Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
GNU Tasarısı, toplu işbirliğini temel alan bir özgür yazılım tasarısıdır. Richard Stallman tarafından Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nde 27 Eylül 1983 tarihinde kamuoyuna duyurulmuştur. Tasarının hedefi işbirliği yoluyla özgür yazılımlar geliştirip dağıtarak bilgisayar kullanıcılarının bilgisayarlarını ve benzeri araçlarını kendi istekleri doğrultusunda özgürce kullanmalarını sağlamaktır. Bu tasarının temelinde kullanıcıların yazılımı çalıştırma, paylaşma (kopyalama ve dağıtma), inceleme ve değiştirme konularında özgür olmaları yatar. GNU yazılımları bu özgürlükleri dağıtıldıkları lisans ile yasal olarak güvence altına alır, dolayısıyla GNU yazılımları özgür yazılımlardır.
Bir bilgisayarda çalışan tüm yazılımların, kullanıcılarına bu özgürlüklerin tamamını (kullan, paylaş, incele, değiştir) sağlayabilmesi için en temel ve en önemli parça olan işletim sisteminin dahi (beraberindeki bütün yardımcı yazılımlarla birlikte) sıfırdan yazılması gerekmektedir. Richard Stallman ilk duyurusunda tasarının öncelikli hedefini şöyle ifade eder: "Bilgisayarları onurlu bir biçimde kullanabilmek amacıyla, yeterli bir bütünü oluşturacak özgür yazılımları bir araya getirmeye karar verdim. Bunu özgür olmayan yazılımlar olmadan başaracaktım." Stallman bu işletim sistemine GNU (Türkçe: GNU, Unix Değildir, İngilizce: "GNU's Not Unix" ifadesinin özyinelemeli kısaltması) adını koyar. GNU, tasarımının temelini UNIX işletim sisteminden alsa da kapalı kaynak kodlu, özel mülk bir yazılım olan UNIX'in aksine kullanıcılarının özgürlüğüne saygı duyan—yani kullanıcılarının özgürce kullanabileceği, paylaşabileceği, inceleyebileceği ve değiştirebileceği—bir yazılımlar bütünü olmayı hedefler. Geliştirilmesine 1984 Ocak ayında başlanır. Tümüyle özgür yazılımlardan oluşan bir işletim sistemi hedefi ise 1992 yılında üçüncü taraf yazılımı Linux çekirdeği'nin GNU yazılım ailesiyle birlikte kullanılmak üzere özgür yazılım olarak GNU Genel Kamu Lisansı'nın (GPL, İngilizce: GNU General Public License) ikinci sürümüyle yayımlanmasıyla tamamlanır.
GNU Tasarısı, günümüzde çalışmalarına yazılım geliştirme, farkındalık yaratma, yönetkisel çalışımlar düzenleme ve yeni malzeme paylaşımı gibi alanlarda devam etmektedir.
Tarihçe
Richard Stallman, GNU Tasarısı'na başlamayı amaçladığını 1983 Eylül ayında yazdığı bir Usenet iletisiyle duyurmuştur.
GNU Tasarısı ilk başladığında elde "editör komutlarını yazmak için Lisp'li bir Emacs metin düzenleyicisi, kaynak-seviyesi hata ayıklayıcısı, -uyumlu , bağlayıcı ve 35 civarında özellik mevcuttu."GNU sistemi, kendine ait bir C derleyicisinden ve benzer araçlardan yoksundu, dolayısıyla bu yazılımların da geliştirilmesi gerekiyordu. 1987 Haziran ayına gelindiğinde tasarı kapsamında bir çevirici, neredeyse tamamlanmış taşınabilir, eniyileştirici bir C derleyicisi (GCC), bir metin düzenleyicisi (GNU Emacs) ve çeşitli UNIX araçları (ls, grep, awk, make, ld vb.) geliştirilmişti.İşletim sistemi için bir çekirdek yazımına başlanmıştı ancak bu çekirdek daha birçok güncellemeye gereksinim duyuyordu.
Çekirdek ve derleyicinin geliştirilmesi tamamlandığında GNU sistemi artık yazılım geliştirme için kullanılabilecekti. Ana hedef UNIX sistemindekine benzer çeşitli birçok uygulama geliştirmekti. GNU, UNIX yazılımlarını çalıştırabiliyordu ancak UNIX ile birebir aynı değildi: daha uzun dosya isimleri, dosya sürüm numaraları ve çökmeye karşı dayanıklı dosya sistemi gibi yeni özellikleri vardı. Tasarıya desteği ve katılımı arttırmak için yazılmıştı. Yazılımcılar, tasarının ilgilerini çeken yönlerine katkı sağlamaları için yüreklendiriliyordu. Tasarı, bağış olarak yalnızca para ve bilgisayar parçaları değil insanların boş zamanlarını ayırarak geliştirdikleri yazılımları da kabul ediyor ve bu bağışları teşvik ediyordu.
GNU Tasarısı'nın ve özgür yazılımın tarihi ve geliştirilmesi hakkında detaylı bilgi GNU Emacs metin düzenleyicisinin yardım sistemi içinde verilmiştir. (C-h g kısayolu describe-gnu-project, Türkçe: GNU Tasarısı'nı anlat komutunu çalıştırır.) Bu tarihçe tasarının sanalyöresinde de bulunmaktadır.
GNU bildirgesi
, Richard Stallman tarafından GNU Tasarısı'nın başlangıcında destek ve katılım sağlamak amacıyla yazılmıştır.'nde Stallman, yazılım geliştirme için elzem olan dört özgürlüğü listeler: yazılımı herhangi bir amaç için çalıştırma özgürlüğü, yazılımın işleyişini inceleme ve değiştirme özgürlüğü, yazılımın kopyalarını dağıtma özgürlüğü ve kamu kullanımı için yazılımların değiştirilerek geliştirilmiş sürümlerini dağıtma özgürlüğü. Bu özgürlüklerin sağlanması ancak kullanıcıların yazılımın kaynak koduna tam erişim sağlamasıyla mümkündür. Kaynak kodunun kamu kullanımına açık ve özgür kalabilmesi için Stallman GNU Genel Kamu Lisansı'nı yayımlamıştır. GNU Genel Kamu Lisansı, yazılımın kendisinin ve gelecekte bu yazılımın kaynak kodundan türetilecek yeni yazılımların kamu kullanımı için özgür kalmalarını yasal olarak güvence altına alır.
Felsefe ve eylemcilik
GNU Tasarısı'nın ürünlerinin çoğu doğası gereği teknik yapıda olsa da tasarı toplumsal, aktöresel ve yönetkisel bir girişim olarak başlamıştır. Yazılım ve lisansların yanı sıra GNU Tasarısı, çoğu Richard Stallman tarafından kaleme alınan makaleler de yayımlamıştır.
Özgür yazılım
GNU Tasarısı, kullanıcıların özgürce kopyalayabileceği, düzenleyebileceği ve dağıtabileceği yazılımlar kullanır. Bu özgürlük kullanıcının kendi bireysel ihtiyaçları doğrultusunda yazılımı değiştirebileceği anlamına gelir. Yazılımcılar, özgür yazılımları farklı yollardan edinebilirler: Yazılımcı bir arkadaşından yazılımın bir kopyasını alabilir, yazılım İnternet üzerinden yazılımın sanalyöresinden veya başka bir sanalyöreden indirebilir, yazılımcının çalıştığı şirket bu yazılımı onun için satın alabilir...
Kaynak toplama
Tasarı, ihtiyaç duyduğu maddi kaynağı ortak üyelerden, satışlardan ve bağışlardan sağlamaktadır.
Copyleft
Copyleft, bir yazılımın özgür yazılım haline getirilmesi, yazılımın tüm değiştirilmiş ve genişletilmiş sürümlerinin de özgür yazılım olarak kalmasını sağlamak için genel bir yöntemdir. Copyleft, her kullanıcıya telif güvenceli bir lisansla (örn. GPL ile) dağıtılan yazılımları ve bu yazılımların kaynak kodlarını güvenceyi sağlayan dağıtım terimlerini değiştirmemesi koşuluyla kullanma, düzenlenme ve yeniden dağıtma için gereken yasal hakları tanır. Böylelikle yazılımı yasal olarak elde eden her kullanıcı, diğer bütün kullanıcılarla aynı hak ve özgürlüklere sahip olur.
GNU Tasarısı'nın ve Özgür Yazılım Vakfı'nın copyleft kavramını güçlü ve zayıf olmak üzere ikiye ayırdığı durumlar vardır. Zayıf copyleft, tipik olarak yazılımın dağıtıcılar tarafından "özgür olmayan yazılımlara" bağlanmasına izin verirken güçlü copyleft bu uygulamayı kesinlikle yasaklar. GNU Tasarısı'nin ürünlerinin çoğu güçlü bir copyleft lisansla yayımlanmıştır ancak hoşgörülü özgür yazılım lisanslarıyla, zayıf copyleft bir lisansla yayımlanan özgür yazılımlar da vardır.
İşletim sistemi geliştirme
GNU Tasarısı'nin ilk amacı bütünüyle özgür yazılım olan bir işletim sistemi geliştirmekti. 1992 yılına gelindiğinde GNU Tasarısı, GNU Hurd adını verdiği çekirdek dışındaki bütün temel işletim sistemi parçalarının geliştirmesini tamamlamıştı. Bu tasarıdan bağımsız olarak 1991 yılında Linus Torvalds tarafından geliştirilmeye başlanan Linux çekirdeği yazılımının 0.12 sürümünün 1992 yılında GPL lisansıyla yayımlanmasıyla birlikte ilk defa bütünüyle özgür yazılımlardan oluşan bir işletim sistemini kullanmak mümkün oldu. Linux çekirdeği, GNU Tasarısı'nın bir parçası olmasa da GCC ve diğer GNU yazılım geliştirme araçlarıyla geliştirilmişti ve GNU Genel Kamu Lisansı'yla bir özgür yazılım olarak yayımlanmıştı.
GNU/Linux
Günümüzde GNU'nun kararlı bir sürümü ya da dağıtımı GNU yazılım paketleriyle Linux gibi UNIX benzeri bir çekirdek kullanılarak çalıştırılabilir. GNU Tasarısı bu tür bir işletim sistemini (GNU/Linux) olarak adlandırmakta ve özelliklerini aşağıdaki gibi tanımlamaktadır:
- GNU yazılım paketleri (GNU Hurd hariç)
Çok sayıda işletim sistemi araç ve gereci (kabuk, temel araçlar, derleyiciler, kütüphaneler vb.) için GNU paketleri vardır. Bu paketler arasında içinde POSIX.1 Taşınabilir İşletim Sistemi Arabirimi'nde tanımlanan tüm işlevleri barındıran bir kütüphane gerçekleştirimi de vardır. GCC derleyicisi geniş çeşitlilikteki bilgisayar mimarileri için makine kodu üretebilir. - Linux çekirdeği
Çekirdek, , , aygıt sürücüleri, bellek yönetimi vb. hizmetleri ve sistemin geniş çeşitlilikteki bilgisayar mimarilerinde çalışmasını sağlar. Linus Torvalds, Linux çekirdeğini 1992 yılında GNU Genel Kamu Lisansı ile yayımlamıştır ancak bu yazılım GNU Tasarısı'nın bir parçası değildir. - GNU Tasarısı'nın parçası olmayan diğer yazılımlar
GNU Tasarısı'nın bir parçası olmayan fakat GNU Genel Kamu Lisansı ile veya Özgür Yazılım Vakfı tarafından onanmış bir ile yayımlanan yazılımlardır.
GNU sanalyöresinde yazılımların bir listesi oluşturulmuş ve her bir yazılım için hangi tür yazılım geliştiricilerinin ihtiyaç duyulan görevleri yapabileceği detaylandırılmıştır. Her yazılım için öngörülen beceri düzeyi farklı olsa da programlama konusunda artalan bilgisine sahip olan herkes yazılım tasarılarını desteklemesi yönünde teşvik edilmektedir.
GNU araçlarının Linux çekirdeği ve diğer programlarla birlikte paketlenmesine genellikle Linux dağıtımı adı verilir. GNU Tasarısı, GNU ve Linux çekirdeği'nin birleştirilmesini GNU/Linux olarak adlandırmakta ve herkesi bu ismi kullanmaya davet etmektedir. Bu durumun sonucunda ortaya çıkmıştır.
Günümüzde birçok dağıtım GNU paketleri, özgür olmayan kod parçaları ve özel mülk yerleşik yazılımlar (İngilizce: binary blobs) içeren bir Linux çekirdeği ve bir takım özel mülk yazılımlar (örn. ücretsiz olan ancak kaynak kodu erişilebilir olmayan ve dolayısıyla özgür yazılım olmayan yazılımlar) birleştirilerek yayımlanmaktadır. Bu durum lisanslarla tanımlanan şartlara uygun olsa da GNU Tasarısı'nın öncül amacı olan özgürlük hedefiyle uyum göstermemektedir.
GNU özgür sistem dağıtımı ilkeleri
(GNU FSDG, İngilizce: GNU Free Software Distribution Guidelines) kurulabilir bir sistem dağıtımının (örn. bir GNU/Linux dağıtımının) özgür olabilmesi için neler gerektiğini detaylandıran bir sistem dağıtım uygunluk yönergesidir. Bu uygunluğu sağlayan dağıtımlardan çoğu GNU paketleriyle bir Linux-libre çekirdeğini, yani özel mülk yazılımlardan arındırılmış bir Linux çekirdeğini, birleştiren ve bunlar dışında yalnızca özgür yazılım kullanan, böylelikle kaynak kodu kapalı, özel mülk yazılımları kullanmaktan kaçınan, dağıtımlardır.'ne uygunluk sağlayan bazı dağıtımlar gNewSense, , ve 'dur.
hazırlanırken Fedora Projesi Dağıtım Lisans İlkeleri temel olarak alınmıştır.
İzlemsel tasarılar
1990'lı yılların ortalarında, birçok şirketin özgür yazılım geliştirmeye yatırım yapmasıyla birlikte, Özgür Yazılım Vakfı anaparasını özgür yazılım gelişiminin yasal ve yönetkisel desteğine yönlendirmeye başlamıştır. Bu noktadan sonra yazılım geliştiriminde mevcut yazılımların bakımına odaklanılmıştır. Yeni yazılım tasarılarına yalnızca özgür yazılım topluluğuna yönelen şiddetli bir tehdit olduğu zamanlarda başlanmıştır. GNU Tasarısı'nın önde gelen yazılımlarından biri olan GNU Derleyici Koleksiyonu birçok UNIX benzeri sistemde öntanımlı derleyici sistemi olarak kullanılmaktadır.
GNOME
GNOME masaüstü ortamı, GNU Tasarısı tarafından kullanımı günden güne artan bir masaüstü ortamı olan KDE tasarısına bir tepki olarak başlatılmıştır. Sebebi KDE'nin o dönem özel mülk bir yazılım olan Qt kurulumunu gerektirmesidir. İnsanların KDE tasarısı tarafından yayımlanan yazılımları kullanmak zorunda kalmamaları için GNU Tasarısı iki yazılım tasarısı başlatmıştır. Bunlardan biri adlı Qt yazılımının yerini alma amacını taşıyan ve özgür yazılım olan bir . İkinci yazılım tasarısı olan GNOME da herhangi bir özel mülk yazılıma bağımlı olmadan KDE masaüstü ortamının yerini almayı amaçlamaktadır. yazılımı pek bir gelişme gösteremese de GNOME masaüstü ortamının gelişimi ivmelenerek devam etmiştir. Bu tepkinin sonucunda KDE'nin bağımlı olduğu Qt özel mülk yazılımı, özgür yazılım olarak yayımlanmıştır.
GNUe
GNUe (İngilizce: GNU Enterprise, Türkçe: Kurumsal GNU) 1996 yılında başlatılan kapsamlı bir yazılım tasarısıdır ve GNU Tasarısı'nın bir alt tasarısı olarak nitelendirilebilir. GNUe'nin hedefi özgür "kurumsal düzeyde veri bilinçli uygulamalar" (kurumsal kaynak planlama vb.) geliştirmektir. GNUe, GNOME'un masaüstü uygulamalarını bir noktada toplayışına benzer şekilde GNU sisteminin kurumsal uygulamalarını bir noktada toplamak için tasarlanmıştır.
Saygınlık
GNU Tasarısı, 2001 yılında "özgürce elde edilebilen, yeniden dağıtılabilen ve değiştirilebilen yazılımlarının çeşitliliği, kapsamlılığı ve niteliğinin araştırmalara ve tecimsel gelişime yaptığı katkılarından" ötürü 'ne layık görülmüştür.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Stallman, Richard. "GNU'yu niçin yazmalıydım?". GNU Bildirgesi. 17 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ekim 2014.
- ^ Stallman, Richard. "new Unix implementation" (İngilizce). 22 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2014.
- ^ Stallman, Richard. "GNU nedir? Gnu Unix Değildir!". GNU Bildirgesi. 17 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ekim 2014.
- ^ "Status of the GNU Project, June 1987". GNU's Bulletin (İngilizce). gnu.org. Haziran 1987. 25 Kasım 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ekim 2014.
- ^ Stallman, Richard. "GNU Bildirgesi". 17 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ekim 2014.
- ^ a b Weber, S (2004). The Success of Open Source (İngilizce). Cambridge: Harvard University Press.
- ^ "How to get GNU software". GNU Software (İngilizce). gnu.org. 25 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ekim 2014.
- ^ "Helping the GNU Project and the Free Software Movement - GNU Project - Free Software Foundation" (İngilizce). gnu.org. 25 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ekim 2014.
- ^ Stallman, Richard. "Copyleft Nedir?". gnu.org. 23 Haziran 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ekim 2014.
- ^ "Özgür olmayan yazılım". Özgür ve Özgür-Olmayan Yazılım Kategorileri. gnu.org. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ekim 2014.
- ^ Torvalds, Linus Benedict (26 Ağustos 1991). "What would you like to see most in minix?" (İngilizce). comp.os.minix. 22 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2014.
- ^ "All GNU Packages" (İngilizce). gnu.org. 25 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ekim 2014.
- ^ "GNU @ Free Software Directory" (İngilizce). fsf.org. 5 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ekim 2014.
- ^ "Free Software Distribution Guidelines (GNU FSDG)" (İngilizce). gnu.org. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ekim 2014.
- ^ Stallman, Richard. "Avoiding Ruinous Compromises" (İngilizce). gnu.org. 25 Kasım 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ekim 2014.
- ^ "Explaining Why We Don't Endorse Other Systems" (İngilizce). gnu.org. 15 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ekim 2014.
- ^ "List of Free GNU/Linux Distributions" (İngilizce). gnu.org. 25 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ekim 2014.
- ^ "Free System Distribution Guidelines (GNU FSDG) - GNU Project" (İngilizce). gnu.org. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ekim 2014.
We would like to thank the Fedora Project for their help in focusing these policies, and allowing us to use their own distribution license guidelines as a basis for this document.
- ^ Stallman, Richard (5 Eylül 2000). "Stallman on Qt, the GPL, KDE, and GNOME" (İngilizce). linuxtoday.com. 19 Nisan 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ekim 2014.
- ^ "GNU Enterprise" (İngilizce). gnu.org. 23 Kasım 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ekim 2014.
- ^ Chassell, Robert J. (28 Haziran 2001). "Acceptance of the 2001 USENIX Lifetime Achievement Award" (İngilizce). 10 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ekim 2014.
Dış bağlantılar
- Resmî site (İngilizce)
- GNU Projesinin tarihçesi9 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Türkçe)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
GNU Tasarisi toplu isbirligini temel alan bir ozgur yazilim tasarisidir Richard Stallman tarafindan Massachusetts Teknoloji Enstitusu nde 27 Eylul 1983 tarihinde kamuoyuna duyurulmustur Tasarinin hedefi isbirligi yoluyla ozgur yazilimlar gelistirip dagitarak bilgisayar kullanicilarinin bilgisayarlarini ve benzeri araclarini kendi istekleri dogrultusunda ozgurce kullanmalarini saglamaktir Bu tasarinin temelinde kullanicilarin yazilimi calistirma paylasma kopyalama ve dagitma inceleme ve degistirme konularinda ozgur olmalari yatar GNU yazilimlari bu ozgurlukleri dagitildiklari lisans ile yasal olarak guvence altina alir dolayisiyla GNU yazilimlari ozgur yazilimlardir Etienne Suvasa tarafindan hazirlanan GNU belirtkesi Heckert Bir bilgisayarda calisan tum yazilimlarin kullanicilarina bu ozgurluklerin tamamini kullan paylas incele degistir saglayabilmesi icin en temel ve en onemli parca olan isletim sisteminin dahi beraberindeki butun yardimci yazilimlarla birlikte sifirdan yazilmasi gerekmektedir Richard Stallman ilk duyurusunda tasarinin oncelikli hedefini soyle ifade eder Bilgisayarlari onurlu bir bicimde kullanabilmek amaciyla yeterli bir butunu olusturacak ozgur yazilimlari bir araya getirmeye karar verdim Bunu ozgur olmayan yazilimlar olmadan basaracaktim Stallman bu isletim sistemine GNU Turkce GNU Unix Degildir Ingilizce GNU s Not Unix ifadesinin ozyinelemeli kisaltmasi adini koyar GNU tasariminin temelini UNIX isletim sisteminden alsa da kapali kaynak kodlu ozel mulk bir yazilim olan UNIX in aksine kullanicilarinin ozgurlugune saygi duyan yani kullanicilarinin ozgurce kullanabilecegi paylasabilecegi inceleyebilecegi ve degistirebilecegi bir yazilimlar butunu olmayi hedefler Gelistirilmesine 1984 Ocak ayinda baslanir Tumuyle ozgur yazilimlardan olusan bir isletim sistemi hedefi ise 1992 yilinda ucuncu taraf yazilimi Linux cekirdegi nin GNU yazilim ailesiyle birlikte kullanilmak uzere ozgur yazilim olarak GNU Genel Kamu Lisansi nin GPL Ingilizce GNU General Public License ikinci surumuyle yayimlanmasiyla tamamlanir GNU Tasarisi gunumuzde calismalarina yazilim gelistirme farkindalik yaratma yonetkisel calisimlar duzenleme ve yeni malzeme paylasimi gibi alanlarda devam etmektedir TarihceRichard Stallman GNU Tasarisi na baslamayi amacladigini 1983 Eylul ayinda yazdigi bir Usenet iletisiyle duyurmustur GNU Tasarisi ilk basladiginda elde editor komutlarini yazmak icin Lisp li bir Emacs metin duzenleyicisi kaynak seviyesi hata ayiklayicisi uyumlu baglayici ve 35 civarinda ozellik mevcuttu GNU sistemi kendine ait bir C derleyicisinden ve benzer araclardan yoksundu dolayisiyla bu yazilimlarin da gelistirilmesi gerekiyordu 1987 Haziran ayina gelindiginde tasari kapsaminda bir cevirici neredeyse tamamlanmis tasinabilir eniyilestirici bir C derleyicisi GCC bir metin duzenleyicisi GNU Emacs ve cesitli UNIX araclari ls grep awk make ld vb gelistirilmisti Isletim sistemi icin bir cekirdek yazimina baslanmisti ancak bu cekirdek daha bircok guncellemeye gereksinim duyuyordu Cekirdek ve derleyicinin gelistirilmesi tamamlandiginda GNU sistemi artik yazilim gelistirme icin kullanilabilecekti Ana hedef UNIX sistemindekine benzer cesitli bircok uygulama gelistirmekti GNU UNIX yazilimlarini calistirabiliyordu ancak UNIX ile birebir ayni degildi daha uzun dosya isimleri dosya surum numaralari ve cokmeye karsi dayanikli dosya sistemi gibi yeni ozellikleri vardi Tasariya destegi ve katilimi arttirmak icin yazilmisti Yazilimcilar tasarinin ilgilerini ceken yonlerine katki saglamalari icin yureklendiriliyordu Tasari bagis olarak yalnizca para ve bilgisayar parcalari degil insanlarin bos zamanlarini ayirarak gelistirdikleri yazilimlari da kabul ediyor ve bu bagislari tesvik ediyordu GNU Tasarisi nin ve ozgur yazilimin tarihi ve gelistirilmesi hakkinda detayli bilgi GNU Emacs metin duzenleyicisinin yardim sistemi icinde verilmistir C h g kisayolu describe gnu project Turkce GNU Tasarisi ni anlat komutunu calistirir Bu tarihce tasarinin sanalyoresinde de bulunmaktadir GNU bildirgesi Richard Stallman tarafindan GNU Tasarisi nin baslangicinda destek ve katilim saglamak amaciyla yazilmistir nde Stallman yazilim gelistirme icin elzem olan dort ozgurlugu listeler yazilimi herhangi bir amac icin calistirma ozgurlugu yazilimin isleyisini inceleme ve degistirme ozgurlugu yazilimin kopyalarini dagitma ozgurlugu ve kamu kullanimi icin yazilimlarin degistirilerek gelistirilmis surumlerini dagitma ozgurlugu Bu ozgurluklerin saglanmasi ancak kullanicilarin yazilimin kaynak koduna tam erisim saglamasiyla mumkundur Kaynak kodunun kamu kullanimina acik ve ozgur kalabilmesi icin Stallman GNU Genel Kamu Lisansi ni yayimlamistir GNU Genel Kamu Lisansi yazilimin kendisinin ve gelecekte bu yazilimin kaynak kodundan turetilecek yeni yazilimlarin kamu kullanimi icin ozgur kalmalarini yasal olarak guvence altina alir Felsefe ve eylemcilikGNU Tasarisi nin urunlerinin cogu dogasi geregi teknik yapida olsa da tasari toplumsal aktoresel ve yonetkisel bir girisim olarak baslamistir Yazilim ve lisanslarin yani sira GNU Tasarisi cogu Richard Stallman tarafindan kaleme alinan makaleler de yayimlamistir Ozgur yazilimGNU Tasarisi kullanicilarin ozgurce kopyalayabilecegi duzenleyebilecegi ve dagitabilecegi yazilimlar kullanir Bu ozgurluk kullanicinin kendi bireysel ihtiyaclari dogrultusunda yazilimi degistirebilecegi anlamina gelir Yazilimcilar ozgur yazilimlari farkli yollardan edinebilirler Yazilimci bir arkadasindan yazilimin bir kopyasini alabilir yazilim Internet uzerinden yazilimin sanalyoresinden veya baska bir sanalyoreden indirebilir yazilimcinin calistigi sirket bu yazilimi onun icin satin alabilir Kaynak toplamaTasari ihtiyac duydugu maddi kaynagi ortak uyelerden satislardan ve bagislardan saglamaktadir CopyleftCopyleft bir yazilimin ozgur yazilim haline getirilmesi yazilimin tum degistirilmis ve genisletilmis surumlerinin de ozgur yazilim olarak kalmasini saglamak icin genel bir yontemdir Copyleft her kullaniciya telif guvenceli bir lisansla orn GPL ile dagitilan yazilimlari ve bu yazilimlarin kaynak kodlarini guvenceyi saglayan dagitim terimlerini degistirmemesi kosuluyla kullanma duzenlenme ve yeniden dagitma icin gereken yasal haklari tanir Boylelikle yazilimi yasal olarak elde eden her kullanici diger butun kullanicilarla ayni hak ve ozgurluklere sahip olur GNU Tasarisi nin ve Ozgur Yazilim Vakfi nin copyleft kavramini guclu ve zayif olmak uzere ikiye ayirdigi durumlar vardir Zayif copyleft tipik olarak yazilimin dagiticilar tarafindan ozgur olmayan yazilimlara baglanmasina izin verirken guclu copyleft bu uygulamayi kesinlikle yasaklar GNU Tasarisi nin urunlerinin cogu guclu bir copyleft lisansla yayimlanmistir ancak hosgorulu ozgur yazilim lisanslariyla zayif copyleft bir lisansla yayimlanan ozgur yazilimlar da vardir Isletim sistemi gelistirmeGNU GNU Tasarisi nin ilk amaci butunuyle ozgur yazilim olan bir isletim sistemi gelistirmekti 1992 yilina gelindiginde GNU Tasarisi GNU Hurd adini verdigi cekirdek disindaki butun temel isletim sistemi parcalarinin gelistirmesini tamamlamisti Bu tasaridan bagimsiz olarak 1991 yilinda Linus Torvalds tarafindan gelistirilmeye baslanan Linux cekirdegi yaziliminin 0 12 surumunun 1992 yilinda GPL lisansiyla yayimlanmasiyla birlikte ilk defa butunuyle ozgur yazilimlardan olusan bir isletim sistemini kullanmak mumkun oldu Linux cekirdegi GNU Tasarisi nin bir parcasi olmasa da GCC ve diger GNU yazilim gelistirme araclariyla gelistirilmisti ve GNU Genel Kamu Lisansi yla bir ozgur yazilim olarak yayimlanmisti GNU LinuxGunumuzde GNU nun kararli bir surumu ya da dagitimi GNU yazilim paketleriyle Linux gibi UNIX benzeri bir cekirdek kullanilarak calistirilabilir GNU Tasarisi bu tur bir isletim sistemini GNU Linux olarak adlandirmakta ve ozelliklerini asagidaki gibi tanimlamaktadir GNU yazilim paketleri GNU Hurd haric Cok sayida isletim sistemi arac ve gereci kabuk temel araclar derleyiciler kutuphaneler vb icin GNU paketleri vardir Bu paketler arasinda icinde POSIX 1 Tasinabilir Isletim Sistemi Arabirimi nde tanimlanan tum islevleri barindiran bir kutuphane gerceklestirimi de vardir GCC derleyicisi genis cesitlilikteki bilgisayar mimarileri icin makine kodu uretebilir Linux cekirdegi Cekirdek aygit suruculeri bellek yonetimi vb hizmetleri ve sistemin genis cesitlilikteki bilgisayar mimarilerinde calismasini saglar Linus Torvalds Linux cekirdegini 1992 yilinda GNU Genel Kamu Lisansi ile yayimlamistir ancak bu yazilim GNU Tasarisi nin bir parcasi degildir GNU Tasarisi nin parcasi olmayan diger yazilimlar GNU Tasarisi nin bir parcasi olmayan fakat GNU Genel Kamu Lisansi ile veya Ozgur Yazilim Vakfi tarafindan onanmis bir ile yayimlanan yazilimlardir GNU sanalyoresinde yazilimlarin bir listesi olusturulmus ve her bir yazilim icin hangi tur yazilim gelistiricilerinin ihtiyac duyulan gorevleri yapabilecegi detaylandirilmistir Her yazilim icin ongorulen beceri duzeyi farkli olsa da programlama konusunda artalan bilgisine sahip olan herkes yazilim tasarilarini desteklemesi yonunde tesvik edilmektedir GNU araclarinin Linux cekirdegi ve diger programlarla birlikte paketlenmesine genellikle Linux dagitimi adi verilir GNU Tasarisi GNU ve Linux cekirdegi nin birlestirilmesini GNU Linux olarak adlandirmakta ve herkesi bu ismi kullanmaya davet etmektedir Bu durumun sonucunda ortaya cikmistir Gunumuzde bircok dagitim GNU paketleri ozgur olmayan kod parcalari ve ozel mulk yerlesik yazilimlar Ingilizce binary blobs iceren bir Linux cekirdegi ve bir takim ozel mulk yazilimlar orn ucretsiz olan ancak kaynak kodu erisilebilir olmayan ve dolayisiyla ozgur yazilim olmayan yazilimlar birlestirilerek yayimlanmaktadir Bu durum lisanslarla tanimlanan sartlara uygun olsa da GNU Tasarisi nin oncul amaci olan ozgurluk hedefiyle uyum gostermemektedir GNU ozgur sistem dagitimi ilkeleri GNU FSDG Ingilizce GNU Free Software Distribution Guidelines kurulabilir bir sistem dagitiminin orn bir GNU Linux dagitiminin ozgur olabilmesi icin neler gerektigini detaylandiran bir sistem dagitim uygunluk yonergesidir Bu uygunlugu saglayan dagitimlardan cogu GNU paketleriyle bir Linux libre cekirdegini yani ozel mulk yazilimlardan arindirilmis bir Linux cekirdegini birlestiren ve bunlar disinda yalnizca ozgur yazilim kullanan boylelikle kaynak kodu kapali ozel mulk yazilimlari kullanmaktan kacinan dagitimlardir ne uygunluk saglayan bazi dagitimlar gNewSense ve dur hazirlanirken Fedora Projesi Dagitim Lisans Ilkeleri temel olarak alinmistir Izlemsel tasarilar1990 li yillarin ortalarinda bircok sirketin ozgur yazilim gelistirmeye yatirim yapmasiyla birlikte Ozgur Yazilim Vakfi anaparasini ozgur yazilim gelisiminin yasal ve yonetkisel destegine yonlendirmeye baslamistir Bu noktadan sonra yazilim gelistiriminde mevcut yazilimlarin bakimina odaklanilmistir Yeni yazilim tasarilarina yalnizca ozgur yazilim topluluguna yonelen siddetli bir tehdit oldugu zamanlarda baslanmistir GNU Tasarisi nin onde gelen yazilimlarindan biri olan GNU Derleyici Koleksiyonu bircok UNIX benzeri sistemde ontanimli derleyici sistemi olarak kullanilmaktadir GNOME GNOME masaustu ortami GNU Tasarisi tarafindan kullanimi gunden gune artan bir masaustu ortami olan KDE tasarisina bir tepki olarak baslatilmistir Sebebi KDE nin o donem ozel mulk bir yazilim olan Qt kurulumunu gerektirmesidir Insanlarin KDE tasarisi tarafindan yayimlanan yazilimlari kullanmak zorunda kalmamalari icin GNU Tasarisi iki yazilim tasarisi baslatmistir Bunlardan biri adli Qt yaziliminin yerini alma amacini tasiyan ve ozgur yazilim olan bir Ikinci yazilim tasarisi olan GNOME da herhangi bir ozel mulk yazilima bagimli olmadan KDE masaustu ortaminin yerini almayi amaclamaktadir yazilimi pek bir gelisme gosteremese de GNOME masaustu ortaminin gelisimi ivmelenerek devam etmistir Bu tepkinin sonucunda KDE nin bagimli oldugu Qt ozel mulk yazilimi ozgur yazilim olarak yayimlanmistir GNUe GNUe Ingilizce GNU Enterprise Turkce Kurumsal GNU 1996 yilinda baslatilan kapsamli bir yazilim tasarisidir ve GNU Tasarisi nin bir alt tasarisi olarak nitelendirilebilir GNUe nin hedefi ozgur kurumsal duzeyde veri bilincli uygulamalar kurumsal kaynak planlama vb gelistirmektir GNUe GNOME un masaustu uygulamalarini bir noktada toplayisina benzer sekilde GNU sisteminin kurumsal uygulamalarini bir noktada toplamak icin tasarlanmistir SayginlikGNU Tasarisi 2001 yilinda ozgurce elde edilebilen yeniden dagitilabilen ve degistirilebilen yazilimlarinin cesitliligi kapsamliligi ve niteliginin arastirmalara ve tecimsel gelisime yaptigi katkilarindan oturu ne layik gorulmustur Ayrica bakinizOzgur yazilim Acik kaynak Ozgur Yazilim VakfiKaynakca Stallman Richard GNU yu nicin yazmaliydim GNU Bildirgesi 17 Agustos 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Ekim 2014 Stallman Richard new Unix implementation Ingilizce 22 Ocak 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Ekim 2014 Stallman Richard GNU nedir Gnu Unix Degildir GNU Bildirgesi 17 Agustos 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Ekim 2014 Status of the GNU Project June 1987 GNU s Bulletin Ingilizce gnu org Haziran 1987 25 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ekim 2014 Stallman Richard GNU Bildirgesi 17 Agustos 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ekim 2014 a b Weber S 2004 The Success of Open Source Ingilizce Cambridge Harvard University Press How to get GNU software GNU Software Ingilizce gnu org 25 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ekim 2014 Helping the GNU Project and the Free Software Movement GNU Project Free Software Foundation Ingilizce gnu org 25 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ekim 2014 Stallman Richard Copyleft Nedir gnu org 23 Haziran 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Ekim 2014 Ozgur olmayan yazilim Ozgur ve Ozgur Olmayan Yazilim Kategorileri gnu org 5 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Ekim 2014 Torvalds Linus Benedict 26 Agustos 1991 What would you like to see most in minix Ingilizce comp os minix 22 Ocak 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Ekim 2014 All GNU Packages Ingilizce gnu org 25 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ekim 2014 GNU Free Software Directory Ingilizce fsf org 5 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ekim 2014 Free Software Distribution Guidelines GNU FSDG Ingilizce gnu org 8 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ekim 2014 Stallman Richard Avoiding Ruinous Compromises Ingilizce gnu org 25 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ekim 2014 Explaining Why We Don t Endorse Other Systems Ingilizce gnu org 15 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ekim 2014 List of Free GNU Linux Distributions Ingilizce gnu org 25 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ekim 2014 Free System Distribution Guidelines GNU FSDG GNU Project Ingilizce gnu org 8 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ekim 2014 We would like to thank the Fedora Project for their help in focusing these policies and allowing us to use their own distribution license guidelines as a basis for this document Stallman Richard 5 Eylul 2000 Stallman on Qt the GPL KDE and GNOME Ingilizce linuxtoday com 19 Nisan 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ekim 2014 GNU Enterprise Ingilizce gnu org 23 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ekim 2014 Chassell Robert J 28 Haziran 2001 Acceptance of the 2001 USENIX Lifetime Achievement Award Ingilizce 10 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ekim 2014 Dis baglantilarResmi site Ingilizce GNU Projesinin tarihcesi9 Agustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkce