Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Jeomorfoloji veya yüzey bilimi, anabilim dalı yer bilimi olan ve yerin yüzey şekillerinin tanımlanmasını ve oluşum süreçlerinin açıklanmasını konu edinen bilim dalıdır. Jeomorfoloji, karalar üzerinde ve denizaltında yer kabuğunun yüzeyinde görülen şekilleri inceleyen, oluşum ve evrimlerini açıklayan, bunları kendi yöntembilimi içerisinde sınıflandıran, ve gruplandırmalarını, nedenleriyle birlikte araştıran bir bilim dalıdır. Bu tanım doğrultusunda jeomorfoloji, bir anabilim dalı olan yerbilimlerinin bir dalını oluşturur.
Konusu ve bölümleri
Jeomorfoloji konusu bakımından bazı ülkelerde (ABD, Kanada) yer bilimleri içerisinde, yer kabuğunun yapısı ve dinamiğiyle ilgili jeolojinin, bazılarında ise (Türkiye, Fransa) insan-doğal çevre koşulları arasındaki ilişkiyi inceleyen fiziki coğrafyanın alt dalıdır. Fiziki coğrafya yaklaşımında jeomorfolojinin konusu olan yerşekilleri, iklim, sular ve doğal canlılarla birlikte değerlendirilir. Jeolojik açıdan ise Yerkürenin cansız elemanları olan yer yapısı, yer şekli, iklim ve sular () jeomorfolojinin konusunu oluşturur. Jeoloji, jeofizik, haritacılık, toprak bilimi, paleontoloji ve taş bilimi jeomorfolojinin yararlandığı başlıca bilim dallarıdır. Jeomorfoloji incelediği konulara göre alt dallara ayrılır. "Akışkan jeomorfoloji" akarsuların oluşturduğu yeryüzü şekillerini, "karst jeomorfolojisi" kireçtaşları üzerinde oluşan şekilleri, "kıyı jeomorfolojisi" deniz ve göl kıyılarındaki şekilleri, "buzul jeomorfolojisi" buzullar tarafından oluşturulan yeryüzü şekillerini inceler.
Yukarıdaki tanımdan da anlaşılabileceği gibi jeomorfoloji, yer kabuğunda güncel olarak süregiden yer şekillenmesi süreçleri ile uğraşır ve nihai olarak jenetik yaklaşımla bu şekillenmenin tarihçesini ortaya koymaya çalışır. Yer kabuğu ve yer yapısında güncel olarak meydana gelen olay ve değişimler aynı zamanda jeolojinin de konusudur ve jeoloji bilimi bunlardan topladığı bulgularla Yerküre'nin zaman içerisinde geçirdiği evrimi aydınlatmayı hedefler. Bu kapsamda jeomorfoloji bugünün jeolojisi, jeoloji ise geçmişin jeomorfolojisi olarak değerlendirilebilir. Jeomorfoloji bilimi fiziksel coğrafya ve jeoloji araştırma yöntemlerinin her ikisini birden kullanır. Jeomorfolojik araştırma ve anlatımlar genelde sistematik ve analitik olmak üzere iki türde yapılır. Uygulamalı jeomorfoloji araştırmalarında ise jeolojideki mühendislik alt disiplini araştırmalarına benzer yöntemler uygulanır. Sistematik yaklaşımda (İngilizce: systematic approach) yer şekilleri görünüm ve büyüklüklerine göre ana yerşekili gruplarından başlanarak en küçük şekillere kadar taksonomik bir sınıflandırmaya tabi tutulur ve tanımlanır. Analitik yaklaşımda (İngilizce: analytic approach) ise yerşekilleri oluşum süreçlerine göre ayırt edilir.
Yukarıda anlatılanlar genel olarak klasik jeomorfoloji konuları içerinde sayılan olgulardır. Günümüzde jeomorfoloji oldukça fazla gelişme göstermiş ve nitel yorum bilim aşamalarından sonra nicel ve bilimsel bir kimliğe kavuşmuştur.
Farklı bakış açıları
Jeomorfoloji, her ülkede farklı bir görev üstlenmektedir. Doğu Bloku'ndaki ülkelerde, genelde plütonist veya yapısalcı bir bakış açısıyla yaklaşıldığından, her zaman ekonomik getirisi olan sahalarda kullanılmaya çalışılmaktadır. Bu çalışmalara en iyi örnek, petrol ve doğalgaz kaynaklarının tespitidir. Batı'da ise neptünist, yani iklimin hakim olduğu bir yaklaşım vardır ve burada genel olarak paleocoğrafik evrimi anlamaya, geçmiş ortamı analiz etmede kullanılmaktadır. Türkiye'deki jeomorfoloji betimlemeden öteye gitmemektedir. Yapılan en iyi çalışmalar, çok iyi jeolojik araştırması yapılan yerlerde, paleocoğrafik evrimin oluşturulmasıdır.
Uygulamaları
Jeomorfoloji, uygulamalı olarak çalışıldığında
- Arkeolojik sahaların paleocoğrafik evrimini yapmak,
- Erozyon tespiti (, mera, orman)
- Heyelan risk alanları tespiti (Türkiye'de yapılmış tüm heyelan çalışmaları, meydana gelen heyelanları analiz eder, oysa aslolan; heyelan gerçekleşmeden bu sahaların tespitini yapmak ve gereklli yerleri uyarmaktır)
- Taşkın ovalarında, taşkın esnasında su altında kalabilecek yerlerin tespitini yapmak,
- Yol yapımı (demir ve karayolu ve marina)
Bunun yanında teorik olarak da çalışılabilir.
Kaynakça
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Jeomorfoloji ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Jeomorfoloji Derneği2 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- yerbilimleri.com19 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Jeomorfoloji veya yuzey bilimi anabilim dali yer bilimi olan ve yerin yuzey sekillerinin tanimlanmasini ve olusum sureclerinin aciklanmasini konu edinen bilim dalidir Jeomorfoloji karalar uzerinde ve denizaltinda yer kabugunun yuzeyinde gorulen sekilleri inceleyen olusum ve evrimlerini aciklayan bunlari kendi yontembilimi icerisinde siniflandiran ve gruplandirmalarini nedenleriyle birlikte arastiran bir bilim dalidir Bu tanim dogrultusunda jeomorfoloji bir anabilim dali olan yerbilimlerinin bir dalini olusturur Cono de Arita stratovolkan Salta Arjantin Konusu ve bolumleriJeomorfoloji konusu bakimindan bazi ulkelerde ABD Kanada yer bilimleri icerisinde yer kabugunun yapisi ve dinamigiyle ilgili jeolojinin bazilarinda ise Turkiye Fransa insan dogal cevre kosullari arasindaki iliskiyi inceleyen fiziki cografyanin alt dalidir Fiziki cografya yaklasiminda jeomorfolojinin konusu olan yersekilleri iklim sular ve dogal canlilarla birlikte degerlendirilir Jeolojik acidan ise Yerkurenin cansiz elemanlari olan yer yapisi yer sekli iklim ve sular jeomorfolojinin konusunu olusturur Jeoloji jeofizik haritacilik toprak bilimi paleontoloji ve tas bilimi jeomorfolojinin yararlandigi baslica bilim dallaridir Jeomorfoloji inceledigi konulara gore alt dallara ayrilir Akiskan jeomorfoloji akarsularin olusturdugu yeryuzu sekillerini karst jeomorfolojisi kirectaslari uzerinde olusan sekilleri kiyi jeomorfolojisi deniz ve gol kiyilarindaki sekilleri buzul jeomorfolojisi buzullar tarafindan olusturulan yeryuzu sekillerini inceler Yukaridaki tanimdan da anlasilabilecegi gibi jeomorfoloji yer kabugunda guncel olarak suregiden yer sekillenmesi surecleri ile ugrasir ve nihai olarak jenetik yaklasimla bu sekillenmenin tarihcesini ortaya koymaya calisir Yer kabugu ve yer yapisinda guncel olarak meydana gelen olay ve degisimler ayni zamanda jeolojinin de konusudur ve jeoloji bilimi bunlardan topladigi bulgularla Yerkure nin zaman icerisinde gecirdigi evrimi aydinlatmayi hedefler Bu kapsamda jeomorfoloji bugunun jeolojisi jeoloji ise gecmisin jeomorfolojisi olarak degerlendirilebilir Jeomorfoloji bilimi fiziksel cografya ve jeoloji arastirma yontemlerinin her ikisini birden kullanir Jeomorfolojik arastirma ve anlatimlar genelde sistematik ve analitik olmak uzere iki turde yapilir Uygulamali jeomorfoloji arastirmalarinda ise jeolojideki muhendislik alt disiplini arastirmalarina benzer yontemler uygulanir Sistematik yaklasimda Ingilizce systematic approach yer sekilleri gorunum ve buyukluklerine gore ana yersekili gruplarindan baslanarak en kucuk sekillere kadar taksonomik bir siniflandirmaya tabi tutulur ve tanimlanir Analitik yaklasimda Ingilizce analytic approach ise yersekilleri olusum sureclerine gore ayirt edilir Yukarida anlatilanlar genel olarak klasik jeomorfoloji konulari icerinde sayilan olgulardir Gunumuzde jeomorfoloji oldukca fazla gelisme gostermis ve nitel yorum bilim asamalarindan sonra nicel ve bilimsel bir kimlige kavusmustur Farkli bakis acilariJeomorfoloji her ulkede farkli bir gorev ustlenmektedir Dogu Bloku ndaki ulkelerde genelde plutonist veya yapisalci bir bakis acisiyla yaklasildigindan her zaman ekonomik getirisi olan sahalarda kullanilmaya calisilmaktadir Bu calismalara en iyi ornek petrol ve dogalgaz kaynaklarinin tespitidir Bati da ise neptunist yani iklimin hakim oldugu bir yaklasim vardir ve burada genel olarak paleocografik evrimi anlamaya gecmis ortami analiz etmede kullanilmaktadir Turkiye deki jeomorfoloji betimlemeden oteye gitmemektedir Yapilan en iyi calismalar cok iyi jeolojik arastirmasi yapilan yerlerde paleocografik evrimin olusturulmasidir UygulamalariJeomorfoloji uygulamali olarak calisildiginda Arkeolojik sahalarin paleocografik evrimini yapmak Erozyon tespiti mera orman Heyelan risk alanlari tespiti Turkiye de yapilmis tum heyelan calismalari meydana gelen heyelanlari analiz eder oysa aslolan heyelan gerceklesmeden bu sahalarin tespitini yapmak ve gereklli yerleri uyarmaktir Taskin ovalarinda taskin esnasinda su altinda kalabilecek yerlerin tespitini yapmak Yol yapimi demir ve karayolu ve marina Bunun yaninda teorik olarak da calisilabilir Kaynakca a b Nijman Jan 2020 Geography Realms Regions and Concepts 20 bas Wiley ISBN 978 1119607410 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Jeomorfoloji ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Jeomorfoloji Dernegi2 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde yerbilimleri com19 Eylul 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde