin patent bilgileri Ingilizce 10 Haziran 2011 tarihinde erisilmistir Ilgili kayitlar 17 Eylul 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce 10 Haziran 2011 tarihinde erisilmistir Yaklasik 117 137 m s Bu tip firlatma koltugunun kabiliyetleri Temmuz 1993 teki Fairford Hava Gosterileri sirasinda havada carpisan iki MiG 29 savas ucaginin pilotlarinin basariyla firlatilmasiyla gorulmustur Ilgili site 6 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce 16 Haziran 2011 tarihinde erisilmistir B 58 Hustler ve XB 70 Valkyrie supersonik ucaklariAyrica bakinizBasinc giysisiDis baglantilarFirlatma koltugu kesiti 20 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce 16 Haziran 2011 tarihinde erisilmistir