Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Kasım 2009) |
Geç Hitit Devletlerinin Yıkılışı. Geç Hititler ve Suriye'deki komşu ülkeler Kummuh, Karkamış, Sam’al, Gurgum, Tyros(Sur), Hamath (Hama), Melid, Tabal ve Que kralı Urukki (Awarikus/ Warikas); Assur Devletine vergi verir. Que kralı Awarikus’u Adana ili Yüreğir ilçesinde bulunan Luvice Hiyeroglif ve Fenikece çift dilli Çineköy Yazıtından da tanımaktayız. Bu yazıtta:
"Ben, ...’ın oğlu, Mukasas’ın soyundan Hiyawa kralı, Tanrı Tarhunza’nın hizmetkarı Warikas’ım. Ben Warikas, Hiyawa’yı genişlettim. Ve Tarhunza’nın yardımıyla Hiyawa Ovasını verimli yaptım. At üstünde at, ordu üzerine ordu dizdim..."
denilmektedir. Warikas’ın bu yazıtta kendisine "Hiyawa Ülkesi kralı" demesi ilginçtir. "Hiyawa", Assur belgelerinde Que ülkesi olarak geçen ülkenin Hiyeroglif Luvice karşılığı olduğu sanılmaktadır. Buna karşılık Fenikece nüshada ise Danuna (DNNYM) ülkesi yazmaktadır. yılında Assur Devleti ve müttefiki Yahuda Kralı Ahaz; Aram Kralı II. Rezin’i ve İsrail Kralı Pekah’ı yenilgiye uğratırlar.
ikinci büyük Urartu Seferinde (735), Torosları batıdan aşarak Elazığ, Bingöl üzerinden Urartu başkenti Tuşpa (Van) üzerine yürüdü. Bütün ülkeyi yağmalamasına rağmen başkenti ele geçiremedi. Bu savaştan yara alan Urartu Devleti ise etkinliğini kuzeye kaydırmıştır. Assurlular, 732 yılında en güçlü Arami devleti Dimaşk’a (Şam) son verirler. Assurların müttefiki olan Sam’al kralı , Dimaşk (Şam) kuşatmasında hayatını kaybeder. Yerine Bar-rakap Sam’al kralı olur. 730 yılında Assurlular, Hiyeroglif yazıtlarda o dönemde Geç-Hitit krallıklarının hiçbirisinin kendisine yakıştırmaya cüret edemediği "Büyük Kral" unvanını kullanan ve vergi ödemeyi reddeden Tabal hükümdarı Wassusarma’yı (Uaşşurme) tahttan indirirler. Krallık ailesinden olmayan Hulli, Tabal Kralı tayin edilir. Bu dönemde Tabal ülkesinin yerel kralları olarak, İvriz Kaya Kabartması ve Bor stelinden tanıdığımız Tuwana (Tuhana) kralı Warpalawas (Urballa), Iştunda kralı Tuhamme, Tunna (Atuna) kralı Uşhitti ve Hupişna kralı Urimme bilinmektedir. Nevşehir ilinde Acıgöl’de bulunan ve Wassusarma’ya ait "Topada yazıtı" sayesinde yine aynı dönemde yaşamış olan Kiyakiyas ve Rutawas adlı iki yerel kralın adı da bilinmektedir. Tabal ülkesi, Tevrat’ta "Tubal" olarak geçmektedir. III. Tukulti-apil-Eşarra, Babil’i ele geçirir (729). Yerel bir kral atamak yerine kendini "Babil Kralı" ilan eder. V.Şulmanu-aşared zamanında ("Şalmaneser", 726-722), Sam’al kenti ele geçirilerek, tahrip edildi. Bu tarihten sonra Assurlu valiler tarafından idare edilen Sam’al kentinde Assur idaresi kalıcı olmuştur. Çok sonraları 681 tarihinde de kent hala Assurlu bir vali tarafından yönetiliyordu. Tabal kralı Hulli tahtından indirilerek Assur’a sürgün edildi. V. Şulmanu-aşared kısa süren hükümdarlığı döneminin sonunda Samaria (Şomron/Samiriye) kentini ele geçirerek, İsrail Devletini ortadan kaldırır (722).
bir saray enrikası sonucunda öldürülünce yerine ("Sargon", 721-705) tahta çıkar. II. Şarru-kin döneminde Assur Devleti; Elam, Urartu, Mısır, Phrygia devletleri ve bunlarla sürekli ittifak kuran Geç Hitit Devletleriyle sürekli bir mücadele içinde olmuştur. II. Şarru-kin 720 yılında Karkar Savaşında, Mısır’dan destek alan Hamath (Hama) isyanını bastırır ve burayı bir Assur eyaletine dönüştürür. Filistin üzerinden Mısır sınırına ulaşan Şarrukin, daha ileri gidemeyerek Mısır Firavununun kendisine gönderdiği hediyeleri kabul etti. Bu dönemde Kıbrıs(Iatnana) krallarından da vergi aldı. 1845 yılında Larnaka yakınlarında Şarrukin’e ait bir stel bulunmuştur. Şarrukin, Assurluların "Iaunalılar" olarak tanımladıkları Yunanlar (Ionialılar) ile de savaşmıştır. Que ve Hilakku ülkeleri de II. Şarrukin tarafından fethedilir. Assurlular Que ülkesine bir yönetici atamakla birlikte, eski kral Awarikus bu yöneticinin idaresinde vassal bir kral olarak yönetimine devam etmiştir.
Muşki Kralı Mita’nın (Phrygia Kralı Midas) Tabal’ın yerel krallarından Şinuhtulu Kiakki’yi kendi tarafına çekmesi üzerine, II. Şarrukin MÖ 718 yılında Tabal’a sefer düzenler. Kiakki’nin yerine Atunalı Matti’yi geçirtir. Şarrukin; V. Şulmanu-aşared zamanında isyan eden Tabal kralı Hulli’ye haklarını iade eder. Hulli ölümüne kadar Assur’a sadık kalır. Hulli’nin ölümünden sonra Tabal Krallığının başına oğlu Ambaris geçer. Şarrukin, kızı Ahat-abişa’yı Ambaris ile evlendirir. Hilakku Ülkesini de, Tabal Devletine katarak Ambaris’e verir. Bu dönemde Assurlular, Tabal ülkesinden "Bit-Brutaş" adıyla sözederler.
Assur Devletinin Tabal politikası, Urartu ve Phrygia devletleri arasında kendilerine bağlı tampon bir devlet oluşturmak ve bu iki devletin ittifak kurmalarına engel olmaktı. Phrygialıların desteği ile Assur Devletine karşı isyan eden en güçlü Geç-Hitit Devleti olan Karkamış, savaş sırasında Phrygia ve Urartu’dan gerekli yardımı alamayınca sonunda Assur Egemenliğine boyun eğer (717). Bu ana dek varlığını, Assur Devleti’ne vergi vermekle birlikte devam ettiren Karkamış Devleti son bulur. Karkamış kralı Pisiris yakalanarak Assur’a götürülür. Yerine bir vali atanır. Büyük Hitit Devleti yıkıldıktan sonra Hitit kültürünü 500 yıl daha devam ettiren Karkamış Krallığı böylece tarihe karışır.
II. Şarru-kin, 715’te Phrygialılara (Muşki) karşı Batı Que’de düzenlediği seferde Pozantı’da (Paduwanda) zafer elde eder. Que’de Assur aleyhine bozulan düzeni yeniden kurar. Hilakku tekrar Assur denetimine geçer. Bu savaş neticesinde Phrygialıların Akdenizle olan bağı kesilir. Göksu Nehri vadisindeki demir ve kurşun madenleri ve sedir ağaçları Assurluların eline geçer. Kısa bir süre sonra II. Şarru-kin Phrygialıları (Muşki), Konya Ovasında tekrar yener. Tabal Kralı Ambaris’in Urartu ve Phrygia (Muşki) Devletleri ile işbirliği yapması üzerine, II. Şarru-kin Tabal Devletine karşı sefer düzenler ve ilhak eder (713). Hilakku da ilhak edilir. Şarrukin tarafından kendisine ihanet etmekle suçlanan Ambaris ve Tabal ülkesinin ileri gelenleri Assur’a sürgüne gönderilir. Tabal ve Hilakku doğrudan Assur devletine bağlanmakla birlikte Ahat-abişa kocasının yerine geçerek yönetimini sürdürmüştür. Assur’un Que valisi, 712, 711 ve 710 yıllarında Phrygia Devletine (Muşki) karşı seferler düzenler. II. Şarru-kin’in, Kammanu ve Melid’e sefer düzenler (712). Bu ülkenin kralı V. Şulmanu-aşared döneminde Gunzinanu idi. Bu dönemde Kammanu ve Melid ülkeleri birleşmişti. Şarrukin’in, Gunzinanu’yu tahttan indirip kral yaptığı Tarhunazi’nin çıkarttığı isyan, bu seferin düzenlenmesine neden olmuştur.Assurlular, Melid kentini eline geçirince Tarhunazi, Tegarama (Til-garimmu, bugün Gürün) kentine kaçar. Tevrat’ta bu kent Togarma olarak geçmektedir. Ancak bu kent de Assurluların eline geçince ve isyan batırılınca kral Tarhunazi, 5000 askeri ile birlikte esir alınıp Assur’a sürgüne götürülmüş, Melid ülkesinin idaresi Kummuh kralı Mutallu’ya verilmiştir. Yine aynı dönemde Gurgum Kralı Tarhulara, oğlu Mutallu tarafından öldürülür. II. Şarru-kin’in müdahalesi sonucunda Mutallu devrilir. Gurgum, Assur Egemenliğine boyun eğer (711). Bir eyalet haline getirilen Gurgum ülkesi, bundan sonra "Marqas Eyaleti" adını alacaktır. Bugünkü "Maraş" adı buradan türetilmiştir. Kafkaslardan gelerek Anadolu üzerine ilerleyen Kimmer istilaları sonucunda, Assur’a karşı düşmanca politikasından vazgeçmek zorunda kalan Phrygia Kralı Midas (Muşkili Mita), kendisini Assur’a karşı kışkırtan eski Que Kralı Urikki’nin (Awarikus), Urartu Devletine gönderdiği elçileri yakalatır ve Assur veliahtı Sin-ahhe-eriba’ya teslim eder (709). Kummuh’a saldıran Şarrukin, bu ülkeyi bir Assur eyaleti haline getirmiştir. Mutallu ve ailesinin kaçması üzerine Melid ve Kummuh, Assur Egemenliğine boyun eğmiştir (708).
Böylelikle Geç-Hitit Devletleri birer birer Assur egemenliğine girer. Bu bölgeler Assurlu valiler tarafından yönetilmeye başlanır. Siyasal kimliklerini kaybeden krallıklar uygulanan zorunlu göç sonunda kültürel kimliklerini de zamanla kaybeder. Luvice dili unutulur, ancak Aramice Assurlular tarafından da benimsenir ve varlığını sürdürür.
II. Şarru-kin, Tabal üzerine bir sefer daha düzenler ve burada Kimmerlere karşı savaşırken ölür(705). Cesedi bulunamaz. Tabal, Batı Kilikya bölgesi, Melid ülkesi ve Til-garimmu eyaleti Assur denetiminden çıkar. Kimmer İstilası sonucunda Phrygia(Frigya)Devleti de tarihe karışır (695). Kral Midas intihar eder.
Assur Devleti'ne karşı İsyan Girişimi
II. Şarru-kin’in ölümü üzerine Asi-Tiwatas (Aza-Tiwata) yönetimindeki Que Devleti, Assur’a isyan eder. Başlangıçta Que Ülkesinin kralı Awarikus’a bağlı yerel bir yönetici olan Asi-Tiwatas, Şarrukin’in beklenmeyen ölümü sonrası Assur Devletinin içinde bulunduğu kargaşadan yararlanarak büyük çapta bir isyana kalkışmıştır. Azatiwataya kenti (Karatepe-Arslantaş) ise kral Asi-Tiwatas’ın merkezidir. Hilakku Devleti ile bölgedeki Yunan ve Fenikeli azınlık da Assur’a karşı bu isyana katılır. Bu bölgeye III. Tukulti-apil-Eşarra tarafından sürgün edilen Fenikeli göçmenler yerleşmişti. Fenike dili, Hiyeroglif Luwicesi ile birlikte Que ülkesinin resmi yazı dili olarak kullanılmaktaydı. Asi-Tiwatas, Que Ülkesi yerine "Danuna Ülkesi" tabirini kullanmayı tercih etmektedir. Asi-Tiwatas’ın isyanı üç yıl sürer (705-702). Sin-ahhe-eriba, 703-702 yılları arasında düzenlediği seferle isyanı bastırmıştır. Burada bir anıt diktiren Sin-ahhe-eriba, sürgüne götürdüğü Que ve Hilakku insanlarını Ninua sarayının inşasında çalıştırır. Böylelikle Geç-Hitit Devletlerinin teker teker sona ermesiyle Anadolu’daki Luwice hiyeroglif yazıtlar da kesilir. Bilinen son yazıtlı buluntu yeri Azatiwataya (Karatepe-Arslantaş) kalesidir. Ancak isyanı Kirua devam ettirir. Hilakku Devleti ve bölgede bulunan Yunan azınlık, Kirua’yı destekler. Assurlular, Yunanları “Ia-ama-nuu”, “Ia-u-na-ja” biçiminde belirtmektedir. Yunanlar, Dağlık Kilikya kıyılarında Nagidos (Bozyazı), Kelenderis (Aydıncık), Aphrodisias, Holmoi (Taşucu), Soloi (Viranşehir) gibi koloniler kurmuşlardı. Tarsus ve İngirra (Ankhiale) şehirleri de isyana katılınca bütün bölge Assur’a karşı başkaldırmış olur. Assur Devleti, isyanı ancak 696’da bastırır. Arrianus da Assurlular ile Yunanlar arasındaki bu savaştan bahsetmektedir.
705-696 yılları arasındaki bu dönemde Rodos Adasının Lindos şehri, Tarsus şehrini kolonize eder. Lindoslu Yunanlar, kısa bir süre önce Phaselis ve Soloi şehirlerini de kolonize ederek yerleşmişlerdir. Assur Kralı Sin-ahhe-eriba, Tarsus kentini yeniden kurarak, daha önce Assurlular tarafından "Tarzi" olarak bilinen kenti "Tarsisi" olarak yeniden adlandırır. Assur Kralı Sin-ahhe-eriba, Sidon ve Yahuda krallıklarının önderliğinde gerçekleştirilen birliği kırmak üzere Fenike ve Filistin’e yönelik bir sefer düzenler ve Yahuda krallığının Lakiş kentini ele geçirir (701). Mısır yardımı püskürtülür ancak Kudüs ele geçirilemez, haraca bağlanır. 696 ve 695 yıllarında Hilakku üzerine seferler düzenleyen Sin-ahhe-eriba, aynı yıl Tabal üzerine de pek başarılı olmayan bir sefer düzenledi. Gurdi adlı bir kralın yönetimindeki Til-garimmu (Gürün) kenti yakılıp yıkıldı. Bu dönemde Tabal ülkesinin, Assur Devletine vergisini vermekle birlikte bağımsızlığını koruduğu düşünülmektedir. 695 yılında Sin-ahhe-eriba, Melid üzerine bir sefer düzenler. Kent yağmalanıp, bol bol ganimet alınsa da bu sefer; Şarrukin’in Melid üzerinde kurduğu Assur hakimiyetinin aslında kalıcı olmadığının bir göstergesidir.689 yılında Babil’i yakıp yıkan Sin-ahhe-eriba, 681 yılında oğullarından biri tarafından öldürülür.
Aşşur-aha-iddina (“Esarhaddon”, 680-669) Babil kentini yeniden inşa ettirir. Que üzerine sefer düzenler, Teuşpa komutasındaki Kimmerleri yenilgiye uğratır (679). Aşşur-aha-iddina, 677 yılında Fenikelilerin Sidon kentini alır. Sidon kralı Abdimilkutti, Hilakku’ya kaçar ve buranın kralı Sanduarri tarafından kabul edilir. Aşşur-aha-iddina, 679’deki ve 674’teki başarısız Mısır Seferlerinin ardından, sonunda 671’de Mısır’ı ele geçirir. "Aşağı ve Yukarı Mısır’ın Fatihi" unvanını alır. Kuş hükümdarı Taharka bu yenilgi üzerine Mısır’ı terkederek anavatanı Nubia’ya kaçar. 676 yılında Sanduarri’yi idam ettiren Aşşur-aha-iddina önce Hilakku’ya daha sonra Tabal sınırındaki dağlarda oturan Du’ua halkı üzerine yürümüştür. Tabal’da bulunan Işkallu 675 yılında, Melid Kralı Mugallu ile bir ittifak yapmıştır. Bir müddet sonra Melid kralı Mugallu kendini Tabal kralı ilan etmiş olmalıdır. “Tabal ve Melid Kralı” Mugallu’nun çabaları ile Assur Devletine karşı; Tabal-Urartu-Kimmer İttifakı kurulur. Aşşur-aha-iddina, yine aynı yıl Mugallu’ya karşı bir sefer düzenlese de başarısız olur. Melid kenti düşmez. Aşşur-aha-iddina, yine aynı dönemde kızını İskit Partatua ile evlendirerek İskit tehlikesini savuşturmuştur. Bu İskit kralı Herodotos Tarihi’nde "Protothyas" olarak anılmaktadır.
Aşşur-bani-apli ("Assurbanipal", 668-627), ilk önce Mısır’da çıkan isyanları batırır (667 ve 663). Hilakku ve Tabal ülkeleri, Aşşur-bani-apli’ye boyun eğer. Tabal kralı Mugallu, Assur Devletine düzenli olarak vergi verir. 663 yılında kızını zengin bir çeyizle Aşşur-bani-apli’ye gönderir. At yetiştiriciliği ve maden işlemede ünlü olan Tabal ülkesi vergisini at ve maden olarak ödüyordu. 651 yılında da atları göndermeye devam etmektedir. Ancak daha sonraları Assur Devleti zayıflayınca, Kimmerlerle anlaşan Tabal Devleti, vergi ödemeyi durdurur. Yazılı belgelere göre Mugallu’nun oğlu [...]ussi, Aşşur-bani-apli’ye önceleri babasının vergisini ödemeye devam etmiş fakat sonra başkaldırmış ve bu yüzden Tanrı Aşşur’un gazabına uğramış ve yakılarak cezalandırılmıştır.
Hilakku Kralı Sandasarme zamanında Hilakku, Tabal ve Que birleşir. Bölge zamanla "Kilikia" adını alır. Assur Devletinin yıkılmasından sonra bağımsız olan Kilikya Devleti 585’te gücünün doruğuna ulaşır. Babilliler; Que Ülkesini "Hume", Hilakku ülkesini "Pirindu", Kummuh Ülkesini ise "Kimuhi" olarak adlandırıyorlardı.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Kasim 2009 Gec Hitit Devletlerinin Yikilisi Gec Hititler ve Suriye deki komsu ulkeler Kummuh Karkamis Sam al Gurgum Tyros Sur Hamath Hama Melid Tabal ve Que krali Urukki Awarikus Warikas Assur Devletine vergi verir Que krali Awarikus u Adana ili Yuregir ilcesinde bulunan Luvice Hiyeroglif ve Fenikece cift dilli Cinekoy Yazitindan da tanimaktayiz Bu yazitta Ben in oglu Mukasas in soyundan Hiyawa krali Tanri Tarhunza nin hizmetkari Warikas im Ben Warikas Hiyawa yi genislettim Ve Tarhunza nin yardimiyla Hiyawa Ovasini verimli yaptim At ustunde at ordu uzerine ordu dizdim denilmektedir Warikas in bu yazitta kendisine Hiyawa Ulkesi krali demesi ilginctir Hiyawa Assur belgelerinde Que ulkesi olarak gecen ulkenin Hiyeroglif Luvice karsiligi oldugu sanilmaktadir Buna karsilik Fenikece nushada ise Danuna DNNYM ulkesi yazmaktadir yilinda Assur Devleti ve muttefiki Yahuda Krali Ahaz Aram Krali II Rezin i ve Israil Krali Pekah i yenilgiye ugratirlar ikinci buyuk Urartu Seferinde 735 Toroslari batidan asarak Elazig Bingol uzerinden Urartu baskenti Tuspa Van uzerine yurudu Butun ulkeyi yagmalamasina ragmen baskenti ele geciremedi Bu savastan yara alan Urartu Devleti ise etkinligini kuzeye kaydirmistir Assurlular 732 yilinda en guclu Arami devleti Dimask a Sam son verirler Assurlarin muttefiki olan Sam al krali Dimask Sam kusatmasinda hayatini kaybeder Yerine Bar rakap Sam al krali olur 730 yilinda Assurlular Hiyeroglif yazitlarda o donemde Gec Hitit kralliklarinin hicbirisinin kendisine yakistirmaya curet edemedigi Buyuk Kral unvanini kullanan ve vergi odemeyi reddeden Tabal hukumdari Wassusarma yi Uassurme tahttan indirirler Krallik ailesinden olmayan Hulli Tabal Krali tayin edilir Bu donemde Tabal ulkesinin yerel krallari olarak Ivriz Kaya Kabartmasi ve Bor stelinden tanidigimiz Tuwana Tuhana krali Warpalawas Urballa Istunda krali Tuhamme Tunna Atuna krali Ushitti ve Hupisna krali Urimme bilinmektedir Nevsehir ilinde Acigol de bulunan ve Wassusarma ya ait Topada yaziti sayesinde yine ayni donemde yasamis olan Kiyakiyas ve Rutawas adli iki yerel kralin adi da bilinmektedir Tabal ulkesi Tevrat ta Tubal olarak gecmektedir III Tukulti apil Esarra Babil i ele gecirir 729 Yerel bir kral atamak yerine kendini Babil Krali ilan eder V Sulmanu asared zamaninda Salmaneser 726 722 Sam al kenti ele gecirilerek tahrip edildi Bu tarihten sonra Assurlu valiler tarafindan idare edilen Sam al kentinde Assur idaresi kalici olmustur Cok sonralari 681 tarihinde de kent hala Assurlu bir vali tarafindan yonetiliyordu Tabal krali Hulli tahtindan indirilerek Assur a surgun edildi V Sulmanu asared kisa suren hukumdarligi doneminin sonunda Samaria Somron Samiriye kentini ele gecirerek Israil Devletini ortadan kaldirir 722 bir saray enrikasi sonucunda oldurulunce yerine Sargon 721 705 tahta cikar II Sarru kin doneminde Assur Devleti Elam Urartu Misir Phrygia devletleri ve bunlarla surekli ittifak kuran Gec Hitit Devletleriyle surekli bir mucadele icinde olmustur II Sarru kin 720 yilinda Karkar Savasinda Misir dan destek alan Hamath Hama isyanini bastirir ve burayi bir Assur eyaletine donusturur Filistin uzerinden Misir sinirina ulasan Sarrukin daha ileri gidemeyerek Misir Firavununun kendisine gonderdigi hediyeleri kabul etti Bu donemde Kibris Iatnana krallarindan da vergi aldi 1845 yilinda Larnaka yakinlarinda Sarrukin e ait bir stel bulunmustur Sarrukin Assurlularin Iaunalilar olarak tanimladiklari Yunanlar Ionialilar ile de savasmistir Que ve Hilakku ulkeleri de II Sarrukin tarafindan fethedilir Assurlular Que ulkesine bir yonetici atamakla birlikte eski kral Awarikus bu yoneticinin idaresinde vassal bir kral olarak yonetimine devam etmistir Muski Krali Mita nin Phrygia Krali Midas Tabal in yerel krallarindan Sinuhtulu Kiakki yi kendi tarafina cekmesi uzerine II Sarrukin MO 718 yilinda Tabal a sefer duzenler Kiakki nin yerine Atunali Matti yi gecirtir Sarrukin V Sulmanu asared zamaninda isyan eden Tabal krali Hulli ye haklarini iade eder Hulli olumune kadar Assur a sadik kalir Hulli nin olumunden sonra Tabal Kralliginin basina oglu Ambaris gecer Sarrukin kizi Ahat abisa yi Ambaris ile evlendirir Hilakku Ulkesini de Tabal Devletine katarak Ambaris e verir Bu donemde Assurlular Tabal ulkesinden Bit Brutas adiyla sozederler Assur Devletinin Tabal politikasi Urartu ve Phrygia devletleri arasinda kendilerine bagli tampon bir devlet olusturmak ve bu iki devletin ittifak kurmalarina engel olmakti Phrygialilarin destegi ile Assur Devletine karsi isyan eden en guclu Gec Hitit Devleti olan Karkamis savas sirasinda Phrygia ve Urartu dan gerekli yardimi alamayinca sonunda Assur Egemenligine boyun eger 717 Bu ana dek varligini Assur Devleti ne vergi vermekle birlikte devam ettiren Karkamis Devleti son bulur Karkamis krali Pisiris yakalanarak Assur a goturulur Yerine bir vali atanir Buyuk Hitit Devleti yikildiktan sonra Hitit kulturunu 500 yil daha devam ettiren Karkamis Kralligi boylece tarihe karisir II Sarru kin 715 te Phrygialilara Muski karsi Bati Que de duzenledigi seferde Pozanti da Paduwanda zafer elde eder Que de Assur aleyhine bozulan duzeni yeniden kurar Hilakku tekrar Assur denetimine gecer Bu savas neticesinde Phrygialilarin Akdenizle olan bagi kesilir Goksu Nehri vadisindeki demir ve kursun madenleri ve sedir agaclari Assurlularin eline gecer Kisa bir sure sonra II Sarru kin Phrygialilari Muski Konya Ovasinda tekrar yener Tabal Krali Ambaris in Urartu ve Phrygia Muski Devletleri ile isbirligi yapmasi uzerine II Sarru kin Tabal Devletine karsi sefer duzenler ve ilhak eder 713 Hilakku da ilhak edilir Sarrukin tarafindan kendisine ihanet etmekle suclanan Ambaris ve Tabal ulkesinin ileri gelenleri Assur a surgune gonderilir Tabal ve Hilakku dogrudan Assur devletine baglanmakla birlikte Ahat abisa kocasinin yerine gecerek yonetimini surdurmustur Assur un Que valisi 712 711 ve 710 yillarinda Phrygia Devletine Muski karsi seferler duzenler II Sarru kin in Kammanu ve Melid e sefer duzenler 712 Bu ulkenin krali V Sulmanu asared doneminde Gunzinanu idi Bu donemde Kammanu ve Melid ulkeleri birlesmisti Sarrukin in Gunzinanu yu tahttan indirip kral yaptigi Tarhunazi nin cikarttigi isyan bu seferin duzenlenmesine neden olmustur Assurlular Melid kentini eline gecirince Tarhunazi Tegarama Til garimmu bugun Gurun kentine kacar Tevrat ta bu kent Togarma olarak gecmektedir Ancak bu kent de Assurlularin eline gecince ve isyan batirilinca kral Tarhunazi 5000 askeri ile birlikte esir alinip Assur a surgune goturulmus Melid ulkesinin idaresi Kummuh krali Mutallu ya verilmistir Yine ayni donemde Gurgum Krali Tarhulara oglu Mutallu tarafindan oldurulur II Sarru kin in mudahalesi sonucunda Mutallu devrilir Gurgum Assur Egemenligine boyun eger 711 Bir eyalet haline getirilen Gurgum ulkesi bundan sonra Marqas Eyaleti adini alacaktir Bugunku Maras adi buradan turetilmistir Kafkaslardan gelerek Anadolu uzerine ilerleyen Kimmer istilalari sonucunda Assur a karsi dusmanca politikasindan vazgecmek zorunda kalan Phrygia Krali Midas Muskili Mita kendisini Assur a karsi kiskirtan eski Que Krali Urikki nin Awarikus Urartu Devletine gonderdigi elcileri yakalatir ve Assur veliahti Sin ahhe eriba ya teslim eder 709 Kummuh a saldiran Sarrukin bu ulkeyi bir Assur eyaleti haline getirmistir Mutallu ve ailesinin kacmasi uzerine Melid ve Kummuh Assur Egemenligine boyun egmistir 708 Boylelikle Gec Hitit Devletleri birer birer Assur egemenligine girer Bu bolgeler Assurlu valiler tarafindan yonetilmeye baslanir Siyasal kimliklerini kaybeden kralliklar uygulanan zorunlu goc sonunda kulturel kimliklerini de zamanla kaybeder Luvice dili unutulur ancak Aramice Assurlular tarafindan da benimsenir ve varligini surdurur II Sarru kin Tabal uzerine bir sefer daha duzenler ve burada Kimmerlere karsi savasirken olur 705 Cesedi bulunamaz Tabal Bati Kilikya bolgesi Melid ulkesi ve Til garimmu eyaleti Assur denetiminden cikar Kimmer Istilasi sonucunda Phrygia Frigya Devleti de tarihe karisir 695 Kral Midas intihar eder Assur Devleti ne karsi Isyan GirisimiII Sarru kin in olumu uzerine Asi Tiwatas Aza Tiwata yonetimindeki Que Devleti Assur a isyan eder Baslangicta Que Ulkesinin krali Awarikus a bagli yerel bir yonetici olan Asi Tiwatas Sarrukin in beklenmeyen olumu sonrasi Assur Devletinin icinde bulundugu kargasadan yararlanarak buyuk capta bir isyana kalkismistir Azatiwataya kenti Karatepe Arslantas ise kral Asi Tiwatas in merkezidir Hilakku Devleti ile bolgedeki Yunan ve Fenikeli azinlik da Assur a karsi bu isyana katilir Bu bolgeye III Tukulti apil Esarra tarafindan surgun edilen Fenikeli gocmenler yerlesmisti Fenike dili Hiyeroglif Luwicesi ile birlikte Que ulkesinin resmi yazi dili olarak kullanilmaktaydi Asi Tiwatas Que Ulkesi yerine Danuna Ulkesi tabirini kullanmayi tercih etmektedir Asi Tiwatas in isyani uc yil surer 705 702 Sin ahhe eriba 703 702 yillari arasinda duzenledigi seferle isyani bastirmistir Burada bir anit diktiren Sin ahhe eriba surgune goturdugu Que ve Hilakku insanlarini Ninua sarayinin insasinda calistirir Boylelikle Gec Hitit Devletlerinin teker teker sona ermesiyle Anadolu daki Luwice hiyeroglif yazitlar da kesilir Bilinen son yazitli buluntu yeri Azatiwataya Karatepe Arslantas kalesidir Ancak isyani Kirua devam ettirir Hilakku Devleti ve bolgede bulunan Yunan azinlik Kirua yi destekler Assurlular Yunanlari Ia ama nuu Ia u na ja biciminde belirtmektedir Yunanlar Daglik Kilikya kiyilarinda Nagidos Bozyazi Kelenderis Aydincik Aphrodisias Holmoi Tasucu Soloi Viransehir gibi koloniler kurmuslardi Tarsus ve Ingirra Ankhiale sehirleri de isyana katilinca butun bolge Assur a karsi baskaldirmis olur Assur Devleti isyani ancak 696 da bastirir Arrianus da Assurlular ile Yunanlar arasindaki bu savastan bahsetmektedir 705 696 yillari arasindaki bu donemde Rodos Adasinin Lindos sehri Tarsus sehrini kolonize eder Lindoslu Yunanlar kisa bir sure once Phaselis ve Soloi sehirlerini de kolonize ederek yerlesmislerdir Assur Krali Sin ahhe eriba Tarsus kentini yeniden kurarak daha once Assurlular tarafindan Tarzi olarak bilinen kenti Tarsisi olarak yeniden adlandirir Assur Krali Sin ahhe eriba Sidon ve Yahuda kralliklarinin onderliginde gerceklestirilen birligi kirmak uzere Fenike ve Filistin e yonelik bir sefer duzenler ve Yahuda kralliginin Lakis kentini ele gecirir 701 Misir yardimi puskurtulur ancak Kudus ele gecirilemez haraca baglanir 696 ve 695 yillarinda Hilakku uzerine seferler duzenleyen Sin ahhe eriba ayni yil Tabal uzerine de pek basarili olmayan bir sefer duzenledi Gurdi adli bir kralin yonetimindeki Til garimmu Gurun kenti yakilip yikildi Bu donemde Tabal ulkesinin Assur Devletine vergisini vermekle birlikte bagimsizligini korudugu dusunulmektedir 695 yilinda Sin ahhe eriba Melid uzerine bir sefer duzenler Kent yagmalanip bol bol ganimet alinsa da bu sefer Sarrukin in Melid uzerinde kurdugu Assur hakimiyetinin aslinda kalici olmadiginin bir gostergesidir 689 yilinda Babil i yakip yikan Sin ahhe eriba 681 yilinda ogullarindan biri tarafindan oldurulur Assur aha iddina Esarhaddon 680 669 Babil kentini yeniden insa ettirir Que uzerine sefer duzenler Teuspa komutasindaki Kimmerleri yenilgiye ugratir 679 Assur aha iddina 677 yilinda Fenikelilerin Sidon kentini alir Sidon krali Abdimilkutti Hilakku ya kacar ve buranin krali Sanduarri tarafindan kabul edilir Assur aha iddina 679 deki ve 674 teki basarisiz Misir Seferlerinin ardindan sonunda 671 de Misir i ele gecirir Asagi ve Yukari Misir in Fatihi unvanini alir Kus hukumdari Taharka bu yenilgi uzerine Misir i terkederek anavatani Nubia ya kacar 676 yilinda Sanduarri yi idam ettiren Assur aha iddina once Hilakku ya daha sonra Tabal sinirindaki daglarda oturan Du ua halki uzerine yurumustur Tabal da bulunan Iskallu 675 yilinda Melid Krali Mugallu ile bir ittifak yapmistir Bir muddet sonra Melid krali Mugallu kendini Tabal krali ilan etmis olmalidir Tabal ve Melid Krali Mugallu nun cabalari ile Assur Devletine karsi Tabal Urartu Kimmer Ittifaki kurulur Assur aha iddina yine ayni yil Mugallu ya karsi bir sefer duzenlese de basarisiz olur Melid kenti dusmez Assur aha iddina yine ayni donemde kizini Iskit Partatua ile evlendirerek Iskit tehlikesini savusturmustur Bu Iskit krali Herodotos Tarihi nde Protothyas olarak anilmaktadir Assur bani apli Assurbanipal 668 627 ilk once Misir da cikan isyanlari batirir 667 ve 663 Hilakku ve Tabal ulkeleri Assur bani apli ye boyun eger Tabal krali Mugallu Assur Devletine duzenli olarak vergi verir 663 yilinda kizini zengin bir ceyizle Assur bani apli ye gonderir At yetistiriciligi ve maden islemede unlu olan Tabal ulkesi vergisini at ve maden olarak oduyordu 651 yilinda da atlari gondermeye devam etmektedir Ancak daha sonralari Assur Devleti zayiflayinca Kimmerlerle anlasan Tabal Devleti vergi odemeyi durdurur Yazili belgelere gore Mugallu nun oglu ussi Assur bani apli ye onceleri babasinin vergisini odemeye devam etmis fakat sonra baskaldirmis ve bu yuzden Tanri Assur un gazabina ugramis ve yakilarak cezalandirilmistir Hilakku Krali Sandasarme zamaninda Hilakku Tabal ve Que birlesir Bolge zamanla Kilikia adini alir Assur Devletinin yikilmasindan sonra bagimsiz olan Kilikya Devleti 585 te gucunun doruguna ulasir Babilliler Que Ulkesini Hume Hilakku ulkesini Pirindu Kummuh Ulkesini ise Kimuhi olarak adlandiriyorlardi