Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| Birinci İngiliz-Afgan Savaşı | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| İngiliz-Afgan Savaşları | |||||||
 | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Afganistan Emirliği |  Britanya İmparatorluğu Britanya Hindistanı | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
| Dost Muhammed Han | | ||||||
| Kayıplar | |||||||
| Bilinmiyor | 4,500 ölü | ||||||
I. İngiliz-Afgan Savaşı diğer adıyla Auckland’ın Budalalığı, 1839-1842 yılları arasında Britanya İmparatorluğu (Doğu Hindistan Şirketi) ile Afganistan Emirliği arasında gerçekleşen ilk savaştır. Bu savaş Birleşik Krallık ile Rus İmparatorluğu arasındaki Büyük Oyun'un ilk çekişmesidir.
Savaş öncesi durum
Afganistan'ı Orta Asya'nın, dolayısıyla kıtasal hâkimiyetin anahtarı sayan strateji görüşleri 19. yüzyılın sonlarına dayanır. Ancak Britanyalılar daha önceleri de, imparatorluklarının incisi olan Hindistan’ı korumak için Afganistan’ı elde tutmak gerektiğine inanıyorlardı. Bu amacı gerçekleştirmeleri için Afganistan'ı ele geçirmeleri gerekiyordu. İki yüzyıldır süregelen bu oyunun ilk perdesi, Britanyalıların Orta Asya'da ilerleyen Rusya karşısında endişeye düşmesiyle açılmıştı. Rusya’nın egemenlik alanlarındaki petrol kaynaklarını ele geçirmek ve Rusya’yı zayıflatmak için harekete geçecek olan ‘Birleşik Krallık’ bugün Büyük Oyun olarak adlandırılan bu stratejiyi, 200 yıl önce başlatmıştı. 1838'de Lord Auckland’ın ‘Simla Manifestosu’ olarak adlandırılan bildirisi, imparatorluğun selameti için Afganistan’da Birleşik Krallık yanlısı bir yönetimin şart olduğunu ileri sürüyordu. Bu nedenle, bazıları Birinci Afgan Savaşı’nı “Auckland’ın budalalığı” olarak adlandırmışlardır. Ruslar bir yandan Kafkasya’da ilerlerken, diğer yandan da Orta Asya’da yeni işgallere girişerek, Afganistan sınırına yaklaşmışlardı. Ayrıca, Rus danışmanların desteklediği bir İran ordusu Herat’ı kuşatmıştı. Bunun uzaması sonucunda, özellikle de Britanya Hindistanı'nın bu gelişmelerden telaşlanması üzerine Britanyalılar İranlıları çekilmeye zorlayan sert bir tutum aldılar. Bu arada Britanyalılar memnun olmadıkları Dost Muhammed Han’ı düşürüp yerine eski yönetici Şuca Han’ı (Şuca ül-Mülk) geçirmek istiyorlardı.
Savaşın başlaması
1838’de İngilizler Afganistan’a girerek burada konuşlanma kararı aldılar. Ama nasıl bir direnişle karşılaşacakları hakkında hiçbir fikirleri yoktu. Doğu Hindistan Şirketi'nin yönetimindeki Britanyalı sömürge ordusunun her subayı, en az 10 hizmetçi bulunduruyor, 16 bin 500 kişilik toplam karma Britanyalı-Hint ordusunu, 38 bin kişilik bir hizmetçiler ve kamp takipçileri topluluğu izliyordu. Balan Geçidi’ni aşan Britanyalılar Kandehar’ı aldıktan sonra Kâbil’e girdiler; önce kuzeye kaçıp sonra dönen Dost Muhammed Han’ı da, Hindistan’a, sürgüne gönderdiler. Britanyalılara karşı taciz saldırılarına başlayan Afganları ise, Britanyalıların yaşlı komutanı 'un pasif tutumu, iyiden iyiye cesaretlendirdi. Kasım 1840'ta büyük çatışmalar başladı. Kuşatılan Britanyalılar 6 Ocak 1842 tarihinde, geri çekilmekten başka çare bulamadılar. Kış aylarında, Afganların direnişi sonucunda, İngiliz kuvvetleri Gandarmak Geçidi’nde neredeyse tümüyle imha edildi. Britanyalılar bu yenilgi karşısında toparlanıp takviye aldıktan sonra, 1842 yazında iki koldan ilerleyip tekrar Kâbil’i ele geçirdiler ve sağ bırakılmış birkaç rehine ile esiri kurtardılar; ama yeniden Afgan direnişiyle karşılaştılar ve burada tutunamayacaklarını anlayıp geri çekildiler. Bu sırada Afganlar da esir tuttukları İngiliz yanlısı Şuca Han’ı öldürdüler.
Savaşın sonuçları
Birinci İngiliz-Afgan Savaşı Britanyalıların Afganistan’da barınamayacaklarını gösterdi; ama Britanyalılar Afganistan'ın içişlerine karışmaya devam ettiler. Savaş sonucunda Dost Muhammed Han yeniden tahta çıktı ancak İngiliz tavsiyelerini kabul etmek zorunda kaldı. Rusya'ya karşı destek arayışı bunda önemli rol oynamıştır. Afganistan'daki yenilgi, Britanyalıların yenilmez olmadıklarını gösterdi ve 1857'de başlayacak olan 'nın ateşleyen nedenlerden birisi oldu.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Haziran 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Mayıs 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Temmuz 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Ekim 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Temmuz 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Temmuz 2012.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Birinci Ingiliz Afgan SavasiIngiliz Afgan SavaslariTarih1839 1842BolgeAfganistanSonucIngilizlerin Afganistan dan cekilmesiTaraflarAfganistan EmirligiBritanya Imparatorlugu Britanya HindistaniKomutanlar ve liderler Dost Muhammed Han KayiplarBilinmiyor4 500 olu I Ingiliz Afgan Savasi diger adiyla Auckland in Budalaligi 1839 1842 yillari arasinda Britanya Imparatorlugu Dogu Hindistan Sirketi ile Afganistan Emirligi arasinda gerceklesen ilk savastir Bu savas Birlesik Krallik ile Rus Imparatorlugu arasindaki Buyuk Oyun un ilk cekismesidir Savas oncesi durumAfganistan i Orta Asya nin dolayisiyla kitasal hakimiyetin anahtari sayan strateji gorusleri 19 yuzyilin sonlarina dayanir Ancak Britanyalilar daha onceleri de imparatorluklarinin incisi olan Hindistan i korumak icin Afganistan i elde tutmak gerektigine inaniyorlardi Bu amaci gerceklestirmeleri icin Afganistan i ele gecirmeleri gerekiyordu Iki yuzyildir suregelen bu oyunun ilk perdesi Britanyalilarin Orta Asya da ilerleyen Rusya karsisinda endiseye dusmesiyle acilmisti Rusya nin egemenlik alanlarindaki petrol kaynaklarini ele gecirmek ve Rusya yi zayiflatmak icin harekete gececek olan Birlesik Krallik bugun Buyuk Oyun olarak adlandirilan bu stratejiyi 200 yil once baslatmisti 1838 de Lord Auckland in Simla Manifestosu olarak adlandirilan bildirisi imparatorlugun selameti icin Afganistan da Birlesik Krallik yanlisi bir yonetimin sart oldugunu ileri suruyordu Bu nedenle bazilari Birinci Afgan Savasi ni Auckland in budalaligi olarak adlandirmislardir Ruslar bir yandan Kafkasya da ilerlerken diger yandan da Orta Asya da yeni isgallere giriserek Afganistan sinirina yaklasmislardi Ayrica Rus danismanlarin destekledigi bir Iran ordusu Herat i kusatmisti Bunun uzamasi sonucunda ozellikle de Britanya Hindistani nin bu gelismelerden telaslanmasi uzerine Britanyalilar Iranlilari cekilmeye zorlayan sert bir tutum aldilar Bu arada Britanyalilar memnun olmadiklari Dost Muhammed Han i dusurup yerine eski yonetici Suca Han i Suca ul Mulk gecirmek istiyorlardi Savasin baslamasi 1839 42 deki Birinci Anglo Afgan Savasi nda Afganistan daki Kizilbaslarin onderi 1838 de Ingilizler Afganistan a girerek burada konuslanma karari aldilar Ama nasil bir direnisle karsilasacaklari hakkinda hicbir fikirleri yoktu Dogu Hindistan Sirketi nin yonetimindeki Britanyali somurge ordusunun her subayi en az 10 hizmetci bulunduruyor 16 bin 500 kisilik toplam karma Britanyali Hint ordusunu 38 bin kisilik bir hizmetciler ve kamp takipcileri toplulugu izliyordu Balan Gecidi ni asan Britanyalilar Kandehar i aldiktan sonra Kabil e girdiler once kuzeye kacip sonra donen Dost Muhammed Han i da Hindistan a surgune gonderdiler Britanyalilara karsi taciz saldirilarina baslayan Afganlari ise Britanyalilarin yasli komutani un pasif tutumu iyiden iyiye cesaretlendirdi Kasim 1840 ta buyuk catismalar basladi Kusatilan Britanyalilar 6 Ocak 1842 tarihinde geri cekilmekten baska care bulamadilar Kis aylarinda Afganlarin direnisi sonucunda Ingiliz kuvvetleri Gandarmak Gecidi nde neredeyse tumuyle imha edildi Britanyalilar bu yenilgi karsisinda toparlanip takviye aldiktan sonra 1842 yazinda iki koldan ilerleyip tekrar Kabil i ele gecirdiler ve sag birakilmis birkac rehine ile esiri kurtardilar ama yeniden Afgan direnisiyle karsilastilar ve burada tutunamayacaklarini anlayip geri cekildiler Bu sirada Afganlar da esir tuttuklari Ingiliz yanlisi Suca Han i oldurduler Savasin sonuclariBirinci Ingiliz Afgan Savasi Britanyalilarin Afganistan da barinamayacaklarini gosterdi ama Britanyalilar Afganistan in icislerine karismaya devam ettiler Savas sonucunda Dost Muhammed Han yeniden tahta cikti ancak Ingiliz tavsiyelerini kabul etmek zorunda kaldi Rusya ya karsi destek arayisi bunda onemli rol oynamistir Afganistan daki yenilgi Britanyalilarin yenilmez olmadiklarini gosterdi ve 1857 de baslayacak olan nin atesleyen nedenlerden birisi oldu Ayrica bakinizKaynakca Arsivlenmis kopya 20 Haziran 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Mayis 2012 Arsivlenmis kopya 26 Agustos 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Temmuz 2012 Arsivlenmis kopya 6 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Temmuz 2012 Arsivlenmis kopya 28 Kasim 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Temmuz 2012