Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hâdî (Arapça: الهادي) ya da tam künyesiyle Ebû Muhammed Mûsâ el-Hâdî-İlelhak bin Muhammed el-Mehdî (d. 764 - ö. 14 Eylül, 786) dördüncü Abbasiler halifesidir. Babası Mehdi öldüğünde, 785'te, Abbasi Halifesi olmuş ve iki yıl, 785-786, halifelik yapmıştır. Kısa halifelik döneminde idare ettiği imparatorluğun çeşitli bölgelerinde askerî mücadeleler yapılması gerekmiştir.
| Hâdî | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Abbâsî Halifesi | |||||
| Hüküm süresi | 785 - 786 | ||||
| Önce gelen | Mehdî | ||||
| Sonra gelen | Hârûnurreşîd | ||||
| Doğum | 764 | ||||
| Ölüm | 14 Eylül 786 | ||||
| |||||
| Hanedan | Abbâsî Hanedanı | ||||
| Babası | Mehdî | ||||
| Annesi | Hayzuran | ||||
| Dini | Sünni İslam | ||||
Hilafeti sırasında halka açık olmasıyla ün yapmıştır. Bağdat'taki sarayını kendine devlet idaresini şikayet etmek veya başka bir devlet desteği elde etmek isteyen her türlü halktan kişiler için açık tutmuştu. Bu nedenle Abbasilerin Emevilere nazaran daha açık ve progresif bir devlet idare şekli uygulama politikasına gerçek katkılar yapmıştır.
Yaşamı
Halife olmadan Musa adıyla bilinen Hadi ile sonradan halife olacak Harun Reşid kardeştiler ve anneleri Hayruzan Yemen asıllı bir cariye idi. Babaları Mehdi miladi 775'te (Hicri 159'da) halifeliğe geçer geçmez bu cariyeyi kölelikten azat etmiş ve onunla evlenmiştir. Annesi küçük kardeşi Harun Reşid'i babasının varisi olmasını istemekle beraber, halife Mehdi birinci oğlu olan Hadi'yi varis olarak seçmişti. Bu nedenle Hadi ile Harun Reşid arası pek iyi değildi.
Mehdi 785'te öldüğü zaman Harun Reşid Bağdat'ta bulunmaktaydı ve Hadi ise Taberistan'da isyan eden eyalet valisinin birliklerini kovalamakla meşguldü. Harun Reşid halifelik mührünü ve diğer alametlerini hemen Taberistan'a, ağabeyi ve yeni halife Hadi'ye gönderme emri vermişti. Fakat Bağdat'ta bulunan askerler iki yıllık maaşlarına eşit bir tahta çıkma bahşişi verilmeden Hadi'ye halife olarak biat etmeyeceklerini bildirdiler. Hadi'nin annesi Hayruzan küçük oğlu Harun Reşid'i ve vezir Yahya Bermaki'yi bu sorunu çözmeye çağırdı. Yahya Bermaki, Hadi'nin kardeşini kıskandığını bildiği için, Harun'u hiç işe karıştırmadan kendi başına askerlerin liderleri ile müzakerelere girişti ve 1,5 yıllık maaş tahta geçme bahşişi verilmesi üzerine anlaşıldı. Hadi, Yahya'nın gösterdiği bu başarıdan dolayı ondan çok hoşnut kaldığını belirtti.
Halife olduktan hemen sonra Hadi hemen isyanlarla uğraşmaya başladı. Ali yanlıları Mekke ve Medine'de ve Hariciler de Irak'ta isyana başladılar.
İsyanın çıkmasının Ali taraftarlarının Mekke'de bulunan yandaşlarının Ali'nin evinde şarap içerken yakalanmaları ve ceza olarak şehir sokaklarında başlarına yular takılmış olarak dolaştırılmalarına protesto olarak çıktığı bildirilir. Hüseyin bin Ali bin Hasan Medine'de kendini halife ilan etti. Hadi'nin gönderdiği askerî birlikler 'nda Ali yanlıları yenilgiye uğratarak bu isyanı bastırdı ve bu sırada Hüseyin ve birçok taraftarı öldürüldü. Fakat Hüseyin'in bir kuzeni, Ali bin Ebu Talip'nin soyundan gelen İdris bin Abdullah sağ kalıp bir Mısırlı ulak idarecisi olan "Vadih" yardımı ile İfrikiye'nin en batısına kaçmayı başardı. Bugünkü Berberler arasında Fas'ta İdrisiler adı verilen bir devlet kurdu. Mısırlı ulaklar idarecisi ise yakalanıp idam edildi.
Haricîlerin Irak'taki isyanı da Hadi'nin gönderdiği birlikler tarafından hemen bastırıldı.
Bizanslılar da sınırlarda hücumlara geçip Abbasiler elindeki eski Bizans arazilerini geri alma hedefli askeri girişler yaptılar. Fakat bunları önleyen Arap birlikleri Bizanslıları geri çekilmeye zorladı ve Abbasilerin ufak arazi kazançları oldu.
Hadi'nin diğer bir politikası ailesinin idareye karışmasını önlemek ve kendinin her istediklerinin olmasını sağlamaya çalışmak oldu. Bu nedenle babası zamanında Bağdat'ta epey güç kazanmış olan annesi Hayzuran'i devlet işlerinde ayrılmasını ve kendinden dilekte bulunmak için evine gelenleri kabul etmemesini istedi. Annesinin koruma memurlarını kaldırdı ve annesine saray mensuplarının annesini dinlemesini yasak etti. Annesi bunun için oğlundan bir intikam almak için beklemeye koyuldu.
Diğer taraftan Hadi, aynı babası Mehdi gibi, kendinde hilafette varis olacak ve veliaht olan kardeşi Harun Reşid'i bu rolden ayrıma ve kendi küçük oğlunu kendine varis olarak kabul edilmesini sağlama maksadıyla istişareler girişti. Etrafında toplanmış olan ve kendine dalkavukluk etmek isteyen devlet ricalinin hemen hepsi bu veliaht değişmesini kabul etti. Ancak Yahya Barmaki, Hadi'yi böyle aceleci ve pek akla uygun olmayan tedbire karşı uyardı. Hadi bir zaman düşündükten sonra dalkavuklarına uyarak oğlunu varis ve veliaht ilan etti ve kendini uyaran Yahya Bermaki'yi zindana attırdı. Harun Reşid ise görevlerinden ayrılıp kendine ait bir kırsal köşke sanki emekli olarak çekildi.
Bundan hemen sonra Hadi Musul yakınlarında bulunan bir av köşküne gitti. Burada iken hasta düştü ve öldü. Sonunun nasıl ortaya çıktığı tarihin gizemli konularından biridir. Zamanının bazı tarihçileri, halife hastalandığı zaman annesi Hayruzan Hadi'nin bir cariyesini Hadi'nin başına bir yastık koyup boğulmasına teşvik ettiğini ve bu suikastı yapmadan önce de diğer Abbasi eyaletleri valileri ile gizlice mektuplaşarak taht varisinin Harun Reşid olduğunu kabul ettirdiğini yazmaktadırlar. Bunun ne kadar doğru olduğu bilinmemekle beraber Hadi'nin ölümünden sonra hilafet, kardeşi Harun Reşid geçmiştir.
Hadi ve ondan sonra gelen iki halife zamanında Fars etkileri ve modası Abbasi sarayında çok popülerdi. İran yeni yılı Nevruz ve diğer İran dini törenleri her tarafta kutlanmaktaydı. İranlı modası elbiseler ve kavuklar saraylılar tarafından en son moda olarak giyilmeye başlandı. Bu Araplar aleyhine Arap olmayan Müslümanları övüp yükseltmek eğilimi sonra 20-30 yıl devam etti ve sonunda "Şububiya" adlı bir harekete kaynak oldu. Bu eğilime inanlara göre İranlılar (hatta Bizans Rumları) hem sanatta, ilimde ve fende Araplardan her zaman üstün olmuşlardır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Dış bağlantılar
- Hitti, Philip H. (çev. Salih Tuğ), (1968) Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi (IV Cilt), İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
- Üçok, Bahriye (1979) İslam Tarihi Emeviler- Abbasiler, Devlet Kitapları, Ankara: Milli Eğitim Basımevi (1.Basım:1968)
- Muir, William (1924), ''The Caliphate, Its Rise, Decline and Fall [2] 29 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Chapter LXIV :al-Hadi and Harun ar-Rachid (İngilizce) (Erişim tarihi: 30.8.2009)
- al-Masudi (Ing. cev. Paul Lunde ve Caroline Stone) (1989), The Meadows of Gold, The Abbasids, Londra:Kegan Paul 1989 (İngilizce)
- Muhammad ibn Jarir al-Tabari (Ing. cev. C.E. Bosworth) (1989) "The History of al-Tabari" volume XXX "The 'Abbasid Caliphate in Equilibrium" Albany:SUNY. (İngilizce)
- (Abbasside) 13 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Fransızca Wikipedia Al-Hadi (Abbasside) maddesi (Fransızca) (Erişim tarihi: 30.8.2009)
- [3] 26 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. İngilizce Wikipedia Al-Hadi maddesi (İngilizce) (Erişim tarihi: 30.8.2009)
Hâdî Doğumu: ? Ölümü: 786 | ||
| Sünni İslam unvanları | ||
|---|---|---|
| Önce gelen Mehdî | Abbâsî Halifesi 785 - 786 | Sonra gelen Harun Reşid |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hadi Arapca الهادي ya da tam kunyesiyle Ebu Muhammed Musa el Hadi Ilelhak bin Muhammed el Mehdi d 764 o 14 Eylul 786 dorduncu Abbasiler halifesidir Babasi Mehdi oldugunde 785 te Abbasi Halifesi olmus ve iki yil 785 786 halifelik yapmistir Kisa halifelik doneminde idare ettigi imparatorlugun cesitli bolgelerinde askeri mucadeleler yapilmasi gerekmistir HadiAbbasi HalifesiHukum suresi785 786Once gelenMehdiSonra gelenHarunurresidDogum764Olum14 Eylul 786Tam adiEbu Muhammed Musa el Hadi Ilelhak bin Muhammed el MehdiHanedanAbbasi HanedaniBabasiMehdiAnnesiHayzuranDiniSunni Islam Hilafeti sirasinda halka acik olmasiyla un yapmistir Bagdat taki sarayini kendine devlet idaresini sikayet etmek veya baska bir devlet destegi elde etmek isteyen her turlu halktan kisiler icin acik tutmustu Bu nedenle Abbasilerin Emevilere nazaran daha acik ve progresif bir devlet idare sekli uygulama politikasina gercek katkilar yapmistir YasamiHalife olmadan Musa adiyla bilinen Hadi ile sonradan halife olacak Harun Resid kardestiler ve anneleri Hayruzan Yemen asilli bir cariye idi Babalari Mehdi miladi 775 te Hicri 159 da halifelige gecer gecmez bu cariyeyi kolelikten azat etmis ve onunla evlenmistir Annesi kucuk kardesi Harun Resid i babasinin varisi olmasini istemekle beraber halife Mehdi birinci oglu olan Hadi yi varis olarak secmisti Bu nedenle Hadi ile Harun Resid arasi pek iyi degildi Mehdi 785 te oldugu zaman Harun Resid Bagdat ta bulunmaktaydi ve Hadi ise Taberistan da isyan eden eyalet valisinin birliklerini kovalamakla mesguldu Harun Resid halifelik muhrunu ve diger alametlerini hemen Taberistan a agabeyi ve yeni halife Hadi ye gonderme emri vermisti Fakat Bagdat ta bulunan askerler iki yillik maaslarina esit bir tahta cikma bahsisi verilmeden Hadi ye halife olarak biat etmeyeceklerini bildirdiler Hadi nin annesi Hayruzan kucuk oglu Harun Resid i ve vezir Yahya Bermaki yi bu sorunu cozmeye cagirdi Yahya Bermaki Hadi nin kardesini kiskandigini bildigi icin Harun u hic ise karistirmadan kendi basina askerlerin liderleri ile muzakerelere giristi ve 1 5 yillik maas tahta gecme bahsisi verilmesi uzerine anlasildi Hadi Yahya nin gosterdigi bu basaridan dolayi ondan cok hosnut kaldigini belirtti Halife olduktan hemen sonra Hadi hemen isyanlarla ugrasmaya basladi Ali yanlilari Mekke ve Medine de ve Hariciler de Irak ta isyana basladilar Isyanin cikmasinin Ali taraftarlarinin Mekke de bulunan yandaslarinin Ali nin evinde sarap icerken yakalanmalari ve ceza olarak sehir sokaklarinda baslarina yular takilmis olarak dolastirilmalarina protesto olarak ciktigi bildirilir Huseyin bin Ali bin Hasan Medine de kendini halife ilan etti Hadi nin gonderdigi askeri birlikler nda Ali yanlilari yenilgiye ugratarak bu isyani bastirdi ve bu sirada Huseyin ve bircok taraftari olduruldu Fakat Huseyin in bir kuzeni Ali bin Ebu Talip nin soyundan gelen Idris bin Abdullah sag kalip bir Misirli ulak idarecisi olan Vadih yardimi ile Ifrikiye nin en batisina kacmayi basardi Bugunku Berberler arasinda Fas ta Idrisiler adi verilen bir devlet kurdu Misirli ulaklar idarecisi ise yakalanip idam edildi Haricilerin Irak taki isyani da Hadi nin gonderdigi birlikler tarafindan hemen bastirildi Bizanslilar da sinirlarda hucumlara gecip Abbasiler elindeki eski Bizans arazilerini geri alma hedefli askeri girisler yaptilar Fakat bunlari onleyen Arap birlikleri Bizanslilari geri cekilmeye zorladi ve Abbasilerin ufak arazi kazanclari oldu Hadi nin diger bir politikasi ailesinin idareye karismasini onlemek ve kendinin her istediklerinin olmasini saglamaya calismak oldu Bu nedenle babasi zamaninda Bagdat ta epey guc kazanmis olan annesi Hayzuran i devlet islerinde ayrilmasini ve kendinden dilekte bulunmak icin evine gelenleri kabul etmemesini istedi Annesinin koruma memurlarini kaldirdi ve annesine saray mensuplarinin annesini dinlemesini yasak etti Annesi bunun icin oglundan bir intikam almak icin beklemeye koyuldu Diger taraftan Hadi ayni babasi Mehdi gibi kendinde hilafette varis olacak ve veliaht olan kardesi Harun Resid i bu rolden ayrima ve kendi kucuk oglunu kendine varis olarak kabul edilmesini saglama maksadiyla istisareler giristi Etrafinda toplanmis olan ve kendine dalkavukluk etmek isteyen devlet ricalinin hemen hepsi bu veliaht degismesini kabul etti Ancak Yahya Barmaki Hadi yi boyle aceleci ve pek akla uygun olmayan tedbire karsi uyardi Hadi bir zaman dusundukten sonra dalkavuklarina uyarak oglunu varis ve veliaht ilan etti ve kendini uyaran Yahya Bermaki yi zindana attirdi Harun Resid ise gorevlerinden ayrilip kendine ait bir kirsal koske sanki emekli olarak cekildi Bundan hemen sonra Hadi Musul yakinlarinda bulunan bir av koskune gitti Burada iken hasta dustu ve oldu Sonunun nasil ortaya ciktigi tarihin gizemli konularindan biridir Zamaninin bazi tarihcileri halife hastalandigi zaman annesi Hayruzan Hadi nin bir cariyesini Hadi nin basina bir yastik koyup bogulmasina tesvik ettigini ve bu suikasti yapmadan once de diger Abbasi eyaletleri valileri ile gizlice mektuplasarak taht varisinin Harun Resid oldugunu kabul ettirdigini yazmaktadirlar Bunun ne kadar dogru oldugu bilinmemekle beraber Hadi nin olumunden sonra hilafet kardesi Harun Resid gecmistir Hadi ve ondan sonra gelen iki halife zamaninda Fars etkileri ve modasi Abbasi sarayinda cok populerdi Iran yeni yili Nevruz ve diger Iran dini torenleri her tarafta kutlanmaktaydi Iranli modasi elbiseler ve kavuklar saraylilar tarafindan en son moda olarak giyilmeye baslandi Bu Araplar aleyhine Arap olmayan Muslumanlari ovup yukseltmek egilimi sonra 20 30 yil devam etti ve sonunda Sububiya adli bir harekete kaynak oldu Bu egilime inanlara gore Iranlilar hatta Bizans Rumlari hem sanatta ilimde ve fende Araplardan her zaman ustun olmuslardir Ayrica bakinizAbbasi Halifeleri soyagaci ve listeleriKaynakca a b c d Muir William 1924 The Caliphate Its Rise Decline and Fall 1 29 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Bolum 64 Ingilizce Erisim tarihi 30 8 2009 Dis baglantilarHitti Philip H cev Salih Tug 1968 Siyasi ve Kulturel Islam Tarihi IV Cilt Istanbul Bogazici Yayinlari Ucok Bahriye 1979 Islam Tarihi Emeviler Abbasiler Devlet Kitaplari Ankara Milli Egitim Basimevi 1 Basim 1968 Muir William 1924 The Caliphate Its Rise Decline and Fall 2 29 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Chapter LXIV al Hadi and Harun ar Rachid Ingilizce Erisim tarihi 30 8 2009 al Masudi Ing cev Paul Lunde ve Caroline Stone 1989 The Meadows of Gold The Abbasids Londra Kegan Paul 1989 Ingilizce Muhammad ibn Jarir al Tabari Ing cev C E Bosworth 1989 The History of al Tabari volume XXX The Abbasid Caliphate in Equilibrium Albany SUNY Ingilizce Abbasside 13 Eylul 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Fransizca Wikipedia Al Hadi Abbasside maddesi Fransizca Erisim tarihi 30 8 2009 3 26 Agustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Ingilizce Wikipedia Al Hadi maddesi Ingilizce Erisim tarihi 30 8 2009 HadiAbbasiDogumu Olumu 786Sunni Islam unvanlariOnce gelen Mehdi Abbasi Halifesi 785 786 Sonra gelen Harun Resid