II Leo Ermenice Լեւոն Ա Մեծագործ Lewon A Metsagorts ayrıca II Leon II Levon ya da II Levon 1150 Mayıs 12

II. Leo (Ermenice: Լեւոն Ա Մեծագործ, Lewon A Metsagorts), ayrıca II. Leon, II. Levon ya da II. Levon (1150 – Mayıs 1219), Onuncu Kilikya Ermeni Lordu ya da "Dağların Lordu" (1187 – 1198/1199) ve ilk Kilikya Ermeni Kralı (bazen Muhteşem I. Levon olarak da adlandırılır) ya da I. Levon (1198/1199 – 1219).

Muhteşem I. Levon Ermenice: Լեւոն Ա Մեծագործ

Kilikya Ermeni Kralı
Hüküm süresi	1198/1199-1219
Taç giymesi	6 Ocak 1198/1199 Kutsal Söz Kilisesi (Tarsus)
Sonra gelen	Zabel

Doğum	1150
Ölüm	Mayıs 1219
Hanedan	Ruben Hanedanı
Babası	Stefen
Annesi	Rita

Hükümdarlığı boyunca, Levon, güçlü ve birleşik Hristiyan devleti olarak Kilikya Ermeni Krallığı'nı kurmayı başarmıştır, politik alanda bu yükselişi tahmin edilememiştir. Üçüncü Haçlı seferi ordularına kendi ordusu ile işbirliği sözü yanında hazırlık, rehberlik, nakliye hayvanları ve her çeşit yardım sağlamıştır. Hükümdarlığı altında Ermenilerin gücü İsauria'dan Nur Dağları'na ulaşarak zirve yapmıştır.

1194–1195 yılında, kral unvanı almak için, Kilikya Ermeni Kilisesi'ni Papalık ile birleştirmek üzere tam bir birlik inşa etti. Birlik anlaşması imzalaması ile, gecikmesiz taç giydi. 6 Ocak 1198 ya da 1199 tarihinde Tarsus'ta Kutsal Söz Kilisesi'nde Kral olarak kutsandı.

Erken dönem

Kilikya Ermeni Lordu I. Levon'un üçüncü oğlu Stefen'ın en genç oğludur. Annesi, Barbaron Lordu Sempad'ın kızı Rita'dır. Levon'un babası Kilikya Bizans valisi Andronicus Euphorbenus'un verdiği ziyafete 7 Şubat 1165 tarihinde giderken öldürülmüştür. Babalarının ölümünden sonra, Levon ve ağabeyi Ruben, Toros Dağları'nda Kilikya'ya açılan geçitlerini koruyan Barbaron kalesinin Lordu dayıları Pagouran ile yaşamışlardır.

Amcaları Kilikya Ermeni Lordu I. Mleh, ülkede yarattığı zalimlikler yüzünden düşmanlar kazanmış, en sonunda kendi askerleri tarafından Sis Şehri'nde 1175 yılında öldürülmüştü. Kilikya Ermeni senyörleri Levon'un ağabeyini III. Ruben olarak prensliğin tahtına seçtiler.

1183 yılında, Antakya Prensi III. Boemondo ile ittifak yapan Namrun Kalesi (Lampron) Lordu III. Hethum, III. Ruben'e düşmanlığa başladı, III. Ruben, Levon'u Hethum’un dağlardaki mevzilerini çevirmeye yolladı. Fakat III. Boemondo, Hethum’a yardıma koşup Ruben'i tuzağa düşürüp esir etti. Ağabeyinin yokluğu Levon'a, Ruben Hanedanı'nın geçici koruyucusu olarak, keskin politik yeteneklerini icra etme şansı verdi. Ruben, yüksek bir fidye ile Adana ve Misis'in Antakya'ya devredilmesi ile serbest bırakıldı. Ruben, esaretten dönünce, yetkilerini kardeşi Levon'a 1187 yılında devredip, Trazarg Manastırına kapandı.

Hükümdarlığı

Antakya Vasallığı

Bizans İmparatoru II. İsaakios ile Selahaddin Eyyubi arasındaki ittifakın yarattığı aktif tehlike ve Oğuzların daha yakın tehlikesi, Levon ile Antakya Prensi III. Boemondo'nun birbirine yaklaştırdı. Levon, Antakya Prensi ile ittifak arayışına girdi ve onun hükümdarlığını kabul etti. Kalabalık göçebe Türkmen boyları kuzey sınırlarını geçerek, Sis şehrine yaklaşıp, her tarafta yerleşmeye başladılar;; 1187 yılında iki prens Türkmen tehdidini bertaraf etmek için birleştiler. Levon, küçük bir kuvvet toparlayabildi ama boyların yönlerini değiştirmeyi, liderlerini öldürmeyi ve ağır kayıplar verdirmeyi başardı. Kısa bir süre sonra, III. Boemondo'nun üçüncü karısı Sibylle'in yeğeni Zabel ile evlendi (3 Şubat 1188/4 Şubat 1189 )

1188 yılında, Sultan II. Kılıç Arslan'ın ölümünü takip eden Türkiye Selçuklu Devleti'nde yaşanan sıkıntıdan faydalanmak amacıyla dikkatini oraya verdi. Bragana'ya sürpriz bir saldırısı başarılı olmadı, iki ay sonra daha büyük bir ordu ile döndü, garnizon komutanını öldürdü ve kaleyi ele geçirdi sonra İsauria'ya yürüdü. Kuzeye doğru ilerleyip, Heraclea Cybistra (Günümüz Ereğli, Konya yakınları) ele geçirilmiş sonra yüklü bir fidye ile geri verilmiştir.

Yaklaşık aynı zamanlarda, III. Boemondo'ya büyük bir borç vermiş fakat borcun geri ödenmesi konusunda acele etmemiştir. Selahaddin Eyyubi Antakya mıntıkasını işgal ettiğinde, dikkatli bir şekilde tarafsız kaldı.

Kutsal Roma Cermen İmparatoru Friedrich Barbarossa Haziran 1190 tarihinde topraklarına yaklaştığında, hediyeler, bol tedarik ve silahlı birlikler ile bir elçi yolladı. Piskopos Namrunlu Nerses liderliğindeki ikinci elçi heyeti, 10 Haziran 1190'da imparatorun ölümünden sonra vararak geç kaldı, heyet yanlarında imparatorun oğlu Friedrich, piskoposlar ve Alman ordusu ile Tarsus'a döndü.

Levon, Haçlıların savaşına katıldı, birlikleri 1189–1191 yılları arası gerçekleşen Akra Kuşatması'na katıldı ve 11 Mayıs 1191 tarihinde İngiltere Kralı Aslan Yürekli Richard ile Kıbrıs'ın fethine katıldı.

Bagras Kalesi Vakası

Bagras Kalesi harabeleri (Günümüzde Türkiye)

Levon, topraklarını güvence altına almak için, komşularının arzu ve ilgisine ters düşse de bazı eylemlerde bulundu. 1191 yılında, Selahaddin Eyyubi, büyük Bagras kalesini söktürmüş ve burada bulunan Tapınak Şövalyelerini esir almıştır. Levon, oraya gelip yerleşmeden önce işçileri sıkı çalışıp kaleyi yeniden inşa ettiler. Bu Levon ile III. Boemondo arasında gerginliğe neden oldu ve Bagras kalesinin sahipliği Kilikya ile Antakya arasında uzun kavganın ana konularınan biri oldu. III. Boemondo, Tapınak Şövalyelerinin geri dönmesini istedi, Levon red edince, Selahaddin'e şikayet etti. Selahaddin, Kilikya ile Antakya arasında bulunan yol üzerinde olması nedeniyle Levon'un kaleyi elinde tutmasına itiraz etti.

Selahaddin'in ölümünden kısa süre sonra, Ekim 1193 tarihinde, Levon, III. Boemondo'yu tüm sorunları tartışmak üzere davet etti. III. Boemondo, karısı Sibylla ve onun oğlu ile kale duvarları içerisindeki ev sahipliğini kabul etti. Girişinden kısa bir süre sonra etrafı ile esir alındı ve Antakya'yı Levon'a terk ettiğini açıklaması durumunda serbest bırakılacağı tebliğ edildi. III. Boemondo, özgürlüğüne karşılık Antakya'yı terk etmeyi kabul etti, muhafızları Bartholomew Tirel ve Richard L’Erminetile ile Sason Lordu Hethum komutasındaki Ermeni birlikleri Antakya'ya hareket etti. Kafile Antakya'ya vardığında, baronlar, Levon'un idaresini kabul etmeye hazırdılar ve Bartholomew Tirel'in Ermeni askerlerin saraya yerleştirmesine izin verdiler.

Fakat şehre ilk girişte, Hristiyan Kilise adamları ve Bizans Rumları direnç gösterdiler. İsyan sarayda başladı ve şehre yayıldı. Ermeniler tedbirli bir şekilde Sason Lordu Hethum liderliğinde Bagras'a çekildiler. Antakya vatandaşları, Antakya Latin Patriği Limogesli Aimery önderliğinde III. Boemondo'un en büyük oğlu Raymond'ı babası serbest bırakılana kadar Lord seçtiler.

Antakya, Kudüs Kralı I. Henry ve III. Boemondo'un küçük oğlu Tripoli Kontu Bohemond'dan yardım istedi. Ertesi baharın başları, Kral I. Henry, genç Bohemond'un kendisine katılacağı Tripoli'ye yelken açtı, sonra Antakya ve Sis'e gittiler. Levon, açık bir savaşla yüzleşmekte isteksizdi, Sis'ten önce onunla buluşup, uzlaşmaya hazır olduğunu gösterdi. III. Boemondo, tekrar hükümdar ilan edildi ve fidye ödemeksizin Antakya'ya dönmesine izin verildi. Bir anlaşmada, III. Boemondo'un en büyük oğlu Raymond'ın Levon'un yeğeni Alice ile evlenmesiydi. Fakat Raymond kısa bir süre sonra öldü ve III. Boemondo, Alice ve yeni doğmuş oğlu Raymond-Ruben'i Levon'a geri gönderdi. Levon, büyük yeğenini III. Boemondo'un ölümünden sonra Antakya'nın vârisi ilan etti.

Levon’un tac giymesi

Levon, yenilenen enerjisini Kraliyet tacı iddiasına yoğunlaştırdı, zamanının iki güçlü hükümdarı papa ve Alman İmparatorundan yardım aramaya başladı. İmparator VI. Heinrich'e elçi yolladı ama imparator kısa bir süre sonra doğuya gelip Ermeni soruna bakmak umudu ile kaçamak cevap verdi.

Böylece, Levon, Papa III. Celestine'e yanaştı; fakat Papa, Ermeni Kilisesi'nin Roma'ya bağlanmasını şart koştu, Kilikta insanlarının ve Kilise adamlarının çoğunluğunun muhalefeti nedeniyle bu önemli bir zorluk yarattı. Piskoposlar, ilk başta papanın talebini reddetmesi çağrısında bulundular fakat Levon'un bunun yalnızca inançta değil sözde bağlılık olduğunu söylemesi üzerine kabul ettiler.

Bizans İmparatoru III. Aleksios, Kilikya'da etkisinin bir ölçüde devam etmesi umudu ile, Levon'a büyük memnuniyetle kabul edilen kraliyet tacı gönderdi. 1197 yılında, Levon, iki kilisenin birleşmesinin sağlanması için harcanan birçok sonuçsuz çabanın sonuncusu olarak Konstantinopolis'e Piskopos Namrunlu Nerses'inde olduğu bir heyet yolladı.

Bu arada, İmparator VI. Heinrich'te Levon'a Ermenistan üzerindeki egemenliğinin tanınması şartı ile taç sözü verdi. VI. Heinrich doğuyu hiç ziyaret etmedi, ölümünden kısa bir süre sonra onun başpiskoposu Hildesheimli Conrad, papalık elçisi piskopos Mainzlı Conrad ile Sis şehrine geldiler. Levon, 6 Ocak 1198 (ya da 1199) tarihinde, Tarsus'ta, Ermeni görevliler, ülkedeki Franko-Ermeni asiller, Tarsus Rum piskoposu ve Halife'nin elçileri huzurunda tac giydi. Bu olay Ermeniler arasında coşku ile karşılandı, Levon'un kişiliğinde antik Ermeni Krallığı canlanmış ve yenilenmişti.

Antakya Savaşı

Piskopos Mainzlı Conrad, Sis'ten Antakya'ya hızla hareket etti. III. Boemondo ve baronlarını Raymond-Ruben'in taht hakkı için yemin ettirmeye zorladı. Baronlar, Raymond-Ruben'in taht hakkı için yemin ettiler ama III. Boemondo'nun ikinci oğlu Tripoli Kontu Boemondo, Tapınak Şövalyeleri ve komünü herhangi bir Ermeni müdahalesine itiraz etti. Tripolili Boemondo, Antakya hükümdarlığını açıkladı ve yeğeni lehine içilen yemini geçersiz saydı.

1198 yılında, Selahaddin Eyyubi'nin üçüncü oğlu Halep Emiri Az-Zahir Gazi, Levon'u durdurdu ve Tripolili Boemondo Antakya'ya girdi, komününü toplayıp, babasının kendi lehine feragat etmesi yönünde ikna etti. Üç ay içerisinde, Müslüman tehdidini çözüp, barış yaptı ve Antakya'ya yürüdü. Ordusuna bir direnç görmeden Antakya'ya girip III. Boemondo'yu tekrar tahta geçirdi.

Nisan 1201 yılında, Tripolili Boemondo babasının hastalığını öğrenip, Antakya'ya koşup, babasının öldüğü gün vardı. Hemen veraset hakkını ve IV. Boemondo olarak prens olarak kabul edilmesini talep etti. Soyluların çoğu, yeminlerine bağlılığı ve IV. Boemondo'nun otokratik davranışları nedeniyle Levon'un sarayı Sis'e kaçtılar. Levon,III. Boemondo'nun ölüm haberini geç öğrendi, fakat Alice ve Raymond-Ruben ile büyük yeğeninin hakkı için Antakya'ya yürüdü. IV. Boemondo çoktan yerleşmişti, durumunu güçlendirmek için Halep'ten yardım istedi. Az-Zahir, Temmuz 1201 tarihinde, Kilikya'yı istila etti ve Levon Antakya kuşatmasını kaldırdı.

Savaş, 1202 yılında Levon tarafından yenilendi. İzleyen yaz boyunca, Kudüs Kralı II. Amalric müdahil oldu, papalık elçisi kardinal Saint-Praxedisli Sofred, Tapınak ve Hospital üstadları, krallığın yüksek baronlar ile beraber, Levon'u mütareke imzalamaya zorladı. Levon, baronların ve papalık elçisinin kararlarını kabul ettikten sonra, baronlar, bu problemin tamammen feodal kanunlara tabi olduğunu papalık elçisinin söyleyecek bir şeyi olmadığını ilan ettiler. Sinirlenen Levon, mütarekeyi bozup 11 Kasım 1203 tarihinde şehre girdi ve patrikten onunla komün arasında barış hazırlamasını istedi. Antakya'dan ayrılmaya zorlanan IV. Boemondo o sırada şehri Nephin Lordu Renart'ın feodal isyanına karşı savunmak için Tripoli'deydi. Komün ve Tapınak Şövalyeleri, Antakya'da iç kaleyi ellerinde tutup Ermenileri çıkarmayı başardılar. Az-Zahir'in tekrar Kilikya'ya girmei ile Halep'ten talepleri cevaplanmış oldu. Az-Zahir'in ordusu Asi Nehri'ne ulaşınca, Levon Aralık ayında Antakya'yı terk etti. 1206 yılına kadar, IV. Boemondo, Tripoli'den Antakya'ya döndü, Antakya, Az-Zahir'in izlemesinde az ya da çok Levon'dan korundu. 1206 baharında, Az-Zahir taze kuvveler yolladı. Levon, Antakyalı birliklerin katılması işle oluşan bu kuvvete karşı geri çekildi. Sekiz yıllık bir mütareke imzaladı.

Bu sırada, Levon, Kraliçesi hakkında "küçük düşürücü bilgiler" aldı. Böylece, Kraliçesinin etrafındaki birçok kişiyi öldürüp, ona kişisel olarak saldırıp, onu bir süre sonra zehirleneceği Vahka Kalesi'ne hapsetti.

IV. Boemondo, Antakya Latin Petriğini görevden aldı ve yerine Rum Patrik II. Symeon'u Antakya'ya çağırdı. IV. Boemondo'nun sevilmemesi, Levon'un şehirde isyan çıkarma planını mümkün kıldı. Latin Patrik II. Peter ve memnuniyetsiz soylular şehirde isyan çıkarıp, IV. Boemondo'nun iç kalede kalmasını sağladılar. Levon, ordusunun bir kısmı ile şehre girdi; ancak IV. Boemondo yeterli güç gösterip, istilacıları çıkartıp, isyanı bastırdı. Levon, Antakya'yı ancak birkaç gün elinde tutabildi.

Papa III. Innocentius, IV. Boemondo'nun müttefiki Tapınak Şövalyeleri'nden Kudüs Latin Patriği Albert'ı bu sorunu çözmesi için görevlendirdi. Patrik, herhangi bir anlaşmanın ön şartı olarak Bagras Kalesi'nin Tapınak Şövalyeleri'ne iade edilmesini isteyince, Levon'u küstürdü. 1208 yılında, Levon kızgın bir şekilde Antakya etrafındaki kırsalı tahrip etti. Fakat, 1208 yılında Boemondo'nun yaşadığı tehdit, 1209 yılında Az-Zahir'in Kilikya'ya tekrar girmesine neden oldu. Daha önceden Levon ile dostluğu olan Türkiye Selçuklu Sultanı I. Gıyaseddin Keyhüsrev ani bir saldırı ile Pertous kalesini ele geçirdi. Levon, Bagras Kalesi'nin Tapınak Şövalyeleri'ne iade edilmesi ve Antakya üzerindeki iddiasından vazgeçmeye mecbur kaldı. Fakat Levon'un, Az-Zahir ile yaptığı anlaşmaya rağmen, söz verdiği şekilde Bagras Kalesi'ni Tapınak Şövalyeleri'ne iade etmemesi, Kilikya ve Antakya ovasında savaşa neden oldu.

Kıbrıs'ta, 28 Ocak 1210 (ya da 27 Ocak 1211) Levon, Kıbrıs Kralı I. Hugh'ün üvey kız kardeşi Sibylle ile evlendi.

1211 yılında, Tapınak Şövalyeleri'nin büyük üstadı, bir pusuda yaralandı ve Papa III. Innocentius Levon'a karşı bir aforoz yayınladı. Bu sırada, IV. Boemondo Antakya'da yeni Latin Patriğini kabul edilmesini onayladı, Levon, böylece Roma'ya bağlılığını dikkate almadı. Antakya Rum Patrik II. Symeon'u Kilikya'da misafir etti ve Latin Kilisesi'ne ait toprakların çoğunu Rumlara verdi. Levon, ayrıca Hospitalier Şövalyeleri ile daha yakın bağ kurdu. Onlara Seleucia, Norpert (Castrum Novum) ve Camardias kalelerini verdi. Böylece Kilikya'nın Batı sınırlarında Selçuklu Hanedanına karşı koruma sağladı.Töton Şövalyeleri, Amoudain ve çevre kaleleri aldı ve Töton Şövalyeleri Büyük Üstadı Kilikya'ya yerleşmiş oldu.

1211 yılında, Kudüs Kralı I. John ve IV. Boemondo, Tapınak Şövalyeleri'ne verdikleri güçlü yardım ile Levon sonunda Bagras Kalesi'nin Tapınak Şövalyeleri'ne iade etmeyi kabul etti. Fakat yeni anlaşma ertesi yıl Tapınak Şövalyeleri'ne karşı yapılan eylemler ile zamansız bozuldu. Bu sefer, Katolik Kilisesi Levon'a karşı zorlayıcı men kararı yayınladı.

Levon, gelmekte olan Haçlı seferine yardım sözü ile Roma ile Mart 1213 tarihinde uzlaştı Ayrıca Levron'un kızkardeşi Rita ile evlenerek Ermenistan'ın varisi olmayı bekleyen Kudüs Kralı I. John'un desteğini de aldı.

Antakya'da, ahali, IV. Boemondo'nun Tripoli'de oturmayı tercih etmesi nedeniyle kendini terk edilmiş hissediyordu, Levon, Raymond-Ruben lehine güçlü bir taraftar oluşturacak şekilde entrika kurdu. IV. Boemondo, Tripoli'de bulunurken, komplosunun meyvesini aldı: 14 Şubat 1216 tarihinde Levon başarılı bir entrika yönetti ve Latin Patriği Peter'in desteği ile Şehre birlikleri direnle karşılaşmadan girdi.

Raymond-Ruben, Patrik Peter'e bağlılığını sundu ve Antakya prensi olarak kutsandı. Uzun bir savaşın başarılı sonucunun sevinci ile, Levon, Bagras Kalesi'nin Tapınak Şövalyeleri'ne iade etti ve Kilikya ülkesinde Latin Patrikliğini geri getirdi. Fakat bu zaferin karşılığını, Batıda ve Toros Dağları boyunca Selçuklu Sultanı I. İzzeddin Keykavus'a kaleler kaybetmekle ödedi.Faustinepolis, Herakleia ve Larende kaleleri 1211 yılında Selçuklu Hanedanı tarafından alındı.

Son yılları

Macaristan Kralı II. Andrew, Haçlı yeminini yerine getirdikten sonra, Ocak 1218 tarihinde birlikleri ile kuzeye ilerledi, Ermenistan Kilikya'sında ilerledi. Orada oğlu Prens Andrew ile Levon'un kızı Zabel ile bir evlilik ayarladı. Levon ölmeden önce, yerine genç kızı Zabel'i tahtının vârisi olarak gösterdi. Gövdesi Sis'te, kalbi ve iç organları ise Agner manastırına gömüldü.

Evlilikleri ve çocukları

# (1) 3 Şubat 1188 – 4 Şubat 1189: Zabel (? – Vahka, 1205/1206), Antakya Prens eşi Sybille'in erkek kardeşinin kızı

Rita (Stephanie) (1195'ten sonra – Haziran 1220), Kudüs Kralı John de Brienne'in karısı

# (2) 28 Ocak 1210 – 27 Ocak 1211: Sibylla (1199/1200 – 1225'ten sonra), Kudüs Kralı II. Amalrik'in kızı

Kraliçe Zabel, (27 Ocak 1216 – 25 Ocak 1217 – Ked, 23 Ocak 1252)

Kaynakça

Özel

^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am ^an Runciman, Steven. A History of the Crusades – Volume III.: The Kingdom of Acre and the Later Crusades.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am ^an ^ao ^ap ^aq ^ar ^as Nickerson Hardwicke, Mary. The Crusader States, 1192–1243.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab Nersessian, Sirarpie Der (2007). The Kingdom of Cilician Armenia.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Vahan M. Kurkjian (5 Nisan 2005). "A History of Armenia". Website. Bill Thayer. 14 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2009.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Ghazarian, Jacob G. The Armenian Kingdom in Cilicia during the Crusades: The Integration of Cilician Armenians with the Latins (1080–1393).
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p Charles Cawley (1 Nisan 2009). "Lords of the Mountains, Kings of (Cilician) Armenia (Family of Rupen)". Website. Foundation of Medieval Genealogy. 21 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Temmuz 2009.
^ ^a ^b Van Cleve, Thomas C. The Fifth Crusade.

Genel

Ghazarian, Jacob G: The Armenian Kingdom in Cilicia during the Crusades: The Integration of Cilician Armenians with the Latins (1080–1393); RoutledgeCurzon (Taylor & Francis Group), 2000, Abingdon;
Nersessian, Sirarpie Der: The Kingdom of Cilician Armenia (in: Setton, Kenneth M.: (General Editor) – Wolff, Robert Lee – Hazard, Harry W. (Editors): A History of the Crusades – Volume II: The Later Crusades, 1189–1311; The University of Wisconsin Press, 1969, Madison, Milwaukee and London; )
Nickerson Hardwicke, Mary (1969) [1962]. "The Crusader States, 1192–1243". Setton, Kenneth M.; ; Hazard, Harry W. (Ed.). A History of the Crusades, Volume II: The Later Crusades, 1189–1311 (İngilizce) (İkinci bas.). Madison, Milwaukee ve Londra: University of Wisconsin Press. ISBN .
Runciman, Steven (1954). A History of the Crusades, Volume III: The Kingdom of Acre and the Later Crusades (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press.
Van Cleve, Thomas C.: The Fifth Crusade (in: Setton, Kenneth M.: (General Editor) – Wolff, Robert Lee – Hazard, Harry W. (Editors): A History of the Crusades – Volume II: The Later Crusades, 1189–1311; The University of Wisconsin Press, 1969, Madison, Milwaukee and London; )

Dış bağlantılar

Greeks, Crusaders and Moslems — Rise of Leon II (Kurkjian's History of Armenia, Chs. 28‑29)

[Runciman-1] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am ^an Runciman, Steven. A History of the Crusades – Volume III.: The Kingdom of Acre and the Later Crusades.

[Hardwicke-2] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am ^an ^ao ^ap ^aq ^ar ^as Nickerson Hardwicke, Mary. The Crusader States, 1192–1243.

[Nersessian-3] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab Nersessian, Sirarpie Der (2007). The Kingdom of Cilician Armenia.

[Kurkjian-4] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Vahan M. Kurkjian (5 Nisan 2005). "A History of Armenia". Website. Bill Thayer. 14 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2009.

[Ghazarian-5] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Ghazarian, Jacob G. The Armenian Kingdom in Cilicia during the Crusades: The Integration of Cilician Armenians with the Latins (1080–1393).

[Cawley-6] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p Charles Cawley (1 Nisan 2009). "Lords of the Mountains, Kings of (Cilician) Armenia (Family of Rupen)". Website. Foundation of Medieval Genealogy. 21 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Temmuz 2009.

[Van_Cleve-7] Van Cleve, Thomas C. The Fifth Crusade.