Bu madde, uygun değildir.Ocak 2014) ( |
Hukukun üstünlüğü, temel olarak hukukun bir topluluktaki veya ülkedeki yayılmışlığını ve yetkisinin yüksekliğini ifade eder. Özellikle de devlet ve hükûmet yetkisini elinde tutanlara karşı üstünlüğünün altı çizilir.
Kavram, her ne kadar Platon tarafından yapılan savunma sırasında üstü kapalı olarak geçse de, ilk defa açıkça Aristo tarafından "hukuk yönetmelidir (hükmetmelidir)" şeklinde kullanılmıştır denilebilir.
Hukukun üstünlüğü kavramı, tarihsel süreçte Avrupa'nın atlatmış olduğu monarşi, feodalizm ve Katolik Kilisesi'nin imtiyazlı durumlarına (dokunulmazlıklarına) karşı önem kazanmıştır. Hukukun üstünlüğü ayrıca, her vatandaşın hukukun muhatabı olabileceği anlamına da gelir. Yani kimse imtiyazlı olamaz. Bu fikir, özellikle yöneticilerin hukukun altında olduğu ve hiç kimse ve hiçbir kurumun, hukukun üstünde olmadığı (örneğin ruhban sınıfının veya kralların üstünlüğü gibi) anlamına gelmektedir.
Her ne kadar hukukun üstünlüğü kavramı, politikacılar, yargıçlar ve akademisyenler tarafından yaygınca kullanılsa da, kavramın anlaşılmasının son derece güç olduğu da iddia edilmektedir. Hukukun üstünlüğü kavramsal olarak şekilci ("ince") ve asli ("kalın") olarak iki yaklaşımla ifade edilebilir. İlk kavramsal yaklaşıma, yani şekilci (şekli veya usule yönelik) yaklaşıma göre, hukuk kavramının içerisindeki adalet önemli olmakla birlikte, belirleyici olan kurallar ve kanunlardır. Bu yaklaşımda adaletten çok kurallar ve kanunlar ön planda tutulur. Buna karşılık asli (veya esasa yönelik) yaklaşımda, esas olan adalettir ve kurallar ve kanunların ötesine geçilerek, gerçek anlamda adaletin (hakkın) sağlanıp sağlanmadığı sorgulanır. Günümüzde kabul gören yaklaşım ise, gerçek anlamda hukuk (hak/adalet) üstünlüğüdür. Kuralcı ve şekilci anlayışa ise karşı çıkılmaktadır.
Terimin tarihsel süreci
Antik Yunan'da hukukun üstünlüğü
Terim, Aristo'nun Politika isimli eserine kadar dayandırılabilir. Bu eserde 'hukuk yönetmelidir' ifadesi geçmektedir. Hukukun üstünlüğü kavramı, antik yunandan başlayarak tarihsel süreçte, Avrupa'da yaşanan imtiyazlı sınıflara karşı gelişmiştir. Antik yunanda bulunan "en iyi yönetim biçimi, en iyi adamlar tarafından yönetilmektir" anlayışına karşı Platon tarafından yapılan savunmada ortaya çıktığı da söylenebilir.Platon'un, bu tanımda geçen "En iyi adamlar" topluluğunun, kanunlara uyacak kadar "iyi" olduklarını umar. Bu duygusunu şu sözlerle ifade eder : Hukuk ve diğer bir otorite karşı karşıya geldiğinde, devletin çökmesi çok da uzak değildir, ama hukuk, devletin efendisi ise ve devlet de hukukun kölesi ise, ancak bu durumda bir ümit vardır ve insanlar, Tanrı'nın devlete yağdırdığı kutsamanın tadına varabilirler.
İslam'da hukukun üstünlüğü
Kavram, İslami kaynaklara, kelimesi kelimesine, 17. yüzyılda girmiştir ve hukukun halifeden bile üstün olduğu açıkça yazılmıştır. Ancak bazı İslam alimleri bu terimi Muhammed dönemindeki bazı hadislere kadar dayandırmaktadır. Örneğin, Veda Hutbesi'nde geçen "Size iki şeyi bırakıyorum, bunlara bağlı kaldığınız sürece asla sapmaz, zelil ve hakir olmazsınız; Allah'ın Kitabı Kur'an ile Sünnetim." ifadesinin, İslami hukukun temeli olarak kabul edilebilecek Kur'an ve Sünnet tarafından açıklanan İlahi kuralların üstünlüğünü ifade ettiği düşünülmektedir. Şu ifadeler hukukun üstünlüğü kavramının, İslam'ın ilk günlerinden beri var olduğuna dayanak olarak gösterilir:[]
- “Hayır, Rabb'ine andolsun ki, onlar aralarındaki çekişmelerinde seni hakem tayin edip, senin verdiğin hükme, içlerinde bir sıkıntı duymadan, tam anlamıyla teslim olmadıkça inanmış sayılmazlar.” (Nisâ suresi, 65. ayet)
- “Kim bir haksızlığa uğradıktan sonra hakkını alırsa, işte onların aleyhine bir yol izlenemez.” (Şûrâ suresi, 41. ayet) “Ey iman edenler! Adaleti titizlikle ayakta tutan; kendiniz, anne babanız ve yakın akrabalarınızın aleyhine bile olsa, Allah için doğru şahitlik eden kimseler olun. Haklarında şahitlik yaptığınız kimseler, ister zengin, ister fakir olsunlar, Allah onlara daha yakındır. Hislerinize uyup, adaletten sapmayın…”(Nisâ suresi, 135. ayet)
- “Sizden evvelkilerin mahvolmalarının sebebi şudur ki: İçlerinden şerefli bir kimse çalınca onu cezasız bırakır; zayıf birisi çalınca ise kanunu tatbik eder, onu cezalandırırlardı. Allah'a yemin eder im ki, Muhammed'in kızı Fatma'da hırsızlık etse, cezasız bırakmazdım.” (Buhari, Enbiya)
Modern çağ
İlk olarak terimin ifadesi 1500 yılında Oxford sözlüğünde geçmektedir. Terim ayrıca 1610 yılında, bugünkü haliyle Kral I. James tarafından Lordlar Kamarası'nda kullanılmıştır. Bu ifade aşağıdaki şekildedir:
Majestelerinin krallığının, asil atalarının, kral ve kraliçelerinin, yönetimiyle yaşadığı mutluluk ve özgürlüğün pek çok farklı sebebi arasında, kesin bir hukukun üstünlüğü tarafından yönetilmek ve yönlendirilmekten daha dikkate değer, sevgili ve kıymetli bir şey daha yoktur, bu yönetimde haklar hem baştakilere hem de üyelere aittir ve herhangi muğlak bir hükûmete değil.
Günümüzdeki anlamı ve uygulamaları
Günümüzde farklı uygulamaları olmakla birlikte, hukukun üstünlüğü bir ülkenin "iyi yönetildiğini" gösteren kriterlerden birisi olarak kabul edilmektedir ve üzerinde anlaşılmış temel prensipler bulunmaktadır. Örneğin, Dünya Bankası tarafından Uluslararası Yönetim Göstergeleri, hukukun üstünlüğünü şu şekilde tanımlar: "hukukun üstünlüğü, toplumun kurallarının bir uzantısıdır ve polis ve mahkemelerin güç kullanımı için toplumda yapılmış bir sözleşmedir. " Bu tanıma dayanarak yine Dünya Bankası tarafından hazırlanan bir haritada ülkelerin durumu gösterilmiştir. Bir devletin, hukukun üstünlüğünü benimsemesi halinde, yönetimine nomocracy ismi verilebilir. Antik Yunan'da kullanılan 'nomos' kelimesi hukuk ve 'kratos' kelimesi ise güç anlamına gelmektedir. Yani kelime, hukukun gücü veya güncel haliyle hukukun üstünlüğü anlamındadır.
ABD'de uygulamalar
Amerika Birleşik Devletleri'nde Başkan, Kongre üyeleri ve Yüksek Mahkeme ve bütün devlet memurları da dahil olmak üzere, ABD Anayasası'nı, benimsemeli ve her şeyin üzerinde tutmalıdır. Bunun için, ilgili kişiler yemin etmektedir ve bu yemin, hukukun, herkesten daha üstün olduğunu sembolize eder. Aynı zamanda, federal hükûmetin, anayasada maddeler halinde sıralanmış birey haklarına aykırı olmamak şartıyla kanun yazmada takdir yetkisi bulunur. Aksi durumda yargının, bu yasa metnine müdahale etme hakkı doğar
Türkiye Cumhuriyeti'nde uygulamalar
Türkiye Cumhuriyeti'ndeki mevcut durum, ABD'deki uygulamalara çok benzemektedir. Bütün seçilmiş meclis üyeleri ve dolayısıyla bakanlar 'hukukun üstünlüğü' için mecliste yemin ederler. Bu yemin, hukukun üstünlüğü ilkesini ve hukukun bütün bireylerden üstün olduğu kabulünü temsil eder. Anayasa Mahkemesi'nin görevleri yine Anayasa tarafından tanımlanmıştır (1982 anayasası, ilgili maddeler 69, 90, 148 ve 149).
Dış bağlantılar
- Prof.Dr. Ali Şafak'la "İslâm ve Hukukun Üstünlüğü" Üzerine, Altınoluk Röportaj, 1989 - Haziran, Sayı: 040, Sayfa: 0192 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Anayasa Mahkemesinin Görevleri2 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Kaynakça
- ^ Cole, John et al. (1997). The Library of Congress 6 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., W. W. Norton & Company. s. 113
- ^ Black's Law Dictionary, 9th Edition, p. 1448. (Thomson Reuters, 2009). .
- ^ a b David Clarke, "The many meanings of the rule of law 8 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ." in Kanishka Jayasuriya, ed., Law, Capitalism and Power in Asia (New York: Routledge, 1998).
- ^ Tamanaha, Brian Z. (2004). On the Rule of Law. Cambridge University Press. s. 3.
- ^ Craig, Paul P. (1997). "Formal and Substantive Conceptions of the Rule of Law: An Analytical Framework". Public Law. s. 467.
- ^ Aristotle, 3.16
- ^ Cooper, John et al. Complete Works By Plato 27 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., page 1402 (Hackett Publishing, 1997).
- ^ Oxford English Dictionary (OED), "Rule of Law, n.[]", accessed April 27, 2013. According to the OED, this sentence from about 1500 A.D. was written by : "Lawes And constitutcions be ordeyned be cause the noysome Appetit of man maye be kepte vnder the Rewle of lawe by the wiche mankinde ys dewly enformed to lyue honestly." And this sentence from 1559 A.D. is attributed to : "A Magistrate should..kepe rekenyng of all mennes behauiours, and to be carefull, least thei despisyng the rule of lawe, growe to a wilfulnes."
- ^ . The Constitutional History of England, Volume 1, page 441 (1827).
- ^ Kaufman, Daniel et al. "Governance Matters VI: Governance Indicators for 1996-2006, World Bank Policy Research Working Paper No. 4280" 18 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (July 2007).
- ^ "Governance Matters 2008" 28 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., World Bank.
- ^ McIntyre, Kenneth B. (2004). The Limits of Political Theory: Oakeshott's Philosophy of Civil Association (British Idealist Studies bas.). Exeter, UK: Imprint Academic. s. 134. ISBN . OCLC 55908410.
- ^ Vile, John. A Companion to the United States Constitution and its Amendments 16 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., page 80 (Greenwood Publishing Group, 2006).
- ^ Osborn v. Bank of the United States 12 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 22 U. S. 738 (1824): "When [courts] are said to exercise a discretion, it is a mere legal discretion, a discretion to be exercised in discerning the course prescribed by law; and, when that is discerned, it is the duty of the court to follow it."
- ^ . 2 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2014.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Ocak 2014 Hukukun ustunlugu temel olarak hukukun bir topluluktaki veya ulkedeki yayilmisligini ve yetkisinin yuksekligini ifade eder Ozellikle de devlet ve hukumet yetkisini elinde tutanlara karsi ustunlugunun alti cizilir Bu mozaik hukukun yargi ve yasama yonlerini temsil eder Tahttaki kadin sucluyu cezalandirmak icin bir kilic ve liyakati odullendirmek icin bir palmiye dali tutar Zafer basini cevreler ve Minerva nin aegisi dogruluk ve bilgeligin zirhi anlamina gelir Kavram her ne kadar Platon tarafindan yapilan savunma sirasinda ustu kapali olarak gecse de ilk defa acikca Aristo tarafindan hukuk yonetmelidir hukmetmelidir seklinde kullanilmistir denilebilir Hukukun ustunlugu kavrami tarihsel surecte Avrupa nin atlatmis oldugu monarsi feodalizm ve Katolik Kilisesi nin imtiyazli durumlarina dokunulmazliklarina karsi onem kazanmistir Hukukun ustunlugu ayrica her vatandasin hukukun muhatabi olabilecegi anlamina da gelir Yani kimse imtiyazli olamaz Bu fikir ozellikle yoneticilerin hukukun altinda oldugu ve hic kimse ve hicbir kurumun hukukun ustunde olmadigi ornegin ruhban sinifinin veya krallarin ustunlugu gibi anlamina gelmektedir Her ne kadar hukukun ustunlugu kavrami politikacilar yargiclar ve akademisyenler tarafindan yayginca kullanilsa da kavramin anlasilmasinin son derece guc oldugu da iddia edilmektedir Hukukun ustunlugu kavramsal olarak sekilci ince ve asli kalin olarak iki yaklasimla ifade edilebilir Ilk kavramsal yaklasima yani sekilci sekli veya usule yonelik yaklasima gore hukuk kavraminin icerisindeki adalet onemli olmakla birlikte belirleyici olan kurallar ve kanunlardir Bu yaklasimda adaletten cok kurallar ve kanunlar on planda tutulur Buna karsilik asli veya esasa yonelik yaklasimda esas olan adalettir ve kurallar ve kanunlarin otesine gecilerek gercek anlamda adaletin hakkin saglanip saglanmadigi sorgulanir Gunumuzde kabul goren yaklasim ise gercek anlamda hukuk hak adalet ustunlugudur Kuralci ve sekilci anlayisa ise karsi cikilmaktadir Terimin tarihsel sureciAntik Yunan da hukukun ustunlugu Terim Aristo nun Politika isimli eserine kadar dayandirilabilir Bu eserde hukuk yonetmelidir ifadesi gecmektedir Hukukun ustunlugu kavrami antik yunandan baslayarak tarihsel surecte Avrupa da yasanan imtiyazli siniflara karsi gelismistir Antik yunanda bulunan en iyi yonetim bicimi en iyi adamlar tarafindan yonetilmektir anlayisina karsi Platon tarafindan yapilan savunmada ortaya ciktigi da soylenebilir Platon un bu tanimda gecen En iyi adamlar toplulugunun kanunlara uyacak kadar iyi olduklarini umar Bu duygusunu su sozlerle ifade eder Hukuk ve diger bir otorite karsi karsiya geldiginde devletin cokmesi cok da uzak degildir ama hukuk devletin efendisi ise ve devlet de hukukun kolesi ise ancak bu durumda bir umit vardir ve insanlar Tanri nin devlete yagdirdigi kutsamanin tadina varabilirler Islam da hukukun ustunlugu Kavram Islami kaynaklara kelimesi kelimesine 17 yuzyilda girmistir ve hukukun halifeden bile ustun oldugu acikca yazilmistir Ancak bazi Islam alimleri bu terimi Muhammed donemindeki bazi hadislere kadar dayandirmaktadir Ornegin Veda Hutbesi nde gecen Size iki seyi birakiyorum bunlara bagli kaldiginiz surece asla sapmaz zelil ve hakir olmazsiniz Allah in Kitabi Kur an ile Sunnetim ifadesinin Islami hukukun temeli olarak kabul edilebilecek Kur an ve Sunnet tarafindan aciklanan Ilahi kurallarin ustunlugunu ifade ettigi dusunulmektedir Su ifadeler hukukun ustunlugu kavraminin Islam in ilk gunlerinden beri var olduguna dayanak olarak gosterilir kaynak belirtilmeli Hayir Rabb ine andolsun ki onlar aralarindaki cekismelerinde seni hakem tayin edip senin verdigin hukme iclerinde bir sikinti duymadan tam anlamiyla teslim olmadikca inanmis sayilmazlar Nisa suresi 65 ayet Kim bir haksizliga ugradiktan sonra hakkini alirsa iste onlarin aleyhine bir yol izlenemez Sura suresi 41 ayet Ey iman edenler Adaleti titizlikle ayakta tutan kendiniz anne babaniz ve yakin akrabalarinizin aleyhine bile olsa Allah icin dogru sahitlik eden kimseler olun Haklarinda sahitlik yaptiginiz kimseler ister zengin ister fakir olsunlar Allah onlara daha yakindir Hislerinize uyup adaletten sapmayin Nisa suresi 135 ayet Sizden evvelkilerin mahvolmalarinin sebebi sudur ki Iclerinden serefli bir kimse calinca onu cezasiz birakir zayif birisi calinca ise kanunu tatbik eder onu cezalandirirlardi Allah a yemin eder im ki Muhammed in kizi Fatma da hirsizlik etse cezasiz birakmazdim Buhari Enbiya Modern cag Ilk olarak terimin ifadesi 1500 yilinda Oxford sozlugunde gecmektedir Terim ayrica 1610 yilinda bugunku haliyle Kral I James tarafindan Lordlar Kamarasi nda kullanilmistir Bu ifade asagidaki sekildedir Majestelerinin kralliginin asil atalarinin kral ve kralicelerinin yonetimiyle yasadigi mutluluk ve ozgurlugun pek cok farkli sebebi arasinda kesin bir hukukun ustunlugu tarafindan yonetilmek ve yonlendirilmekten daha dikkate deger sevgili ve kiymetli bir sey daha yoktur bu yonetimde haklar hem bastakilere hem de uyelere aittir ve herhangi muglak bir hukumete degil Gunumuzdeki anlami ve uygulamalari2005 haritasi Bu gostergelerin amaci toplumdaki guven ve beklentiyi olcmektir Haritadaki renklerden koyu yesil 90 100 acik yesil 75 90 sari 50 75 turuncu 25 50 pembe 10 25 ve kirmizi 0 10 yuzde degerlerini ifade etmektedir Gunumuzde farkli uygulamalari olmakla birlikte hukukun ustunlugu bir ulkenin iyi yonetildigini gosteren kriterlerden birisi olarak kabul edilmektedir ve uzerinde anlasilmis temel prensipler bulunmaktadir Ornegin Dunya Bankasi tarafindan Uluslararasi Yonetim Gostergeleri hukukun ustunlugunu su sekilde tanimlar hukukun ustunlugu toplumun kurallarinin bir uzantisidir ve polis ve mahkemelerin guc kullanimi icin toplumda yapilmis bir sozlesmedir Bu tanima dayanarak yine Dunya Bankasi tarafindan hazirlanan bir haritada ulkelerin durumu gosterilmistir Bir devletin hukukun ustunlugunu benimsemesi halinde yonetimine nomocracy ismi verilebilir Antik Yunan da kullanilan nomos kelimesi hukuk ve kratos kelimesi ise guc anlamina gelmektedir Yani kelime hukukun gucu veya guncel haliyle hukukun ustunlugu anlamindadir ABD de uygulamalar Amerika Birlesik Devletleri nde Baskan Kongre uyeleri ve Yuksek Mahkeme ve butun devlet memurlari da dahil olmak uzere ABD Anayasasi ni benimsemeli ve her seyin uzerinde tutmalidir Bunun icin ilgili kisiler yemin etmektedir ve bu yemin hukukun herkesten daha ustun oldugunu sembolize eder Ayni zamanda federal hukumetin anayasada maddeler halinde siralanmis birey haklarina aykiri olmamak sartiyla kanun yazmada takdir yetkisi bulunur Aksi durumda yarginin bu yasa metnine mudahale etme hakki dogar Turkiye Cumhuriyeti nde uygulamalar Turkiye Cumhuriyeti ndeki mevcut durum ABD deki uygulamalara cok benzemektedir Butun secilmis meclis uyeleri ve dolayisiyla bakanlar hukukun ustunlugu icin mecliste yemin ederler Bu yemin hukukun ustunlugu ilkesini ve hukukun butun bireylerden ustun oldugu kabulunu temsil eder Anayasa Mahkemesi nin gorevleri yine Anayasa tarafindan tanimlanmistir 1982 anayasasi ilgili maddeler 69 90 148 ve 149 Dis baglantilarProf Dr Ali Safak la Islam ve Hukukun Ustunlugu Uzerine Altinoluk Roportaj 1989 Haziran Sayi 040 Sayfa 0192 Subat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Anayasa Mahkemesinin Gorevleri2 Subat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kaynakca Cole John et al 1997 The Library of Congress 6 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde W W Norton amp Company s 113 Black s Law Dictionary 9th Edition p 1448 Thomson Reuters 2009 ISBN 978 0 314 26578 4 a b David Clarke The many meanings of the rule of law 8 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde in Kanishka Jayasuriya ed Law Capitalism and Power in Asia New York Routledge 1998 Tamanaha Brian Z 2004 On the Rule of Law Cambridge University Press s 3 Craig Paul P 1997 Formal and Substantive Conceptions of the Rule of Law An Analytical Framework Public Law s 467 Aristotle 3 16 Cooper John et al Complete Works By Plato 27 Kasim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde page 1402 Hackett Publishing 1997 Oxford English Dictionary OED Rule of Law n olu kirik baglanti accessed April 27 2013 According to the OED this sentence from about 1500 A D was written by Lawes And constitutcions be ordeyned be cause the noysome Appetit of man maye be kepte vnder the Rewle of lawe by the wiche mankinde ys dewly enformed to lyue honestly And this sentence from 1559 A D is attributed to A Magistrate should kepe rekenyng of all mennes behauiours and to be carefull least thei despisyng the rule of lawe growe to a wilfulnes The Constitutional History of England Volume 1 page 441 1827 Kaufman Daniel et al Governance Matters VI Governance Indicators for 1996 2006 World Bank Policy Research Working Paper No 4280 18 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde July 2007 Governance Matters 2008 28 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde World Bank McIntyre Kenneth B 2004 The Limits of Political Theory Oakeshott s Philosophy of Civil Association British Idealist Studies bas Exeter UK Imprint Academic s 134 ISBN 978 1845400101 OCLC 55908410 Vile John A Companion to the United States Constitution and its Amendments 16 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde page 80 Greenwood Publishing Group 2006 Osborn v Bank of the United States 12 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde 22 U S 738 1824 When courts are said to exercise a discretion it is a mere legal discretion a discretion to be exercised in discerning the course prescribed by law and when that is discerned it is the duty of the court to follow it 2 Subat 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Ocak 2014