Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Gömülü İşletim Sistemi (GİS), özel olarak gömülü bilgisayar için tasarlanmış bir işletim sistemidir. Bu sistemler, belirli görevleri yerine getirmek için işlevselliği ve güvenilirliği artırmayı amaçlar. Eğer kullanılan çoklu görev yöntemi zamanında görev yürütülmesine olanak tanıyorsa, böyle bir işletim sistemi gerçek zamanlı işletim sistemi (RTOS) olarak nitelendirilebilir.
Genel bakış
Gömülü işletim sistemleri, kamera ve mobil telefon gibi tüketici elektroniği ürünlerinin ayrılmaz bir parçasıdır. Ayrıca, otomotiv elektroniğinde kullanılarak hız sabitleme ve navigasyon gibi işlevlere yardımcı olur. Bunun yanı sıra, fabrika otomasyonu altyapısında da önemli bir rol oynar. Gömülü işletim sistemlerinin günlük kullanımları arasında görüntü tarayıcı, fotokopi makinesi ve kablosuz erişim noktası gibi ofis otomasyonu cihazları yer alır. Ayrıca, güvenlik sistemleri de dahil olmak üzere ev otomasyonu sistemleri gömülü işletim sistemlerine dayanır.
Tasarım
Gömülü sistemler, bir işlemci ve buna karşılık gelen yazılımdan oluşur. Gömülü yazılım, çalıştırılabilir dosyalar ve çalışma zamanı sırasında geçici veri işleme için depolama gerektirir. Gömülü sistemler genellikle ana bellek bileşenleri olarak ROM ve RAM kullanır. Gömülü sistemler, işlevsellik için giriş ve çıkış arayüzlerine ihtiyaç duyar. Gömülü donanım yapılandırmaları genellikle benzersizdir ve uygulamaya göre değişiklik gösterir. Gömülü sistem donanımının kaynak kısıtlamaları nedeniyle, işletim sistemleri dar bir kapsamda tasarlanır ve belirli uygulamalara uyarlanarak donanım sınırlamaları içinde en iyi şekilde çalışması sağlanır. Donanımı düzenleyen ve kontrol eden gömülü işletim sisteminin seçimi, genellikle gerekli ek gömülü donanım bileşenlerini de belirler.
Yazılım geliştiriciler, Merkezi İşlem Birimi (CPU)'nun tam işlem gücünden yararlanmak için temel kodları assembly diliyle yazabilir. Makineye uyumlu olması nedeniyle assembly dili, deterministik sistemlerde hızı artırabilir ancak taşınabilirliği ve sürdürülebilirliği azaltabilir. Gömülü işletim sistemleri genellikle "C" gibi taşınabilir programlama dilleriyle yazılır.
Tarihçe
Erken dönem gömülü işletim sistemleri
Gerçek zamanlı çoklu görev çekirdeği kavramı 1970'lerin sonlarında ortaya çıktı. 1980'lerde, gömülü sistem uygulamalarının karmaşıklığının artmasıyla birlikte, gerçek zamanlı çoklu görev çekirdeğine sahip işletim sistemleri, gömülü sistem geliştirme süreçlerinin değişen gereksinimlerini karşılamakta zorlandı. Bu durum, gerçek zamanlı çoklu görev çekirdeğinin evrilerek ağ iletişimi, dosya yönetimi, geliştirme ve hata ayıklama yeteneklerini içeren kapsamlı bir işletim sistemine (RTOS) dönüşmesine yol açtı.
Günümüzde RTOS, küresel bir endüstri haline gelmiştir. 1981 yılında Ready System, dünyanın ilk ticari gömülü gerçek zamanlı çekirdeği olan VRTX32'yi geliştirdi. 1993 yılında gerçekleşen bir birleşmenin ardından, Ready System ve Silikon Vadisi merkezli Microtec Research, VRTXmc üzerine inşa edilen iki yeni RTOS çekirdeği, VRTX32 ve VRTXsa'yı geliştirdi. Aynı dönemde VRTX entegre geliştirme ortamı olan Spectra tanıtıldı.
1996 yılında Microsoft x86, ARM, SH4 ve MIPS gibi çeşitli işlemci mimarilerini destekleyen gömülü işletim sistemi WinCE'yi piyasaya sürdü. WinCE, 2018 yılında ana akım desteğin sona ermesiyle birlikte artık kullanılmaz hale gelmiştir.
OS-9 ve VxWorks de öne çıkan gömülü işletim sistemlerindendir.
Modern gömülü işletim sistemleri
Günümüzde Nesnelerin İnterneti (IoT) alanında, gömülü cihazlar yaygın olarak kullanılmaktadır ve yalnızca otomobiller bile yüzlerce sensör barındırmaktadır. Geleneksel gömülü sistemlerin aksine, IoT sistemleri daha düşük güç tüketimi, artırılmış güvenlik ve güvenilirlik ile geçici ağ oluşturma yeteneği gerektirir.[]. İletişim katmanı, farklı protokoller arasında dönüşümü sağlarken, uygulama katmanı Internet üzerinden bulut bilişim yeteneklerini desteklemelidir.
Günümüz gömülü işletim sistemleri
Sonuç olarak, OpenWrt, Zeroshell, Android, LineageOS, LEDE, LibreCMC gibi Embedded Linux türevleri OpenHarmony, Oniro OS, HarmonyOS, NetBSD, PX5 RTOS, ThreadX, FreeRTOS, Tock gibi birçok yeni gömülü işletim sistemi popülerlik kazanmıştır.
Linux tabanlı projeler
Çeşitli gömülü sistemlerde çalışabilen işletim sistemleri oluşturmak amacıyla birçok Linux tabanlı proje, araç takımı ve çerçeve geliştirilmiştir. Bu projeler arasında OpenEmbedded, BusyBox, uClibc, musl libc ve Buildroot öne çıkmaktadır.
Ayrıca bakınız
- Gömülü Sistemlerde Linux
- Gömülebilir Linux Çekirdek Alt Kümesi (ELKS), bir disket üzerine sığabilen bir Linux işletim sistemidir.
- İşletim Sistemleri Listesi
- OpenWrt
- En Az Ayrıcalık İlkesi (Bilgisayar Güvenliği)
Kaynakça
- ^ Jabeen, Qamar; Khan, Fazlullah; Hayat, Muhammad Nouman; Khan, Haroon; Jan, Syed Roohullah; Ullah, Farman (11 Mayıs 2016). "A Survey: Embedded Systems Supporting By Different Operating Systems". arXiv:1610.07899 $2.
- ^ "Definition of embedded OS". PC Magazine. 24 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2023.
- ^ Alan Holt; Chi-Yu Huang (2018). Embedded Operating Systems: A Practical Approach. Springer International Publishing. s. 5. ISBN .
- ^ Sager, P. M.; Agarwal, V. (November 2002). "Embedded operating systems for real-time applications" (PDF). M. Tech. Credit Seminar Report. Electronic Systems Group, EE Dept, IIT Bombay. s. 14. 23 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Şubat 2025.
- ^ "Microsoft - Lifecycle for Windows Embedded Compact 2013". Microsoft Docs. 3 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2022.
- ^ Barbieri, Edoardo (24 Kasım 2021). "What is embedded Linux?". Ubuntu. 29 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2023.
- ^ "Chapter 1. What is NetBSD?". NetBSD. 25 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2023.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Gomulu Isletim Sistemi GIS ozel olarak gomulu bilgisayar icin tasarlanmis bir isletim sistemidir Bu sistemler belirli gorevleri yerine getirmek icin islevselligi ve guvenilirligi artirmayi amaclar Eger kullanilan coklu gorev yontemi zamaninda gorev yurutulmesine olanak taniyorsa boyle bir isletim sistemi gercek zamanli isletim sistemi RTOS olarak nitelendirilebilir Bir eklenti karti uzerinde bulunan islemci bellek guc kaynagi ve cesitli harici arayuzlere sahip bir gomulu sistem Genel bakis2010 yilinda kullanilan bir Xerox Document Centre 505 dijital fotokopi makinesi Gomulu isletim sistemleri kamera ve mobil telefon gibi tuketici elektronigi urunlerinin ayrilmaz bir parcasidir Ayrica otomotiv elektroniginde kullanilarak hiz sabitleme ve navigasyon gibi islevlere yardimci olur Bunun yani sira fabrika otomasyonu altyapisinda da onemli bir rol oynar Gomulu isletim sistemlerinin gunluk kullanimlari arasinda goruntu tarayici fotokopi makinesi ve kablosuz erisim noktasi gibi ofis otomasyonu cihazlari yer alir Ayrica guvenlik sistemleri de dahil olmak uzere ev otomasyonu sistemleri gomulu isletim sistemlerine dayanir TasarimGomulu sistemler bir islemci ve buna karsilik gelen yazilimdan olusur Gomulu yazilim calistirilabilir dosyalar ve calisma zamani sirasinda gecici veri isleme icin depolama gerektirir Gomulu sistemler genellikle ana bellek bilesenleri olarak ROM ve RAM kullanir Gomulu sistemler islevsellik icin giris ve cikis arayuzlerine ihtiyac duyar Gomulu donanim yapilandirmalari genellikle benzersizdir ve uygulamaya gore degisiklik gosterir Gomulu sistem donaniminin kaynak kisitlamalari nedeniyle isletim sistemleri dar bir kapsamda tasarlanir ve belirli uygulamalara uyarlanarak donanim sinirlamalari icinde en iyi sekilde calismasi saglanir Donanimi duzenleyen ve kontrol eden gomulu isletim sisteminin secimi genellikle gerekli ek gomulu donanim bilesenlerini de belirler Yazilim gelistiriciler Merkezi Islem Birimi CPU nun tam islem gucunden yararlanmak icin temel kodlari assembly diliyle yazabilir Makineye uyumlu olmasi nedeniyle assembly dili deterministik sistemlerde hizi artirabilir ancak tasinabilirligi ve surdurulebilirligi azaltabilir Gomulu isletim sistemleri genellikle C gibi tasinabilir programlama dilleriyle yazilir TarihceErken donem gomulu isletim sistemleri Gercek zamanli coklu gorev cekirdegi kavrami 1970 lerin sonlarinda ortaya cikti 1980 lerde gomulu sistem uygulamalarinin karmasikliginin artmasiyla birlikte gercek zamanli coklu gorev cekirdegine sahip isletim sistemleri gomulu sistem gelistirme sureclerinin degisen gereksinimlerini karsilamakta zorlandi Bu durum gercek zamanli coklu gorev cekirdeginin evrilerek ag iletisimi dosya yonetimi gelistirme ve hata ayiklama yeteneklerini iceren kapsamli bir isletim sistemine RTOS donusmesine yol acti Gunumuzde RTOS kuresel bir endustri haline gelmistir 1981 yilinda Ready System dunyanin ilk ticari gomulu gercek zamanli cekirdegi olan VRTX32 yi gelistirdi 1993 yilinda gerceklesen bir birlesmenin ardindan Ready System ve Silikon Vadisi merkezli Microtec Research VRTXmc uzerine insa edilen iki yeni RTOS cekirdegi VRTX32 ve VRTXsa yi gelistirdi Ayni donemde VRTX entegre gelistirme ortami olan Spectra tanitildi 1996 yilinda Microsoft x86 ARM SH4 ve MIPS gibi cesitli islemci mimarilerini destekleyen gomulu isletim sistemi WinCE yi piyasaya surdu WinCE 2018 yilinda ana akim destegin sona ermesiyle birlikte artik kullanilmaz hale gelmistir OS 9 ve VxWorks de one cikan gomulu isletim sistemlerindendir Modern gomulu isletim sistemleri Gunumuzde Nesnelerin Interneti IoT alaninda gomulu cihazlar yaygin olarak kullanilmaktadir ve yalnizca otomobiller bile yuzlerce sensor barindirmaktadir Geleneksel gomulu sistemlerin aksine IoT sistemleri daha dusuk guc tuketimi artirilmis guvenlik ve guvenilirlik ile gecici ag olusturma yetenegi gerektirir kaynak belirtilmeli Iletisim katmani farkli protokoller arasinda donusumu saglarken uygulama katmani Internet uzerinden bulut bilisim yeteneklerini desteklemelidir Gunumuz gomulu isletim sistemleriSonuc olarak OpenWrt Zeroshell Android LineageOS LEDE LibreCMC gibi Embedded Linux turevleri OpenHarmony Oniro OS HarmonyOS NetBSD PX5 RTOS ThreadX FreeRTOS Tock gibi bircok yeni gomulu isletim sistemi populerlik kazanmistir Linux tabanli projelerCesitli gomulu sistemlerde calisabilen isletim sistemleri olusturmak amaciyla bircok Linux tabanli proje arac takimi ve cerceve gelistirilmistir Bu projeler arasinda OpenEmbedded BusyBox uClibc musl libc ve Buildroot one cikmaktadir Ayrica bakinizGomulu Sistemlerde Linux Gomulebilir Linux Cekirdek Alt Kumesi ELKS bir disket uzerine sigabilen bir Linux isletim sistemidir Isletim Sistemleri Listesi OpenWrt En Az Ayricalik Ilkesi Bilgisayar Guvenligi Kaynakca Jabeen Qamar Khan Fazlullah Hayat Muhammad Nouman Khan Haroon Jan Syed Roohullah Ullah Farman 11 Mayis 2016 A Survey Embedded Systems Supporting By Different Operating Systems arXiv 1610 07899 2 Definition of embedded OS PC Magazine 24 Temmuz 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Eylul 2023 Alan Holt Chi Yu Huang 2018 Embedded Operating Systems A Practical Approach Springer International Publishing s 5 ISBN 9783319729770 Sager P M Agarwal V November 2002 Embedded operating systems for real time applications PDF M Tech Credit Seminar Report Electronic Systems Group EE Dept IIT Bombay s 14 23 Ocak 2025 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF Erisim tarihi 2 Subat 2025 Microsoft Lifecycle for Windows Embedded Compact 2013 Microsoft Docs 3 Subat 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Subat 2022 Barbieri Edoardo 24 Kasim 2021 What is embedded Linux Ubuntu 29 Eylul 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Eylul 2023 Chapter 1 What is NetBSD NetBSD 25 Ekim 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Eylul 2023